Czy rodziny zastępcze będą miały prawa równe rodzinom naturalnym na gruncie ustawy o spadkach i darowiznach?

Ministerstwo Finansw rozwiewa nadzieje osb będących opiekunami prawnymi dzieci w ramach rodzin zastępczych na zrwnanie ich praw z prawami rodzin naturalnych na gruncie ustawy o podatku od spadkw i darowizn. Zadania rodzin zastępczych mają charakter zawodowy i niejednokrotnie okresowy twierdzi resort finansw. I dodaje, że przyznanie rodzinom zastępczym takich samych praw jak rodzinom naturalnym na gruncie wspomnianej wyżej ustawy prowadziłoby z pewnością do nadużyć.

Z sygnałów docierających od opiekunów prawnych dzieci w ramach rodzin zastępczych wynika, że zgłaszają oni problem nierównego traktowania ich oraz rodzin naturalnych w świetle ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn.. Dz.U. z 2004 r. nr 142, poz. 1514 z późn. zm.).

Rodziny zastępcze są instytucjami pomocy społecznej tworzonymi w celu zapewnienia opieki dzieciom pozbawionym opieki rodzicielskiej. Formalnie utworzenie rodziny zastępczej nie powoduje powstania więzi rodzinno-prawnej pomiędzy opiekunami a dzieckiem. Dziecko przyjęte do rodziny nie staje się dzieckiem tej rodziny, nie powstają też obowiązki i uprawnienia alimentacyjne czy dotyczące dziedziczenia (ani opiekunów wobec dziecka, ani dziecka wobec opiekunów). Stan cywilny dziecka nie ulega zmianie, dziecko nie przyjmuje nazwiska opiekunów, a rodzina zastępcza nie przyjmuje pełni władzy rodzicielskiej nad dzieckiem. Rodzice zastępczy są opiekunami prawnymi dla dziecka. Faktycznie wiele rodzin zastępczych nawiązuje z dzieckiem trwałe więzi emocjonalne i wspiera je także w dorosłym życiu. Treść pieczy opiekuna prawnego jest analogiczna do władzy rodzicielskiej (kierowanie małoletnim, uzyskiwanie środków utrzymania, np. uzyskiwanie alimentów, troska o właściwe leczenie i edukację, itd.), podlega ona jednak nadzorowi sądu opiekuńczego.

W świetle obecnie obowiązujących regulacji prawnych dotyczących podatku od spadków i darowizn w rodzinie zastępczej nie można korzystać z ulg i zwolnień, właściwych zstępnym i wstępnym, określonych w ustawie z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn.

W środowisku osób pełniących funkcje rodziny zastępczej, szczególnie w rodzinach spokrewnionych z dzieckiem, postulowane jest wprowadzenie takiej regulacji, aby dziedziczenie i dokonywanie darowizn objęte zostało takimi samymi normami jak przy dziedziczeniu i darowiznach dla rodziców i ich dzieci.

Jak podkreślają osoby pełniące funkcje opiekunów dzieci w rodzinach zastępczych, propagowanie sprawowania opieki nad małoletnimi w takiej formie powinno iść w parze z wprowadzaniem takich przepisów prawnych, które nie będą przeszkadzały w budowaniu i trwaniu więzi rodzinnych między opiekunami i ich podopiecznymi w rodzinach zastępczych. Jednym z instrumentów wspierających rodziny zastępcze powinno być zrównanie praw określonych w ustawie o podatku od spadków i darowizn z prawami osób przysposabiających i przysposobionych i zaliczenie do odpowiedniej grupy podatkowej, co skutkować będzie zastosowaniem wobec nich odpowiednich ulg i zwolnień podatkowych.

Sprawa ta stała się również przedmiotem interpelacji poselskiej (nr 8977). Zapytano w niej Ministerstwo Finansów, czy i jakie istnieją przeszkody, aby zrównać prawa rodzin naturalnych z prawami rodzin zastępczych na gruncie ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz czy zdaniem resortu finansów takie zrównanie uprawnień rodzin zastępczych z uprawnieniami przypisanymi rodzicom i ich zstępnym w ustawie o podatku od spadków i darowizn będzie prowadziło do nadużyć w zakresie prawa podatkowego.

W odpowiedzi na interpelację poselską Ministerstwo Finansów wskazało, że zmiany w ustawie o podatku od spadków i darowizn, wprowadzone ustawą z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. z 2006 r., Nr 222, poz. 1629) weszły w życie z dniem 1 stycznia 2007 r. Zmiany te miały na celu przede wszystkim zapewnienie ochrony interesów majątkowych członków najbliższej rodziny, przez wprowadzenie zwolnienia od podatku, nieodpłatnego nabycia rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, rodzeństwo i krewnych w linii prostej (zstępnych i wstępnych). Należy zaznaczyć, że nie wszystkie osoby zaliczone do I grupy podatkowej mogą korzystać ze zwolnienia. Omawianym zwolnieniem nie objęto np. zięcia, synowej i teściów.

Odnosząc się do przedstawionej w interpelacji kwestii dotyczącej rozszerzenia zwolnienia od podatku od spadków i darowizn na dzieci wychowywane w rodzinach zastępczych celem stworzenia im takich samych warunków rozwoju jak dzieciom wychowywanym w rodzinach naturalnych Ministerstwo Finansów podzieliło przedstawioną w interpelacji opinię w kwestii konieczności tworzenia tym dzieciom jak najlepszych warunków dla procesu ich rozwoju wychowawczego. Jednak resort finansów stwierdził, że w polskim systemie opieki nad dzieckiem i rodziną, instytucja rodziny zastępczej pełni inną funkcję, niż rodzina naturalna. Obowiązujące przepisy prawa, uwzględniające zasadę ochrony interesu (dobra) dziecka, nakładają na te instytucje inne prawa i obowiązki. W konsekwencji, różnie są także uregulowane kwestie podatkowe, w tym także w zakresie nieodpłatnego przekazywania majątku.
Przepisy dotyczące rodzin zastępczych nakładają na powiatowe centra pomocy rodzinie obowiązek dbania o podtrzymywanie więzów emocjonalnych łączących dziecko z rodzicami biologicznymi i innymi osobami bliskimi dziecku, a także monitorowania sytuacji jego rodziny naturalnej, celem ewentualnej możliwości powrotu dziecka do tejże rodziny. Należy zatem stwierdzić, że wynikająca z przepisów prawa, funkcja rodziny zastępczej ma charakter zawodowy i niejednokrotnie okresowy – podkreśla Ministerstwo Finansów.

Ponadto resort finansów powołał się na wynikającą z art. 128 ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy kwestię obowiązku alimentacyjnego obciążającego krewnych w linii prostej, a także rodzeństwo, małżonka oraz przysposobionych i przysposabiających. Do obowiązku świadczeń alimentacyjnych nie są natomiast zobowiązani ani rodzice zastępczy, ani też wychowankowie rodzin zastępczych oraz ich dzieci. W świetle przepisów art. 1121 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli sąd opiekuńczy nie postanowi inaczej, obowiązek i prawo wykonywania bieżącej pieczy nad osobą małoletniego umieszczonego w rodzinie zastępczej, jego wychowania oraz reprezentowania w dochodzeniu świadczeń przeznaczonych na zaspokojenie potrzeb jego utrzymania, należą do rodziny zastępczej. Inne obowiązki i prawa wynikające z władzy rodzicielskiej należą natomiast do rodziców biologicznych małoletniego.

Odpowiadając na pytanie zawarte w interpelacji poselskiej, czy zrównanie w ustawie o podatku od spadków i darowizn, uprawnień rodzin zastępczych z uprawnieniami przyznanymi rodzicom i ich dzieciom naturalnym stanowiłoby źródło nadużyć w zakresie prawa podatkowego Ministerstwo Finansów stwierdziło, że można przypuszczać, że wprowadzenie takiej regulacji powodowałoby nadużycia. Ustawodawca przyznałby wówczas zwolnienie osobom, między którymi więź istnieje tylko formalnie oraz czasowo, a więc nie można wykluczyć tworzenia takiej sytuacji jedynie w celu obejścia prawa. Jednocześnie wprowadzenie omawianego zwolnienia stawiałoby w dużo gorszej sytuacji osoby obce, lecz nie pozostające w rodzinach zastępczych.

Odnosząc się do kwestii przeszkód przed wprowadzeniem zwolnienia dla dzieci wychowywanych w rodzinach zastępczych należy podkreślić, że celem ustawodawcy jest ochrona interesów majątkowych osób z kręgu najbliższej rodziny (zstępnych i wstępnych) i nieopodatkowywanie majątku budowanego i przekazywanego z pokolenia na pokolenie. Zamysł taki nie może być spełniony w przypadku rodzin zastępczych, które jak wspomniano wyżej, mają charakter przejściowy. Osoby wychowujące się w rodzinach zastępczych zachowują natomiast prawo do nieopodatkowanego nabycia majątku po swoich krewnych, po spełnieniu określonych w przepisach ustawy o podatku od spadków i darowizn warunków – podsumowało Ministerstwo Finansów.