Według najnowszych danych Ministerstwa Finansów, luka VAT w Polsce powiększa się począwszy od 2022 r. W 2023 r. wzrosła do 15,8 proc., z 7,3 proc. w roku 2022 i 2,6 proc. w 2021 r. Chodzi o różnicę między potencjalnymi dochodami z VAT a ich rzeczywistym wykonaniem.
- Począwszy od 2022 r. nastąpiło odwrócenie wieloletniego trendu w zakresie zmniejszania się luki VAT w Polsce – poinformował resort w opublikowanej w ubiegłym tygodniu Białej Księdze finansów publicznych, opisującej sytuację finansów publicznych w latach 2016-2023.
To przekłada się też na zwiększoną aktywność organów podatkowych. Według danych MF, w 2023 r. wszczęto ponad 9 tys. kontroli celno-skarbowych, podczas gdy w 2022 r. było ich 4163. Chodzi o kontrole nakierowane na wykrywanie największych przestępstw, w tym wyłudzeń VAT.
Dwa trendy w kontrolach
Według ekspertów, nie tylko rośnie liczba kontroli, ale także zmienia się ich zakres.
Maciej Fiedorczuk, adwokat, menedżer w EY zwraca uwagę na dwa istotne trendy w kontrolach.
- Po pierwsze, pod względem ilości, obserwujemy ponowny powrót na podium kontroli w zakresie VAT, podczas gdy przez osiem ostatnich lat dominowały podatki dochodowe. Teraz tendencja się odwraca. Urzędy skarbowe zatrzymują też coraz więcej zwrotów VAT, wracają również sprawy dotyczące karuzeli podatkowych. Jest to najprawdopodobniej powiązane z niedawnymi informacjami o wysokości luki VAT. A to wiąże się z drugim trendem, czyli sankcjami VAT, które były ostatnio rzadziej stosowane. W praktyce przedstawiciele organów podatkowych coraz częściej informują podatników, że planują nałożenie sankcji maksymalnej sankcji, którą zmniejszy ewentualnie korekta po zakończeniu kontroli. Wydaje się, że taka dyskusja o sankcji pełni podobną funkcję jak listy behawioralne, czyli ma skłonić podatnika do skorygowania deklaracji – mówi Maciej Fiedorczuk.
Dodaje, że w praktyce coraz częściej organy podatkowe podważają rozliczenia VAT. Zdarza się, że kwestionują podmiotowość VAT przedsiębiorstw osiągających nawet kilkaset milionów złotych przychodów rocznie. To oznacza, że podmiot, który według skarbówki nie jest podatnikiem VAT, nie odliczy też podatku naliczonego z faktur zakupowych. Ale sam musi zapłacić VAT wynikających z wystawionych przez niego faktur.
- Praktyka dotycząca zmienionych przepisów o sankcji VAT dopiero się kształtuje, ale już widać, że będzie niekorzystna dla podatników. Wydaje się, że organy podatkowe będą dążyć do określenia jak najwyższego zobowiązania w VAT, żeby móc z czego miarkować – mówi Maciej Fiedorczuk.
Zobacz procedurę: Kontrola podatkowa >
Z urzędem można dyskutować
Podobne trendy zauważa też Adrian Stępień, doradca podatkowy, partner w Crido.
- W praktyce zauważamy istotny wzrost liczby kontroli, z których coraz więcej dotyczy VAT. Podatnicy powinni się spodziewać, że trend wzrostowy utrzyma się w kolejnych latach. Konsekwencją takich kontroli może być nałożenie na podatnika sankcji VAT – mówi Adrian Stępień.
- Przepisy dotyczące miarkowania sankcji VAT mogą być istotnym argumentem w dyskusji z organami podatkowymi. Sankcje nie mogą już być nakładane automatycznie, ale ich wysokość musi być ustalana indywidualnie, uwzględniając sytuację podatnika – dodaje Adrian Stępień.
Przypomnijmy, że przepisy dotyczące miarkowania sankcji obowiązują od 6 czerwca 2023 r. Zostały wprowadzone ustawą SLIM VAT 3, są konsekwencją wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie Grupa Warzywna (C-935/19). TSUE orzekł, iż sankcji nie można stosować automatycznie, ich wysokość powinna być uzależniona od okoliczności danej sprawy. Dlatego zmieniony art. 112 b ustawy o VAT przewiduje maksymalne wysokości sankcji, odpowiednio – do 30 proc., do 20 proc. i do 15 proc. Organ podatkowy może zmniejszyć wysokość sankcji, dostosowując jej wysokość do skali przewinienia podatnika.
Czytaj też w LEX: Pakiet SLIM VAT 3 >
Ministerstwo Finansów przedstawiło swoje stanowisko w sprawie ich stosowania w październiku 2023 r., odpowiadając na pytanie portalu Prawo.pl. -Zgodnie z przepisami, powstanie nieprawidłowości stanowi podstawę do wymierzenia sankcji. Dlatego, w sytuacji, w której wystąpi nieprawidłowość, nałożenie dodatkowego zobowiązania podatkowego jest obowiązkiem organu – stwierdziło MF.
Zobacz procedurę: Ustalenie dodatkowego zobowiązania VAT >
Czytaj więcej: Fiskus zmniejszy sankcję VAT, ale ma obowiązek jej nałożenia >>
Pytanie o skutki odroczenia KSeF
Według Magdaleny Jaworskiej, doradcy podatkowego, radcy prawnego, partnera w Quidea, powstaje też pytanie, czy znaczące odroczenie Krajowego Systemu e-Faktur spowoduje, że organy masowo ruszą do weryfikacji podatników w celu „zasypania” wpływów podatkowych, które były spodziewane w związku z wejściem w życie KSeF.
-Nie spodziewam się w tym zakresie lawinowego wzrostu kontroli. Obecne tendencje są raczej inne – kontroli podatkowych z roku na rok jest coraz mniej, są bardziej wyspecjalizowane. Z drugiej jednak strony widać wzrost samych kontroli celno-skarbowych. Trudno przewidzieć wpływ braku obligatoryjnego KSeF na samą liczbę kontroli, ale bez wątpienia tak sytuacja przyczyni się słabszego dostępu urzędników do danych dotyczących podatników. KSeF to bowiem doskonałe narzędzie analityczne do weryfikacji podatników i nieprawidłowości podatkowych - mówi Magdalena Jaworska.
Przypomnijmy, że data wdrożenia obowiązkowego KSeF została odroczona do 1 lutego 2026 r.
Nie tylko VAT, ale też WHT i ceny transferowe
Dr Grzegorz Keler, adwokat, senior manager w Thedy & Partners, zwraca jednak uwagę, że skarbówka nie pomija innych obszarów, jak podatek u źródła (WHT) i ceny transferowe.
- Można zaobserwować zwiększone zainteresowanie organów rozliczeniami w zakresie podatku u źródła. Kontrole nierzadko dotyczą odległych okresów i są nakierowane np. na ustalenie, czy odbiorca należności był jej beneficjentem rzeczywistym. Warto zatem dokonać przeglądu dokonanych wypłat, które potencjalnie mogły podlegać podatkowi u źródła, pod kątem spełnienia warunków zastosowania zwolnienia podatkowego lub obniżonej stawki podatku na podstawie umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania - mówi dr Grzegorz Keler.
Nie brakuje również kontroli nakierowanych na obszar cen transferowych. Organy wyraźnie korzystają z dodatkowych źródeł informacji, pozwalających im na typowanie podmiotów do kontroli. Istotne znaczenie ma tu przede wszystkim informacja o cenach transferowych (TPR). Rośnie więc wartość dobrze wykonanych analiz benchmarkingowych.
- Nadal interesujące dla organów są rozliczenia VAT. Wydaje się, że rzadziej doszukują się one klasycznych karuzel podatkowych, natomiast interesują się m.in. usługami niematerialnymi. Podatnicy powinni więc pamiętać o rzetelnym dokumentowaniu takich usług, gdyż konsekwencje zakwestionowania przez fiskusa rzeczywistego charakteru czynności opodatkowanych są bardzo poważne, również w zakresie odpowiedzialności karnej i karnoskarbowej - mówi dr Keler.
Dodaje, że główne kierunki kontroli, jak i praktyka działań organów w toku ich prowadzenia, wskazuje na to, że fiskus coraz skutecznej korzysta z narzędzi ułatwiających typowanie podmiotów do kontroli, w konsekwencji czego są one potencjalnie bardziej skuteczne. Jednak część kontroli jest nakierowana na kwestie, które nie powinny budzić wątpliwości organów. Zdarza się, że fiskus kwestionuje działania, które w świetle orzecznictwa były prawidłowe. W takich przypadkach celem organów może być zmiana korzystnej dla podatników linii orzeczniczej. Zwłaszcza w tego typu sytuacjach warto bronić swojego stanowiska.
Pytanie o termin przedawnienia
- Do przedsiębiorców docierają sprzeczne komunikaty. Z jednej strony kontroli ma być mniej. Rząd zapowiada też uchylenie kontrowersyjnego art. 70 par. 6 pkt 1 ordynacji podatkowej, który służy do instrumentalnego wszczynania spraw karnoskarbowych, tuż przed upływem terminu przedawnienia. Jednak z drugiej strony praktyka pokazuje, że organy podatkowe zaostrzają swoje stanowisko, kontroli jest więcej. Należy mieć nadzieję, że wprowadzone zostaną zapowiadane zmiany i nie będzie już dochodziło do instrumentalnego zawieszania biegu terminu przedawnienia. Powstają jednak obawy, że w zamian częściej nakładane będą sankcje VAT - mówi Paweł Lewandowski, ekonomista zajmujący się doradztwem biznesowym.
Czytaj też w LEX: Owsicka Dobrochna, Model oskarżania w sprawach karnych skarbowych jako instrument zwalczania przestępczości skarbowej >
Przypomnijmy, że zobowiązanie podatkowe przedawnia się, co do zasady, z upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Jednak zgodnie art. 70 par. 6 pkt 1 ordynacji podatkowej, bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu z dniem wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe.
Zobacz linię orzeczniczą: Sztuczne wszczynanie postępowania karnego wobec podatnika w celu zapobiegnięcia przedawnieniu >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
