1. Rodzaje spółek kapitałowych
Spółki kapitałowe to rodzaj spółek prawa handlowego. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.) – dalej k.s.h., do spółek kapitałowych zalicza się:
1) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością,
2) spółkę akcyjną.
Zgodnie z art. 151 k.s.h. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może być utworzona przez jedną albo więcej osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym, chyba że ustawa stanowi inaczej. Wspólnicy (udziałowcy) są zobowiązani jedynie do świadczeń określonych w umowie spółki i nie odpowiadają za zobowiązania spółki.
Z kolei w myśl art. 301 k.s.h. zawiązać spółkę akcyjną może jedna albo więcej osób. Spółka akcyjna nie może być zawiązana wyłącznie przez jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Podobnie jak przy spółce z o.o., wspólnicy (akcjonariusze) są zobowiązani jedynie do świadczeń określonych w statucie i nie odpowiadają za zobowiązania spółki.
Zawarcie powyższych spółek wymaga wizyty u notariusza – zarówno umowa spółki z o.o., jak i statut S.A. wymagają formy aktu notarialnego. Obie spółki powstają przy tym z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorców KRS (zob. art. 163 i 306 k.s.h.) – z dniem wpisu uzyskują one osobowość prawną. Podmiotowość gospodarczą, a zarazem status podatnika uzyskują one jednak wcześniej, bo już z dniem zawarcia umowy (statutu), kiedy powstaje spółka w organizacji (art. 161 i 323 k.s.h.). Spółka w organizacji może – w oparciu o art. 14 ust. 4 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.) – podjąć działalność gospodarczą przed uzyskaniem wpisu do rejestru przedsiębiorców. Spółka kapitałowa w organizacji jest również podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych (zob. art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 74, poz. 397 z późn. zm.).
Przykład 1
Wspólnicy założyli spółkę z o.o. W momencie podpisania aktu notarialnego powstała spółka z o.o. w organizacji, a więc w praktyce od momentu wyjścia od notariusza wspólnicy mogli prowadzić działalność gospodarczą.
2. Odpowiedzialność podatnika i płatnika
Spółka kapitałowa posiada osobowość prawną, może pozywać i być pozywaną, przysługuje jej prawo własności, może być też podatnikiem i płatnikiem.
Zgodnie z art. 26 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) – dalej o.p., podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. Z kolei w myśl art. 30 o.p. płatnik, który nie wykonał swoich obowiązków (naliczanie, pobieranie i wpłata podatku dochodowego), odpowiada całym swoim majątkiem za podatek niepobrany lub podatek pobrany a niewpłacony. Z wypełnianiem obowiązków płatnika wiąże się pewien dodatkowy obowiązek. W myśl art. 31 o.p. osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej będące płatnikami lub inkasentami są obowiązane wyznaczyć osoby, do których obowiązków należy obliczanie i pobieranie podatków oraz terminowe wpłacanie organowi podatkowemu pobranych kwot, a także zgłosić właściwemu miejscowo organowi podatkowemu imiona, nazwiska i adresy tych osób. Zgłoszenia należy dokonać w terminie wyznaczonym do dokonania pierwszej wpłaty, a w razie zmiany osoby wyznaczonej – w terminie 14 dni od dnia, w którym wyznaczono inną osobę.
Przykład 2
Spółka z o.o. wyznaczyła swojego księgowego jako osobę, do której obowiązków należy obliczanie i pobieranie podatków oraz terminowe wpłacanie organowi podatkowemu pobranych kwot. Jeżeli spółka nie wpłaci na czas podatku (np. od wynagrodzeń), osoba wskazana przez spółkę będzie ponosiła odpowiedzialność karną skarbową (zazwyczaj zakończy się to mandatem).
Należy przy tym podkreślić, iż odpowiedzialność podatkowa może dotyczyć nie tylko należności o charakterze podatkowym, ale także innych należności publicznoprawnych, w tym np. składek ZUS (zob. art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.) czy wpłat na PFRON (zob. art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych - tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 214, poz. 1407 z późn. zm.).
3. Odpowiedzialność osób trzecich
Jak to już zostało powiedziane, podatnik odpowiada za swoje zaległości podatkowe. W niektórych przypadkach mogą jednakże ponosić odpowiedzialność także osoby trzecie na zasadach przewidzianych w art. 107 i n. o.p. Osoby trzecie odpowiadają również za:
1) podatki niepobrane oraz pobrane a niewpłacone przez płatników lub inkasentów;
2) odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych;
3) niezwrócone w terminie zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług oraz za oprocentowanie tych zaliczek;
4) koszty postępowania egzekucyjnego.
Odpowiedzialność osób trzecich nie jest samoistna, wymaga bowiem decyzji organu podatkowego (zob. art. 108 o.p.). Postępowanie w sprawie odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej nie może zostać wszczęte przed:
1) upływem terminu płatności ustalonego zobowiązania;
2) dniem doręczenia decyzji:
a) określającej wysokość zobowiązania podatkowego,
b) o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta,
c) w sprawie zwrotu zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług,
d) określającej wysokość należnych odsetek za zwłokę;
3) dniem wszczęcia postępowania egzekucyjnego w razie wystawienia tytułu wykonawczego na podstawie deklaracji, na zasadach przewidzianych w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (w takim wypadku przed orzeczeniem o odpowiedzialności osoby trzeciej nie wymaga się uprzedniego wydania decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego i decyzji określającej kwotę odsetek za zwłokę).
Dodatkowo ustawodawca wyraźnie stwierdził, iż egzekucja zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej może być wszczęta dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku podatnika okazała się w całości lub w części bezskuteczna (odpowiedzialność subsydiarna). Organ podatkowy musi zatem w pierwszej kolejności przeprowadzać egzekucję z majątku spółki, a dopiero w przypadku, gdy egzekucja ta była bezskuteczna, może przeprowadzać egzekucję z majątku osób trzecich.
4. Odpowiedzialność podatkowa w spółkach kapitałowych
W myśl art. 116 o.p. za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:
1) nie wykazał, że:
a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo
b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy;
2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.
Spółki kapitałowe to rodzaj spółek prawa handlowego. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.) – dalej k.s.h., do spółek kapitałowych zalicza się:
1) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością,
2) spółkę akcyjną.
Zgodnie z art. 151 k.s.h. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może być utworzona przez jedną albo więcej osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym, chyba że ustawa stanowi inaczej. Wspólnicy (udziałowcy) są zobowiązani jedynie do świadczeń określonych w umowie spółki i nie odpowiadają za zobowiązania spółki.
Z kolei w myśl art. 301 k.s.h. zawiązać spółkę akcyjną może jedna albo więcej osób. Spółka akcyjna nie może być zawiązana wyłącznie przez jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Podobnie jak przy spółce z o.o., wspólnicy (akcjonariusze) są zobowiązani jedynie do świadczeń określonych w statucie i nie odpowiadają za zobowiązania spółki.
Zawarcie powyższych spółek wymaga wizyty u notariusza – zarówno umowa spółki z o.o., jak i statut S.A. wymagają formy aktu notarialnego. Obie spółki powstają przy tym z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorców KRS (zob. art. 163 i 306 k.s.h.) – z dniem wpisu uzyskują one osobowość prawną. Podmiotowość gospodarczą, a zarazem status podatnika uzyskują one jednak wcześniej, bo już z dniem zawarcia umowy (statutu), kiedy powstaje spółka w organizacji (art. 161 i 323 k.s.h.). Spółka w organizacji może – w oparciu o art. 14 ust. 4 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.) – podjąć działalność gospodarczą przed uzyskaniem wpisu do rejestru przedsiębiorców. Spółka kapitałowa w organizacji jest również podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych (zob. art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 74, poz. 397 z późn. zm.).
Przykład 1
Wspólnicy założyli spółkę z o.o. W momencie podpisania aktu notarialnego powstała spółka z o.o. w organizacji, a więc w praktyce od momentu wyjścia od notariusza wspólnicy mogli prowadzić działalność gospodarczą.
2. Odpowiedzialność podatnika i płatnika
Spółka kapitałowa posiada osobowość prawną, może pozywać i być pozywaną, przysługuje jej prawo własności, może być też podatnikiem i płatnikiem.
Zgodnie z art. 26 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) – dalej o.p., podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. Z kolei w myśl art. 30 o.p. płatnik, który nie wykonał swoich obowiązków (naliczanie, pobieranie i wpłata podatku dochodowego), odpowiada całym swoim majątkiem za podatek niepobrany lub podatek pobrany a niewpłacony. Z wypełnianiem obowiązków płatnika wiąże się pewien dodatkowy obowiązek. W myśl art. 31 o.p. osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej będące płatnikami lub inkasentami są obowiązane wyznaczyć osoby, do których obowiązków należy obliczanie i pobieranie podatków oraz terminowe wpłacanie organowi podatkowemu pobranych kwot, a także zgłosić właściwemu miejscowo organowi podatkowemu imiona, nazwiska i adresy tych osób. Zgłoszenia należy dokonać w terminie wyznaczonym do dokonania pierwszej wpłaty, a w razie zmiany osoby wyznaczonej – w terminie 14 dni od dnia, w którym wyznaczono inną osobę.
Przykład 2
Spółka z o.o. wyznaczyła swojego księgowego jako osobę, do której obowiązków należy obliczanie i pobieranie podatków oraz terminowe wpłacanie organowi podatkowemu pobranych kwot. Jeżeli spółka nie wpłaci na czas podatku (np. od wynagrodzeń), osoba wskazana przez spółkę będzie ponosiła odpowiedzialność karną skarbową (zazwyczaj zakończy się to mandatem).
Należy przy tym podkreślić, iż odpowiedzialność podatkowa może dotyczyć nie tylko należności o charakterze podatkowym, ale także innych należności publicznoprawnych, w tym np. składek ZUS (zob. art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.) czy wpłat na PFRON (zob. art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych - tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 214, poz. 1407 z późn. zm.).
3. Odpowiedzialność osób trzecich
Jak to już zostało powiedziane, podatnik odpowiada za swoje zaległości podatkowe. W niektórych przypadkach mogą jednakże ponosić odpowiedzialność także osoby trzecie na zasadach przewidzianych w art. 107 i n. o.p. Osoby trzecie odpowiadają również za:
1) podatki niepobrane oraz pobrane a niewpłacone przez płatników lub inkasentów;
2) odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych;
3) niezwrócone w terminie zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług oraz za oprocentowanie tych zaliczek;
4) koszty postępowania egzekucyjnego.
Odpowiedzialność osób trzecich nie jest samoistna, wymaga bowiem decyzji organu podatkowego (zob. art. 108 o.p.). Postępowanie w sprawie odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej nie może zostać wszczęte przed:
1) upływem terminu płatności ustalonego zobowiązania;
2) dniem doręczenia decyzji:
a) określającej wysokość zobowiązania podatkowego,
b) o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta,
c) w sprawie zwrotu zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług,
d) określającej wysokość należnych odsetek za zwłokę;
3) dniem wszczęcia postępowania egzekucyjnego w razie wystawienia tytułu wykonawczego na podstawie deklaracji, na zasadach przewidzianych w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (w takim wypadku przed orzeczeniem o odpowiedzialności osoby trzeciej nie wymaga się uprzedniego wydania decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego i decyzji określającej kwotę odsetek za zwłokę).
Dodatkowo ustawodawca wyraźnie stwierdził, iż egzekucja zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej może być wszczęta dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku podatnika okazała się w całości lub w części bezskuteczna (odpowiedzialność subsydiarna). Organ podatkowy musi zatem w pierwszej kolejności przeprowadzać egzekucję z majątku spółki, a dopiero w przypadku, gdy egzekucja ta była bezskuteczna, może przeprowadzać egzekucję z majątku osób trzecich.
4. Odpowiedzialność podatkowa w spółkach kapitałowych
W myśl art. 116 o.p. za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:
1) nie wykazał, że:
a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo
b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy;
2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.