Opodatkowanie VAT i PIT bezpłatnych porad prawnych

Duża liczba prawnikw wstrzymuje się z udzielaniem bezpłatnych porad prawnych, obawiając się przykrych konsekwencji fiskalnych. To poważny problem. Zniechęcenie prawnikw do udzielania darmowych porad powoduje brak dostępności do tej pomocy dla osb ubogich, ktrych nie stać na usługi prawne. Jak zatem przedstawia się kwestia opodatkowania bezpłatnych porad prawnych na gruncie ustawy o VAT i ustawy o podatku dochodowym od osb fizycznych?

Pomocne w wyjaśnieniu tej kwestii może być stanowisko, jakie zajęło Ministerstwo Finansów w odpowiedzi na interpelację poselską (nr 970). Resort finansów powołał się na art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r., Nr 14, poz. 176, z późn. zm.), określający źródła przychodów, z których dochody podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Określając źródła przychodów, ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych jednocześnie definiuje pojęcie przychodów. Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przychodami, z zastrzeżeniem art. 14-16, art. 17 ust. 1 pkt 6 i 9, art. 19 i art. 20 ust. 3, są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.

W związku z powyższym nieodpłatne świadczenie usług przez prawników nie powoduje obowiązku zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych przez osoby świadczące te usługi „charytatywnie”. W odniesieniu do tych osób nie powstaje bowiem przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – podkreślił resort finansów.

Jeśli zaś chodzi o ustawę z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535, z późn. zm.) resort finansów powołał się na art. 5 tej ustawy, który stanowi, że opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega co do zasady odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Nieodpłatne świadczenie usług traktuje się na równi z odpłatnym świadczeniem usług tylko w niektórych przypadkach. Kwestię tę reguluje przepis art. 8 ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług, zgodnie z którym nieodpłatne świadczenie usług na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, oraz wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług, jeżeli nie są one związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, a podatnikowi przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług związanych z tymi usługami, w całości lub w części, traktuje się jak odpłatne świadczenie usług.

Nieodpłatne świadczenie usług (w tym także bezpłatne porady prawne) co do zasady nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, jeżeli podatnik nie miał prawa do odliczenia podatku naliczonego od zakupów związanych z tymi usługami, a ich wykonanie związane jest z prowadzeniem przedsiębiorstwa podatnika. W przeciwnym wypadku nieodpłatne świadczenie usług traktuje się jak odpłatne świadczenie usług podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Powyższe rozwiązanie przyjęte w przepisach o podatku od towarów i usług wynika z podstawowych zasad podatku, na których opiera się system podatku VAT, tj. powszechności opodatkowania i neutralności, jak i z samej istoty tego podatku polegającej na opodatkowaniu konsumpcji – podkreślił resort finansów. Odstąpienie od obowiązku naliczenia podatku należnego w sytuacji, gdy podatnik odliczył podatek naliczony przy nabyciu towarów lub usług związanych z nieodpłatnym świadczeniem usług (np. pomocy prawnej) oznaczałoby, że faktycznie konsumpcja nie byłaby obciążona tym podatkiem, a to stałoby w sprzeczności ze wskazanymi wyżej zasadami i konstrukcją podatku od towarów i usług.

Ministerstwo Finansów stwierdziło, że uregulowania w zakresie nieodpłatnego świadczenia usług zawarte w ustawie o podatku od towarów i usług odzwierciedlają regulacje zawarte w ustawodawstwie Unii Europejskiej. Resort finansów podkreślił, że prawo Unii Europejskiej nie przewiduje wyłączenia tego rodzaju świadczeń z obciążania podatkiem VAT, w szczególności przepis art. 132 obowiązującej od dnia 1 stycznia 2007 r. dyrektywy Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (2006/112/WE, ze zm.) w swoim katalogu nie wymienia usług pomocy prawnej i tym samym nie daje możliwości zastosowania do tych usług zwolnienia od podatku VAT. Usługi te nie mogą być również objęte obniżoną stawką podatku, gdyż zgodnie z art. 98 ust. 2 wskazanej wyżej dyrektywy stawki obniżone mają zastosowanie wyłącznie do dostaw towarów i świadczenia usług, których kategorie są określone w załączniku III. Usługi pomocy prawnej nie zostały jednak wymienione w powyższym załączniku do dyrektywy.

Reasumując, z przepisów o podatku od towarów i usług wynika, że czynności nieodpłatne - w tym również świadczenie usług prawnych bez wynagrodzenia - nie są co do zasady objęte opodatkowaniem podatkiem VAT, jeżeli podatnik nie miał prawa do odliczenia podatku naliczonego związanego z tą usługą. Natomiast całkowita rezygnacja z opodatkowania usług polegających na nieodpłatnym świadczeniu usług prawnych byłaby niezgodna z przepisami Unii Europejskiej – uważa Ministerstwo Finansów.