Kontrola to podstawowe narzędzie aparatu państwowego

Koncepcja strategii organów podatkowych zapewnia ochronę interesów i praw majątkowych Skarbu Państwa. Dlatego też kontrola jest jednym z kluczowych narzędzi aparatu państwowego do weryfikacji poprawności rozliczeń podatkowych. Dochody z VAT stanowią wiodącą pozycję w budżecie, dlatego też monitoring i badanie prawidłowości jest uzasadnione – pisze Jolanta Nowicka z PKF Consult.

W wyniku kontroli, w której organ wykazał uszczuplenie w podatku VAT, stwierdzone nieprawidłowościami w jego rozliczeniu, a następnie po przeprowadzeniu postępowania podatkowego, naczelnik urzędu skarbowego bądź naczelnik urzędu celno-skarbowego, rozstrzyga co do istoty sprawy, wydając decyzję, w której określa wysokość zobowiązania podatkowego za dany okres rozliczeniowy lub wysokość nadwyżki podatku naliczonego nad należnym w prawidłowej wysokości. Postępowanie podatkowe wszczynane jest przez organ podatkowy właściwy miejscowo dla przedsiębiorcy. Jeśli w trakcie postępowania podatnik zmieni adres prowadzenia działalności, a tym samym właściwość organu podatkowego to organ, który wszczął postępowanie nadal będzie właściwy do jego kontynuowania, a tym samym do zakończenia postępowania.

Cel prowadzenia postępowania podatkowego

Cel postępowania podatkowego sprowadza się do określenia zobowiązania podatkowego, tak więc procedura ta jest najczęściej uruchamiana w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w rozliczeniu podatkowym, tym samym wykazania uszczupleń w podatku, na skutek czynności sprawdzających bądź kontroli lub też w sytuacji pozyskania przez pracowników organów skarbowych informacji dotyczących nieprawidłowości w rozliczeniu danego podmiotu w zakresie kontroli innych podatników. Następstwem zakończenia kontroli wynikiem pozytywnym i niezłożenia przez podatnika korekty zeznania podatkowego w całości uwzględniającej ujawnione nieprawidłowości, procedura postępowania podatkowego wszczynana jest z urzędu. Urzędnicy bazując na protokole kontroli lub wyniku kontroli oraz zgromadzonych, w ramach przedmiotowej kontroli, materiałach dowodowych, a także poprzez kompletowanie kolejnych dowodów, mają za zadanie ustalić stan faktyczny i w sposób obiektywny dokonać rozstrzygnięcia. Nadrzędnym priorytetem postępowania podatkowego jest rozstrzygnięcie sprawy podatkowej, wynikającej z faktu istnienia uprawnień i obowiązków podatkowych, w drodze czynności faktycznych i prawnych uprawnionego organu podatkowego.

Podstawa prawna procedury związanej z prowadzeniem postępowania podatkowego

Fundamentem regulacji postępowania podatkowego są przepisy działu IV Ordynacji podatkowej (ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa), które odnoszą się zarówno do organu podatkowego, jak i do stron oraz innych uczestników postępowania i stanowią podstawę prawną podejmowania wszelkich czynności procesowych zmierzających do rozstrzygnięcia i wydania decyzji. W zakresie prawa materialnego do określenia właściwego zobowiązania podatkowego zastosowanie znajdą regulacje ustawy o podatku od towarów i usług.

Należy wskazać, że nie wcześniej niż od daty skutecznego doręczenia stronie, postanowienia o wszczęciu postępowania, podejmowane przez organ podatkowy czynności wywołują stosowne skutki prawne, gdyż dopiero od tej chwili wszelkie działania procesowe uznawane będą za realizowane w ramach procedury postępowania podatkowego.

Zobacz również: Miały być uproszczenia w VAT, będą utrudnienia >>

Co istotne w trakcie prowadzonego postępowania organ podatkowy zobligowany jest do przeprowadzenia postępowania dowodowego, gdzie katalog środków dowodowych jest otwarty, z uwagi na fakt, iż jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W praktyce najczęstszymi dowodami są księgi podatkowe, deklaracje, inne dowody z dokumentów, zeznania świadków czy wyjaśnienia strony postępowania, opinie biegłych czy oględziny. W tym miejscu należy też podkreślić, iż postępowanie podatkowe jest prowadzone przez organ pierwszej instancji tj. przez naczelnika urzędu skarbowego czy naczelnika urzędu celno–skarbowego, a w obecnym rozumieniu przepisów stroną jest bezwzględnie konkretnie wskazany podmiot.

Regulacje ordynacji podatkowej umożliwiają wszczęcie postępowania podatkowego z urzędu lub na żądanie strony.

Wszczęcie postępowania podatkowego z urzędu

Obowiązek wszczęcia postępowania podatkowego powstaje po ujawnieniu przez organ skarbowy nieprawidłowości co do wywiązywania się przez kontrolowanego z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego, a tym samym wykazaniu kwot uszczupleń podatkowych, w ramach przeprowadzonych, przez organ, kontroli podatkowej (sporadycznie czynności sprawdzających). Jeśli podatnik nie złoży deklaracji lub ich korekt w całości uwzględniających stwierdzone podczas kontroli nieprawidłowości, organ jest zobowiązany do wszczęcia z urzędu postępowania podatkowego w trybie art. 165b § 1 ordynacji podatkowej, który brzmi: „w przypadku ujawnienia przez kontrolę podatkową nieprawidłowości co do wywiązywania się przez kontrolowanego z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego oraz niezłożenia przez podatnika deklaracji lub niedokonania przez niego korekty deklaracji w całości uwzględniającej ujawnione nieprawidłowości, organ podatkowy wszczyna postępowanie podatkowe w sprawie, która była przedmiotem kontroli podatkowej, nie później niż w terminie 6 miesięcy od zakończenia kontroli”. W świetle tego przepisu, organ zobligowany jest do wszczęcia postępowania podatkowego w sprawie, która była przedmiotem kontroli podatkowej, nie później niż w terminie sześciu miesięcy od jej zakończenia, czyli od dnia doręczenia kontrolowanemu protokołu kontroli. W tym miejscu należy też zaznaczyć, że postępowanie podatkowe może być wszczęte także po upływie sześciu miesięcy od zakończenia kontroli podatkowej, jeżeli:

• podatnik dokona ponownej korekty deklaracji, w której nie zostaną uwzględnione nieprawidłowości ujawnione w kontroli podatkowej,
• organ podatkowy otrzyma informacje od organów podatkowych lub od innych organów, uzasadniające wszczęcie postępowania podatkowego.

Uchybienie przez organ sześciomiesięcznemu terminowi skutkuje brakiem prawnej możliwości do wszczęcia postępowania podatkowego, co powoduje przedawnienie prawa do wszczęcia postępowania podatkowego, a tym samym jego kontynuowania, dlatego też decyzja podatkowa wydana w takim postępowaniu będzie dotknięta wadą nieważności. Postępowanie podatkowe jest postępowaniem wymiarowym czyli w sprawie ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego, a jego wszczęcie następuje w drodze postanowienia, na które stronie nie przysługuje zażalenie. Należy pamiętać, że datą wszczęcia postępowania jest dzień doręczenia stronie postanowienia o wszczęciu postępowania, i jego wszczęcie, podobnie jak wszczęcie kontroli podatkowej, wywołuje skutek w postaci zawieszenia uprawnienia do dokonania korekty deklaracji podatkowej. Powzięcie wiedzy w zakresie rzeczywistej daty wszczęcia postępowania podatkowego jest kluczowe dla dalszych terminów procesowych, w tym wyliczenia terminu, w którym organ zobligowany jest do zakończenia sprawy i wydawania określonych pism procesowych we właściwych terminach uregulowanych w ordynacji podatkowej. Należy również podkreślić, że w toku prowadzonego postępowania podatkowego zostają zawieszone prawa przedsiębiorcy do wystąpienia do dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej w zakresie zagadnienia objętego przedmiotowym postępowaniem.

Wszczęcie postępowania podatkowego na wniosek strony

Wszczęcie postępowania na żądanie strony następuje poprzez złożenie żądania rozstrzygnięcia określonej sprawy z zakresu materialnego prawa podatkowego, tak więc w momencie otrzymania przez organ podatkowy przedmiotowego wniosku zostaje zainicjowany bieg postępowania. Jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny „żądanie wszczęcia postępowania nie jest w istocie wnioskiem, bo postępowanie jest uruchamiane samym żądaniem. W efekcie żądanie podatnika o rozpatrzenie sprawy wiąże organ podatkowy” (wyrok WSA z 29 maja 2018 r., sygn. akt I SA/Sz 790/17).

Organ nie ma możliwości odrzucenia wniosku i zobligowany jest do przestrzegania procedury przewidzianej dla postępowania podatkowego, z wyjątkiem gdy przedmiotowe żądanie nie zostało wniesione przez osobę niebędącą stroną lub z jakichkolwiek innych przyczyn postępowanie nie może być wszczęte - gdy wszczęciu postępowania podatkowego stoją na przeszkodzie przepisy prawa bądź poszczególne przepisy, których interpretacja uniemożliwia prowadzenie tego postępowania i rozpatrzenie treści żądania w sposób merytoryczny (wyrok WSA w Warszawie z 7 marca 2007 r., sygn. akt III SA/Wa 2207/06).

Należy podkreślić, że pomimo dwóch skrajnie odmiennych sposobów wszczynania postępowań podatkowych, zasadą jest wszczynanie postępowania z urzędu, a wyjątkiem wszczynanie postępowania wymiarowego z wniosku podatnika, co w konsekwencji sprowadza się do określenia zobowiązania podatkowego w prawidłowej wysokości, a w efekcie uszczelniania systemu podatkowego.

Jolanta Nowicka, dyrektor departamentu ds. doradztwa podatkowego w PKF Consult

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.