1. Odsetki od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych
Przedsiębiorcy, oprócz podstawowego rachunku bankowego, który służy do bieżącego regulowania zobowiązań i należności, korzystają także z rachunków pomocniczych (np. rachunek Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych) oraz z rachunków lokat terminowych. Jeżeli na rachunkach tych są gromadzone środki pieniężne, to bank, w zależności od postanowień zawartych w podpisanej umowie o prowadzenie rachunku, dopisuje odsetki za okresy miesięczne, kwartalne lub np. ostatniego dnia lokaty terminowej.
Odsetki dopisane do rachunku bieżącego oraz lokat terminowych (np. overnight) stanowią przychód podatkowy w dacie postawienia ich do dyspozycji podatnika, czyli dopisania do stanu konta bankowego. Zgodnie bowiem z art. 14 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.) – u.p.d.o.f., przychodem z działalności gospodarczej są odsetki od środków na rachunkach bankowych utrzymywanych w związku z wykonywaną działalnością.
Odsetki dopisane do rachunku bieżącego oraz lokat terminowych stanowią u podatników prowadzących księgi handlowe przychody finansowe, a u podatników prowadzących podatkową księgę przychodów i rozchodów – powinny zostać wykazane w kolumnie 8 – Pozostałe przychody. Z kolei podatnik podlegający przepisom ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930 z późn. zm.) – kwotę odsetek wykaże w ewidencji przychodów w kolumnie przychodów opodatkowanych według stawki 3%.
Inaczej sytuacja wygląda w przypadku odsetek dopisanych do rachunku Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych. Zgodnie bowiem z art. 7 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o Zakładowym Funduszu Świadczeń Socjalnych (tekst jedn.: Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 z późn. zm.), odsetki od środków zgromadzonych na rachunku Funduszu zwiększają jego wartość.
Z powyższego wynika, że odsetki dopisane do rachunku Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych nie stanowią przychodu podatkowego, co znajduje potwierdzenie w przepisie art. 14 ust. 3 pkt 5 u.p.d.o.f., który stanowi, że do przychodów podatkowych nie zalicza się odsetek, które w rozumieniu przepisów o Zakładowym Funduszu Świadczeń Socjalnych – zwiększają ten fundusz.
2. Odsetki od kredytu (pożyczki)
Odsetki od otrzymanego kredytu (pożyczki) stanowią – co do zasady – koszt podatkowy w momencie ich zapłaty – co wynika z art. 23 ust. 1 pkt 32 u.p.d.o.f., zgodnie z którym nie uważa się za koszty uzyskania przychodów naliczonych, lecz nie zapłaconych albo umorzonych odsetek od zobowiązań, w tym również od pożyczek (kredytów).
Należy jednak pamiętać, że w przypadku, gdy kredyt jest zaciągnięty na sfinansowanie inwestycji, to odsetki zapłacone do dnia przekazania środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej do używania zwiększają wartość inwestycji. Dopiero odsetki zapłacone po przyjęciu składników majątku do używania będą stanowiły bezpośrednio koszty uzyskania przychodów w dacie ich zapłaty – art. 23 ust. 1 pkt 33 u.p.d.o.f.
Odsetki od kredytów, które nie zwiększają wartości inwestycji w okresie jej realizacji, stanowią u podatników prowadzących księgi handlowe koszty finansowe, a u podatników prowadzących podatkową księgę przychodów i rozchodów powinny zostać wykazane w kolumnie 14 – Pozostałe wydatki. Z kolei u podatnika podlegającego ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym od osób fizycznych kwota zapłaconych odsetek od kredytu nie ma wpływu na zobowiązanie podatkowe.
3. Skapitalizowane odsetki od kredytu (pożyczki)
Kapitalizacja odsetek polega na przekształceniu zobowiązania z tytułu spłaty odsetek w zobowiązanie z tytułu spłaty części kapitałowej kredytu (pożyczki). Działanie to ma na celu zachowanie realnej wartości udzielonego kredytu (pożyczki), a termin i warunki przeprowadzenia kapitalizacji muszą zostać określone w umowie. Po dokonaniu kapitalizacji odsetek stanowią one, podobnie jak wcześniej kwota kredytu (pożyczki), podstawę ustalania odsetek.
Odsetki skapitalizowane są u wierzyciela przychodem zawsze w dacie ich kapitalizacji, a u dłużnika w tej samej dacie kapitalizacji są kosztem uzyskania przychodów. Powyższe wynika z:
1) art. 14 ust. 3 pkt 1 u.p.d.o.f. – w myśl którego do przychodów nie zalicza się otrzymanych pożyczek i kredytów, z wyjątkiem skapitalizowanych odsetek od tych pożyczek,
2) art. 23 ust. 1 pkt 8 lit. a) u.p.d.o.f. – w myśl którego do kosztów uzyskania przychodów nie zalicza się wydatków na spłatę pożyczek (kredytów), z wyjątkiem skapitalizowanych odsetek od tych pożyczek (kredytów).
4. Odsetki od nieterminowej zapłaty za towary i usługi
Ustawowym tytułem do pobierania odsetek jest art. 481 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) – k.c. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli dłużnik opóźnia się z zapłatą, to wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, nawet jeśli nie poniósł żadnej szkody, a także wówczas, gdy opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.
Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry ustalona, to należą się odsetki ustawowe. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według wyższej stopy.
Wysokość odsetek ustawowych określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia, kierując się koniecznością zapewnienia dyscypliny płatniczej i sprawnego przeprowadzania rozliczeń pieniężnych, a także biorąc pod uwagę wysokość rynkowych stóp procentowych oraz stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego. Odsetki ustawowe obecnie – od dnia 15 grudnia 2008 r. – wynoszą 13% w stosunku rocznym, co wynika z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 2008 r. w sprawie określenia wysokości odsetek ustawowych (Dz. U. Nr 220, poz. 1434).
Innym tytułem prawnym do naliczania odsetek za zwłokę jest ustawa z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. Nr 139, poz. 1323 z późn. zm.), która pozwala wierzycielowi dochodzić odsetek ustawowych, jeżeli umowa zawarta między kontrahentami przewiduje termin zapłaty dłuższy niż 30 dni. Wierzyciel może także żądać odsetek sankcyjnych, jeżeli dłużnik nie dokona zapłaty w terminie przewidzianym w umowie lub określonym w wezwaniu do zapłaty.
Zgodnie z art. 5 ww. ustawy, jeżeli strony w umowie przewidziały termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, wierzyciel może żądać odsetek ustawowych za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu swojego świadczenia niepieniężnego i doręczeniu dłużnikowi faktury lub rachunku – do dnia zapłaty, ale nie dłuższy niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego.
Jeżeli termin zapłaty nie został określony w umowie, wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu świadczenia niepieniężnego – do dnia zapłaty, ale nie dłuższy niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Za dzień wymagalności świadczenia pieniężnego uważa się dzień określony w pisemnym wezwaniu dłużnika do zapłaty, w szczególności w doręczonej dłużnikowi fakturze lub rachunku.
Przedsiębiorcy, oprócz podstawowego rachunku bankowego, który służy do bieżącego regulowania zobowiązań i należności, korzystają także z rachunków pomocniczych (np. rachunek Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych) oraz z rachunków lokat terminowych. Jeżeli na rachunkach tych są gromadzone środki pieniężne, to bank, w zależności od postanowień zawartych w podpisanej umowie o prowadzenie rachunku, dopisuje odsetki za okresy miesięczne, kwartalne lub np. ostatniego dnia lokaty terminowej.
Odsetki dopisane do rachunku bieżącego oraz lokat terminowych (np. overnight) stanowią przychód podatkowy w dacie postawienia ich do dyspozycji podatnika, czyli dopisania do stanu konta bankowego. Zgodnie bowiem z art. 14 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.) – u.p.d.o.f., przychodem z działalności gospodarczej są odsetki od środków na rachunkach bankowych utrzymywanych w związku z wykonywaną działalnością.
Odsetki dopisane do rachunku bieżącego oraz lokat terminowych stanowią u podatników prowadzących księgi handlowe przychody finansowe, a u podatników prowadzących podatkową księgę przychodów i rozchodów – powinny zostać wykazane w kolumnie 8 – Pozostałe przychody. Z kolei podatnik podlegający przepisom ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930 z późn. zm.) – kwotę odsetek wykaże w ewidencji przychodów w kolumnie przychodów opodatkowanych według stawki 3%.
Inaczej sytuacja wygląda w przypadku odsetek dopisanych do rachunku Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych. Zgodnie bowiem z art. 7 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o Zakładowym Funduszu Świadczeń Socjalnych (tekst jedn.: Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 z późn. zm.), odsetki od środków zgromadzonych na rachunku Funduszu zwiększają jego wartość.
Z powyższego wynika, że odsetki dopisane do rachunku Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych nie stanowią przychodu podatkowego, co znajduje potwierdzenie w przepisie art. 14 ust. 3 pkt 5 u.p.d.o.f., który stanowi, że do przychodów podatkowych nie zalicza się odsetek, które w rozumieniu przepisów o Zakładowym Funduszu Świadczeń Socjalnych – zwiększają ten fundusz.
2. Odsetki od kredytu (pożyczki)
Odsetki od otrzymanego kredytu (pożyczki) stanowią – co do zasady – koszt podatkowy w momencie ich zapłaty – co wynika z art. 23 ust. 1 pkt 32 u.p.d.o.f., zgodnie z którym nie uważa się za koszty uzyskania przychodów naliczonych, lecz nie zapłaconych albo umorzonych odsetek od zobowiązań, w tym również od pożyczek (kredytów).
Należy jednak pamiętać, że w przypadku, gdy kredyt jest zaciągnięty na sfinansowanie inwestycji, to odsetki zapłacone do dnia przekazania środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej do używania zwiększają wartość inwestycji. Dopiero odsetki zapłacone po przyjęciu składników majątku do używania będą stanowiły bezpośrednio koszty uzyskania przychodów w dacie ich zapłaty – art. 23 ust. 1 pkt 33 u.p.d.o.f.
Odsetki od kredytów, które nie zwiększają wartości inwestycji w okresie jej realizacji, stanowią u podatników prowadzących księgi handlowe koszty finansowe, a u podatników prowadzących podatkową księgę przychodów i rozchodów powinny zostać wykazane w kolumnie 14 – Pozostałe wydatki. Z kolei u podatnika podlegającego ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym od osób fizycznych kwota zapłaconych odsetek od kredytu nie ma wpływu na zobowiązanie podatkowe.
3. Skapitalizowane odsetki od kredytu (pożyczki)
Kapitalizacja odsetek polega na przekształceniu zobowiązania z tytułu spłaty odsetek w zobowiązanie z tytułu spłaty części kapitałowej kredytu (pożyczki). Działanie to ma na celu zachowanie realnej wartości udzielonego kredytu (pożyczki), a termin i warunki przeprowadzenia kapitalizacji muszą zostać określone w umowie. Po dokonaniu kapitalizacji odsetek stanowią one, podobnie jak wcześniej kwota kredytu (pożyczki), podstawę ustalania odsetek.
Odsetki skapitalizowane są u wierzyciela przychodem zawsze w dacie ich kapitalizacji, a u dłużnika w tej samej dacie kapitalizacji są kosztem uzyskania przychodów. Powyższe wynika z:
1) art. 14 ust. 3 pkt 1 u.p.d.o.f. – w myśl którego do przychodów nie zalicza się otrzymanych pożyczek i kredytów, z wyjątkiem skapitalizowanych odsetek od tych pożyczek,
2) art. 23 ust. 1 pkt 8 lit. a) u.p.d.o.f. – w myśl którego do kosztów uzyskania przychodów nie zalicza się wydatków na spłatę pożyczek (kredytów), z wyjątkiem skapitalizowanych odsetek od tych pożyczek (kredytów).
4. Odsetki od nieterminowej zapłaty za towary i usługi
Ustawowym tytułem do pobierania odsetek jest art. 481 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) – k.c. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli dłużnik opóźnia się z zapłatą, to wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, nawet jeśli nie poniósł żadnej szkody, a także wówczas, gdy opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.
Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry ustalona, to należą się odsetki ustawowe. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według wyższej stopy.
Wysokość odsetek ustawowych określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia, kierując się koniecznością zapewnienia dyscypliny płatniczej i sprawnego przeprowadzania rozliczeń pieniężnych, a także biorąc pod uwagę wysokość rynkowych stóp procentowych oraz stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego. Odsetki ustawowe obecnie – od dnia 15 grudnia 2008 r. – wynoszą 13% w stosunku rocznym, co wynika z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 2008 r. w sprawie określenia wysokości odsetek ustawowych (Dz. U. Nr 220, poz. 1434).
Innym tytułem prawnym do naliczania odsetek za zwłokę jest ustawa z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. Nr 139, poz. 1323 z późn. zm.), która pozwala wierzycielowi dochodzić odsetek ustawowych, jeżeli umowa zawarta między kontrahentami przewiduje termin zapłaty dłuższy niż 30 dni. Wierzyciel może także żądać odsetek sankcyjnych, jeżeli dłużnik nie dokona zapłaty w terminie przewidzianym w umowie lub określonym w wezwaniu do zapłaty.
Zgodnie z art. 5 ww. ustawy, jeżeli strony w umowie przewidziały termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, wierzyciel może żądać odsetek ustawowych za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu swojego świadczenia niepieniężnego i doręczeniu dłużnikowi faktury lub rachunku – do dnia zapłaty, ale nie dłuższy niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego.
Jeżeli termin zapłaty nie został określony w umowie, wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu świadczenia niepieniężnego – do dnia zapłaty, ale nie dłuższy niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Za dzień wymagalności świadczenia pieniężnego uważa się dzień określony w pisemnym wezwaniu dłużnika do zapłaty, w szczególności w doręczonej dłużnikowi fakturze lub rachunku.