Podział Górnego Śląska.

OŚWIADCZENIE RZĄDOWE

z dnia 23 maja 1922 r.

w sprawie podziału Górnego Śląska.

Podaje się niniejszem do wiadomości, iż uchwałą Rady Ministrów z dn. 22 października 1921 r. Rząd Polski przyjął decyzją Konferencji Ambasadorów w Paryżu z dnia 20 października 1921 roku, o treść następującej:

Imperjum Angielskie, Francja, Włochy i Japonja, - które wraz ze Stanami Zjednoczonemi Ameryki Północnej, jako główne Państwa sprzymierzone i stowarzyszone, podpisały Traktat Wersalski;

Zważywszy, że w myśl ostatniego ustępu artykułu 88 Traktatu Wersalskiego, do nich należy określić linję graniczną między Niemcami i Polską w części Górnego Śląska, poddanej plebiscytowi i na skutek tegoż plebiscytu;

Zważywszy, że w dniu 20 marca 1921 r. przystąpiono do głosowania w warunkach, przewidzianych w aneksie do wyżej wymienionego artykułu;

Zważywszy, że wobec wyników głosowania gminami, jak również położenia geograficznego i warunków ekonomicznych miejscowości ustąpienie terytorjów w mowie będących wywołuje pewne kwestje na uregulowaniu których zależy;

Po zasięgnięciu zdania Ligi Narodów,

POSTANAWIAJĄ:

I. Granica pomiędzy Niemcami i Polską w części Górnego Śląska, opisanej w art. 88 Traktatu Wersalskiego, określa się w sposób następujący:

Granica idzie wzdłuż rzeki Odry do punktu, gdzie rzeka ta wkracza na Górny Śląsk aż do wysokości Niebotschau;

Stamtąd kierować się ona będzie na Północo-Wschód, pozostawiając na terytorjum polskiem gminy: Hohenbirken, Wilheimstal, Raschütz, Adamowitz, Bogunitz, Lissek, Summin, Zwonowitz, Chwallenczütz, Ochojetz, Wilcza (Górna i Dolna), Kriewald, Knurów, Gieraltowitz, Preiswitz, Makoschau, Kunzendorf, Paulsdorf, Ruda, Orzegów, Schlesiengrube, Hoheniinde, zaś pozostawiając po niemieckiej stronie gminy: Ostróg, Markowitz, Babitz, Gurek, Stodoll, Niederdorff, Pilchowitz, Nieborowitzer Hammer, Nieborowitz, Schönwald, Ellgutz-Zabrze, Sosnitza, Mathesdorf, Zaborze, Biskupitz, Bobrek, Schomberg;

Stąd granica przechodzi pomiędzy Rossberg (po niemieckiej stronie) i Birkenhain (po stronie polskiej).

Stąd kieruje się na Północo-Zachód, pozostawiając na terytorjum niemieckiem gminy: Karf, Miechowitz, Stollarzowitz, Friedrichswille, Ptakowitz, Larischhof, Miedar, Hanussek, Neudorf-Tworog, Kottenlust, Potempa, Keitsch, Zawadski, Pluder-Petershof, Klein-Lagiewnik, Skrzidlowitz, Gwosdzian, Dzielna, Cziasnau, Sorowski, zaś po stronie polskiej pozostawiając gminy: Scharley, Radzionkau, Trockenberg, Neu-Re.pten, Alt-Rapten, Alt-Tarnowitz, Rybna, Piasetzna, Boruschowitz, Mikoleska, Drathhammer, Bruschiek, Wüstenhammer Kokottek, Koschmieder, Pawonkau. Spiegelhof, (obszar dworski), Gross Lagiewnik, Glinitz, Kochtschütz, Lissau:

Stąd na Północo - Wschód, granica łączy się z dawną granicą pomiędzy Niemcami a Rosją, aż do punktu spotkania się jej z granicą pomiędzy Niemcami a Polską, taką jaka jest wyznaczona w artykule 27 Traktatu Wersalskiego.

Komisja do wykreślania granic, przewidziana w artykule 87 Traktatu Wersalskiego, wykreśli granicę na miejscu. Rozpocznie ona niezwłocznie swą pracę.

II. Rządy Niemiecki i Polski stosując się do artykułu 92, do ostatniego jego ustępu Traktatu Pokoju zawrą w najbliższym czasie konwencję w celu uświęcenia następujących rozporządzeń:

A.

Koleje.

Ustrój kolei i tramwai, należących do firm prywatnych lub gmin, uregulowany zostanie drogą koncesji ich praw i ich zobowiązań.

Jednolitość eksploatacji sieci "Schlesische Kleinbahn Aktiengesellschaft" utrzymaną zostanie w ciągu 15 łat.

Dla dróg żelaznych Państwa Niemieckiego o torze normalnym lub też wązkotorowych, zorganizowaną zostanie na terytorjum plebiscytowem na okres 15-letni czasu ustrój eksploatacji mieszanej. Ilość taboru kolejowego, przyznana terytorjum plebiscytowemu ustaloną zostanie na zasadzie artykułu 371 Traktatu Wersalskiego.

Taryfy będą jednolite. Zgodnie z artykułem 365 Traktatu Wersalskiego, wszelkie taryfy specjalne, obowiązujące pomiędzy terytorjum niemieckiem i punktem terytorjum plebiscytowego, stosować się będą do całego terytorjum plebiscytowego.

Korzyści, wynikające z wszelkich taryf specjalnych, obowiązujących na terytorjum plebiscytowem, rozciągać się będą na towary tego samego charakteru, polskiego pochodzenia lub przeznaczone dla Polski, dla Niemiec lub też dla każdego innego kraju.

Rozkłady jazdy regulowane będą odpowiednio do potrzeb przemysłu, a przystanki nakazywane pociągom robotniczym, przechodzącym przez granicę, będą możliwie najkrótsze.

Koszty, związane z opłatami asekuracji społecznych i asekuracji państwowych na rzecz agentów Śląskiej sieci kolejowej, obciążać będą tę sieć.

Dla eksploatacji tej sieci ustanowioną zostanie jedna jedyna rachunkowość, obejmująca wszystkie wpływy i wszystkie rozchody, włączając w to koszty konserwacji linji i taboru kolejowego, oraz wypłaty na poczet funduszu odbudowy. Wydatki na nowe roboty będą wpisywane na osobny rachunek i ponoszone będą przez Państwo, na terytorjum którego roboty te były dokonane.

Zysk lub deficyt rozdzielone zostaną pomiędzy obydwa Kraje, w stosunku do długości linji kolejowych, należących do każdego z nich i znaczenia ich, jako środka komunikacyjnego.

B.

Woda i elektryczność.

O ile terytorjum, obejmujące sieci wód istniejące, nie zostało przyznane jednemu z dwóch Krajów w całości, wobec braku specjalnej umowy pomiędzy stronami, istniejące sieci komunikacji wodnej zostaną zachowane. W tym celu ustanowiona zostanie wzajemna ich używalność. Zapasy rezerwuarów wodnych w okręgu Zarnowitz i Olkucz będą udzielone do dyspozycji całego Górnośląskiego terytorjum na warunkach sprawiedliwości.

Obecna działalność T-wa "Oberschlesische Elektrizitaetswerke" utrzymaną będzie przez czas trzech lat. Państwo Polskie będzie mogło następnie odkupić Centralę w Chorzewie i obsługiwaną przez nią sieć.

Do chwili, kiedy odpowiednie przedsiębiorstwa polskie nie zostaną zorganizowane, T-wo "Schlesische Elektrizitaetswerke" obowiązane będzie dostarczać elektryczności obydwum częściom terytorjum na tych samych warunkach.

C.

System monetarny.

Przez okres czasu, nie przekraczający lat piętnastu, marka niemiecka będzie jedyną prawną jednostką monetarną na terytorjum plebiscytowem.

Obydwa rządy będą mogły, na zasadzie zobopólnego porozumienia się, zadecydować zmianę tego Systemu przed upływem tego okresu czasu.

Z powodu braku porozumienia pomiędzy obydwoma rządami i w razie gdyby zmiana systemu monetarnego okazała się konieczna, do Komisji Mieszanej, wyżej przewidzianej, należeć będzie ustalenie daty, od której marka niemiecka przestanie być jedyną prawną jednostką monetarną.

D.

Poczta.

W czasie okresu, kiedy system monetarny niemiecki utrzymanym będzie w pasie polskim, opłaty pocztowe, telegraficzne i telefoniczne będą musiały być ustanawiane w monecie niemieckiej.

E.

Ustrój celny.

Granica celna przeniesioną zostanie na nową granicę polityczną, skoro tylko ta ostatnia zostanie ustaloną.

Prawo celne i taryfy celne niemieckie i polskie Stosowane będą oprócz następujących wyjątków:

1. Przez sześciomiesięczny okres czasu, towary, przybywające z innych krajów, przeznaczone dla terytorjum plebiscytowego, które opłaciły cło wwozowe na granicy niemieckiej lub też polskiej przed datą podziału Górnego Śląska, przejdą granicę bez opłaty cła.

2. Przez okres 15 lat, produkty naturalne lub też pochodzące z jednego z dwóch pasów terytorjum plebiscytowego, a przeznaczone do spożycia, lub zużytkowania w drugim takimże pasie, przechodzić będą granicę bez cła.

3. a) Przez okres sześciu miesięcy produkty surowe, półsurowce i półfabrykaty zakładów przemysłowych jednego z dwóch pasów terytorjum plebiscytowego, przeznaczone do zużytkowania lub przerobienia w zakładach przemysłowych drugiego pasa plebiscytowego, przechodzić będą granicę bez opłaty cła. Pozwolenia, wydawane na wwóz tych artykułów, zawierać winny wyszczególnienie zarówno zakładów przemysłowych wysyłających, jak i odbierających.

b) Przez okres 15 lat, produkty surowe, półsurowce i półfabrykaty, wyprodukowane na miejscu, lub też pochodzące z zakładów przemysłowych Jednego z pasów plebiscytowych, a przeznaczone do przeróbki w jednym z zakładów przemysłowych drugiego pasa plebiscytowego, będą przechodzić granicę bez cła, jeżeli mają powrócić do kraju swego pochodzenia. Pozwolenia, wydawane na wwóz powyższych produktów, zawierać winny wyszczególnienie zarówno zakładów przemysłowych wysyłających, jak i zakładów odbierających.

4. W myśl artykułu 268 Traktatu Wersalskiego, produkty naturalne lub fabrykaty miejscowe, lub pochodzące z polskiego pasa terytorjum plebiscytowego, przy wejściu ich na terytorjum niemieckie, wolne będą od wszelkiego cła wwozowego przez okres lat trzech. Okres ten trzechletni liczyć się będzie od chwili notyfikacji wytknięcia granicy pomiędzy Niemcami a Polską.

Odnośnie do systemu eksportacyjnego, obydwa kraje zobowiązują się wzajemnie ułatwić w ciągu lat 15, eksport ze swych odnośnych terytorjów produktów, niezbędnych dla przemysłu jednego lub drugiego pasa terytorjum plebiscytowego, dostarczając potrzebnych pozwoleń na eksport i upoważniając do wykonania kontraktów, zawartych między prywatnemi

osobami, przyczem rozumie się, że da wwozowe opłacone zostaną od tych produktów przy wwozie ich na terytorjum niemieckie, lub też na terytorjum polskie, z uwzględnieniem wyjątków, przewidzianych w poprzednich paragrafach.

Wszelkie rozporządzenia, dotyczące systemu celnego na nowej granicy polsko-niemieckiej na Górnym Śląsku, nie będące zastosowaniem zasad wyżej przedstawionych, uważane będą, jako noszące charakter zwyczajnej umowy handlowej pomiędzy Polską a Niemcami.

F.

Węgiel - produkty kopalniane.

W myśl artykułu 90 Traktatu Wersalskiego, Polska przez okres 15-letni, poczynając od chwili ostatecznego przyznania jej terytorjum, upoważni do wywozu do Niemiec produktów pasa polskiego terytorjum plebiscytowego.

Odnośnie do węgla, przy stosowaniu powyższego artykułu w praktyce brane będą pod uwagą rozporządzenia różnych traktatów pokojowych, postanowienia i umowy międzynarodowe pomiędzy Niemcami, Polską i krajami bezpośrednio lub pośrednio zainteresowanemi w wwozie węgla z Górnego Śląska, zawierające zobowiązania w sprawie węgla dla Niemiec i dla Polski.

Niemcy upoważnią w ciągu okresu lat 15 do eksportu do pasa polskiego terytorjum plebiscytowego produktów kopalni swego terytorjum na warunkach przewidzianych w art. 90 Traktatu Wersalskiego. Ilości produktów kopalnianych, do których stosować się będzie niniejsze rozporządzenie, obliczone zostaną na zasadzie przeciętnej wymiany z lat 1911 do roku 1913.

G.

Syndykaty pracodawców i pracowników.

Rządy niemiecki i polski uznają na okres lat 15 Syndykaty (Związki) pracodawców i pracowników, działające na terytorjum plebiscytowem. Syndykaty (Związki) te będą mogły zawierać umowy zbiorowe na całe terytorjum plebiscytowe.

H.

Ubezpieczenia społeczne.

Przelanie Polsce kapitałów ubezpieczeń społecznych i ubezpieczeń państwowych niemieckich - odnośnie do przyznanej jej części Górnego Śląska, dokonanem być winno zgodnie z rozporządzeniami i na warunkach artykułu 302 Traktatu Wersalskiego.

Korzystający z instytucji ubezpieczeń społecznych i ubezpieczeń państwowych otrzymają wszelkie indemnizacje i pensje emerytalne, jakie zostały im zapewnione.

Rząd Polski stworzy, w czasie najkrótszym urzędy ubezpieczeniowe oraz jurysdykcji administracyjnej i dla rozstrzygania sporów specjalnie dla strefy polskiej.

Kasy miejscowe, bądź w pasie polskim, bądź też na całem terytorjum plebiscytowem (Oberschlesischer Knappschaftsverein, Oberschlesische Bercjbauhilfskasse, i t. p.) utrzymane zostaną na okres lat 15, chyba że obydwa Rządy dojdą do porozumienia odnośnie do ich wcześniejszego rozdziału.

I.

Ruch pograniczny.

W ciągu lat 15 każdy stały mieszkaniec terytorjum plebiscytowego, lub też mający tam stałe lub zawodowe zajęcie, otrzyma bezpłatnie przepustkę, upoważniającą go do przechodzenia granicy bez żadnych innych formalności.

J.

Rozporządzenia ogólne.

Rozporządzenia, obowiązujące na terytorjum plebiscytowem, a mianowicie w dziedzinie kopalni, przemysłu i handlu, jak również w dziedzinie prawodawstwa pracy, łącznie z systemem inspekcyjnym, zachowają swą moc w części terytorjum plebiscytowego, przyznanej Polsce, do chwili kiedy Polska nie ustali w tych dziedzinach rozporządzeń, dających się zastosować do całości jej terytorjum i zastępujących dawne rozporządzenia w tym względzie; rozumie się jednak, że Polska mieć będzie prawo zaprowadzać w Polskim Pasie Szląskim zmiany, jakie Niemcy Uznają za właściwe wprowadzić na swojem terytorjum.

Nie naruszając rozporządzeń artykułu 256 Traktatu Pokoju, obydwa te kraje uznają i uszanują prawa wszelkiego charakteru, a mianowicie: koncesje i przywileje, uzyskane przed datą podziału przez osoby prywatne, Stowarzyszenia lub ten inne osoby prawne, na terytorjum, jakie im zostanie przyznane.

Polska zrzeknie się w ciągu 15 lat korzyści z artykułów 92 i 297, odnośnie do wywłaszczenia zakładów przemysłowych, kopalń i pokładów, chyba, że, według zdania Komisji mieszanej, jest to niezbędnem dla zapewnienia utrzymania jej eksploatacji.

Wszelkie zatargi pomiędzy Rządem Niemieckim a Rządem Polskim, jakie by powstały w okresie 15-letnim z powodu zarządzeń prawodawczych, przedsięwziętych przez jeden z dwóch krajów, a dotyczących ustroju stowarzyszeń, lub przedsiębiorstw przemysłowych lub handlowych, które ograniczałyby w sposób niezgodny ze sprawiedliwością wolność tych stowarzyszeń lub przedsiębiorstw przemysłowych lub handlowych odnośnie do narodowości ich personelu, ich administratorów lub ich kapitałów, będzie mogło być przedstawione przez Rząd zainteresowany do rozstrzygnięcia Radzie Ligi Narodów, decyzję której obydwa Rządy obowiązują się uznać.

Obydwa kraje mogą, na zasadzie wzajemnego porozumienia się, zmienić lub znieść wszystkie rozporządzenia tymczasowego ustroju.

K.

Prawo narodowości i stałego mieszkania oraz prawo ochrony mniejszości narodowych na Górnym Śląsku.

Kwestje, co do narodowości osób zamieszkałych- w chwili ostatecznego przyznania terytorjum Górnego Śląska, w jego części przyznanej Polsce, regulowane będą zgodnie z artykułem 91 traktatu Wersalskiego, oraz artykułami 3, 4, 5 i 6 traktatu z dnia 28 czerwca 1919 roku zawartym pomiędzy Amerykańskiemi Stanami Zjednoczonemi, Imperjum Angielskiem, Francją, Włochami i Japonją z jednej, a Polską z drugiej strony.

Wszystkie osoby, zamieszkałe w tym samym czasie, w tej części terytorjum, a które skorzystały ze swego prawa opcji na rzecz narodowości niemieckiej, zgodnie z artykułem 91 Traktatu Wersalskiego, nie korzystając z prawa przeniesienia swego stałego miejsca zamieszkania do Niemiec w ciągu 12 miesięcy, następujących po wykonaniu prawa opcji, jak również osoby, Wymienione W paragrafie 2 artykułu 91 Traktatu Wersalskiego, winny mieć prawo zachowania swego stałego zamieszkanie w Polsce w ciągu 15 lat od chwili ostatecznego przyznania terytorjum.

Polacy obywatele niemieccy, liczący ponad Jat 18, w chwili ostatecznego przyznania terytorjum, mieć będą w części przyznanej Niemcom, prawo opcji na rzecz narodowości polskiej w ciągu 2 lat od powyższej daty, zgodnie ź artykułem 91 Traktatu Wersalskiego.

Polacy, stale zamieszkali w tym samym czasie na terytorjach Górnego Śląska, uznanych za wchodzące ostatecznie W skład Niemiec, winni mieć prawo zachowania swego miejsca zamieszkania w Niemczech przez czas lat 15, poczynając od tej daty. Ta sama zasada stosowaną być winna do polaków obywateli niemieckich, którzy optowali na rzecz narodowości polskiej, zgodnie z artykułem 91 Traktatu Wersalskiego, jak również obywatelom polskim, którzy nie byli obywatelami niemieckimi.

Traktat dotyczący ochrony mniejszości narodowych i t. d., zawarty dnia 28 czerwca 1919 r. między Amerykańskiemi Stanami Zjednoczonemu Imperjum Anglelskiem, Francją, Włochami i Japonją z jednej strony, a Polską z drugiej strony, stosuje się do Części Górnego Śląska, przyznanej ostatecznie Polsce, jako wchodzącej w jej skład. Sprawiedliwość, zarówno jak i warunki życia ekonomicznego na Górnym Śląsku, wymagają aby Rząd Niemiecki zobowiązał się do przyjęcia przynajmniej na okres przejściowy 15 lat, poczynając od chwili ostatecznego przyznania terytorjum, postanowień, odpowiadających artykułom: 1, 2, 7, 8 i 9 (ustępy 1,.2) 10, 11 i 12 wymienionego wyżej Traktatu odnośnie do części Górnego Śląska, uznanej jako Ostatecznie wchodzącej w skład Niemiec.

Postanowienia układu, jaki zawarty zostanie pomiędzy Rządami niemieckim i polskim celem wprowadzenia w praktyce zasad wyżej określonych, stanowią dla Niemiec i dla Polski zobowiązania o znaczeniu międzynarodowem i oddane, będą pod gwarancję Ligi Narodów w podobny sposób, jak postanowienia Traktatu z dnia 28 czerwca 1919 r.

Wszelkie prośby pojedynczych osób, lub też zbiorowe ze strony mieszkańców Górnego Śląska do Rady Ligi Narodów odnośnie do tych postanowień, lub do wykonania postanowień z Traktatu z dnia 28 czerwca 1919 r., o ile postanowienia te dotyczą osób, należących do mniejszości rasowych, wyznaniowych lub wreszcie językowych, skierowane zostaną do Rządu, na terytorjum którego petenci zamieszkują stale. Rząd ten zobowiązany będzie przesłać takowe, opatrzywszy je swe-mi komentarzami, lub bez nich, Radzie Ligi Narodów dla zbadania.

Celem dopilnowania wykonania tych zarządzeń Utworzone zostaną:

1) Górno - Śląska Komisja Mieszana, złożona Z- dwóch Niemców i dwóch Polaków, pochodzących z Górnego Śląska, oraz z przewodniczącego innej narodowości, wyznaczonego przez Radą Ligi Narodów.

2) Sąd Rozjemczy, obowiązany do rozstrzygania wszystkich zatargów prywatnego charakteru, któreby wywołać mogło stosowanie wyżej wymienionej konwencji. Sąd ten składać się będzie z jednego arbitra, wyznaczonego przez Rząd Niemiecki, oraz z jednego arbitra wyznaczonego przez Rząd Polski. Rada Ligi Narodów proszoną będzie o wyznaczenie przewodniczącego tego Trybunału.

Wszelkie zatargi, odnośnie do wykonania i do interpretacji niniejszej konwencji, będą załatwiane zgodnie z postanowieniami niniejszej konwencji.

III. Ustrój konwencyjny, przewidziany w artykule II niniejszego, będzie układany przez jednego pełnomocnika niemieckiego i jednego pełnomocnika polskiego, pod przewodnictwem osoby wyznaczonej przez Radę Ligi Narodów, który to przewodniczący zaradzi równemu podziałowi głosów w razie niezgody pomiędzy stronami.

Rządy niemiecki i polski proszone są o wskazanie głównym Mocarstwom Sprzymierzonym/w ciągu 8 dni od niniejszego postanowienia, nazwiska pełnomocnika, którego każdy z nich wyznacza dla układania na warunkach, określonych w poprzednim ustępie konwencji, odnośnie do spraw ekonomicznych i ochrony mniejszości, która to ochrona winna będzie być ustaloną na zasadach wskazanych w artykule II. Skoro tylko pełnomocnicy zostaną wyznaczeni, rzeczą przewodniczącego będzie zwołać ich do miejscowości, którą uzna za odpowiednią.

IV. Z chwilą gdy główne Mocarstwa Sprzymierzone uznają, że Komisja delimitacyjna dokonała na gruncie dostatecznie dokładnego ustalenia granicy, opisanej w artykule 1, oraz że pertraktacje przewidziane w art. III doprowadziły do przyjęcia ustroju konwencyjnego zgodnie z artykułem II, Komisja Plebiscytowa zawiadomi oficjalnie Rządy Niemiecki i Polski, w myśl ustępów 1 i 2 paragrafu 6 anneksu do artykułu 88.

V. Rządy Niemiecki i Polski proszone są o wyznaczenie w ciągu 8 dni swych delegatów do Komisji Mieszanej, przewidzianej w artykule II, 1 ^e Komisja Mieszana zostanie niezwłocznie ustanowiona celem współpracy z Komisją Międzysojuszniczą, dla podjęcia zarządzeń zmierzających do przygotowania przejścia od stanu obecnego do ustroju przejściowego.

VI. Niniejsze postanowienie zostanie oficjalnie zakomunikowane Komisji Plebiscytowej, jak również Rządom Niemieckiemu i Polskiemu.

Podpisano: HARDINGE OF PENSKURST

JULES CAMBON

BONIN

K. ISCHII

Paryż, dnia 20 października 1921 r.

• Identyfikator: Dz.U.1922.44.369
• Rodzaj: Oświadczenie rządowe
• Tytuł: Podział Górnego Śląska.
• Data aktu: 23/05/1922
• Data ogłoszenia: 17/06/1922
• Data wejścia w życie: 03/06/1922