Pracownik pracujący na nocnej zmianie mógłby otrzymać polecenie pozostania dłużej w pracy, ale na pewno nie na całą zmianę osoby, która nie przyszła. Niedopuszczalne byłoby to również wówczas, gdyby osoba z nocnej zmiany nie mogła być zatrudniana w godzinach nadliczbowych. Skutkiem takiej sytuacji może być jednak powstanie pracy rozliczanej w szczególny sposób – tak będzie np. w razie pozostania w pracy 1 stycznia i „wejścia” w przedział czasu kwalifikowany jako praca w święto.
W tego rodzaju sytuacjach powstaje niekiedy spory problem związany z zapełnieniem całego dnia pracy. Sprawa jest w miarę prosta, gdy pracownik spóźni się do pracy pół godziny czy godzinę, ale jeżeli nie stawi się całkiem, pracodawca może mieć istotny problem.
Czytaj również: Za pracę w nocy przysługuje specjalny dodatek>>
Nadgodziny osoby z nocnej zmiany
To, że pracownik pracuje na nocną zmianę, co do zasady nie wyłącza możliwości wydania mu polecenia wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych, czyli w interesującej nas sytuacji pozostania dłużej w pracy w oczekiwaniu na dotarcie zmiennika lub innej osoby, którą uda się pracodawcy „ściągnąć”. Wyjątkiem byłyby sytuacje, w których:
- osoba ta nie może pracować w godzinach nadliczbowych – z reguły tak nie będzie, gdyż zakaz pracy w godzinach nadliczbowych jest łączony z zakazem pracy w porze nocnej (skoro pracuje w nocy to może i w godzinach nadliczbowych), ale może być inaczej (jest to osoba niepełnosprawna, która ma zgodę lekarza jedynie na pracę w nocy, bez zgody na pracę w godzinach nadliczbowych lub jest to pracownik wychowujący dziecko do lat 8, który wyraził zgodę na pracę w nocy, a nie wyraził na pracę w godzinach nadliczbowych),
- jest to pracownik pracujący w nocy w rozumieniu art. 151(7) par 2 k.p. (pracownik, którego rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej lub którego co najmniej 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną) i wykonuje prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym, gdyż wówczas jego czas pracy nie może przekraczać 8 godzin.
Dodatkowa praca w nadgodzinach ograniczona byłaby oczywiście obowiązkiem zapewnienia odpoczynku dobowego.
Przykład 1: Pracownik pracujący w systemie równoważnym pracował na nocną zmianę od 19:00 do 7:00. W związku z tym, że na zmianę poranną (od 7:00) nie stawił się zmiennik, pracodawca nakazał pozostanie pracownikowi dłużej w pracy. Maksymalnie może on pracować dodatkowo przez godzinę. Jakakolwiek dłuższa praca skróciłaby poniżej 11 godzin odpoczynek minimalny w dobie pracowniczej przypadającej na czas od 19:00 do 19:00 (24 godzin od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z jego rozkładem czasu pracy).
Odpoczynek dobowy może zostać skrócony jedynie wyjątkowo. Dotyczy to:
- pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy;
- przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
Konieczność zapewnienia ciągłości funkcjonowania danego stanowiska pracy na pewno nie jest sama sobie uczestnictwem w akcji ratowniczej.
Nie ma zatem możliwości zrealizowania przez pracownika z nocnej zmiany całego dnia pracy osoby, która do pracy się nie stawiała.
Cena promocyjna: 71.2 zł
|Cena regularna: 89 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 71.2 zł
Praca w święto
Pozostanie dłużej w pracy może w określonych okolicznościach skutkować pracą w święto.
Przykład 2: Pracownicy pracują na 3 zmiany: 6:00-14:00, 14:00-22:00 i 22:00-6:00. Pracownik, który pracował na nocną zmianę z 31.12 na 1.1. musi pozostać dłużej w pracy w oczekiwaniu na zmiennika, który spóźnia się do pracy. Wykonywał dodatkowo pracę przez 1,5 godz.
Za pracę w niedzielę i święto uważa się pracę wykonywaną między godziną 6.00 w tym dniu a godziną 6.00 w następnym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina. Trudno zakładać, że przy wskazanym rozkładzie zmian pracodawca zmienił godziny graniczne niedzieli i święta, a zatem czas od 6.00 d0 7.30 wypracowany dodatkowo przez pracownika z nocnej zmiany stanowi pracę w święto.
Pracownikowi wykonującemu pracę w święto pracodawca jest obowiązany zapewnić inny dzień wolny od pracy:
- do końca okresu rozliczeniowego; a jeżeli jest to niemożliwe
- za każdą godzinę przepracowaną w niedzielę lub święto wypłacany jest dodatek 100 proc. do wynagrodzenia.
Mówiąc o udzieleniu dnia wolnego, mówimy o zapewnieniu całego dnia wolnego, czyli za wskazane w przykładzie 1,5 godzin dodatkowej pracy pracownik powinien uzyskać cały, 8-godzinny (jeżeli pracuje w systemie podstawowym, to nie ma innych dni pracy, o innej zaplanowanej liczbie godzin) dzień wolny.
W razie niezapewnienia dnia wolnego za pracę w wolne dla pracownika święto, pracownikowi przysługuje dodatek 100 proc. za każdą godzinę przepracowaną w tym dniu. Dyskusyjne jest to, czy w razie, gdy taka niezrekompensowana praca doprowadzi jednocześnie do powstania pracy nadliczbowej średniotygodniowej, pracownikowi przysługuje jeden, czy dwa dodatki (w sytuacji z przykładu drugiego niezapewnienie dnia wolnego skutkowałoby powstaniem z końcem okresu rozliczeniowego 1,5 godziny nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnie 40 godzinnej normy tygodniowej).
Orzecznictwo sądowe (inaczej niż większość ekspertów i GIP) wskazuje na prawo do jednego dodatku (uchwała Sądu Najwyższego z 15 lutego 2006 r., sygn. akt II PZP 11/05, wyroki NSA z 3 lipca 2008 r., sygn. akt I OSK 1135/07 i 4 stycznia 2010 r., sygn. akt I OSK 791/09).
Zobacz w LEX: Glosa do uchwały SN z dnia 15 lutego 2006 r., II PZP 11/05 > >
Sprawdź również książkę: Kodeks pracy. Wynagrodzenia, urlopy i czas pracy. Ochrona zatrudnienia i świadectwa pracy. Organizacje pracodawców, związki zawodowe i spory zbiorowe >>
Polecenie stawienia się do pracy innej osoby
Pracodawca może nakazać stawienie się do pracy innemu pracownikowi w ramach pracy w czasie rozkładowo wolnym – w dniu wolnym od pracy, ale także np. przed godziną rozpoczęcia pracy (sięgając do rozkładu zmian z powyższego przykładu nr 2 – np. osobie mającej zaplanowaną pracę od godz. 14:00). Możliwa byłaby także zmiana harmonogramu czasu pracy innej osobie. Takie zmiany dopuszcza zarówno MPiPS (pismo z 18 października 2013 r., Rzeczposp. PiP 2013/9673/5), jak i PIP (pismo z 6 kwietnia 2009 r., GPP-417-4560-19/09/PE/RP). MPiPS w swoim stanowisku z 18 października 2013 r., wskazało, że aktualnie obowiązujące przepisy prawa pracy nie regulują sytuacji modyfikacji grafików. Z art. 129 kodeksu pracy nie wynika ani zakaz dokonywania zmian, ani też ich dopuszczalność. Według MPiPS źródłem ewentualnych zmian mogą być przyczyny obiektywne. Zdaniem Departamentu Prawa Pracy MPiPS z art. 129 par. 3 k.p. nie wynika, z jakim wyprzedzeniem mogą być one dokonywane. Regulacja w tym zakresie może natomiast być zawarta w przepisach wewnątrzzakładowych, obowiązujących u pracodawcy, np. w regulaminie pracy.
Warunkiem byłoby zatem to, by prawo wewnętrzzakładowe dopuszczało taką możliwość.
W każdym jednak przypadku „ściągania” do pracy osoby, która w tym czasie ma czas wolny jest problematyczne. Pracownik oczywiście, otrzymując polecenie stawienia się do pracy, powinien je zrealizować (pracodawca może nakazywać pracę np. w nadgodzinach niekoniecznie od razu po pracy, może przekazać takie polecenie w czasie wolnym). Warunkiem jest jednak to, by pracownik był w stanie psychofizycznym umożliwiającym mu stawienie się do pracy - skoro miał dzień wolny i nie miał zleconego dyżuru, to nie musiał przecież zakładać, że będzie pracować, a zatem np. pewne używki, które posiada już w swoim organizmie wykluczają możliwość stawienia się do pracy (przy czym oświadczenie pracownika w tym zakresie złożone telefonicznie jest nieweryfikowalne; nawet jeżeli pracodawca stosuje kontrole trzeźwości, to nie może wezwać pracownika do pracy w dniu wolnym, po to by sprawdzić, czy nie kłamał oświadczając, że jest od wpływem alkoholu). Wyłączać może również miejsce, w którym pracownik się znajduje (wyjazdy na święta itp.).
Czytaj w LEX: Przestępstwo naruszenia zakazu handlu w niedziele i święta (art. 218a k.k.) > >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
