Skarb Państwa - naczelnik urzędu skarbowego wniósł przeciwko pozwanym powództwo o uznanie czynności prawnych za bezskuteczne. Sąd pierwszej instancji uznał żądanie strony powodowej za niezasadne i oddalił powództwo. Sąd apelacyjny uznał jednak wyrok sądu niższej instancji za nietrafny. W związku z tym sąd odwoławczy zmienił zaskarżony wyrok i uznał za bezskuteczne wobec Skarbu Państwa szczegółowo opisane czynności prawne. Były to liczne darowizny środków pieniężnych dokonane na rzecz syna dłużników (pozwanego) oraz dwie umowy dożywocia zawarte przez dłużników z ich dziećmi (pozwanymi). Te umowy zostały uznane za bezskuteczne w zakresie zaspokojenia wierzytelności pieniężnych w łącznej kwocie ok. 660 tys. zł, stwierdzonych wystawionymi przez naczelnika urzędu skarbowego tytułami wykonawczymi i wierzytelnościami pieniężnymi.
Skarga pauliańska
Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Powyższe wynika z treści art. 527 § 1 Kodeksu cywilnego.
Skarga kasacyjna pozwanych
Pozwani wnieśli skargę kasacyjną i domagali się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Podnieśli w niej zarzut nieważności postępowania. Zdaniem skarżących rozpoznawana sprawa nie miała charakteru sprawy cywilnej. Zarzucili, że w sprawie nie było drogi sądowej. Skarżący zwrócili uwagę, że w sprawie występują istotne zagadnienia prawne, skoro sąd apelacyjny uwzględnił powództwo ze skargi pauliańskiej. Domagali się więc, by Sąd Najwyższy odpowiedział na pytanie m.in., czy należności Państwa z tytułu podatków mogą być uznane za wierzytelności w rozumieniu prawa cywilnego, a państwo uprawnione z tytułu podatków za wierzyciela który może wystąpić ze skargą pauliańską. Pozwani wnieśli także o wyjaśnienie, czy w związku z tym dopuszczalne jest dochodzenie przez Skarb Państwa ochrony tych należności na drodze sądowej w trybie postępowania ze skargi pauliańskiej.
Rozstrzygnięcie SN
Sąd Najwyższy odmówił jednak przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Uznał bowiem, że już na etapie przedsądowym można było uznać zarzuty skargi za nietrafne. Sąd Najwyższy ocenił, że rozpoznawana sprawa podlegała badaniu na drodze sądowej - w procesie cywilnym. Dopuszczalność drogi sądowej zależy bowiem od podstawy faktycznej, na której powód opiera swoje żądanie. Gdy roszczenie oparte jest na zdarzeniach prawnych, które wywołują skutki cywilnoprawne, to droga sądowa jest dopuszczalna. Powyższe odnosi się także do żądań zasądzenia świadczeń o charakterze publicznoprawnym. Takie zapatrywanie wyraził w szczególności Sąd Najwyższy w postanowieniu z 21 marca 2013 r. w sprawie III CZP 9/13 (LEX nr 1318412).
Ugruntowany pogląd
Skarga pauliańska to instytucja prawa cywilnego. Sąd Najwyższy zaznaczył, że powszechnie przyjmuje się w orzecznictwie, iż skargę pauliańską można zastosować także do wierzytelności publicznoprawnych - na zasadzie analogii prawa. Skarga pauliańska może być więc merytorycznym środkiem ochrony takich wierzytelności. Takie stanowisko przedstawił Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach, m.in. w wyroku z 1 czerwca 2011 r. w sprawie II CSK 513/10.
Tym samym, brak było podstaw do nadania biegu skardze kasacyjnej pozwanych i Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia jej do rozpoznania.
Postanowienie Sądu Najwyższego z 19 marca 2018 r., II CSK 640/17
Poprawa efektywności systemu podatkowego. Nowe narzędzia prawne w VAT i akcyzie >>