a także mając na uwadze, co następuje:(1) Dostęp do surowców ma zasadnicze znaczenie dla gospodarki Unii oraz dla funkcjonowania rynku wewnętrznego. Istnieje grupa surowców nie energetycznych i nie rolnych, które uznawane są za krytyczne ze względu na swoje duże znaczenie gospodarcze i narażenie na wysokie ryzyko związane z dostawami, często spowodowane wysoką koncentracją dostaw z kilku państw trzecich. Ze względu na kluczową rolę wielu tego rodzaju surowców krytycznych w dokonaniu transformacji ekologicznej i cyfrowej oraz w świetle ich zastosowania w technologiach obronnych, lotniczych i kosmicznych, w najbliższych dziesięcioleciach popyt na nie najpewniej będzie gwałtownie rósł. Jednocześnie rośnie ryzyko zakłóceń dostaw z powodu nasilania się napięć geopolitycznych i konkurowania o zasoby. Ponadto nieodpowiednie zarządzanie zwiększonym popytem na surowce krytyczne może wpłynąć negatywnie na środowiskowo i społeczeństwo.
(2) Ze względu na złożony i transgraniczny charakter łańcuchów wartości surowców krytycznych nieskoordynowane działania krajowe służące zapewnieniu bezpiecznych i zrównoważonych dostaw surowców krytycznych mogą zakłócić funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Surowce krytyczne są często wydobywane w konkretnych krajach lub regionach, w zależności od geograficznego rozmieszczenia odpowiednich zasobów, transportowane w inne miejsce w celu dalszej przeróbki, a następnie sprzedawane na rynku wewnętrznym do zastosowania w określonych produktach. Na etapie przeróbki surowce krytyczne są często kilkakrotnie wywożone i przywożone w obrębie rynku wewnętrznego, zanim zostaną ostatecznie wykorzystane. Podobnie recykling odpowiednich produktów po zakończeniu ich przydatności do użycia w celu odzysku surowców krytycznych może odbywać się w innym kraju lub regionie niż kraj lub region, w którym zbierane są odpady, a powstałe w ten sposób surowce wtórne mogą zostać ponownie wywiezione w celu dalszej przeróbki i wykorzystania. Ponadto surowce krytyczne są potrzebne na początkowych etapach wielu przemysłowych łańcuchów wartości oraz są często niezbędnym wsadem w wielu różnych strategicznych sektorach, między innymi w sektorze energii ze źródeł odnawialnych, przemyśle cyfrowym oraz w sektorze lotniczym, kosmicznym i obronnym. Odgrywają one zatem zasadniczą rolę jako fundament działalności gospodarczej na rynku wewnętrznym, a zakłócenia dostaw mogą mieć istotne skutki transgraniczne dla państw członkowskich.
(3) W tym kontekście nieskoordynowane działania państw członkowskich grożą zakłóceniem konkurencji i fragmentacją rynku wewnętrznego, na przykład z powodu rozbieżnych regulacji dla podmiotów rynkowych, różnych poziomów dostępu do monitorowania ryzyka związanego z dostawami, różnych poziomów wsparcia dla projektów krajowych lub przeszkód w transgranicznym handlu surowcami krytycznymi lub powiązanymi towarami między państwami członkowskimi, utrudniając tym samym właściwe funkcjonowanie rynku wewnętrznego.
Ponadto indywidualne działania państw członkowskich mogłyby być niewystarczające, aby skutecznie zapobiec zakłóceniom dostaw surowców krytycznych, lub mogłyby być mniej skuteczne w osiąganiu tego celu.
(4) W związku z tym, aby zagwarantować funkcjonowanie rynku wewnętrznego, należy opracować wspólne ramy unijne w celu zapewnienia dostępu do bezpiecznych i zrównoważonych dostaw surowców krytycznych oraz w celu zagwarantowania odporności gospodarczej i otwartej strategicznej autonomii Unii.
(5) Po pierwsze, ramy te powinny określić, które surowce uznaje się za strategiczne i krytyczne, oraz wzmocnić odporność łańcuchów dostaw tych surowców w Unii, między innymi poprzez zidentyfikowanie i wspieranie niektórych projektów w zakresie surowców i uznawanie ich za projekty strategiczne (zwane dalej "projektami strategicznymi") oraz poprzez podjęcie wysiłków, by sprzyjać postępowi technologicznemu i efektywnemu gospodarowaniu zasobami, w celu złagodzenia spodziewanego wzrostu zużycia surowców krytycznych w Unii. Po drugie, należy zapewnić środki mające na celu zwiększenie zdolności Unii w zakresie monitorowania i ograniczania istniejącego i przyszłego ryzyka związanego z dostawami. Po trzecie, w ramach tych należy uwzględnić środki umożliwiające poprawę obiegu zamkniętego i zrównoważoności surowców krytycznych zużywanych w Unii.
(6) W celu zapewnienia, aby środki określone w niniejszym rozporządzeniu skupiały się na najważniejszych surowcach, należy opracować wykaz surowców strategicznych oraz wykaz surowców krytycznych. Wykazy te powinny się opierać na czytelnych metodach, o których stosowaniu Komisja powinna informować w sposób otwarty i przejrzysty. Wykazy te powinny też służyć kierowaniu działaniami państw członkowskich w osiąganiu celów niniejszego rozporządzenia oraz koordynowaniu tych działań. W wykazie surowców strategicznych należy uwzględnić surowce mające duże znaczenie strategiczne dla funkcjonowania rynku wewnętrznego ze względu na ich wykorzystanie w technologiach strategicznych będących fundamentem transformacji ekologicznej i cyfrowej lub w zastosowaniach obronnych, lotniczych lub kosmicznych, oraz charakteryzujące się potencjalnie dużym niedoborem światowej podaży w stosunku do prognozowanego popytu, w przypadku gdy zwiększenie ich produkcji jest stosunkowo trudne, na przykład ze względu na długi czas realizacji nowych projektów mających zwiększać potencjał podaży. Aby uwzględnić możliwe zmiany, tj. postęp technologiczny i zmianę warunków gospodarczych, wykaz surowców strategicznych należy poddawać okresowym przeglądom i w razie potrzeby aktualizować. W celu zapewnienia, by podejmowane działania na rzecz zwiększenia zdolności Unii w całym łańcuchu wartości, wzmocnienia zdolności Unii w zakresie monitorowania i ograniczania ryzyka związanego z dostawami oraz zwiększenia dywersyfikacji dostaw skupiły się na surowcach, w przypadku których wspomniane działania są najbardziej potrzebne, niektóre środki powinny mieć zastosowanie wyłącznie do surowców wymienionych w wykazie surowców strategicznych. Nie należy uniemożliwiać państwom członkowskim tworzenia dodatkowych wykazów w oparciu o szczególne potrzeby krajowe ani podejmowania odpowiednich działań na poziomie krajowym.
(7) Wykaz surowców krytycznych powinien zawierać wszystkie surowce strategiczne oraz wszelkie inne surowce o dużym znaczeniu dla całej gospodarki Unii, w których przypadku istnieje wysokie ryzyko zakłócenia dostaw, co mogłoby zakłócić konkurencję i spowodować fragmentację rynku wewnętrznego. Oprócz technologii strategicznych również inne sektory mogłyby być w przyszłości narażone na wysokie ryzyko związane z dostawami. Aby uwzględnić możliwe zmiany, tj. postęp technologiczny i zmianę warunków gospodarczych, Komisja powinna - tak jak robi to obecnie - przeprowadzać okresową ocenę na podstawie danych dotyczących produkcji, handlu, zastosowań, recyklingu i zastępowania szerokiej gamy surowców w celu aktualizacji wykazów surowców strategicznych i krytycznych, aby odzwierciedlić zmiany znaczenia gospodarczego tych surowców oraz ryzyko związane z ich dostawami na rynek wewnętrzny. Wykaz surowców krytycznych powinien zawierać te surowce, które osiągają lub przekraczają progi znaczenia gospodarczego i ryzyka związanego z dostawami, bez klasyfikowania ich według stopnia krytyczności. Ocena ta powinna bazować na średniej z najnowszych dostępnych danych obejmujących pięcioletni okres. Środki określone w niniejszym rozporządzeniu dotyczące pojedynczego punktu kontaktowego, planowania, poszukiwania, monitorowania, obiegu zamkniętego i zrównoważoności powinny mieć zastosowanie do wszystkich surowców krytycznych.
(8) W wykazach surowców strategicznych i krytycznych należy stosować ustalone oznaczenia w stosunku do ujętych w nich surowców. W przypadku wykazu surowców strategicznych oznaczenia te powinny odnosić się w stosownych przypadkach do klasy, do której surowiec musi zostać zrafinowany, aby mógł być wykorzystany na potrzeby produkcji technologii strategicznych. Odniesienia do surowców strategicznych i krytycznych należy rozumieć jako odniesienia do całego łańcucha wartości tych surowców, w tym w formie niepoddanej przeróbce i w formie występującej na wszystkich etapach przeróbki prowadzących w stosownych przypadkach do uzyskania określonej klasy. Wyjątkowo należy doprecyzować łańcuch wartości aluminium, wymieniając obok aluminium boksyt - najważniejszą rudę aluminium - i tlenek glinu - jego pośrednią formę uzyskaną w wyniku przeróbki. Surowce strategiczne i krytyczne są w wielu przypadkach wydobywane, poddawane przeróbce lub recyklingowi jako produkty uboczne innych głównych procesów wydobycia, przeróbki i recyklingu. Fakt pochodzenia surowców z produktów ubocznych nie powinien zatem wpływać na ujęcie surowców w wykazie ani na objęcie ich odpowiednimi przepisami niniejszego rozporządzenia.
(9) Należy ustanowić Europejską Radę ds. Surowców Krytycznych, aby wspierała realizację zadań dotyczących opracowywania projektów strategicznych i ich finansowania, programów poszukiwań, monitorowania zdolności lub zapasów strategicznych oraz aby odpowiednio doradzała Komisji. W skład Europejskiej Rady ds. Surowców Krytycznych powinni wchodzić przedstawiciele państw członkowskich i Komisji, przy czym należy zapewnić możliwość uczestnictwa innych stron w charakterze obserwatorów, w szczególności Parlamentu Europejskiego. Aby rozwijać wiedzę fachową niezbędną do realizacji niektórych zadań, Europejska Rada ds. Surowców Krytycznych powinna ustanowić stałe podgrupy ds. finansowania, akceptacji społecznej, poszukiwania, monitorowania i zapasów strategicznych oraz podgrupę ds. obiegu zamkniętego, efektywnego gospodarowania zasobami i zastępowania surowców; podgrupy te powinny działać jako sieć, skupiając odpowiednie organy krajowe, i w razie konieczności konsultować się z przedstawicielami przemysłu, środowisk akademickich, społeczeństwa obywatelskiego oraz innymi stosownymi zainteresowanymi stronami. Rady i opinie Europejskiej Rady ds. Surowców Krytycznych nie powinny być wiążące, a brak takiej rady lub opinii nie powinien powstrzymywać Komisji przed wykonywaniem zadań zgodnie z niniejszym rozporządzeniem.
(10) Konieczne jest wprowadzenie odpowiednich środków, aby określić wspólne podejście do projektów strategicznych realizowanych w Unii polegających na wydobywaniu, przeróbce lub recyklingu surowców strategicznych lub przyczyniających się do produkcji odpowiednich materiałów zastępczych. Te projekty strategiczne wraz ze staraniami państw członkowskich powinny przyczynić się do zwiększenia zdolności, aby zapewnić bezpieczne dostawy surowców strategicznych. Inne środki, w szczególności na rzecz poszukiwania lub na rzecz obiegu zamkniętego, również mają na celu przyczyniać się do wzmocnienia poszczególnych etapów łańcucha wartości.
(11) Aby zmniejszyć rosnące ryzyko zakłóceń dostaw, które mogłyby zakłócić konkurencję i spowodować fragmentację rynku wewnętrznego, Komisja i państwa członkowskie powinny wzmocnić zdolności na poszczególnych etapach łańcucha wartości surowców strategicznych, aby przyczynić się do osiągnięcia wskaźników referencyjnych dotyczących zdolności Unii i dywersyfikacji dostaw. Takie wskaźniki referencyjne powinny pomóc ukierunkować wysiłki na zwiększenie zdolności Unii na wszystkich etapach łańcucha wartości surowców strategicznych, w tym na etapach wydobywania, przeróbki i recyklingu, oraz bardziej zdywersyfikować zewnętrzne dostawy surowców strategicznych. Celem powinno być zwiększenie zdolności w odniesieniu do poszczególnych surowców strategicznych na każdym etapie łańcucha wartości przy jednoczesnym dążeniu do osiągnięcia ogólnych wskaźników referencyjnych dotyczących zdolności na poziomie Unii do wydobywania, przeróbki i recyklingu surowców strategicznych. Po pierwsze, Unia powinna w większym stopniu wykorzystywać własne geologiczne zasoby surowców strategicznych i zwiększyć swoje zdolności w tym zakresie, aby była w stanie wydobywać surowce niezbędne do pokrycia co najmniej 10 % swojego zużycia surowców strategicznych. Zważywszy że zdolność wydobywcza jest silnie uzależniona od dostępności unijnych zasobów geologicznych, osiągnięcie tego wskaźnika referencyjnego zależy od takiej dostępności. Po drugie, aby stworzyć pełny łańcuch wartości i zapobiec wąskim gardłom na etapach pośrednich, również zdolność Unii w zakresie przeróbki powinna zostać zwiększona i Unia powinna być w stanie pokryć co najmniej 40 % swojego rocznego zużycia surowców strategicznych. Zważywszy że zdolność wydobywcza jest silnie uzależniona od dostępności unijnych zasobów geologicznych, osiągnięcie tego wskaźnika referencyjnego zależy od takiej dostępności. Po drugie, aby stworzyć pełny łańcuch wartości i zapobiec wąskim gardłom na etapach pośrednich, również zdolność Unii w zakresie przeróbki powinna zostać zwiększona i Unia powinna być w stanie pokryć co najmniej 40 % swojego rocznego zużycia surowców strategicznych. Po trzecie, przewiduje się, że w najbliższych dziesięcioleciach będzie można pokryć rosnący udział unijnego zużycia surowców strategicznych dzięki surowcom wtórnym, co zwiększy zarówno bezpieczeństwo, jak i zrównoważoność dostaw surowców w Unii. Zdolność Unii w zakresie recyklingu powinna zatem być w stanie pokryć co najmniej 25 % rocznego unijnego zużycia surowców strategicznych, a Unia powinna być w stanie odzyskiwać z odpadów poddawanych recyklingowi znacznie większe ilości surowców strategicznych. W odniesieniu do strumieni odpadów i surowców strategicznych, na temat których dostępne są informacje wystarczające do oszacowania zdolności Unii w zakresie recyklingu jako odsetka surowców strategicznych zawartych w tych strumieniach odpadów, należy ustanowić dodatkowy wskaźnik referencyjny mający za punkt odniesienia odpady. Osiągnięcie tych wskaźników referencyjnych ułatwią również działania towarzyszące na rzecz poprawy efektywnego gospodarowania zasobami w wyniku badań naukowych i innowacji, zastępowania, podnoszenia świadomości i za pomocą innych stosownych środków. Te wskaźniki referencyjne odnoszą się do horyzontu czasowego 2030 zgodnie z unijnymi celami w dziedzinie klimatu i energii określonymi w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 3 oraz z należącymi do założeń cyfrowej dekady celami cyfrowymi określonymi w decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2481 4 . Ponadto wysokiej jakości miejsca pracy, w tym rozwój umiejętności i zmiana zatrudnienia, przyczynią się do ograniczenia ryzyka na sektorowym rynku pracy i pomogą zapewnić konkurencyjność Unii. Komisja i państwa członkowskie powinny również sprzyjać postępowi technologicznemu i efektywnemu gospodarowaniu zasobami w celu ograniczenia spodziewanego wzrostu zużycia surowców krytycznych w Unii poniżej stosownych prognoz referencyjnych. W ramach przygotowywania środków wykonawczych na podstawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE 5 Komisja powinna rozważyć ewentualny wkład wymogów dotyczących ekoprojektu w realizację priorytetów Unii określonych w niniejszym rozporządzeniu.
(12) W przypadku niektórych surowców Unia jest praktycznie całkowicie uzależniona od dostaw z jednego państwa. Taka zależność powoduje wysokie ryzyko wystąpienia zakłóceń dostaw, które mogłyby zakłócić konkurencję i spowodować fragmentację rynku wewnętrznego. Chcąc ograniczyć takie potencjalne ryzyko i zwiększyć odporność gospodarczą Unii, trzeba podjąć działania w celu zapewnienia, aby do 2030 r. Unia nie była uzależniona od jednego państwa trzeciego w zakresie większym niż 65 % dostaw jakiegokolwiek surowca strategicznego - zarówno niepoddanego przeróbce, jak i na którymkolwiek etapie przeróbki; należy przy tym zwrócić szczególną uwagę na państwa, z którymi Unia zawarła partnerstwo strategiczne, umowę o wolnym handlu lub nawiązała inne formy współpracy obejmujące surowce, gdyż państwa te lepiej zabezpieczają przed ryzykiem związanym z dostawami.
(13) Aby zapewnić terminowe osiągnięcie wskaźników referencyjnych, Komisja powinna z pomocą Europejskiej Rady ds. Surowców Krytycznych śledzić postępy w osiąganiu wskaźników referencyjnych oraz powściąganiu popytu oraz składać sprawozdania w tym zakresie. Jeżeli wykazane postępy w osiąganiu wskaźników referencyjnych i powściąganiu popytu będą zasadniczo niewystarczające, Komisja powinna ocenić wykonalność i proporcjonalność dodatkowych środków. Brak postępów jedynie w odniesieniu do jednego surowca strategicznego lub niewielkiej grupy surowców strategicznych co do zasady nie uzasadnia podjęcia dodatkowych działań ze strony Unii.
(14) W celu uznania projektów za projekty strategiczne, Komisja przy wsparciu Europejskiej Rady ds. Surowców Krytycznych powinna zidentyfikować projekty realizowane w Unii, których celem jest rozpoczęcie lub rozszerzenie wydobycia, przeróbki lub recyklingu surowców strategicznych lub produkcja i zwiększanie ilości materiałów, które mogą zastąpić surowce strategiczne niezbędne w technologiach strategicznych. Skuteczne wsparcie na rzecz projektów strategicznych może przyczynić się do poprawy dostępu do surowców strategicznych w sektorach downstream, do stworzenia możliwości ekonomicznych w całym łańcuchu wartości, w tym dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), jak również do stworzenia miejsc pracy. Aby zatem zapewnić rozwój projektów strategicznych w całej Unii, do takich projektów powinno się stosować uproszczone i przewidywalne procedury wydawania pozwoleń oraz oferować wsparcie w uzyskaniu dostępu do finansowania. Takie środki mogą również posłużyć za wzór dla usprawnienia innych procedur wydawania pozwoleń i uzyskiwania dostępu do finansowania dla projektów związanych z surowcami krytycznymi lub innymi surowcami. Przed udzieleniem takiego wsparcia należy ocenić, czy projekty spełniają określony zestaw kryteriów, aby skoncentrować wsparcie i zapewnić wartość dodaną projektów. Projekty dotyczące surowców, w przypadku których surowce strategiczne są produktem ubocznym, w tym gdy pochodzą ze złomu żelaza, również powinny kwalifikować się do uzyskania takiego wsparcia, jeżeli spełniają wszystkie stosowne kryteria. Aby projekty te mogły zostać uznane za projekty strategiczne realizowane w Unii, powinny przyczyniać się do poprawy bezpieczeństwa dostaw surowców strategicznych w Unii. Projekty powinny również wykazywać się dostateczną wykonalnością techniczną, w tym precyzować przewidywaną ilość surowców strategicznych lub materiałów zastępczych, dzięki którym zwiększą zdolności Unii, z wyłączeniem materiałów produkowanych do celów badawczych; być realizowane w sposób zrównoważony pod względem środowiskowym i społecznym; oraz oferować korzyści transgraniczne wykraczające poza państwo członkowskie, w którym są realizowane, w tym efekty mnożnikowe na dalszych etapach łańcucha wartości. Jeżeli Komisja stwierdzi, że kryteria te zostały spełnione, powinna wydać decyzję o uznaniu danego projektu za projekt strategiczny. Ponieważ szybkie uznanie za projekt strategiczny ma kluczowe znaczenie dla skutecznego wsparcia bezpieczeństwa dostaw w Unii, procedura oceny powinna być prosta i nienadmiernie uciążliwa.
(15) Oceniając, czy projekt realizowany w państwie trzecim lub krajach i terytoriach zamorskich (KTZ) przyczynia się do bezpieczeństwa dostaw Unii, należy w szczególności wziąć pod uwagę ich status jako KTZ na mocy prawa Unii. KTZ mogą przyczyniać się do bezpiecznego dostępu Unii do zrównoważonych dostaw surowców strategicznych i krytycznych, w szczególności w ramach partnerstw strategicznych.
(16) Komisja, przy wsparciu Europejskiej Rady ds. Surowców Krytycznych powinna zidentyfikować projekty strategiczne realizowane w państwach trzecich lub w KTZ, których celem jest rozpoczęcie lub rozszerzenie wydobycia, przeróbki lub recyklingu surowców strategicznych lub produkcja materiałów, które mogą zastąpić surowce strategiczne niezbędne w technologiach strategicznych. Aby zapewnić skuteczną realizację tego rodzaju projektów strategicznych, należy zagwarantować im lepszy dostęp do finansowania, na przykład za pomocą mechanizmów ograniczania ryzyka inwestycji. Aby zapewnić wartość dodaną projektów, należy oceniać je pod względem spełnienia zestawu kryteriów. Podobnie jak projekty strategiczne realizowane w Unii projekty strategiczne realizowane w państwach trzecich powinny przyczyniać się do poprawy bezpieczeństwa dostaw surowców strategicznych w Unii i powinny wykazywać się dostateczną wykonalnością techniczną. Zarówno projekty strategiczne realizowane w Unii, jak i projekty realizowane w państwach trzecich lub w KTZ powinny zapewniać ten sam poziom zrównoważoności społecznej i środowiskowej. Aby stać się projektem strategicznym realizowanym na rynkach wschodzących lub w gospodarkach rozwijających się, projekt powinien przynosić wzajemne korzyści Unii i uczestniczącemu państwu trzeciemu, jak również generować wartość dodaną w tym państwie, z uwzględnieniem zgodności projektu ze wspólną polityką handlową Unii. Taka wartość może pochodzić z wkładu danego projektu w więcej niż jeden etap łańcucha wartości, a także z wygenerowanych dzięki realizacji projektu szerzej zakrojonych korzyści gospodarczych i społecznych, w tym ze stworzenia miejsc pracy spełniających normy międzynarodowe. Jeżeli Komisja stwierdzi, że kryteria te zostały spełnione, powinna wydać decyzję o uznaniu danego projektu za strategiczny.
(17) Aby zapewnić zrównoważony charakter zwiększonej produkcji surowców krytycznych, nowe projekty dotyczące surowców krytycznych należy planować i realizować w zrównoważony sposób obejmujący wszystkie aspekty zrównoważoności podkreślone w publikacji Komisji z dnia 11 września 2021 r. zatytułowanej "Unijne zasady dotyczące zrównoważonych surowców", w tym zapewnienie ochrony środowiska, zapobieganie szkodliwym skutkom społecznym i ich minimalizowanie poprzez stosowanie praktyk zrównoważonych pod względem społecznym, obejmujących poszanowanie praw człowieka takich jak prawa kobiet, oraz przejrzystych praktyk działalności gospodarczej. Projekty te powinny również zapewniać zaangażowanie w dobrej wierze oraz kompleksowe i uczciwe konsultacje z odpowiednimi zainteresowanymi stronami, takimi jak społeczności lokalne i ludność rdzenna. Szczególną uwagę należy zwrócić na poszanowanie praw człowieka w przypadkach, gdy projekt wiąże się z potencjalnym przesiedleniem. Aby wskazać projektodawcom jednoznaczny i skuteczny sposób spełnienia tego kryterium, za wystarczającą należy uznać zgodność ze stosownym prawem Unii lub prawem krajowym, międzynarodowymi normami, wytycznymi i zasadami, w zależności od przypadku, lub udział w systemie certyfikacji uznanym zgodnie z niniejszym rozporządzeniem.
(18) Zgodnie z zasadą ostrożności Komisja nie powinna uznawać za projekty strategiczne projektów w obszarze górnictwa głębokomorskiego, dopóki nie zostanie wystarczająco zbadany wpływ górnictwa głębokomorskiego na środowisko morskie, różnorodność biologiczną i działalność człowieka, nie zostaną zrozumiane związane z nim zagrożenia, a w przypadku technologii i praktyk operacyjnych będzie można wykazać, że nie szkodzą one poważnie środowisku.
(19) Każdy projektodawca projektu dotyczącego surowców strategicznych powinien móc złożyć wniosek do Komisji o uznanie jego projektu za projekt strategiczny. Taki wniosek powinien zawierać stosowne dokumenty i dowody potwierdzające spełnienie określonych kryteriów. Aby umożliwić lepszą ocenę efektywności społecznej, środowiskowej i ekonomicznej, wykonalności projektu oraz poziomu pewności szacunków, projektodawca powinien również przedstawić klasyfikację projektu zgodną z ramową klasyfikacją zasobów ONZ. Aby umożliwić obiektywne zatwierdzenie tej klasyfikacji, projektodawca powinien poprzeć ją odpowiednimi dowodami. Do wniosku należy również dołączyć harmonogram projektu, który pozwoli oszacować, kiedy dany projekt przyczyni się do osiągnięcia wskaźników referencyjnych dotyczących zdolności krajowych lub dywersyfikacji. Biorąc pod uwagę, że akceptacja społeczna projektów wydobywczych ma kluczowe znaczenie dla ich skutecznej realizacji, projektodawca powinien również przedstawić plan działań sprzyjających uzyskaniu akceptacji społecznej. Należy zwrócić szczególną uwagę na partnerów społecznych, społeczeństwo obywatelskie i organy nadzoru. Projektodawca powinien również przedstawić biznesplan zawierający informacje na temat rentowności danego projektu oraz ogólny zarys finansowania, struktury własności i przegląd już zawartych umów odbioru, a także szacunki dotyczące możliwego stworzenia miejsc pracy oraz szacunkowe potrzeby związane z zatrudnieniem w ramach projektu wykwalifikowanej siły roboczej, w tym potrzeby w zakresie podnoszenia lub zmiany kwalifikacji. W celu ujednolicenia procedury składania wniosków Komisja powinna przedstawić jeden wzór wniosków.
(20) Wnioski dotyczące projektów mogących wpływać na ludność rdzenną powinny zawierać plan opisujący środki służące merytorycznym konsultacjom z ludnością rdzenną, na którą projekt miałby wpływ, środki służące uniknięciu niekorzystnego wpływu na tę ludność rdzenną oraz jego zminimalizowaniu, a w stosownych przypadkach sprawiedliwą rekompensatę. Jeżeli kwestie te są objęte prawem krajowym mającym zastosowanie do projektu, w planie można zamiast powyższego opisać te środki. W przypadku projektów realizowanych w państwach trzecich obejmujących wydobycie, które nie są objęte dyrektywą 2006/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady 6 , projektodawca powinien również przedstawić plan poprawy stanu środowiska na terenach, na które projekt miałby wpływ, po zakończeniu wydobycia. Jeżeli projekt jest zlokalizowany na obszarze chronionym, projektodawca powinien zbadać odpowiednie pod względem technicznym alternatywne lokalizacje i opisać je w planie, podając powody, dla których nie uznano ich za odpowiednie do lokalizacji projektu.
(21) Aby uporządkować ten proces, Komisja powinna organizować otwarte zaproszenia z regularnie wyznaczonymi datami granicznymi odpowiadającymi terminom posiedzeń Europejskiej Rady ds. Surowców Krytycznych, by projektodawcy mogli ubiegać się o uznanie ich projektów za projekty strategiczne. Aby zapewnić projektodawcom przewidywalność co do ich wniosków dotyczących projektów strategicznych, Komisja powinna przestrzegać terminów podejmowania decyzji w sprawie uznania projektu za strategiczny. Aby uwzględnić szczególnie złożone przypadki lub dużą liczbę wniosków złożonych do jednej daty granicznej, Komisja powinna mieć możliwość jednokrotnego przedłużenia tego terminu. Komisja powinna udostępniać Europejskiej Radzie ds. Surowców Krytycznych, przed jej posiedzeniem, swoją ocenę i uwzględniać opinię Europejskiej Rady ds. Surowców Krytycznych przy podejmowaniu decyzji w sprawie uznania projektu za strategiczny.
(22) Jako że współpraca państwa członkowskiego, na którego terytorium będzie realizowany projekt strategiczny, jest niezbędna do skutecznej realizacji tego projektu, to państwo członkowskie powinno mieć prawo zgłoszenia sprzeciwu, a tym samym powinno móc uniemożliwić uznanie projektu za strategiczny wbrew woli tego państwa członkowskiego. Państwo członkowskie powinno w takim przypadku uzasadnić swoją odmowę w świetle kryteriów określonych w niniejszym rozporządzeniu. Unia nie powinna również uznawać projektu za strategiczny, jeżeli ma
on być realizowany przez państwo trzecie wbrew woli jego rządu oraz powinna z tego powodu powstrzymać się od uznania projektu za strategiczny w razie sprzeciwu rządu państwa trzeciego.
(23) Aby zapobiec nadużyciom statusu projektu strategicznego, Komisja powinna mieć możliwość wydania uzasadnionej decyzji o cofnięciu decyzji o uznaniu projektu za strategiczny po konsultacji z Europejską Radą ds. Surowców Krytycznych i odpowiedzialnym projektodawcą, jeżeli projekt strategiczny nie spełnia już warunków lub jeżeli został uznany za projekt strategiczny na podstawie wniosku zawierającego nieprawidłowe informacje, istotne dla oceny kryteriów wyboru. Aby przyciągnąć inwestycje długoterminowe i zapewnić przewidywalność prawa, w razie aktualizacji wykazu surowców strategicznych zawartego w załączniku projekt strategiczny powinien zachować swój status przez rozsądny okres po jego cofnięciu.
(24) Biorąc pod uwagę znaczenie projektów strategicznych dla zapewnienia bezpieczeństwa dostaw surowców strategicznych i dla zagwarantowania funkcjonowania rynku wewnętrznego, należy uznać, że projekty te leżą w interesie publicznym. Zapewnienie bezpieczeństwa dostaw surowców strategicznych ma zasadnicze znaczenie dla powodzenia transformacji ekologicznej i cyfrowej, jak również dla odporności sektora obronnego, lotniczego i kosmicznego. Chcąc przyczynić się do poprawy bezpieczeństwa dostaw surowców strategicznych w Unii, państwa członkowskie powinny móc udzielać wsparcia w krajowych procedurach wydawania pozwoleń, aby przyspieszyć realizację projektów strategicznych zgodnie z prawem Unii.
(25) Krajowa procedura wydawania pozwoleń zapewnia bezpieczeństwo, pewność i zgodność projektów dotyczących surowców krytycznych z wymogami społecznymi oraz wymogami ochrony środowiska i bezpieczeństwa. W prawie Unii dotyczącym ochrony środowiska określone są wspólne warunki dotyczące przebiegu krajowej procedury wydawania pozwoleń, które to warunki zapewniają wysoki poziom ochrony środowiska i umożliwiają zrównoważone wykorzystywanie potencjału Unii w całym łańcuchu wartości surowców. Uznanie projektu za projekt strategiczny powinno zatem pozostawać bez uszczerbku dla mających zastosowanie warunków wydawania pozwoleń na realizację odpowiednich projektów, w tym dla warunków określonych w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92/UE 7 , dyrektywie Rady 92/43/EWG 8 , dyrektywie 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady 9 , dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE 10 , dyrektywie 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady 11 , dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE 12 i dyrektywie 2006/21/WE.
(26) Jednocześnie nieprzewidywalność, złożoność i niekiedy zbyt długi czas trwania krajowych procedur wydawania pozwoleń osłabia bezpieczeństwo inwestycyjne niezbędne do skutecznego rozwoju projektów dotyczących surowców strategicznych. Kształt i czas trwania procedury wydawania pozwoleń na realizację odpowiednich projektów mogą również znacznie się różnić w poszczególnych państwach członkowskich. Zatem, aby zapewnić i przyspieszyć skuteczną realizację projektów strategicznych, państwa członkowskie powinny stosować uproszczone i przewidywalne procedury wydawania pozwoleń na realizację projektów strategicznych. W tym celu projekty strategiczne powinny otrzymywać na poziomie krajowym status priorytetowy, aby zapewnić im szybkie postępowanie administracyjne oraz ich pilne traktowanie we wszystkich powiązanych z nimi postępowaniach sądowych i procedurach rozwiązywania sporów. Niniejsze rozporządzenie nie powinno uniemożliwiać właściwym organom uproszczenia procedury wydawania pozwoleń na realizację projektów dotyczących łańcucha wartości surowców krytycznych, które nie są projektami strategicznymi.
(27) Biorąc pod uwagę rolę projektów strategicznych w zapewnieniu bezpieczeństwa dostaw surowców strategicznych w Unii oraz ich wkład w otwartą strategiczną autonomię Unii, a także w transformację ekologiczną i cyfrową, organ odpowiedzialny za wydawanie pozwoleń powinien uznawać projekty strategiczne za leżące w interesie publicznym. Powinno być możliwe wydanie pozwolenia na realizację projektów strategicznych mających negatywny wpływ na środowisko w zakresie, w jakim objęte są one dyrektywami 2000/60/WE, 92/43/EWG lub 2009/147/WE lub aktami ustawodawczymi Unii w sprawie odbudowy ekosystemów lądowych, przybrzeżnych i słodkowodnych, jeżeli organ odpowiedzialny za wydawanie takich pozwoleń stwierdzi, oceniając dany przypadek, że interes publiczny, któremu ma służyć dany projekt, przeważa nad negatywnym wpływem na środowisko, a wszystkie odpowiednie warunki określone w wymienionych aktach prawnych zostały spełnione. W ocenie danego przypadku trzeba należycie uwzględnić geologiczną specyfikę miejsc wydobycia, która ogranicza wybór lokalizacji ze względu na brak alternatywnych lokalizacji dla takiego miejsca.
(28) Aby zmniejszyć złożoność oraz zwiększyć skuteczność i przejrzystość procedury wydawania pozwoleń, projektodawcy projektów dotyczących surowców krytycznych powinni mieć możliwość kontaktowania się z pojedynczym punktem kontaktowym, który odpowiada za ułatwianie i koordynację procedury wydawania pozwoleń. W tym celu państwa członkowskie powinny ustanowić lub wyznaczyć co najmniej jeden punkt kontaktowy, zapewniając jednocześnie, aby projektodawcy nie musieli kontaktować się z więcej niż jednym pojedynczym punktem kontaktowym. To państwa członkowskie powinny zadecydować, czy pojedynczy punkt kontaktowy ma być również organem podejmującym decyzje w sprawie wydania pozwolenia. Aby pojedyncze punkty kontaktowe mogły skutecznie wywiązywać się ze swoich obowiązków, państwa członkowskie powinny zapewnić im wystarczające zasoby i personel. Ponadto, aby zapewnić dostępność kontaktu, projektodawca powinien mieć możliwość skontaktowania się z odpowiednią jednostką administracyjną w ramach pojedynczego punktu kontaktowego.
(29) Państwa członkowskie powinny móc zdecydować, zgodnie ze swoją wewnętrzną strukturą, czy ustanowić lub wyznaczyć swoje pojedyncze punkty kontaktowe na poziomie lokalnym, regionalnym lub krajowym bądź na innym odpowiednim poziomie administracyjnym. Ponadto państwa członkowskie powinny mieć możliwość ustanowienia lub wyznaczenia na wybranym przez siebie poziomie administracyjnym odrębnych pojedynczych punktów kontaktowych, które będą koncentrować się wyłącznie na projektach dotyczących surowców krytycznych związanych z konkretnym etapem łańcucha wartości, tj. wydobyciem, przeróbką lub recyklingiem. Jednocześnie projektodawcy powinni być w stanie łatwo zidentyfikować pojedynczy punkt kontaktowy odpowiedzialny za ich projekt. W tym celu państwa członkowskie powinny zapewnić, aby na obszarze geograficznym odpowiadającym poziomowi administracyjnemu, na którym zdecydowały się ustanowić lub wyznaczyć swoje pojedyncze punkty kontaktowe, za dany etap łańcucha wartości był odpowiedzialny nie więcej niż jeden punkt kontaktowy. Ponieważ wiele projektów dotyczących surowców krytycznych obejmuje więcej niż jeden etap łańcucha wartości, państwa członkowskie powinny - aby zapobiec nieporozumieniom - zapewnić terminowe wyznaczenie pojedynczego punktu kontaktowego dla takich projektów.
(30) Aby zapewnić jasność w kwestii statusu pozwoleń na realizację projektów strategicznych i zmniejszyć skuteczność potencjalnych sporów prawnych stanowiących nadużycie, nie osłabiając przy tym skutecznej kontroli sądowej, państwa członkowskie powinny zapewnić terminowe rozstrzyganie wszelkich sporów dotyczących procedury wydawania pozwoleń na realizację projektów strategicznych. W tym celu państwa członkowskie powinny zapewnić wnioskodawcom i projektodawcom dostęp do prostej procedury rozstrzygania sporów oraz traktowanie projektów strategicznych jako pilnych we wszystkich powiązanych z nimi postępowaniach sądowych i procedurach rozwiązywania sporów, o ile w prawie krajowym przewidziano taki tryb pilny i w zakresie, w jakim go przewidziano.
(31) Aby umożliwić obywatelom i przedsiębiorstwom bezpośrednie korzystanie z dobrodziejstw rynku wewnętrznego bez zbędnego dodatkowego obciążenia administracyjnego, w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1724 13 , którym ustanowiono jeden portal cyfrowy, przewidziano ogólne zasady zapewniania internetowego dostępu do informacji, procedur i usług wsparcia mających znaczenie dla funkcjonowania rynku wewnętrznego. Wymogi informacyjne i procedury objęte niniejszym rozporządzeniem powinny być zgodne z wymogami rozporządzenia (UE) 2018/1724. W szczególności należy zapewnić, aby projektodawcy projektu strategicznego mieli pełny dostęp online do wszelkich procedur związanych z procedurą wydawania pozwoleń oraz mogli przeprowadzać te procedury również w pełni online, zgodnie z art. 6 ust. 1 i załącznikiem II do rozporządzenia (UE) 2018/1724.
(32) Aby zapewnić projektodawcom i innym inwestorom bezpieczeństwo i jasność niezbędne do lepszego rozwoju projektów strategicznych, państwa członkowskie powinny zapewnić, aby czas trwania procedury wydawania pozwoleń powiązanej z takimi projektami nie przekraczał ustalonych terminów. W przypadku projektów strategicznych dotyczących wyłącznie przeróbki lub recyklingu czas trwania procedury wydawania pozwoleń nie powinien przekraczać 15 miesięcy. W przypadku projektów strategicznych dotyczących wydobycia czas trwania procedury wydawania pozwoleń, przy uwzględnieniu złożoności projektu i zakresu potencjalnych skutków, nie powinien przekraczać 27 miesięcy. Przygotowanie raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko zgodnie z dyrektywą 2011/92/UE leży jednak w gestii projektodawcy i nie powinno być częścią terminów wiążących dla państw członkowskich. W tym celu pojedynczy punkt kontaktowy powinien powiadomić o terminie, w jakim projektodawca musi przedłożyć raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, lecz żaden okres między tym terminem a faktyczną datą złożenia raportu nie powinien być uwzględniany przy obliczaniu terminu. Ta sama zasada powinna mieć zastosowanie w przypadku, gdy po przeprowadzeniu wymaganych konsultacji pojedynczy punkt kontaktowy powiadomi projektodawcę o możliwości przedstawienia dodatkowych informacji w celu uzupełnienia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko. W wyjątkowych przypadkach związanych z charakterem, złożonością, lokalizacją lub wielkością proponowanego projektu państwa członkowskie powinny mieć możliwość przedłużenia terminów. Takie wyjątkowe przypadki mogą obejmować nieprzewidziane okoliczności, których skutkiem jest konieczność uzupełnienia ocen oddziaływania na środowisko dotyczących projektu.
(33) Państwa członkowskie powinny zapewnić swoim odpowiedzialnym organom wystarczające zasoby i personel, tak aby organy te skutecznie mogły dotrzymywać nałożonych na nie terminów. Za pomocą Instrumentu Wsparcia Technicznego ustanowionego na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/240 14 Komisja powinna wspierać państwa członkowskie - na ich wniosek - w opracowywaniu, rozwijaniu i wdrażaniu reform obejmujących zwiększenie zdolności administracyjnych związanych z krajowymi procedurami wydawania pozwoleń, takich jak pojedynczy punkt kontaktowy.
(34) Oceny oddziaływania na środowisko i pozwolenia wymagane na mocy prawa Unii, w tym dotyczące wody, gleby, siedlisk i ptaków, są nieodłącznym elementem procedury wydawania pozwoleń na realizację projektów dotyczących surowców oraz niezbędnym zabezpieczeniem zapobiegającym negatywnemu oddziaływaniu na środowisko lub ograniczającym takie oddziaływanie. Aby zapewnić przewidywalność i odpowiedni czas trwania procedur wydawania pozwoleń na realizację projektów strategicznych, należy jednak wykorzystać wszelkie możliwości usprawnienia wymaganych ocen i pozwoleń, nie obniżając przy tym poziomu ochrony środowiska ani jakości przeprowadzanych ocen. W tym celu należy łączyć niezbędne oceny w ramach łącznej lub skoordynowanej procedury, aby zapobiec niepotrzebnemu powielaniu działań. Ponadto projektodawcy i odpowiedzialne organy powinny wyraźnie porozumieć się co do zakresu połączonej oceny zanim zostanie ona przeprowadzona, aby uniknąć konieczności podejmowania zbędnych działań następczych. Wreszcie projektodawcy powinni mieć możliwość kontaktowania się z jednym organem do celów tej łącznej lub skoordynowanej procedury.
(35) Utrudnieniami w realizacji projektów dotyczących surowców krytycznych mogą być konflikty związane z użytkowaniem gruntów. Dobrze opracowane plany, w tym plany zagospodarowania przestrzennego i podziału na strefy, w których to planach uwzględniono możliwość realizacji projektów dotyczących surowców krytycznych i w odniesieniu do których oceniono potencjalne oddziaływanie na środowisko, mogą pomóc w zapewnieniu równowagi między dobrami i interesami publicznymi, zmniejszając jednocześnie ryzyko konfliktu i przyspieszając zrównoważoną realizację projektów dotyczących surowców krytycznych realizowanych w Unii. Podczas opracowywania tych planów odpowiedzialne organy krajowe, regionalne i lokalne powinny zatem rozważyć uwzględnienie przepisów odnoszących się do projektów dotyczących surowców krytycznych. Pozostaje to bez uszczerbku dla obowiązujących wymogów dotyczących oceny potencjalnego oddziaływania takich planów na środowisko oraz dla wymaganej jakości takich ocen.
(36) Realizowane na terenie Unii projekty dotyczące surowców krytycznych często napotykają trudności z dostępem do finansowania. Rynki surowców krytycznych często charakteryzują się wysoką zmiennością cen, długim czasem realizacji, wysoką koncentracją i brakiem przejrzystości. Dodatkowo finansowanie tego sektora wymaga zaawansowanej wiedzy eksperckiej, którą instytucje finansowe często nie dysponują. Aby zaradzić tym trudnościom i przyczynić się do zapewnienia stabilnych i niezawodnych dostaw surowców strategicznych, państwa członkowskie i Komisja powinny udzielić pomocy w dostępie do finansowania i zapewnić wsparcie administracyjne.
(37) Silny europejski łańcuch wartości jest niezbędny, by zapewnić bezpieczeństwo dostaw, a tym samym zagwarantować funkcjonowanie rynku wewnętrznego, tymczasem zwiększenie zdolności można by osiągnąć wyłącznie za pomocą odpowiednich środków finansowych, których część mogłaby pochodzić z istniejących funduszy unijnych. Projekty dotyczące surowców krytycznych, w tym projekty strategiczne, mogą kwalifikować się do wsparcia z takich funduszy, jeżeli spełnione są wymogi odpowiednich programów, na przykład związane z położeniem geograficznym, z oddziaływaniem na środowisko lub z ich wkładem w innowacje. Odpowiednie fundusze finansują programy z zakresu polityki spójności, takie jak Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego ustanowiony na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1058 15 , z którego dotacje na sprzyjanie spójności regionalnej mogą umożliwić MŚP rozwijanie innowacyjnych projektów, na przykład związanych ze zmniejszeniem zużycia energii w przeróbce surowców. Również Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji ustanowiony na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1056 16 mógłby być wykorzystywany do wspierania tego rodzaju projektów w zakresie, w jakim przyczyniają się one do zmniejszenia społecznych i gospodarczych kosztów transformacji ekologicznej. Aby wesprzeć projekty związane na przykład z recyklingiem lub odzyskiem surowców, można by też wykorzystać Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności ustanowiony na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 17 , a w szczególności jego rozdział RePowerEU, który koncentruje się na bezpieczeństwie energetycznym i dywersyfikacji dostaw energii. Fundusz innowacyjny ustanowiony na mocy dyrektywy Parlamentu europejskiego i Rady 2003/87/WE 18 , którego celem jest w szczególności wprowadzenie na rynek czystych i innowacyjnych technologii, mógłby przyznawać dotacje na między innymi rozwój zdolności w zakresie recyklingu surowców na potrzeby technologii niskoemisyjnych. Ponadto sztandarowym programem Unii mającym na celu pobudzenie inwestycji, zwłaszcza w kontekście transformacji ekologicznej i cyfrowej, poprzez zapewnienie finansowania i udzielanie pomocy technicznej jest InvestEU ustanowiony na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/523 19 . Dzięki mechanizmom łączonym InvestEU przyczynia się do przyciągania dodatkowego kapitału publicznego i prywatnego. Komisja będzie współpracować z partnerami wykonawczymi InvestEU, aby zwiększyć skalę wsparcia i inwestycji na rzecz odpowiednich projektów zgodnie ze wspólnymi celami określonymi w rozporządzeniu (UE) 2021/523 oraz w niniejszym rozporządzeniu. Dodatkowo za pośrednictwem stosownych funduszy, takich jak Instrument Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej oraz Europejski Fundusz na rzecz Zrównoważonego Rozwoju Plus ustanowionych na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/947 20 , mogłyby być wspierane projekty realizowane w państwach trzecich przyczyniające się do dywersyfikacji dostaw w Unii.
(38) Aby wyeliminować ograniczenia w inwestycjach publicznych i prywatnych, obecnie często rozdrobnionych, oraz aby ułatwić integrację i zwrot z inwestycji Komisja, państwa członkowskie i banki prorozwojowe powinny stworzyć i lepiej koordynować synergie między istniejącymi programami finansowania na poziomie unijnym i krajowym, a także zapewnić lepszą koordynację i współpracę z przemysłem i najważniejszymi zainteresowanymi stronami z sektora prywatnego. W tym celu należy stworzyć specjalną podgrupę Europejskiej Rady ds. Surowców Krytycznych, składającą się z ekspertów z państw członkowskich i Komisji oraz z odpowiednich publicznych instytucji finansowych. Podgrupa ta powinna omawiać indywidualne potrzeby finansowe w konkretnych projektach strategicznych oraz istniejące możliwości ich finansowania, by móc sugerować projektodawcom, jak najlepiej wykorzystać dostępne możliwości finansowania. Podczas dyskusji i wydawania zaleceń dotyczących finansowania projektów strategicznych realizowanych w państwach trzecich Europejska Rada ds. Surowców Krytycznych powinna w szczególności uwzględnić strategię Global Gateway określoną we wspólnym komunikacie Komisji oraz wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa z dnia 1 grudnia 2021 r. pt. "Strategia Global Gateway".
(39) Zasadnicze znaczenie mają inwestycje prywatne realizowane przez przedsiębiorstwa, inwestorów finansowych i odbiorców. Ponieważ jednak same inwestycje prywatne są niewystarczające, skuteczna realizacja projektów w całym łańcuchu wartości surowców krytycznych może wymagać wsparcia publicznego, na przykład w formie gwarancji, pożyczek lub inwestycji kapitałowych i quasi-kapitałowych. Takim wsparciem publicznym może być pomoc państwa. Taka pomoc państwa powinna wywoływać efekt zachęty oraz być konieczna, odpowiednia i proporcjonalna. W istniejących wytycznych dotyczących pomocy państwa, które niedawno poddano gruntownemu przeglądowi zgodnie z celami dwojakiej transformacji, przewidziano szereg możliwości wsparcia inwestycji w całym łańcuchu wartości surowców krytycznych na określonych warunkach.
(40) Wsparcie publiczne wykorzystuje się do korygowania zidentyfikowanych niedoskonałości rynku lub nieoptymalnych sytuacji w zakresie inwestycji w proporcjonalny sposób, a działania nie powinny powielać lub wypierać finansowania prywatnego ani zakłócać konkurencji na rynku wewnętrznym. Działania te powinny tworzyć wyraźną wartość dodaną dla Unii.
(41) Zmienność cen niektórych surowców strategicznych, którą zwiększają ograniczone sposoby zabezpieczenia tych cen na rynkach terminowych, stanowi przeszkodę zarówno dla projektodawców, którzy chcieliby zabezpieczyć finansowanie projektów dotyczących surowców strategicznych, jak i dla konsumentów downstream, którym zależy na stabilnych i przewidywalnych cenach kluczowych produktów. Aby zmniejszyć niepewność co do przyszłych cen surowców strategicznych i w ten sposób zmniejszyć ryzyko związane z dostawami w trosce o zagwarantowanie funkcjonowania rynku wewnętrznego, należy przewidzieć stworzenie systemu, który umożliwi zarówno zainteresowanym odbiorcom, jak i projektodawcom projektów strategicznych składanie ofert zakupu lub sprzedaży oraz kontaktowanie się ze sobą w razie ewentualnie odpowiadających sobie ofert.
(42) Obecna wiedza na temat nagromadzeń surowców i kartowanie obszarów ich występowania w Unii pochodzą z okresu, gdy zapewnienia dostaw surowców krytycznych na potrzeby rozwoju technologii strategicznych nie traktowano priorytetowo. Brak aktualnych informacji geologicznych na temat surowców krytycznych w Unii mógłby utrudnić rozwój projektów wydobywczych, niwecząc tym samym wysiłki na rzecz zmniejszenia ryzyka związanego z dostawami i zagwarantowania funkcjonowania rynku wewnętrznego. W celu gromadzenia i aktualizowania informacji na temat obszarów nagromadzeń surowców krytycznych państwa członkowskie powinny, w stosownych przypadkach z uwzględnieniem warunków geologicznych, opracować programy krajowe dotyczące kartowania obszarów na potrzeby ogólnego poszukiwania surowców krytycznych i głównych kopalin, które są wydobywane razem. Powinny one obejmować takie działania jak kartowanie geologiczne, badania geochemiczne, badania z zakresu nauk o ziemi oraz ponowna analiza istniejących zbiorów naukowych danych geologicznych. Zwiększy to prawdopodobieństwo zlokalizowania nowych złóż, co z kolei powinno pobudzić inwestycje w poszukiwanie złóż. W programach poszukiwań należy również rozważyć wykorzystanie nowatorskich technik poszukiwawczych, które umożliwiają identyfikację przypadków nagromadzeń na większej głębokości niż za pomocą technik konwencjonalnych. Aby ułatwić rozwój projektów wydobywczych, państwa członkowskie powinny udostępniać publicznie niektóre podstawowe informacje zgromadzone dzięki odpowiedniemu krajowemu programowi poszukiwań, wykorzystując do tego w stosownych przypadkach infrastrukturę informacji przestrzennej utworzoną na mocy dyrektywy 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady 21 , a bardziej szczegółowe informacje podawać na wniosek. Komisja powinna móc wydawać wytyczne służące ujednoliceniu formatu programów poszukiwań.
(43) Dane satelitarne i usługi związane z obserwacją Ziemi mogą wesprzeć działania na rzecz zrównoważonych łańcuchów wartości surowców krytycznych poprzez zapewnienie nieustannego napływu informacji, które mogą być przydatne w kontekście takich działań, jak monitorowanie obszarów wydobywczych i zarządzanie nimi, ocena oddziaływania na środowisko i ocena skutków społecznoekonomicznych lub poszukiwanie kopalin. Obserwacja Ziemi może również dostarczyć danych na temat odległych i niedostępnych obszarów i w związku z tym państwa członkowskie powinny w jak największym zakresie wziąć ją pod uwagę podczas opracowywania i realizacji swoich krajowych programów poszukiwań.
(44) Chociaż wzmocnienie unijnego łańcucha wartości surowców krytycznych jest niezbędne do zwiększenia bezpieczeństwa dostaw, łańcuchy dostaw surowców krytycznych w dalszym ciągu będą miały charakter globalny i będą narażone na czynniki zewnętrzne. Niedawne lub bieżące wydarzenia - od kryzysu związanego z COVID-19 po niczym niesprowokowaną i nieuzasadnioną agresję wojskową Rosji wobec Ukrainy - uwydatniły podatność niektórych unijnych łańcuchów dostaw na zakłócenia. W celu zapewnienia, aby sektory przemysłu Unii i państw członkowskich były w stanie przewidzieć zakłócenia dostaw oraz mogły przygotować się na to, by przeciwstawić się ich konsekwencjom, należy opracować działania mające na celu wzmocnienie zdolności w zakresie monitorowania, koordynację zapasów strategicznych oraz poprawę przygotowania przedsiębiorstw.
(45) Państwa członkowskie nie dysponują takimi samymi zdolnościami, jeśli chodzi o świadomość ryzyka i przewidywanie zagrożeń, i nie wszystkie państwa członkowskie opracowały specjalne struktury monitorowania łańcuchów dostaw surowców krytycznych, pozwalające informować przedsiębiorstwa o potencjalnym ryzyku zakłócenia dostaw. Ponadto, podczas gdy niektóre przedsiębiorstwa zainwestowały w monitorowanie swoich łańcuchów dostaw, inne nie mają takich możliwości. Dlatego, biorąc pod uwagę globalny wymiar łańcuchów dostaw surowców krytycznych oraz ich złożoność, Komisja powinna opracować specjalną tablicę monitorowania służącą do oceny ryzyka związanego z dostawami surowców krytycznych oraz zapewnić organom publicznym i podmiotom prywatnym dostęp do zgromadzonych informacji, by pomóc zwiększyć synergię między państwami członkowskimi. Aby zapewnić dostateczne przygotowanie unijnych łańcuchów wartości na potencjalne zakłócenia dostaw - takie jak zakłócenia spowodowane konfliktami geopolitycznymi - które mogłyby zakłócić konkurencję i spowodować fragmentację rynku wewnętrznego, Komisja powinna przeprowadzać testy warunków skrajnych oceniające odporność łańcuchów dostaw surowców strategicznych oraz ich narażenie na ryzyko związane z dostawami. Państwa członkowskie powinny wnieść wkład w te działania, przeprowadzając w miarę możliwości takie testy warunków skrajnych za pośrednictwem swoich krajowych organów właściwych do spraw dostaw i informowania działających w obszarze surowców krytycznych. Europejska Rada ds. Surowców Krytycznych powinna zapewnić koordynację testów warunków skrajnych prowadzonych przez Komisję i państwa członkowskie. Jeżeli żadne państwo członkowskie nie ma możliwości przeprowadzenia wymaganego testu warunków skrajnych w odniesieniu do danego surowca strategicznego, Komisja powinna sama przeprowadzić taki test. Komisja powinna również zasugerować potencjalne strategie, które organy publiczne i podmioty prywatne mogą przyjąć w celu ograniczenia ryzyka związanego z dostawami, takie jak stworzenie zapasów strategicznych lub dalsza dywersyfikacja dostaw. Na potrzeby gromadzenia informacji niezbędnych do monitorowania i do prowadzenia testów warunków skrajnych Komisja powinna skoordynować działania z odpowiednią stałą podgrupą Europejskiej Rady ds. Surowców Krytycznych, a państwa członkowskie powinny zidentyfikować i monitorować kluczowych podmiotów rynkowych.
(46) Zapasy strategiczne są ważnym narzędziem umożliwiającym ograniczenie zakłóceń dostaw, w szczególności dostaw surowców krytycznych. Mimo że nadzwyczajny instrument jednolitego rynku zaproponowany przez Komisję umożliwiłby ewentualne stworzenie takich zapasów strategicznych w przypadku uruchomienia trybu podwyższonej czujności dotyczącej jednolitego rynku, państwa członkowskie i przedsiębiorstwa nie mają obowiązku zgromadzenia zapasów strategicznych, dopóki nie dojdzie do zakłócenia dostaw. Ponadto w Unii nie funkcjonuje żaden mechanizm koordynacji, który umożliwiałby opracowanie wspólnej oceny oraz analizę potencjalnego powielania działań i potencjalnych synergii. Dlatego, biorąc pod uwagę obecny brak odpowiednich informacji, państwa członkowskie powinny w pierwszej kolejności przekazać Komisji informacje o potencjalnych zapasach strategicznych i o tym, czy w ogóle je mają, niezależnie od tego, czy tymi zapasami zarządzają organy publiczne, czy podmioty gospodarcze działające w imieniu państw członkowskich. Takie informacje powinny objąć poziom dostępnych zapasów strategicznych poszczególnych surowców strategicznych w postaci zbiorczej, perspektywę dla poziomów zapasów strategicznych oraz zasady i procedury mające zastosowanie do tych zapasów strategicznych. Każdy wniosek o udzielenie informacji powinien być proporcjonalny, a także uwzględniać koszty i wysiłek potrzebny do udostępnienia danych oraz ich wpływ na bezpieczeństwo narodowe, i powinien określać odpowiednie terminy dostarczenia żądanych informacji. Państwa członkowskie powinny móc dołączyć informacje o zapasach strategicznych podmiotów gospodarczych do analizy, jednakże nie stanowi to przedmiotu wniosku o udzielanie informacji. Komisja powinna postępować z danymi w bezpieczny sposób i publikować informacje wyłącznie w formie zbiorczej. Następnie Komisja powinna, na podstawie uzyskanych informacji, opracować projekt wskaźnika referencyjnego określający, co należy uznać za bezpieczny poziom unijnych zapasów strategicznych, uwzględniając przy tym całkowite roczne zużycie danych surowców strategicznych w Unii. Opierając się na porównaniu między istniejącymi zapasami strategicznymi a ogólnymi poziomami zapasów strategicznych surowców strategicznych w całej Unii, Europejska Rada ds. Surowców Krytycznych, działając w porozumieniu z Komisją, powinna być w stanie wydawać niewiążące opinie dla państw członkowskich dotyczące sposobu zwiększenia konwergencji i służące zachęcaniu ich do tworzenia własnych zapasów strategicznych. W tym kontekście Europejska Rada ds. Surowców Krytycznych powinna uwzględnić potrzebę utrzymania zachęt do tworzenia zapasów strategicznych przez podmioty prywatne lub publiczne wykorzystujące surowce strategiczne.
(47) By sprzyjać dalszej koordynacji, Komisja powinna zapewnić niezbędne konsultacje z państwami członkowskimi przed ich udziałem w międzynarodowych forach, na których mogą być omawiane takie zapasy strategiczne, w szczególności za pośrednictwem specjalnej stałej podgrupy Europejskiej Rady ds. Surowców Krytycznych. Podobnie w celu zwiększenia komplementarności między niniejszym rozporządzeniem a innymi instrumentami horyzontalnymi lub tematycznymi Komisja powinna zapewnić, aby gromadzone i agregowane informacje były przekazywane mechanizmom podwyższonej czujności lub zarządzania kryzysowego, takim jak proponowana grupa doradcza nadzwyczajnego instrumentu jednolitego rynku, Europejska Rada ds. Półprzewodników ustanowiona na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1781 22 , zarząd HERA ustanowiony na mocy decyzji Komisji 2021/C 393 I/02 23 czy Rada ds. Kryzysów Zdrowotnych ustanowiona na mocy rozporządzenia Komisji (UE) 2022/2372 24 .
(48) W celu zapewnienia, aby duże przedsiębiorstwa produkujące technologie strategiczne w Unii z wykorzystaniem surowców strategicznych były wystarczająco przygotowane na poradzenie sobie z zakłóceniami dostaw, powinny one przeprowadzać ocenę ryzyka w przypadku swoich łańcuchów dostaw. Pozwoli to na zapewnienie, aby uwzględniały one ryzyko związane z dostawami surowców strategicznych i aby w razie potrzeby opracowywały odpowiednie strategie ograniczania ryzyka, aby lepiej przygotować się na wypadek zakłócenia dostaw. Takie duże przedsiębiorstwa powinny w ramach tej oceny ryzyka zidentyfikować pochodzenie swoich surowców strategicznych, przeanalizować czynniki, które mogłyby zagrozić ich dostawom, oraz ocenić swoją podatność na zakłócenia dostaw. W razie wykrycia słabych punktów dane duże przedsiębiorstwa powinny podjąć wysiłki na rzecz zaradzenia im. Taka ocena ryzyka powinna opierać się na danych uzyskanych przez przedsiębiorstwa od ich dostawców oraz, jeżeli takie dane są niedostępne, powinna opierać się w miarę możliwości na danych publicznie dostępnych lub opublikowanych przez Komisję. Państwa członkowskie powinny móc wymagać, aby sprawozdania z tej oceny ryzyka były przekazywane zarządowi przedsiębiorstwa. Ze względu na potrzebę ochrony tajemnic handlowych i tajemnic przedsiębiorstwa oraz aby ograniczyć ujawnianie słabych punktów przedsiębiorstw, sprawozdanie to nie powinno być podawane do wiadomości publicznej. Bez zalecania konkretnych strategii ograniczania ryzyka środki te powinny sprawić, że przedsiębiorstwa będą poświęcać dodatkową uwagę kosztom potencjalnego ryzyka zakłóceń dostaw.
(49) Na wielu rynkach surowców strategicznych nie panuje pełna przejrzystość i występuje na nich koncentracja po stronie podaży, co zwiększa siłę negocjacyjną sprzedawców i sprawia, że ceny dla nabywców są wyższe. Aby pomóc w obniżeniu cen dla przedsiębiorstw mających siedzibę w Unii, Komisja powinna ustanowić system umożliwiający zagregowanie popytu ze strony zainteresowanych nabywców. Aby uniknąć nieproporcjonalnego wpływu na konkurencję na rynku wewnętrznym, Komisja powinna w porozumieniu z Europejską Radą ds. Surowców Krytycznych ocenić wpływ systemu na rynek w odniesieniu do każdego dodanego do systemu surowca strategicznego. Opracowując taki system, Komisja powinna uwzględnić doświadczenie zdobyte w podobnych przedsięwzięciach, szczególnie w związku ze wspólnymi zakupami gazu ustanowionymi na podstawie rozporządzenia Rady (UE) 2022/2576 25 . Wszystkie środki wchodzące w zakres tego mechanizmu powinny być zgodne z unijnym prawem konkurencji.
(50) Przepisy dotyczące monitorowania i zapasów strategicznych zwarte w niniejszym rozporządzeniu nie wymagają harmonizacji krajowych przepisów ustawowych i wykonawczych i nie zastępują obowiązujących mechanizmów. Monitorowanie i zachęty dotyczące gotowości na wypadek zagrożeń powinny być zgodne z prawem Unii. Akty ustawodawcze Unii, takie jak stanowiący przedmiot wniosku nadzwyczajny instrument jednolitego rynku, mający na celu przewidywanie i ograniczanie skutków kryzysów dla funkcjonowania rynku wewnętrznego oraz odpowiadanie na taki kryzys lub rozporządzenie (UE) 2022/2372, mogą mieć zastosowanie do surowców strategicznych i krytycznych w razie wystąpienia kryzysu lub zagrożenia, jeżeli surowce te będą objęte zakresem takich aktów ustawodawczych. Komplementarność i spójność między niniejszym rozporządzeniem a instrumentami kryzysowymi Unii Komisja powinna zapewnić dzięki wymianie informacji między odpowiednimi organami doradczymi i zarządzającymi ustanowionymi na mocy tych aktów ustawodawczych.
(51) Surowce najbardziej krytyczne to metale, które co do zasady można poddawać recyklingowi nieskończoną liczbę razy, choć niekiedy ze szkodą dla jakości. W kontekście transformacji ekologicznej stwarza to możliwość przejścia na realny model gospodarki o obiegu zamkniętym i jednocześnie zwiększenia dostępności surowców krytycznych, co przyczyni się do zapewnienia bezpieczeństwa dostaw. Po początkowym etapie szybkiego wzrostu popytu na surowce krytyczne na potrzeby nowych technologii, gdy pierwotne wydobycie i przeróbka będą wciąż dominującym źródłem, recykling powinien coraz bardziej przyczyniać się do ograniczenia potrzeby pierwotnego wydobycia i związanego z nim wpływu. Należy tego dokonać przy jednoczesnym utrzymaniu wysokiego poziomu zdolności do recyklingu w Unii za pośrednictwem silnego rynku wtórnych surowców krytycznych. Obecnie współczynniki recyklingu większości surowców krytycznych są jednak niskie, a strumienie odpadów, takie jak baterie, sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz pojazdy, są wysyłane do recyklingu do państw trzecich. Systemy i technologie recyklingu często nie są dostosowane do specyfiki tych surowców. Innowacje odgrywają ważną rolę w zmniejszaniu zapotrzebowania na surowce krytyczne, ograniczaniu ryzyka niedoboru dostaw oraz w rozwoju technologii recyklingu w kierunku właściwego i bezpiecznego pozyskiwania surowców krytycznych z odpadów. Konieczne jest zatem szybkie podjęcie działań wymierzonych w poszczególne czynniki hamujące potencjał obiegu zamkniętego.
(52) Państwa członkowskie zachowują istotne kompetencje w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym, np. w obszarze systemów zbierania i przetwarzania odpadów. Z kompetencji tych powinno się korzystać tak, aby zwiększyć współczynniki zbierania i recyklingu w strumieniach odpadów o wysokim potencjale odzysku surowców krytycznych, łącznie ze zużytym sprzętem elektronicznym, wykorzystując na przykład zachęty finansowe, takie jak zniżki, korzyści pieniężne lub systemy zwrotu kaucji, bez naruszania integralności rynku wewnętrznego. Aby powszechniej wykorzystywać wtórne surowce krytyczne, takie zachęty mogłyby również obejmować zróżnicowane opłaty z tytułu odpowiedzialności producenta, pod warunkiem że takie opłaty istnieją w prawie krajowym, z korzyścią dla produktów o większym odsetku wtórnych surowców krytycznych odzyskanych z odpadów poddanych recyklingowi zgodnie z normami środowiskowymi ustanowionymi w prawie Unii. Takie wtórne surowce krytyczne odzyskiwane z odpadów powinny również pochodzić z odzysku dokonywanego zgodnie z normami państwa trzeciego zapewniającymi ochronę równoważną z normami unijnymi. Organy państwa członkowskiego powinny również przyczyniać się do zmian jako nabywcy surowców krytycznych i zawierających je produktów, a krajowe programy w zakresie badań naukowych i innowacji powinny zapewniać istotne zasoby służące poprawie stanu wiedzy i technologii dotyczących obiegu zamkniętego surowców krytycznych, jak również efektywności wykorzystywania materiałów. Ponadto państwa członkowskie powinny wspierać odzysk surowców krytycznych z odpadów wydobywczych, zwiększając dostęp do informacji i niwelując bariery prawne, gospodarcze i techniczne. Jednym z możliwych rozwiązań, któremu powinny się przyjrzeć państwa członkowskie, są mechanizmy podziału ryzyka między podmioty a państwo członkowskie, służące wspieraniu odzysku z zamkniętych obiektów unieszkodliwiania odpadów. Europejska Rada ds. Surowców Krytycznych powinna również ułatwiać wymianę najlepszych praktyk w zakresie opracowywania i realizacji programów krajowych między państwami członkowskimi.
(53) W wielu regionach w Unii znajdują się dawne miejsca wydobycia surowców ze znacznymi ilościami odpadów wydobywczych w zamkniętych obiektach; znaczenie gospodarcze tych miejsc zaczęło wzrastać dopiero w ostatnim czasie, dlatego nie analizowano ich potencjału w zakresie surowców krytycznych. Odzysk surowców krytycznych z obiektów unieszkodliwiania odpadów wydobywczych może zwiększyć zdolności Unii, stać się wartością gospodarczą i stworzyć miejsca pracy w historycznych regionach wydobywczych, które często są dotknięte deindustrializacją i zubożeniem. Główną barierą dla większego wykorzystywania potencjału uzyskiwania surowców krytycznych z odpadów wydobywczych jest to, że nie poświęca się uwagi zawartości surowców krytycznych, szczególnie w zamkniętych obiektach unieszkodliwiania odpadów, i brakuje informacji na ten temat.
(54) Odzysk surowców krytycznych z obiektów unieszkodliwiania odpadów wydobywczych powinien być częścią przywracania wartości odpowiednim obiektom unieszkodliwiania odpadów wydobywczych. W dyrektywie 2006/21/WE określono wymogi dotyczące wysokiego poziomu ochrony środowiska i zdrowia ludzkiego w odniesieniu do gospodarowania odpadami w przemyśle wydobywczym. Należy utrzymać te wymogi na wysokim poziomie, ale również wprowadzić dodatkowe środki służące maksymalizacji odzysku surowców krytycznych z odpadów wydobywczych.
(55) Podmioty prowadzące obiekty unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, zarówno istniejących, jak i nowych, powinny przeprowadzić wstępną ocenę ekonomiczną odzysku surowców krytycznych z odpadów wydobywczych znajdujących się już w obiekcie i z takich wciąż wytwarzanych odpadów. Zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami ustanowioną w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE 26 należy nadać pierwszeństwo zapobieganiu wytwarzaniu odpadów zawierających surowce krytyczne, wydobywając surowce krytyczne z wydobytej objętości, zanim stanie się ona odpadem. Przy opracowywaniu przedmiotowej oceny podmioty powinny gromadzić niezbędne informacje, w tym dotyczące koncentracji i ilości surowców krytycznych w odpadach wydobywczych, i ocenić szereg wariantów dotyczących procesów, operacji lub ustaleń biznesowych, które mogłyby umożliwić opłacalny odzysk surowców krytycznych. Jest to obowiązek dodatkowy względem obowiązków określonych w dyrektywie 2006/21/WE i w przepisach prawa krajowego transponujących tę dyrektywę, i ma on bezpośrednie zastosowanie. Wykonując ten obowiązek, podmioty i właściwe organy powinny dążyć do zminimalizowania obciążenia administracyjnego i jak największej integracji procedur.
(56) Aby zaradzić obecnemu brakowi informacji o potencjale zamkniętych obiektów unieszkodliwiania odpadów wydobywczych pod kątem surowców krytycznych, państwa członkowskie powinny utworzyć bazę danych zawierającą wszystkie informacje niezbędne do wspierania odzysku, szczególnie dotyczące ilości i koncentracji surowców krytycznych w obiektach unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, przy zachowaniu zgodności z unijnymi regułami konkurencji. Informacje te powinny być dostępne publicznie oraz mieć cyfrową i przyjazną dla użytkownika formę umożliwiającą dostęp do bardziej szczegółowych informacji technicznych. By ułatwić przyjazny dla użytkownika dostęp do informacji, państwa członkowskie powinny na przykład zapewnić punkt kontaktowy umożliwiający bardziej szczegółową wymianę informacji z potencjalnymi podmiotami opracowującymi projekty odzysku surowców krytycznych. Baza danych powinna być zaprojektowana w taki sposób, aby umożliwić potencjalnym projektodawcom łatwą identyfikację obiektów o wysokim potencjale opłacalnego odzysku. Aby skoncentrować ograniczone zasoby, państwa członkowskie powinny przyjąć stopniowe podejście do gromadzenia informacji i podejmować bardziej wymagające kroki w zakresie gromadzenia informacji wyłącznie w przypadku najbardziej obiecujących obiektów. Działania dotyczące gromadzenia informacji powinny mieć na celu dostarczenie dokładnych i reprezentatywnych informacji o obiektach unieszkodliwiania odpadów wydobywczych i uzyskanie jak najdokładniejszej wiedzy o potencjale odzysku surowców krytycznych.
(57) Magnesy trwałe są wbudowywane w wiele produktów, z których najistotniejsze i najszybciej rozwijające się zastosowania to turbiny wiatrowe i pojazdy elektryczne, występują one jednak również w innych produktach zawierających ich znaczne, warte odzyskania ilości, takich jak urządzenia do obrazowania metodą rezonansu magnetycznego, roboty przemysłowe, lekkie środki transportu, agregaty chłodnicze, pompy ciepła, silniki elektryczne, elektryczne pompy przemysłowe, pralki automatyczne, suszarki bębnowe, kuchenki mikrofalowe, odkurzacze i zmywarki do naczyń. Silniki elektryczne powinny być również uwzględniane, gdy są częścią innego rodzaju produktów. Większość magnesów trwałych, szczególnie najbardziej wydajnych, zawiera surowce krytyczne takie jak neodym, prazeodym, dysproz i terb, bor, samar, nikiel lub kobalt. Ich recykling jest możliwy, jednak obecnie w Unii dokonuje się go na małą skalę lub w tylko w projektach badawczych. Magnesy trwałe powinny zatem zostać potraktowane jako produkt priorytetowy dla poprawy obiegu zamkniętego, dzięki czemu udzieli się wsparcia rynkowi wtórnemu magnesów trwałych i zapewni bezpieczeństwo dostaw surowców krytycznych.
(58) Warunkiem wstępnym skutecznego recyklingu magnesów trwałych jest udostępnienie podmiotom zajmującym się recyklingiem niezbędnych informacji dotyczących ilości, rodzaju i składu chemicznego magnesów trwałych w produkcie, ich rozmieszczenia oraz zastosowanych powłok, klejów i dodatków, jak również informacji o bezpiecznym sposobie wymontowania z produktu magnesów trwałych. Ponadto, aby recykling magnesów trwałych był biznesowo uzasadniony, magnesy trwałe wbudowane w produkty wprowadzane do obrotu w Unii powinny z czasem zawierać coraz większą ilość surowców z recyklingu. Zapewniając na pierwszym etapie przejrzystość co do zawartości materiałów z recyklingu, po przeprowadzeniu specjalnej oceny odpowiedniego poziomu i prawdopodobnego wpływu należy następnie ustalić minimalną zawartość materiałów z recyklingu.
(59) Surowce krytyczne sprzedawane na rynku unijnym są często certyfikowane pod kątem zrównoważonego charakteru ich produkcji i łańcucha dostaw. Certyfikację można uzyskać w licznych publicznych i prywatnych systemach certyfikacji, które różnią się zakresem i stopniem restrykcyjności, co może potencjalnie wywoływać dezorientację co do charakteru i prawdziwości twierdzeń o względnie zrównoważonym charakterze surowców krytycznych
wprowadzanych do obrotu w Unii na podstawie takiej certyfikacji. Komisja powinna być uprawniona do przyjmowania aktów wykonawczych uznających systemy certyfikacji, które powinny być uznawane za wiarygodne, zapewniając w ten sposób odpowiednim organom i uczestnikom rynku wspólne podstawy do oceny zrównoważonego charakteru surowców krytycznych. Należy uznawać wyłącznie te systemy certyfikacji, które zawierają przepisy dotyczące niezależnej weryfikacji i monitorowania zgodności przez stronę trzecią. W odniesieniu do ochrony środowiska, systemy certyfikacji powinny obejmować ryzyko dotyczące powietrza, wody, gleby, różnorodności biologicznej i gospodarowania odpadami. Wymogi dotyczące wszystkich aspektów zrównoważoności powinny zapewniać wysoki poziom ochrony socjalnej i ochrony środowiska oraz być spójne z prawem Unii lub z instrumentami międzynarodowymi wymienionymi w załączniku. W celu zapewnienia, aby procedury były skuteczne, projektodawcy ubiegający się o uznanie ich projektów za projekty strategiczne powinni móc powoływać się, jako na stosowny dowód, na udział w uznanym systemie certyfikacji, by wykazać, że ich projekt jest realizowany w sposób zrównoważony, a co za tym idzie przyczynia się do bezpiecznych i zrównoważonych dostaw surowców krytycznych. Korzystając z tej możliwości, uznane systemy certyfikacji powinny obejmować wszystkie aspekty zrównoważoności. Uznając takie systemy certyfikacji, Komisja powinna opierać się na doświadczeniu zdobytym przy ocenie systemów certyfikacji w kontekście innych aktów ustawodawczych Unii, a w szczególności przy ocenie podobnych systemów w kontekście rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/821 27 i (UE) 2023/1542 28 .
(60) Produkcja surowców krytycznych na różnych etapach łańcucha wartości oddziałuje na środowisko, w tym na klimat, wodę, glebę, faunę lub florę. Aby ograniczyć wyrządzane szkody i zachęcić do produkcji bardziej zrównoważonych surowców krytycznych, Komisja powinna być uprawniona do opracowania systemu obliczania śladu środowiskowego surowców krytycznych, obejmującego proces weryfikacji, w celu zapewnienia publicznego ujawniania informacji o śladzie środowiskowym surowców krytycznych wprowadzanych do obrotu w Unii oraz ułatwienia obiegu zamkniętego surowców krytycznych. System ten powinien opierać się na wiarygodnych naukowo metodach oceny i na odpowiednich normach międzynarodowych dotyczących oceny cyklu życia. Wymóg polegający na deklarowaniu śladu środowiskowego surowca krytycznego powinien mieć zastosowanie wyłącznie w przypadku, gdy na podstawie specjalnej oceny stwierdzono, że przyczyniłby się do realizacji unijnych celów klimatycznych i środowiskowych poprzez ułatwienie nabywania surowców krytycznych o niższym śladzie środowiskowym i nie wpłynąłby nieproporcjonalnie na przepływy handlowe ani na koszty ekonomiczne. Po przyjęciu stosownych zasad obliczania Komisja powinna opracować klasy efektywności surowców krytycznych, umożliwiając w ten sposób potencjalnym nabywcom łatwe porównanie względnego śladu środowiskowego dostępnych surowców krytycznych i sterując rynkiem w kierunku bardziej zrównoważonych surowców. Sprzedawcy surowców krytycznych powinni zapewnić klientom dostęp do deklaracji dotyczącej śladu środowiskowego. Przejrzystość względnego śladu surowców krytycznych wprowadzanych do obrotu w Unii mogłaby również umożliwić realizację innych polityk na poziomie unijnym i krajowym, takich jak zachęty lub kryteria zielonych zamówień publicznych, wspierając produkcję surowców krytycznych o mniejszym oddziaływaniu na środowisko.
(61) Metody oznaczania śladu środowiskowego określone w zaleceniu Komisji (UE) 2021/2279 29 stanowią istotną podstawę opracowywania odpowiednich zasad obliczania. Opierają się one na wiarygodnych naukowo metodach oceny, które uwzględniają zmiany na poziomie międzynarodowym i obejmują oddziaływanie na środowisko, w tym zmianę klimatu, oraz oddziaływanie związane z wodą, powietrzem, glebą, zasobami, użytkowaniem gruntów i toksycznością.
(62) Zgodność produktów lub surowców krytycznych z wymogami służącymi poprawie obiegu zamkniętego magnesów trwałych oraz z wymogami deklarowania śladu środowiskowego surowców krytycznych powinna być oceniana przez odpowiedzialnego producenta, zanim te produkty i surowce zostaną wprowadzone do obrotu, a właściwe organy krajowe powinny skutecznie egzekwować te wymogi. Przepisy o zgodności i nadzorze rynku ustanowione na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1020 30 i dyrektywy 2009/125/WE opracowano tak, aby sprostać temu wyzwaniu, powinny mieć zatem również zastosowanie do tych wymogów. Komisja powinna zatem być uprawniona do przyjmowania aktów delegowanych w celu uzupełnienia niniejszego rozporządzenia w celu zapewnienia, aby przepisy te były - w stosownych przypadkach - stosowane w kontekście niniejszego rozporządzenia. Aby dodatkowo zapewnić optymalne wykorzystanie obowiązujących ram regulacyjnych, zgodność produktów podlegających homologacji typu zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/858 31 lub rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 168/2013 32 powinna być egzekwowana poprzez obowiązujący systemem homologacji typu.
(63) Zgodnie z art. 10 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1025/2012 33 Komisja powinna zwrócić się do co najmniej jednej europejskiej organizacji normalizacyjnej o przygotowanie norm europejskich służących wspieraniu celów niniejszego rozporządzenia.
(64) By wdrożyć plan działania w sprawie surowców krytycznych z 2020 r., Unia zawarła z państwami trzecimi partnerstwa strategiczne obejmujące surowce. Należy kontynuować takie starania w celu dywersyfikacji dostaw. Aby opracować i zapewnić spójne ramy na potrzeby zawierania przyszłych partnerstw strategicznych, państwa członkowskie i Komisja powinny, jako część swojej interakcji w Europejskiej Radzie ds. Surowców Krytycznych, omawiać m.in. następujące kwestie: to, czy istniejące partnerstwa osiągają zamierzone cele, określanie priorytetowych państw trzecich na potrzeby nowych partnerstw, zakres takich partnerstw oraz ich spójność i potencjalna synergia z dwustronną współpracą państw członkowskich z odpowiednimi państwami trzecimi. Powinno to się odbywać bez uszczerbku dla prerogatyw Rady zgodnie z traktatami. Unia powinna dążyć do zawierania obustronnie korzystnych partnerstw z gospodarkami rynków wschodzących i z gospodarkami rozwijającymi się, z zachowaniem zgodności ze swoją strategią Global Gateway, które to partnerstwa przyczyniałyby się do dywersyfikacji jej łańcucha dostaw surowców, jak również zwiększałyby wartość dodaną produkcji w tych państwach.
(65) Projekty strategiczne realizowane w państwach trzecich, w szczególności w braku partnerstwa strategicznego, mogą być szczególnie ryzykowne dla inwestorów i często w dużym stopniu uzależnione od wsparcia politycznego w państwie trzecim. Problemowi temu można częściowo zaradzić dzięki większemu uwspólnieniu ryzyka w gronie zainteresowanych przedsiębiorstw działających w strategicznym interesie Unii. Dlatego należy również udzielać wsparcia, aby umożliwić przedsiębiorstwom, w tym gdy działają jako konsorcja, bez uszczerbku dla stosowania art. 101 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), dostęp do rynków w państwach trzecich, które nie są objęte partnerstwem strategicznym ani umową o wolnym handlu. Wsparcie takie mogłoby obejmować zapewnienie sieci wsparcia, aby pomóc w nawiązywaniu kontaktów w danym państwie trzecim oraz w gromadzeniu informacji na temat uwarunkowań lokalnych i regionalnych.
(66) Brak postępów w realizacji celów i wskaźników referencyjnych dotyczących zdolności i dywersyfikacji określonych w niniejszym rozporządzeniu, mógłby wskazywać na to, że należy przyjąć dodatkowe środki. Komisja powinna zatem monitorować postępy w realizacji tych celów i wskaźników referencyjnych.
(67) Aby obciążenia administracyjne państw członkowskich utrzymać na jak najniższym poziomie, należy usprawnić poszczególne obowiązki sprawozdawcze, a Komisja powinna opracować wzór umożliwiający państwom członkowskim wypełnianie obowiązków sprawozdawczych dotyczących projektów, poszukiwania, monitorowania lub zapasów strategicznych w ramach regularnie publikowanego jednolitego dokumentu, który może mieć status dokumentu poufnego lub zastrzeżonego.
(68) By zapewnić opartą na zaufaniu i konstruktywną współpracę właściwych organów na poziomie unijnym i krajowym, wszystkie strony zaangażowane w stosowanie niniejszego rozporządzenia powinny przestrzegać zasady poufności informacji i danych uzyskanych w ramach wykonywania zadań. Komisja oraz właściwe organy krajowe, ich urzędnicy, pracownicy i inne osoby pracujące pod nadzorem tych organów, a także urzędnicy i pracownicy innych organów państw członkowskich nie powinni ujawniać informacji uzyskanych lub wymienionych przez nich na podstawie niniejszego rozporządzenia, jeżeli takie informacje objęte są obowiązkiem zachowania tajemnicy zawodowej. Powinno to mieć również zastosowanie do Europejskiej Rady ds. Surowców Krytycznych. Postępowanie z danymi gromadzonymi na podstawie niniejszego rozporządzenia i ich przechowywanie powinno odbywać się w bezpiecznym środowisku.
(69) Należy przekazać Komisji uprawnienia do przyjmowania aktów zgodnie z art. 290 TFUE w odniesieniu do aktualizowania wykazów surowców strategicznych i krytycznych, określania unijnych wskaźników referencyjnych dotyczących zdolności Unii w zakresie recyklingu na podstawie surowców strategicznych dostępnych w odpadach, dostosowania elementów i dowodów, które należy uwzględnić w ocenie spełnienia kryteriów projektu strategicznego, określania minimalnych udziałów neodymu, dysprozu, prazeodymu, terbu, boru, samaru, niklu i kobaltu odzyskanych z odpadów pokonsumenckich, które muszą być obecne w magnesie trwałym wbudowanym w niektóre produkty, określenia zasad obliczania i weryfikacji śladu środowiskowego różnych surowców krytycznych oraz określania klas efektywności pod względem śladu środowiskowego w przypadku surowców krytycznych. Szczególnie ważne jest, aby w czasie prac przygotowawczych Komisja prowadziła stosowne konsultacje, w tym konsultacje na poziomie ekspertów, oraz by konsultacje te były prowadzone zgodnie z zasadami określonymi w Porozumieniu międzyinstytucjonalnym z dnia 13 kwietnia 2016 r. w sprawie lepszego stanowienia prawa 34 . W szczególności, aby zapewnić Parlamentowi Europejskiemu i Radzie udział na równych zasadach w przygotowaniu aktów delegowanych, instytucje te otrzymują wszelkie dokumenty w tym samym czasie co eksperci państw członkowskich, a eksperci tych instytucji mogą systematycznie brać udział w posiedzeniach grup ekspertów Komisji zajmujących się przygotowaniem aktów delegowanych.
(70) W celu zapewnienia jednolitych warunków wykonywania niniejszego rozporządzenia należy powierzyć Komisji uprawnienia wykonawcze w odniesieniu do:
a) stworzenia wzorów do wykorzystania przy składaniu wniosków o uznanie projektów za projekty strategiczne, sprawozdań z postępów związanych z projektami strategicznymi, krajowych programów poszukiwań oraz w ramach sprawozdawczości państw członkowskich dotyczącej poszukiwań, monitorowania, zapasów strategicznych i obiegu zamkniętego;
b) określenia, które produkty, komponenty i strumienie odpadów należy uznać za mające znaczny potencjał odzysku surowców krytycznych;
c) ustalenia kryteriów i ich zastosowania do uznawania systemów związanych ze zrównoważonym charakterem surowców krytycznych. Uprawnienia te powinny być wykonywane zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 182/2011 35 .
(71) By zapewnić wypełnianie obowiązków ustanowionych w niniejszym rozporządzeniu, państwa członkowskie powinny ustanowić sankcje nakładane na przedsiębiorstwa, które nie wypełniają swoich obowiązków, w tym dotyczących gotowości na wypadek zagrożeń, sprawozdawczości w sprawie projektów i informacji na temat zdatności do recyklingu. Konieczne jest zatem, aby państwa członkowskie ustanowiły w prawie krajowym skuteczne, proporcjonalne i odstraszające sankcje za nieprzestrzeganie przepisów niniejszego rozporządzenia. Konieczne jest również, by państwa członkowskie zapewniły projektodawcom dostęp do procedur odwoławczych na drodze administracyjnej lub sądowej, w zależności od przypadku, zgodnie z prawem krajowym.
(72) Komisja powinna przeprowadzić ocenę niniejszego rozporządzenia. Zgodnie z pkt 22 Porozumienia międzyinstytucjonalnego w sprawie lepszego stanowienia prawa ocena ta powinna opierać się na pięciu kryteriach: skuteczności, efektywności, odpowiedniości, spójności i unijnej wartości dodanej, oraz powinna służyć za podstawę oceny skutków ewentualnych dalszych działań. Komisja powinna przedłożyć Parlamentowi Europejskiemu, Radzie i Europejskiemu Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu sprawozdanie z wykonania niniejszego rozporządzenia i z postępów w osiąganiu jego celów, obejmujące wskaźniki referencyjne dotyczące zdolności i dywersyfikacji. Sprawozdanie to powinno również zawierać ocenę odpowiedniości ustanowienia maksymalnych wartości progowych związanych ze śladem środowiskowym, opartą na wdrażaniu środków służących przejrzystości śladu środowiskowego surowców krytycznych. Komisja powinna również ocenić potrzebę opracowania dla poszczególnych surowców strategicznych wskaźników referencyjnych mających za punkt odniesienia lata 2040 i 2050, potrzebę spójności między niniejszym rozporządzeniem a unijnym prawem ochrony środowiska, w szczególności w odniesieniu do priorytetowego statusu projektów strategicznych, wpływ wspólnego systemu zakupów ustanowionego na podstawie niniejszego rozporządzenia na konkurencję na rynku wewnętrznym oraz stosowność ustanowienia dalszych środków w celu zwiększenia zbierania, sortowania i przetwarzania odpadów, a w szczególności złomu.
(73) Jeżeli którykolwiek ze środków przewidzianych w niniejszym rozporządzeniu stanowi pomoc państwa, przepisy dotyczące tych środków pozostają bez uszczerbku dla stosowania art. 107 i 108 TFUE.
(74) Ponieważ cele niniejszego rozporządzenia, a mianowicie poprawa funkcjonowania rynku wewnętrznego poprzez ustanowienie ram służących zapewnieniu Unii dostępu do bezpiecznych, odpornych i zrównoważonych dostaw surowców krytycznych, w tym dzięki sprzyjaniu zrównoważoności, efektywności i obiegowi zamkniętemu w całym łańcuchu wartości, nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast ze względu na ich skalę i skutki możliwe jest ich osiągnięcie wyłącznie na poziomie Unii, może ona podjąć działania zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej. Zgodnie z zasadą proporcjonalności określoną w tym artykule niniejsze rozporządzenie nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów,
PRZYJMUJĄ NINIEJSZE ROZPORZĄDZENIE:
