Raport odnośnie przestrzegania standardów i kodeksów w obszarze rachunkowości i rewizji finansowej (ROSC) opracowany dla Polski prezentuje zaktualizowaną ocenę wymogów w zakresie sprawozdawczości finansowej oraz praktyk stosowanych w sektorze przedsiębiorstw i sektorze finansowym w Polsce. Dokument jest trzecim opracowanym dla Polski raportem ROSC. Poprzednie dwie edycje raportu powstały w latach 2002 i 2005. Ostatni Raport ROSC zawierał szereg rekomendacji. Najważniejsze z nich zostały wprowadzone przez polskiego regulatora, jednak ich pełne wdrożenie wymaga jeszcze czasu. Autorzy raportu wskazują m.in. na konieczne działania w zakresie systemu nadzoru, reformy szkoleń biegłych rewidentów i kandydatów do zawodu oraz potrzebę zmian w modelu biznesowym KIBR.

Nadzór nad zawodem wymaga dalszej pracy

W wynikach raportu czytamy, że lata 2006-2011 stanowiły pierwszy okres działania Komisji Nadzoru Finansowego i nie odnotowano w tym okresie ani jednego upadku instytucji finansowej. W okresie globalnego kryzysu na rynkach finansowych, bezpieczny i stabilny sektor finansowy pozostawał atutem polskiej gospodarki. Autorzy raportu podkreślają, że znaczącym krokiem naprzód było też utworzenie w Polsce Komisji Nadzoru Audytowego w 2009 r. Należy jednak uznać je za „pracę w toku”, ponieważ w nadchodzących latach będą w jej działaniu wprowadzane dalsze zmiany i udoskonalenia, wynikające z doświadczeń i szkoleń. - Funkcja nadzoru doskonalona jest w drodze ewolucji raczej niż rewolucji, zatem do tego, by zobaczyć KNA funkcjonującą w podległym jej obszarze w pełnym zakresie, potrzeba będzie jeszcze trochę cierpliwości i determinacji - czytamy we wnioskach raportu. Wciąż bowiem nadzór skupia się przede wszystkim zbyt mocno na sprawdzaniu zgodności z prawem. Doroczny raport KNF informuje o zgodności sprawozdań finansowych z odnośnymi przepisami w zakresie sprawozdawczości, prezentując problemy w formie listy. Nie zawiera natomiast elementu analizy skutków, która pozwoliłaby czytelnikowi szybko zrozumieć skutki finansowe nieprawidłowości wykrytych w sprawozdaniach finansowych. Raporty KNA również mają charakter prawny i podają bardzo niewiele informacji odnośnie postępów poczynionych przez zawód w zakresie poprawy jakości rewizji finansowej. - A takie raporty są mało użyteczne, bo nie dają zaleceń zmian systemowych i nie służą na rzecz polepszenia funkcjonowaniu zawodu - wyjaśnia Krzysztof Burnos, prezes Krajowej Rady Biegłych Rewidentów.

Zdaniem autorów raportu okresu stabilizacji będzie wymagała też współpraca KNA z Krajową Izbą Biegłych Rewidentów. - Silne napięcia, jakie występują pomiędzy organizacjami blisko związanymi z nadzorem audytowym, skutkują tym, iż istniejący obecnie dialog trójstronny (KNA, KRBR i Krajowa Komisja Nadzoru) wydaje się być niewystarczający do tego, by zidentyfikować możliwe obszary do poprawy - wyjaśniają autorzy raportu. Jednocześnie jednostka zajmująca się w obrębie KIBR kontrolą jakości prowadzonych badań ustawowych, a więc KKN, poczyniła znaczące wysiłki w celu udoskonalenia systemu zapewnienia jakości, m.in. poprzez zatrudnienie większej liczby personelu. Pierwszym wyzwaniem, przed jakim stanął KKN było ukończenie trzyletniego cyklu kontroli podmiotów uprawnionych do badania sprawozdań finansowych jednostek zainteresowania publicznego, do 31 grudnia 2012 r. Model funkcjonowania KKN wymaga jednak poprawy. Podobnie jak w przypadku nadzoru publicznego KKN skupia się przede wszystkim na zgodności z przepisami, zamiast na ocenie czy procedury zostały dobrze wykonane w procesie badania. - A podejście instytucji kontrolujących implikuje przecież praktykę firm audytorskich. Przez taki model kontroli ta skupia się na wywiązaniu z wymogów formalnych, a przestaje dostrzegać perspektywę rzetelności sprawozdań. Która nie jest jednoznaczna ze zgodnością z prawem - komentuje Prezes KRBR.

Konieczny lepszy system szkoleń i dostęp do sprawozdań

Autorzy zaznaczyli, że profesji potrzebna jest także reforma dotycząca edukacji - zarówno jeśli mowa o szkoleniu kandydatów jak i obligatoryjnym doskonaleniu zawodowym. Programy nauczania na uniwersytetach nie są dziś dostosowane do potrzeb zawodu (czego dowodem są wyniki egzaminów zawodowych). Istnieje potrzeba zapewnienia większej spójności pomiędzy programami nauczania na poziomie szkół wyższych a treścią egzaminów na biegłego rewidenta. Dostosowanie podaży wysoko wykwalifikowanych absolwentów do popytu na usługi zawodu jest kluczowym komponentem zapewnienia trwałości i równowagi zawodu w Polsce. Ale problemem jest też brak formalnego powiązania pomiędzy KNF a Komisją ds. szkoleń, w ramach którego problemy zidentyfikowane przez regulatora mogłyby być przekładane na szkolenia dla biegłych rewidentów, które z kolei przenosiłyby się na sporządzających sprawozdania finansowe. Autorzy krytycznie ocenili zakres obligatoryjnego doskonalenia zawodowego. Lista zatwierdzonych kursów jest ich zdaniem ograniczona, częściowo ze względu na ograniczoną konkurencję pomiędzy dostawcami szkoleń, a częściowo z powodu ścisłej regulacji w ramach ustawy o biegłych rewidentach, uniemożliwiającej powstanie otwartego i konkurencyjnego rynku dla jednostek oferujących szkolenia w oparciu o indywidualne potrzeby poszczególnych członków zawodu. - Członkowie samorządu nie mają szerokiego dostępu do tematów szkoleń. Przez to nie jesteśmy w stanie wyposażać ich w niezbędne kompetencję. To wymaga naprawy, ale niezbędne będzie zaangażowanie ze strony regulatora - wyjaśnia Krzysztof Burnos.

Konieczne zmiany w modelu biznesowym KIBR

Autorzy raportu zwrócili także uwagę, że choć KIBR zasadniczo zachowuje zgodność z oświadczeniami w sprawie obowiązków członkowskich IFAC, to konieczna jest poprawa w niektórych obszarach, jak też pewne zmiany w zakresie modelu biznesowego. Wskazano, że lata 2011 i 2012 r. zakończyły się dla samorządu stratą finansową. - Ten aspekty wymaga bezwzględnie poprawy - mówi Krzysztof Burnos.

Ważne wnioski, ale późno

Raporty ROSC, które wchodzą w skład wspólnej inicjatywy Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego zostały sporządzony przez zespół Centrum Banku Światowego ds. Reformy Sprawozdawczości Finansowej w oparciu o wyniki przeglądu diagnostycznego przeprowadzonego w Polsce w okresie od lipca 2012 r. do lipca 2013 r. Raport został opracowany w ramach Programu Pomocy Technicznej w Zakresie Sprawozdawczości Finansowej (FRTAP), zarządzanego przez Centrum ds. Reformy Sprawozdawczości Finansowej (CFRR), a finansowanego za środków szwajcarsko-polskiego programu współpracy. Prezes KRBR zwrócił uwagę, że raport, choć sporządzony w latach 2012-2013, został opublikowany zbyt późno (bo dopiero pod koniec 2015 r.), by przeprowadzić pewne niezbędne zmiany. - Raport potwierdził, że w zakresie funkcjonowania naszego zawodu i samorządu niezbędne są dalsze reformy. Może się jednak okazać, że jest już za późno, żeby wprowadzić pewne rozwiązania na przykład do prac nad projektem nowego kształtu ustawy o naszym zawodzie - mówi. Dodaje jednak, że mimo, iż raport stanowi diagnozę sprzed kilku lat, to jest nośnikiem ważnych komunikatów dla wszystkich uczestników systemu nadzoru nad rachunkowością badaniami sprawozdań finansowych.