W wyroku z dnia z dnia 11 grudnia 2007 r., U 6/06 (Dz. U. z 2007 r. Nr 235, poz. 1735) Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności regulacji dotyczących faktur korygujących z Konstytucją RP, wyznaczając jednocześnie roczny termin na utratę mocy obowiązującej tych przepisów.
Z dniem 1 grudnia 2008 r. wprowadzono do u.p.t.u. przepisy dotyczące zasad i trybu korygowania obrotu w związku z wystawieniem faktury korygującej.
Zgodnie z zasadą ogólną, w przypadku gdy podstawa opodatkowania ulega zmniejszeniu w stosunku do podstawy określonej w wystawionej fakturze, obniżenia podstawy opodatkowania podatnik dokonuje pod warunkiem posiadania potwierdzenia odbioru korekty faktury przez nabywcę towaru lub usługi, dla którego wystawiono fakturę.
Przepisy określają kiedy podatnik może dokonać korekty deklaracji. Istotne jest tutaj to, czy potwierdzenie otrzymania faktury korygującej przez nabywcę zostało otrzymane przed dniem złożenia deklaracji podatkowej za dany okres. Podatnik ma prawo ująć korektę w rozliczeniu za pierwszy z tych okresów, za który jeszcze nie złożył deklaracji.
Przykład
Podatnik posiada potwierdzenie odebrania faktury korygującej w dniu 10 stycznia; korektę może ująć już w deklaracji za grudzień, jeśli jeszcze jej nie złożył.
Powyższe dotyczy oczywiście przypadków, gdy przyczyny korekty (np. udzielenie rabatu, zwrot towaru) nastąpiły już po wystawieniu faktury pierwotnej. Jeśli faktura od początku wystawiona była nieprawidłowo, skutki wynikające z faktury korygującej powinny być ujmowane wstecznie – w deklaracji za okres, w którym wystawiona była faktura pierwotna.
Wyjątek dotyczy tylko przypadku, w którym na fakturze pierwotnej kwota podatku należnego - wskutek pomyłki – była zbyt wysoka. Wtedy korekta, zmniejszająca podatek naliczony, powinna być ujęta na bieżąco – w pierwszej deklaracji składanej po otrzymaniu potwierdzenia odebrania korekty faktury przez nabywcę.
Podobnie jak w dotychczas obowiązującym stanie prawnym warunku posiadania przez podatnika potwierdzenia odbioru korekty faktury przez nabywcę towaru lub usługi nie stosuje się:
1) w przypadku eksportu towarów, wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów oraz dostawy towarów, dla której miejsce opodatkowania znajduje się poza terytorium kraju;
2) wobec nabywców, na których rzecz jest dokonywana sprzedaż: energii elektrycznej i cieplnej, gazu przewodowego, usług telekomunikacyjnych i radiokomunikacyjnych oraz usług w zakresie rozprowadzania wody, usług w zakresie gospodarki ściekami oraz wywozu i unieszkodliwiania odpadów, usług sanitarnych i pokrewnych.
6. Przeliczanie kursów walut
Dotychczas zasady przeliczania kwot wyrażonych na fakturach w walutach obcych na złotówki określone były w przepisach wykonawczych. Obowiązujące dotychczas zasady prowadziły do rozbieżności pomiędzy kwotami wyliczanymi dla potrzeb podatku dochodowego i dla potrzeb podatku od towarów i usług -gdyż stosowane były inne kursy.
Obecnie jako zasadę – w art. 31a u.p.t.u. - przyjęto, że przeliczenia na złote dokonuje się według kursu średniego danej waluty obcej ogłoszonego przez NBP na ostatni dzień roboczy poprzedzający dzień powstania obowiązku podatkowego.
Jeśli jednak obowiązujące przepisy pozwalają na wystawienie faktury przed powstaniem obowiązku podatkowego i faktura jest wystawiana w takim terminie, to wówczas przeliczenia na złote dokonuje się według kursu średniego danej waluty obcej ogłoszonego przez NBP na ostatni dzień roboczy poprzedzający dzień wystawienia faktury.
Operacja przeliczenia nie musi zostać dokonana w dniu powstania obowiązku podatkowego (często nie będzie mogła być dokonana w tym dniu, np. w przypadku opóźnień w otrzymaniu faktur z zagranicy), ale przeliczenie powinno nastąpić według kursu z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego ten dzień.
W przypadku importu przeliczeń dokonuje się na odmiennych zasadach. Odsyłają w tym zakresie do przepisów celnych. Należy tu zastosować przepisy Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 kwietnia 2004 r. w sprawie kursu wymiany stosowanego w celu ustalania wartości celnej (Dz. U. Nr 87, poz. 827).
Terminy odliczania podatku naliczonego
Ostatnia nowelizacja wprowadziła także zmiany w terminach odliczania podatku naliczonego. Choć początkowo planowano, że możliwe będzie odliczanie podatku naliczonego do końca danego roku podatkowego, ostatecznie zdecydowano się na określenie, że podatek naliczony może być odliczony w deklaracji za okres otrzymania faktury (dokumentu celnego), bądź w dwóch następnych okresach rozliczeniowych (dotychczas był to jeden okres rozliczeniowy).
Jednocześnie określono terminy odliczania dla podatku naliczonego od importu, który jako podatek należny rozliczany jest w deklaracji.
Nowe zasady zwrotu podatku
A) Termin zwrotu nadwyżki podatku
Wprowadzono – jako podstawowy i mający zastosowanie zasadniczo do każdej nadwyżki podatku naliczonego nad należnym – 60 dniowy termin zwrotu nadwyżki podatku.
Nie ma zatem już zróżnicowania terminów zwrotu z uwagi na rodzaj nadwyżki podatku (przyczyny jej powstania). Obojętne jest z jakiej przyczyny powstała nadwyżka podatku, i czy ma związek z zakupami środków trwałych, bądź z dokonywaniem sprzedaży opodatkowanej niższymi stawkami, bądź ze sprzedażą zagranicą.
Początkowo planowano wprowadzić wobec podatników rozpoczynających działalność i wykonujących ją krócej niż 12 miesięcy, 180 dniowy termin zwrotu z możliwością jego skrócenia do 60 dni w razie złożenia przez takich podatników zabezpieczenia majątkowego kwoty zwrotu. Ostatecznie z tej propozycji się wycofano. Nie ma więc znaczenia status podatnika dochodzącego zwrotu – także nowym podatnikom (i prowadzącym działalność krócej niż 12 miesięcy) zwrot przysługuje w terminie 60 dni.
Wszystkim zatem podatnikom przysługuje zwrot nadwyżki podatku naliczonego nad należnym w terminie 60 dni.
B) Zwrot podatku naliczonego
Jeśli podatnik w danym okresie nie wykonał sprzedaży w kraju, a miał wówczas zakupy, to wówczas występuje u niego tylko podatek naliczony. Przysługuje mu prawo do zwrotu tego podatku.
Odróżnić przy tym należy dwie kategorie podatników: po pierwsze podatników dokonujących sprzedaży zagranicą, po drugie – podatników niedokonujących żadnej sprzedaży.
Tym pierwszym podatnikom przysługuje zwrot podatku na umotywowany wniosek. Zwrot podatku następuje w terminie 60.dni.
Od dnia 1 grudnia 2008 r. także podatnikom drugiej kategorii (nie dokonującym w ogóle sprzedaży) przysługuje zwrot podatku naliczonego. Dotychczas podatnicy tacy nie mieli możliwości uzyskania zwrotu, z uwagi na ówczesne brzmienie art. 86 ust. 19 u.p.t.u.. Zmiana art. 86 ust. 19 oraz wprowadzenie art. 87 ust. 5a pozwala tym podatnikom na uzyskanie zwrotu bezpośredniego podatku naliczonego. Zwrot następuje na umotywowany wniosek podatnika złożony wraz z deklaracją podatkową. Zasadą jest, że zwrot przysługuje w tym przypadku w terminie 180.dni. Podatnik może jednak złożyć wniosek o zwrot podatku w terminie 60.dni. Wraz z wnioskiem powinno zostać złożone w urzędzie skarbowym zabezpieczenie majątkowe, w kwocie odpowiadającej podatkowi naliczonemu.
Należy zauważyć także, że z dniem 1 grudnia 2008 r. uchylono przepisy stanowiące o tzw. zwrocie zaliczkowym podatku dla podatników dokonujących zakupów inwestycyjnych przed rozpoczęciem działalności. Obecnie zwrot podatku dla takich podatników następuje na powyższych zasadach, tj. na umotywowany wniosek, w terminie 180 dni.
C) Możliwość uzyskania zwrotu podatku przed ukończeniem postępowania sprawdzającego
Na mocy wprowadzonych zmian podatnicy mają możliwość uzyskania zwrotu nadwyżki podatku w terminie 60 dni od dnia złożenia rozliczenia), nawet jeśli przed upływem tego terminu zostało wszczęte postępowanie mające na celu zweryfikowanie zwrotu, w związku z czym termin zwrotu przedłużono do czasu zakończenia tego postępowania.
Możliwe jest to w przypadku złożenia przez podatnika wniosku o zwrot podatku w terminie podstawowym, gdy podatnik jednocześnie z wnioskiem składa zabezpieczenie majątkowe w kwocie odpowiadającej kwocie zwrotu podatku.
Przepisy nie określają formy wniosku. Możliwe jest zatem – obok podstawowej formy pisemnej – także złożenie go w formie ustnej do protokołu w urzędzie skarbowym.
Jeżeli wniosek wraz z zabezpieczeniem został złożony na 13 dni przed upływem 60 dniowego terminu do zwrotu nadwyżki podatku lub później - zwrotu dokonuje się w terminie 14 dni od dnia złożenia tego zabezpieczenia.
Z powyższej regulacji wynika zatem a contrario, że jeśli wniosek został złożony wcześniej niż na 13 dni przed upływem podstawowego 60.dniowego terminu, wówczas zwrotu nadwyżki podatku dokonywany jest w terminie podstawowym.
Przepisy ustawy wymieniają formy zabezpieczenia, o którym mowa. Są one określone w art. 87 ust. 4a u.p.t.u..
Wyjątkowa regulacja dotyczy sytuacji, w której kwota zwrotu podatku (nadwyżki podatku), jaka ma być zabezpieczona przez podatnika, nie przekracza równowartości 1000 euro. Wtedy to zabezpieczenie może złożone w formie weksla. Wówczas weksel ten nie musi zawierać poręczenia wekslowego banku. Przepisy nie wymagają także, aby był to weksel własny podatnika (choć zwykle tak właśnie będzie). Komentowana regulacja z pewnością może być komfortowym rozwiązaniem dla wszystkich uczciwych podatników, którzy rozpoczynają działalność. Umożliwia im bowiem – właściwie bez żadnych kosztów – uzyskanie zwrotu podatku w terminie 60 dni. Przepisy odsyłają do odpowiedniego stosowania w sprawie zabezpieczeń majątkowych regulacji zawartych w art. 33e-33g Ordynacji podatkowej. Na ich mocy m.in. to sam podatnik wybierać formę zabezpieczenia. Nie może mu jej zatem narzucić organ podatkowy (oczywiście z zastrzeżeniem, że zabezpieczenie w formie weksla bez poręczenia banku może być stosowane jedynie do zabezpieczenia zwrotu podatku nieprzekraczającego 1000 euro).
W sprawie przyjęcia zabezpieczenia organ podatkowy wydaje postanowienie, na które przysługuje zażalenie.
Organ podatkowy nie musi w każdym przypadku akceptować składanego przez podatnika zabezpieczenia. Przepisy określają sytuacje, w którym organ podatkowy odmawia przyjęcia zabezpieczenia.
Zwolnienie zabezpieczenia następuje z chwilą zakończenia postępowania weryfikacyjnego.
Przepisy wskazują także na przypadki, w których nie dokonuje się zwolnienia zabezpieczenia. W sposób wyczerpujący przypadki te zostały określone w art. 87 ust. 4i.
Kwartalne deklaracje i miesięczne zaliczki na podatek
Od dnia 1 stycznia 2009 r. możliwość składania kwartalnych deklaracji podatkowych mają wszyscy podatnicy pod warunkiem pisemnego poinformowania o tym fakcie właściwego naczelnika urzędu skarbowego. Powiadomienie powinno zostać złożone najpóźniej do 25 dnia drugiego miesiąca kwartału, za który będzie po raz pierwszy złożona kwartalna deklaracja podatkowa. Jeśli podatnik rozpoczyna działalność w ciągu roku i chciałby składać deklaracje kwartalne od początku działalności, to stosowne zawiadomienie powinien złożyć najpóźniej do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym rozpoczął działalność.
Kwartalna forma rozliczeniowa tylko w przypadku małych podatników będzie się wiązać z kwartalnymi płatnościami podatku. W przypadku wszystkich innych podatników rozliczających się kwartalnie ustawodawca wprowadza bowiem instytucję comiesięcznych zaliczek na podatek.
Jak wynika z art. 103 ust. 2a u.p.t.u., obowiązek płatności zaliczek na podatek obciąża podatników składających deklaracje kwartalne, innych niż mali podatnicy. Nie ma znaczenia, czy mały podatnik rozlicza się metodą kasową, czy też nie.
Zasadą jest, że zaliczki są uiszczane na rachunek urzędu skarbowego za pierwszy i drugi miesiąc danego kwartału. Powinny być uiszczone w terminie do 25 dnia miesiąca następującego odpowiednio po drugim i po trzecim kwartale.
Wysokość zaliczki miesięcznej co do zasady wynosi 1/3 kwoty zobowiązania podatkowego za poprzedni kwartał wynikającej z deklaracji podatkowej złożonej za poprzedni kwartał. Podatnik może wszakże uiścić tytułem zaliczki kwotę faktycznego zobowiązania za dany miesiąc.
Jeśli w poprzednim kwartale kwota zobowiązania nie wystąpiła albo jeśli wystąpiła kwota podatku naliczonego do zwrotu albo nadwyżki podatku naliczonego nad należnym – wówczas przyjmuje się, że kwota zobowiązania wyniosła zero. Wtedy podatnicy nie mają obowiązku wpłacania zaliczek na podatek. Mają jednak prawo do tego, aby wpłacić zaliczkę na podatek w wysokości faktycznego rozliczenia za miesiąc, za który jest wpłacana zaliczka na podatek.
U podatników którzy dopiero zaczynają rozliczać się kwartalnie w przypadku pierwszego kwartału nie występuje zobowiązanie podatkowe za poprzedni kwartał. W związku dla takich podatników zaliczka za pierwszy miesiąc kwartału jest co do zasady równa wysokości należnego zobowiązania podatkowego za pierwszy miesiąc ostatniego kwartału. Natomiast zaliczka za drugi miesiąc tego kwartału – w wysokości należnego zobowiązania podatkowego za drugi miesiąc ostatniego kwartału, w którym rozliczali się za okresy miesięczne.
Przykład
Podatnik rozpoczął rozliczać się kwartalnie za drugi kwartał roku (kwiecień-czerwiec). Zaliczka za kwiecień będzie równa zobowiązaniu za styczeń (pierwszy miesiąc poprzedniego kwartału), natomiast zaliczka za maj – zobowiązaniu za luty (drugi miesiąc poprzedniego kwartału).
Odpowiednie zastosowanie w tym przypadku mają regulacje odnoszące się do zerowej wysokości zobowiązania oraz umożliwiające incydentalne przyjęcie wysokości zaliczki w wysokości faktycznego rozliczenia za dany miesiąc przypadający w bieżącym kwartalnym okresie rozliczeniowym.
Szczególne regulacje dotyczą podatników rozpoczynających działalność. Także oni mogą bowiem rozliczać się kwartalnie. Należy przy tym zauważyć, że obowiązek płatności zaliczek dotyczyć będzie tylko tych podatników, którzy przewidują, że z uwagi na wysokość obrotu (w proporcji do okresu prowadzonej działalności) stracą prawo do statusu małego podatnika. Tylko tacy podatnicy płacą zaliczki miesięczne od początku prowadzonej działalności, z tym że nie płacą tych zaliczek w kwartale, w którym rozpoczęli wykonywanie działalności.
Przepisy pozwalają na przyjęcie wysokości zaliczki w kwocie odpowiadającej faktycznemu rozliczeniu za dany miesiąc. Należy przy tym odróżnić dwa typy sytuacji: po pierwsze możliwość incydentalnego przyjęcia tego rozwiązania w związku z tym, że za poprzedni kwartał (względnie za odpowiednie miesiące poprzedniego kwartału – u podatników rozpoczynających rozliczenia kwartalne) wystąpiła „zerowa wysokość zobowiązania”; po drugie zaś – stałe i systematyczne obliczanie wysokości zaliczek miesięcznych w wysokości odpowiadającej faktycznemu rozliczeniu za dany miesiąc w kwartalnym okresie rozliczeniowym. W tym drugim przypadku na podatniku ciążą pewne obowiązki związane z zawiadomieniem organu podatkowego o przyjęciu takiego systemu obliczania wysokości zaliczki. Ma on bowiem obowiązek zawiadomić w formie pisemnej o tym fakcie organ podatkowy. Należy je złożyć najpóźniej z chwilą wpłaty zaliczki za pierwszy miesiąc danego kwartału (od którego zaliczki mają być ustalane w faktycznej wysokości), lecz nie później niż z upływem terminu do zapłaty tej zaliczki.
Przykład
Podatnik chce rozpocząć ustalanie wysokości zaliczek w wysokości faktycznych kwot rozliczeń za dane miesiące począwszy od drugiego kwartału; zawiadomienie powinien złożyć do czasu wpłacenia zaliczki za kwiecień i nie później niż do 25 maja.
Przyjęta metoda obliczania zaliczek – jako kwot wynikających z faktycznych rozliczeń za dane miesiące – musi być stosowana przez podatnika co najmniej przez dwa kwartały. Przepisy dopuszczają rezygnację per facta concludentiae – poprzez zapłacenie zaliczki, której wysokość zostanie obliczona na zasadzie ogólnej. Nie jest bezwzględnie konieczne informowanie przez podatnika organu podatkowego o rezygnacji z metody obliczania zaliczek jako kwot wynikających z faktycznego rozliczenia za dany miesiąc.
Uchylenie sankcji VAT
Z dniem 1 grudnia 2008 r. uchylono przepisy umożliwiające nakładanie na podatników dodatkowego zobowiązania podatkowego (tzn. sankcji VAT).
Na uwagę przy tym zasługuje fakt, że – jak wynika z przepisów przejściowych - nie będzie można nałożyć na podatników sankcji, nawet jeśli postępowanie w przypadkach dotychczas umożliwiających nałożenie sankcji, zostało wszczęte, lecz nie zostało zakończone decyzją ostateczną przed dniem 1 grudnia 2008 r. Nawet zatem w przypadku, gdy sankcja nałożona została przez organ podatkowy pierwszej instancji przed dniem 1 grudnia 2008 r., organ odwoławczy – orzekający w sprawie po dniu 1 grudnia 2008 r. - ma obowiązek sankcję uchylić. Jeśli sankcja nałożona zostałaby przez organ I instancji przed dniem 30 listopada 2008 r., zaś termin na złożenie odwołania upływałby już po tej dacie, to sankcje nie zostanie automatycznie uchylone. Konieczny jest do tego odwołania podatnika, aby decyzję wydać mógł organ drugiej instancji.
Skutek taki nie następuje w przypadku, gdy postępowanie zostało zakończone decyzją ostateczną (wydaną przez organ drugiej instancji) przed dniem 1 grudnia 2008 r., która zaskarżona została do sądu administracyjnego. Nawet w przypadku ponownego rozpatrywania sprawy po dniu 1 grudnia 2008 r., nie ma automatycznej możliwości uchylenia nałożonego na podatnika dodatkowego zobowiązania podatkowego.
Pozostały natomiast sankcje (które przybrały formę dodatkowego zobowiązania podatkowe) za niestosowanie kas rejestrujących.
Korekty deklaracji VAT – także po kontroli podatkowej
W dotychczasowym stanie prawnym przepisy wyrażały zasadę, że prawo do korekty deklaracji VAT nie przysługiwało po zakończeniu kontroli podatkowej, przy czym w praktyce rozumiano ten przepis w ten sposób, że dotyczyło to wyłącznie przypadków, gdy kontrola ta wykryła nieprawidłowości w rozliczeniach podatnika. W zakresie, w którym nie zakwestionowano prawidłowości rozliczeń podatnika za dany okres rozliczeniowy, miał on prawo do korekty deklaracji VAT (zob. także Ministerstwa Finansów zawierające oficjalną interpretację z 8 sierpnia 2005 r., SP 1/618/8012–110–2024/05/EB, Dz. Urz. Min. Fin. Nr 9, poz. 101).
Z dniem 1 grudnia 2008 r. powyższe ograniczenie zostało uchylone. Wiązać to należy przede wszystkim z jednoczesnym uchyleniem możliwości nakładania na podatników dodatkowego zobowiązania podatkowego za nieprawidłowości w rozliczeniach VAT. Skoro możliwości zastosowania tych sankcji już nie ma, to nie było już powodu utrzymywania powyższego wyłączenia prawa do korekty.
W obecnym stanie prawnym zatem, nawet jeśli kontrola podatkowa wykryła nieprawidłowości w rozliczeniach VAT, podatnik będzie mógł złożyć korektę tych rozliczeń (deklaracji).