Doświadczenia z innych państw (nie tylko europejskich) pokazują, że narzędzia podobne do systemu kaucyjnego z sukcesem oddziałują na poprawę ochrony środowiska poprzez podniesienie efektywności recyklingu. Trudno jednak będzie uniknąć problemów. Niestety, system nakłada też nowe obowiązki oraz kary za ich nieprzestrzeganie, a duża odpowiedzialność i ryzyko spoczywa na producentach opakowań na napoje.
Nowe obowiązki producentów
Producenci opakowań na napoje są pierwszym i kluczowym elementem łańcucha w systemie kaucyjnym. To oni wprowadzają na rynek opakowania, których recyklingu domaga się nie tylko Unia Europejska, ale przede wszystkim nasze środowisko. W związku z tym, że ich właśnie dotyczy istotna część wprowadzanych rozwiązań, na nich też ciąży najwięcej obowiązków.
Warto podkreślić, że oprócz oczywistych zobowiązań nałożonych przez ustawodawcę, jakimi są m.in.:
- oznakowanie opakowań,
- współpraca z operatorami,
- prowadzenie ewidencji (w tym dla celów podatkowych),
- osiąganie odpowiednich poziomów recyklingu,
- odprowadzanie opłaty produktowej
producenci będą zmuszeni do podjęcia wielu dodatkowych działań umożliwiających wykonanie ciążących na nich zadań.
Najtrudniejsze i najbardziej czasochłonne może się okazać przystosowanie firmy, łańcucha dostaw oraz zachowań konsumentów do nowych przepisów. Doświadczenia z innych krajów pokazują, że aby skutecznie wdrożyć podobne systemy, konieczne jest stworzenie odpowiednich rozwiązań technologicznych (w tym IT), procedur biznesowych oraz ram bezpieczeństwa i kontroli.
Sprawdź w LEX: Nowe rozporządzenie opakowaniowe – podstawowe zasady > >
Kluczowe jest także odpowiednie ułożenie współpracy pomiędzy podmiotami systemu, w tym przygotowanie umów pozwalających na usystematyzowanie tych relacji. Chodzi przede wszystkim o stworzenie wzorca współpracy, którego celem będzie efektywna zbiórka odpadów, pozbawiona elementów rywalizacji między przedsiębiorcami. W końcu system kaucyjny ma służyć ekologii, a nie biznesowi. Niemniej jednak, bez właściwych zapisów w umowach, definiujących relację między producentem opakowań, a np. operatorem systemu, sukces takiej współpracy nie będzie możliwy.
Przystosowanie firmy, łańcucha dostaw oraz zachowań konsumentów do nowych przepisów jest bowiem procesem trudnym i czasochłonnym. Doświadczenia z innych krajów pokazują, że aby skutecznie wdrożyć omawiane przepisy, konieczne jest stworzenie odpowiednich rozwiązań technologicznych (w tym IT), procedur biznesowych, ram bezpieczeństwa i kontroli, a także współpracy z innymi ogniwami łańcucha tego systemu.
Pomocne może być wprowadzenie także systemu teleinformatycznego, który mógłby m.in. tworzyć odpowiednie raporty czy pomagać w ewidencji. Takie rozwiązanie pomogłoby np. w monitorowaniu ilości wprowadzonych do obrotu opakowań, które są objęte systemem i tych, których system nie dotyczy.
Jakie oznakowanie wybrać?
Kolejna kwestia budząca pewne wątpliwości to obowiązek oznakowywania opakowań zgodnie z ustawowym wzorcem. Warto zaznaczyć, że już na etapie legislacyjnym wzór tego znaku był kilka razy zmieniany. Podczas konsultacji publicznych producenci opakowań podkreślali, że wzór ten jest nieczytelny i mało atrakcyjny dla konsumentów.
Czytaj również w LEX: Odpowiedzialność prawna organów publicznych oraz przedsiębiorców zajmujących się odpadami: Odpowiedzialność za wykroczenia związane z postępowaniem z odpadami > >
Ustawodawca przychylił się do tych zastrzeżeń i z uwagi na to, że proces produkcji często planowany jest z dużym wyprzedzeniem (nawet półrocznym), konieczne stało się wprowadzenie okresu przejściowego w pierwszym roku funkcjonowania systemu kaucyjnego. W tym czasie możliwe będzie stosowanie zarówno starego, jak i nowego wzoru oznakowania. Dzięki temu producenci unikną dodatkowych kosztów, które mogłyby wynikać z potrzeby produkcji nowych etykiet i ich zamiany na już wyprodukowanych opakowaniach.
![Prawo ochrony środowiska. Przed egzaminem [PRZEDSPRZEDAŻ]](/gfx/prawopl/_thumbs/produkty_foto/82201/978-83-8390-022-3_,mXqL62OeqFTLkrXdmIyYmw.jpg)
VAT czy nie VAT?
W nowej wersji projektu (z 23 lipca 2024 r.) Ministerstwo Klimatu zaproponowało ujednolicenie zasad rozliczenia VAT od kaucji od opakowań wielo– i jednokrotnego użytku. Oznacza to, że kaucja pobrana przy sprzedaży napoju ma nie podlegać VAT.
Czytaj również w LEX: System kaucyjny wprowadzi rewolucję w rozliczaniu VAT od opakowań > >
Zgodnie z projektowanymi przepisami podmioty reprezentujące, które zawarły umowy z producentami, są płatnikami podatku od kaucji pobranych przez tych producentów za opakowania objęte systemem kaucyjnym, które nie zostały zwrócone w tym systemie. Takie rozwiązanie ma ułatwić odprowadzenie należnego VAT oraz zabezpieczyć jego właściwy pobór.
Nałożenie obowiązków płatnika VAT na operatora systemu nie powoduje wyłączenia obowiązków związanych z wykazaniem rozliczenia VAT w ewidencji i deklaracji producenta. Podatnikiem pozostaje nadal producent, który będzie zobligowany do podwyższenia podstawy opodatkowania (na ostatni dzień roku) o różnicę w wartości kaucji wynikającej z wprowadzonych a zwróconych do operatora opakowań.
Plusem jest pozostanie przy corocznym rozliczaniu podatku, natomiast rozłożenie obowiązków wynikających z ustawy o VAT na dwa podmioty może rodzić wiele wątpliwości i powodować błędy w rozliczeniach. Zwłaszcza że współpraca między operatorem-płatnikiem i producentem-podatnikiem wydaje się konieczna, a projekt nie zawiera żadnych regulacji w tym zakresie. Nie wiadomo również, w jaki sposób ujmować opisywane wartości w deklaracjach.
Będą dotkliwe kary
Jak to zazwyczaj bywa, liczne obowiązki rodzą liczne ryzyka. I tak też jest w tym przypadku.
Przede wszystkim producenci muszą liczyć się z tym, że jeśli nie przystąpią do systemu kaucyjnego lub nie osiągną odpowiednich poziomu recyklingu, będą musieli uiścić opłatę produktową. Trudność w pierwszym przypadku polega na tym, że jest to jedyny sposób osiągania odpowiednich poziomów recyklingu przewidziany przez ustawodawcę. Oznacza to, że osiągnięcie odpowiedniego poziomu selektywnego zbierania np. poprzez organizację odzysku nie wpłynie na widmo kary, która i tak zostanie na takiego producenta nałożona. Opłata produktowa będzie w takiej sytuacji obliczana oddzielnie dla każdego rodzaju opakowań. Natomiast w przypadku nieosiągnięcia właściwego poziomu recyklingu, obowiązek zapłaty obciąży producenta i operatora systemu po połowie. To rozwiązanie należy ocenić pozytywnie, bo może uchronić producentów przed ewentualnymi nadużyciami ze strony operatorów.
Oprócz opłaty produktowej, producenci narażeni są na kary administracyjne za nieprzestrzeganie ustawowych obowiązków np. w zakresie prowadzenia ewidencji, współpracy z innymi podmiotami etc. Wysokość kar zależy od rodzaju naruszenia i może wynieść nawet 500 tys. zł. Ustawodawca zdecydował się na tak dotkliwe sankcje, bo ryzyko zapłacenia tak dużej sumy pieniędzy może skutecznie odstraszyć producentów przed chęcią zignorowania wprowadzanych regulacji.
Co ważne, odpowiedzialność za te naruszenia ma co do zasady raczej charakter obiektywny. Nie jest jasne, czy producent będzie miał możliwość wpływu na wysokość kary w przypadku wykazania braku swojej winy za powstanie naruszenia.
Nie można zapominać również o karach związanych z błędami w rozliczeniu VAT. Oprócz tego, że takie błędy mogą skutkować powstaniem zobowiązania podatkowego i generowaniem odsetek, na podatniku ciąży ryzyko sankcji VAT (art. 112b ustawy o VAT), tj. dodatkowego zobowiązania nakładanego przez organy skarbowe w związku z błędnymi rozliczeniami.
Najbardziej dotkliwe jest jednak ryzyko odpowiedzialności karnoskarbowej za błędy w rozliczaniu VAT. Kodeks karny skarbowy przewiduje kilka typów czynów zabronionych, które mogą być popełnione w kontekście rozliczania tego podatku. Co ważne, czyny te zagrożone są nie tylko karami grzywny, ale też ograniczenia i pozbawienia wolności.
Pytanie o realny termin wejścia w życie przepisów
W Rządowym Centrum Legislacji na początku września pojawiły się stanowiska m.in. prezesa RCL, Komisji Prawniczej, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi czy ministra do spraw UE. Z pism wynika, że wprowadzenie systemu kaucyjnego od 2025 r. wydaje się niemożliwe.
Co ciekawe, Ministerstwo do spraw UE wskazało, że projekt jest zgodny z przepisami unijnymi, niemniej jednak zawiera przepisy wykraczające poza cel, jakim jest wdrożenie regulacji europejskich. Mimo że kształt projektu ustawy pojawił się w pierwszej połowie roku, trudno oprzeć się wrażeniu, że każdy kolejny tydzień generuje nowe wątpliwości i uwagi, a jesteśmy wciąż na etapie legislacyjnym.
W takiej sytuacji niezrozumiały wydaje się brak decyzji ustawodawcy o wprowadzeniu okresu przejściowego, w którym każdy z podmiotów mógłby „przetestować” praktyczne działanie nowych przepisów bez sankcjonowania tych „testów”. Zwłaszcza że na producentach opakowań ciąży nie tylko odpowiedzialność finansowa i podatkowa, ale w niektórych przypadkach także karnoskarbowa.
Dominika Kasińska, associate w Tomczykowski Tomczykowska
Czytaj również: Jak rozliczyć darowizny dla powodzian
Ulgi podatkowe dla firm poszkodowanych w powodzi
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
