Grupa VAT w sektorze publicznym to w prostym ujęciu dobrowolne poszerzenie centralizacji VAT na poziomie jednostek samorządu terytorialnego (jst) o spółkę, instytucję kultury czy operatora usług użyteczności publicznej działającego na podstawie porozumienia międzygminnego. Zasadniczą korzyścią może być uzyskanie lub „odzyskanie” prawa do odliczenie VAT w całości lub w części od wydatków inwestycyjnych jst na infrastrukturę, która jest przekazana do wykonywania co najmniej częściowo działalności gospodarczej przez podmiot utworzony przez jst. Zgodnie z objaśnieniami Ministerstwa Finansów czynności prowadzące do utworzenia grupy VAT nie stanowią schematu podatkowego. Przed utworzeniem grupy VAT niezbędna jest analiza korzyści i ryzyk wiążących się z tym rozwiązaniem.
Dane Szefa Krajowej Administracji Skarbowej (KAS) o liczbie grup VAT we wrześniu 2024 r.
Możliwość tworzenia grup VAT istnieje w polskim ustawodawstwie od 1 stycznia 2023 r., jednak ilość grup VAT w skali kraju jest obecnie skromna. Zgodnie z informacją pozyskaną przez Kancelarię Paczuski Taudul Doradcy Podatkowi od Szefa KAS, datowaną na koniec września 2024 r., w Polsce zostały zgłoszone i zarejestrowane dla celów VAT jedynie 42 grupy, w tym 16 z nich utworzonych zostało w 2024 r. W skład grup wchodzi 100 podmiotów, co oznacza, że statystyczna grupa VAT składa się z 2 lub 3 członków. Kancelaria Paczuski Taudul ma swój udział we wsparciu podmiotów z sektora jst w utworzeniu, zarejestrowaniu i poprowadzeniu rozliczeń VAT takich podmiotów.
Co to jest „zdrowy łańcuch VAT” i jak grupa VAT pozwala go zabezpieczyć
Zdrowy łańcuch VAT czyli szereg następujących po sobie transakcji prowadzi do zachowania naczelnej zasady systemu VAT – neutralności podatku VAT dla podatnika i pobierania podatku VAT do budżetu państwa dopiero na poziomie ostatniego ogniwa, czyli od konsumenta towaru/usługi. Innymi słowy, odnosząc to do okoliczności jst, podatek VAT płacony na fakturach zakupowych dokumentujących wydatki inwestycyjne nie powinien być kosztem jst w związku z brakiem prawa do jego odliczenia, jeżeli budowana infrastruktura służy w praktyce działalności gospodarczej innego podmiotu, czyli do generowania sprzedaży opodatkowanej stawkami VAT. Tak jest przykładowo przy wytworzeniu infrastruktury wodno-kanalizacyjnej przez gminę, która następnie jest używana do świadczenia opodatkowanych 8 proc. stawką VAT usług dostawy wody i oprowadzania ścieków przez spółkę komunalną gminy.
Zgodnie z ogólnie przyjętą praktyką w sektorze publicznym, wytworzona przez gminę infrastruktura wodno-kanalizacyjna, aby mogła stanowić dla gminy inwestycję z prawem do odliczenia VAT, musi zostać niezwłocznie po oddaniu do użytkowania wydzierżawiona do spółki komunalnej. Tu zaczynają się jednak schody, bo trzeba udowodnić, że ustalony czynsz dzierżawny ma wartość rynkową, aby mógł posiadać znamiona działalności gospodarczej. W ocenie dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej (KIS) najbardziej transparentne jest odniesienie ceny dzierżawy do wartości rocznego kosztu amortyzacji wytworzonego środka trwałego. A przecież akurat ta branża usług użyteczności publicznej w nie jest marżową gałęzią gospodarki w realiach większości jst, stąd liczne dotacje inwestycyjne czy dopłaty jst ustalane do m³ dostarczanej wody albo odprowadzanych ścieków – aby pozwolić mieszkańcom na opłacenie tych usług w skali na jaką powinno statycznego mieszkańca stać. Z kolei gdy czynsz ustalony w umowie pomiędzy jst a operatorem usług wodno-kanalizacyjnych jest niewielki, pojawiają się zagrożenia, kierowane od Szefa KAS czy Dyrektora KIS w opinii/postanowieniu o odmowie wydania interpretacji, że możliwe jest w tej sytuacji tzw. nadużycie prawa, którego stwierdzenie na poziomie działań kontrolnych zniweczyłoby prawo Gminy do odliczenia VAT.
Z uwagi na powyższe przesłanki – ryzyko podatkowe, albo konieczność zwiększenia stawek opłat dla mieszkańców za usługi użyteczności publicznej w sytuacji „drogiego” przekazania infrastruktury wodno-kanalizacyjnej do operatora, a także biorąc pod uwagę czysto osobiste aspekty ważne dla władz jst takie jak zagrożenie ukaraniem na podstawie przepisów kodeksu karnego skarbowego czy choćby sama perspektywa „przetrwania” przez wydział finansowy kontroli organów podatkowych, prowadzi do tego, że jst wielokrotnie decydują się przekazać wybudowaną/modernizowaną w swoim zakresie infrastrukturę nieodpłatnie do spółki/instytucji kultury – a ten sposób zabiera im prawo do odliczenia VAT od wydatków inwestycyjnych, które na dalszym etapie w praktyce służą działalności opodatkowanej VAT.
Sam łańcuch VAT (szereg transakcji prowadzących do wyświadczenia odpłatnych opodatkowanych stawkami VAT usług na rzecz mieszkańców) cierpi na schorzenie o uproszczonym określeniu – podwójnie zapłacony VAT wbrew zasadzie neutralności. Najpierw opodatkowana jest bowiem jst poprzez konieczność zapłaty VAT od wydatków inwestycyjnych na budowę tej przykładowej sieci wodno-kanalizacyjnej, a następnie drugi raz opodatkowane będzie przez lata korzystania z tej sieci poprzez rozliczanie VAT należnego w opłatach naliczanych przez operatora usług wodno-kanalizacyjnych na rzecz odbiorców (konsumentów) tych usług.
Czytaj w LEX: Ewolucja koncepcji nadużycia prawa w dziedzinie VAT > >
Jakie kwoty można odzyskać
Rozwiązaniem powyższego dylematu dla branży wodno-kanalizacyjnej jest utworzenie grupy VAT składającej się z dwóch członków – Gminy i spółki komunalnej. W ten sposób, bez wchodzenia w ryzykowane lub „drogie” rozwiązania dzierżawne, gmina uzyskuje uprawnienie do dokonywania na bieżąco odliczeń VAT od wydatków ponoszonych w ramach działalności urzędu gminy/miejskiego w infrastrukturę wodno-kanalizacyjną, a dodatkowo odnawia się u niej prawo do odliczenia części VAT z faktur zakupowych inwestycyjnych na środki trwałe wytworzone dla działalności wodno-kanalizacyjnej w okresie nawet do 9 lat wstecz (jeżeli ta infrastruktura była przekazana wcześniej do spółki nieodpłatnie). Kwoty odzyskania VAT po utworzeniu grupy VAT od tego rodzaju wydatków – w zależności od skali inwestycji Gminy – można kalkulować w setkach tysięcy złotych albo w skali milionów złotych. I to zupełnie bezpiecznie, bowiem ani nie stanowi to schematu podatkowego, ani też okoliczności ocennej dla organów podatkowych. To prawo zostaje odzyskane poprzez uzdrowienie łańcucha VAT – jego zamknięcie w ramach centralizacji rozliczeń VAT Gminy i spółki.
Podobnie korzystne efekty utworzenia grupy VAT mogą mieć miejsce, gdy do grupy wejdzie samorządowa instytucja kultury, która w ramach prowadzonej przez siebie działalności rekreacyjno-kulturalnej prowadzi kino albo teatr, udostępnia odpłatnie świetlice wiejskie, organizuje wystawy muzealne albo posiada nowoczesną siedzibę służącą w relatywnie szerokim zakresie do organizacji odpłatnych komercyjnych zajęć, a wyposaża ją w taką infrastrukturę jej jednostka tworząca (jst), ponosząc przy tym znaczne nakłady majątkowe na tę infrastrukturę na bieżąco lub w ostatnich kilku latach.
Wymogi dotyczące tworzenia grupy VAT
Ustawa o VAT stawia wymogi w zakresie tzw. powiązań pomiędzy członkami grupy, aby mogli oni stworzyć grupę – są to 3 rodzaje powiązań:
- powiązania finansowe - jeden z podatników będących członkiem grupy VAT posiada bezpośrednio ponad 50 proc. udziałów w kapitale zakładowym lub ponad 50 proc. praw głosu w organach kontrolnych, stanowiących lub zarządzających, lub też ponad 50 proc. prawa do udziału w zysku, każdego z pozostałych podatników będących członkami tej grupy,
- powiązania ekonomicznie - przedmiot głównej działalności członków grupy VAT ma taki sam charakter lub rodzaje działalności prowadzonej przez członków grupy VAT uzupełniają się i są współzależne, lub członek grupy VAT prowadzi działalność, z której w całości lub w dużej mierze korzystają inni członkowie grupy VAT,
- powiązania organizacyjnie - prawnie lub faktycznie, bezpośrednio lub pośrednio, znajdują się pod wspólnym kierownictwem, lub organizują swoje działania całkowicie lub częściowo w porozumieniu.
Istotne jest, że wszystkie te powiązania muszą być spełnione jednocześnie, nieprzerwanie przez okres, w jakim grupa VAT posiada status podatnika VAT. Konieczne jest także zawarcie umowy o utworzeniu grupy VAT, którą należy zarejestrować w urzędzie skarbowym. Umowa taka musi obowiązywać przez co najmniej trzy lata i może być dowolnie przedłużana.
Sprawdź w LEX: Nieważność czynności a odliczenie VAT > >
![Prawo finansów publicznych i prawo podatkowe [PRZEDSPRZEDAŻ]](/gfx/prawopl/_thumbs/produkty_foto/82384/978-83-8358-957-2_,mXqL62OeqFTLkrXdmIyYmw.jpg)
Elżbieta Chojna-Duch, Hanna Elżbieta Litwińczuk, Elżbieta Kornberger-Sokołowska
SprawdźCena promocyjna: 69.3 zł
|Cena regularna: 99 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 74.26 zł
Warto zakładać grupę VAT
Centralizacja rozliczeń VAT była już w jst przećwiczona przymusowo w związku z koniecznością przyjęcia kilka lat temu w poczet podatnika VAT jednostek i zakładów budżetowych. Nie był to łatwy proces, tym razem jednak tamto doświadczenia nie zagwarantuje sukcesu w zbudowaniu dobrze działającej grupy VAT.
Utworzenie grupy VAT wiąże się z podjęciem wielu decyzji. Trzeba zadecydować o ilości członków grupy – i tu należy bardzo uważać, bo można też wylać dziecko z kąpielą, co oznacza, że w niektórych przypadkach włączenie spółki/instytucji kultury do grupy VAT może przynieść skutki dokładnie odwrotne niż opisane powyżej (tj. konieczność zwrotu VAT odliczonego na poziomie spółki/instytucji kultury po jej wejściu do grupy z Gminą).
Niezbędna jest podpisanie „przemyślanej” (dopasowanej do sytuacji) umowy o utworzenie grupy, przejście przez szereg obowiązków rejestracyjnych w urzędzie skarbowym, wdrożenie odpowiednich procedur centralizacji rozliczeń VAT w ramach grupy – a te są bardziej skomplikowane niż centralizacja „przymusowa” chociażby dlatego, że członek grupy VAT o statusie innym niż jst posiada status podatnika CIT z szeregiem obowiązków nadanych ustawą o podatku dochodowym, co nie miało miejsca przy centralizacji VAT z jednostkami budżetowymi.
Warto skorzystać z pomocy doświadczonego doradcy, aby wykonać proces dobrze. Choć w jego pierwszej fazie wymaga on wysiłku pracowników jst i specjalistycznej wiedzy doradcy, licznych kontaktów z urzędem skarbowym i kontrahentami, to w dalszej perspektywie przynosi bardzo realne odliczenia VAT, które dają oszczędności - stanowią obniżenie dla jst wartości wydatków inwestycyjnych na bieżąco (poprzez bieżące odliczenia VAT), a dodatkowo zapewniają dodatkowe dochody z odliczeń VAT realizowanych w ramach tzw. korekty wieloletniej z inwestycji zamkniętych w przeszłości.
Autorka: Joanna Kilijańska – partner w Kancelarii Paczuski Taudul Doradcy Podatkowi, certyfikowany doradca podatkowy, specjalistka VAT, współpracuje z sektorem publicznym od 2012 r.
Czytaj także w LEX: Rzetelny proces a VAT > >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
