a także mając na uwadze, co następuje:(1) Zgodnie z art. 3 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej Unia zwalcza wykluczenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera równość kobiet i mężczyzn oraz ochronę praw dziecka.
(2) Zgodnie z art. 9 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) przy określaniu i realizacji swoich polityk i działań Unia bierze pod uwagę wymogi związane ze wspieraniem wysokiego poziomu zatrudnienia, zapewnianiem odpowiedniej ochrony socjalnej, zwalczaniem wykluczenia społecznego, a także z wysokim poziomem kształcenia, szkolenia oraz ochrony zdrowia ludzkiego.
(3) Zgodnie z art. 151 TFUE Unia i państwa członkowskie mają na celu promowanie zatrudnienia, poprawę warunków życia i pracy, odpowiednią ochronę socjalną, dialog między partnerami społecznymi, rozwój zasobów ludzkich pozwalający podnosić i utrzymać poziom zatrudnienia oraz przeciwdziałanie wykluczeniu. Zgodnie z art. 153 ust. 1 lit. j) TFUE, mając na względzie urzeczywistnienie powyższych celów, Unia wspiera i uzupełnia działania państw członkowskich w dziedzinie zwalczania wykluczenia społecznego.
(4) Art. 24 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej "Kartą") uznaje, że dzieci mają prawo do takiej ochrony i opieki, jaka jest konieczna dla ich dobra, oraz że we wszystkich działaniach dotyczących dzieci, zarówno podejmowanych przez władze publiczne, jak i instytucje prywatne, należy przede wszystkim uwzględnić najlepszy interes dziecka. Art. 33 Karty stanowi, że rodzina korzysta z ochrony prawnej, ekonomicznej i społecznej.
(5) Art. 17 zrewidowanej Europejskiej karty społecznej, sporządzonej w Strasburgu w dniu 3 maja 1996 r., potwierdza obowiązek podjęcia wszelkich stosownych i niezbędnych środków w celu zapewnienia dzieciom opieki, pomocy, kształcenia i szkolenia, które są im niezbędne.
(6) Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Organizację Narodów Zjednoczonych w dniu 20 listopada 1989 r., ratyfikowana przez wszystkie państwa członkowskie Unii, stanowi w art. 2, 3, 6, 12, 18, 24, 27, 28 i 31, że państwa-strony konwencji za sprawę nadrzędną uznają najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka i uznają prawo dziecka: do uczestnictwa i rozwoju, w tym prawo do ochrony przed wszelkimi formami dyskryminacji; do życia; do wypowiadania się w postępowaniu sądowym i administracyjnym; do jak najwyższego poziomu zdrowia; do dostępu do opieki zdrowotnej; do pomocy państwa w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu życia oraz zapewnienia edukacji, czasu wolnego i zajęć rekreacyjnych, a także do pełnego uczestnictwa w życiu kulturalnym i artystycznym.
(7) Art. 7 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych 1 , ratyfikowanej przez Unię i wszystkie państwa członkowskie, stanowi, że państwa-strony tej konwencji podejmą wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia pełnego korzystania przez niepełnosprawne dzieci ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności, na zasadzie równości z innymi dziećmi.
(8) Unia, wraz z państwami członkowskimi, w pełni angażuje się w działania na rzecz zajęcia czołowej pozycji we wdrażaniu oenzetowskiej Agendy 2030 oraz określonych przez ONZ celów zrównoważonego rozwoju, w tym celów dotyczących eliminacji ubóstwa, zapewnienia zdrowego życia i sprzyjania dobrobytowi oraz zapewnienia wszystkim wysokiej jakości sprawiedliwej edukacji.
(9) W dniu 20 lutego 2013 r. Komisja przyjęła zalecenie 2013/112/UE 2 pt. "Inwestowanie w dzieci: przerwanie cyklu marginalizacji". W zaleceniu tym przedstawiono zintegrowane podejście do ograniczania ubóstwa lub wykluczenia społecznego wśród dzieci oraz poprawy dobrostanu dziecka w oparciu o trzy filary: dostęp do zasobów, dostęp do usług wysokiej jakości i prawo dzieci do udziału w różnych zajęciach.
(10) W listopadzie 2017 r. Parlament Europejski, Rada i Komisja proklamowały Europejski filar praw socjalnych, w ramach którego ustanowiono 20 zasad służących wspieraniu sprawnego i sprawiedliwego funkcjonowania rynków pracy i systemów opieki społecznej. W ramach zasady 11 dzieciom zapewnia się prawo dostępu do wysokiej jakości i przystępnych cenowo usług wczesnej edukacji i opieki, ochronę przed ubóstwem oraz prawo do szczególnych środków służących zwiększeniu równości szans dzieci ze środowisk znajdujących się w niekorzystnej sytuacji życiowej.
(11) Parlament Europejski w rezolucji z dnia 24 listopada 2015 r. 3 wezwał Komisję i państwa członkowskie do wprowadzenia gwarancji dla dzieci ze szczególnym uwzględnieniem dzieci żyjących w ubóstwie i ich dostępu do usług. Ponadto Parlament Europejski, w rezolucji z dnia 11 marca 2021 r. 4 , wezwał Komisję do uwzględnienia w strategii UE na rzecz praw dziecka konkretnych środków inwestowania w dzieci w celu wyeliminowania ubóstwa dzieci, w tym ustanowienia europejskiej gwarancji dla dzieci wyposażonej w odpowiednie zasoby, a także do przedstawienia w pierwszym kwartale 2021 r. wniosku w sprawie europejskiej gwarancji dla dzieci oraz wezwał państwa członkowskie do zainwestowania wszystkich możliwych zasobów, w tym środków z funduszy Unii, w walkę z ubóstwem i wykluczeniem społecznym dzieci oraz do ustanowienia krajowych planów działania dotyczących gwarancji dla dzieci.
(12) We wspólnej deklaracji pt. "Przezwyciężanie ubóstwa i wykluczenia społecznego - łagodzenie wpływu COVID-19 na rodziny - współpraca na rzecz rozwoju perspektyw dających siłę dzieciom", podpisanej w grudniu 2020 r. przez 24 ministrów Rady ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Ochrony Konsumentów, wezwano do ustanowienia europejskiej gwarancji dla dzieci w oparciu o zasady i zintegrowane podejście zawarte w zaleceniu 2013/112/UE i Europejskim filarze praw socjalnych. Ministrowie potwierdzili, że dostęp do bezpłatnej opieki zdrowotnej, bezpłatnej edukacji, przystępnych cenowo usług wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, godnych warunków mieszkaniowych oraz odpowiedniego odżywiania ma zasadnicze znaczenie dla dzieci zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym.
(13) W Planie działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych 5 zawarto nowy impuls dla zwalczaniu ubóstwa i wykluczenia społecznego w Unii, w szczególności przez ustanowienie celu na 2030 r. polegającego na zmniejszeniu liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym o 15 mln, z czego co najmniej 5 mln stanowić mają dzieci.
(14) Kompleksowa Strategia Unii na rzecz praw dziecka 6 stanowi instrument wspierający zwiększanie uczestnictwa dzieci w społeczeństwie i uznawanie najlepszego zabezpieczenia interesów dziecka za sprawę nadrzędną, wspierający ochronę dzieci znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji, w tym dzieci zagrożonych wykluczeniem społeczno-gospodarczym i marginalizacją, ochronę praw dziecka w internecie, sprzyjanie rozwojowi wymiaru sprawiedliwości przyjaznego dziecku oraz zapobieganie i zwalczanie przemocy wobec dzieci. Jej celem jest również zwalczanie dyskryminacji dzieci, w tym ze względu na płeć lub orientację seksualną, samych dzieci lub ich rodziców.
(15) Celem niniejszego zalecenia jest zapobieganie wykluczeniu społecznemu i zwalczanie go przez zapewnienie dzieciom w potrzebie dostępu do kluczowych usług, w tym uwzględnianie perspektywy płci, by wziąć pod uwagę różne sytuacje chłopców i dziewcząt poprzez zwalczanie ubóstwa dzieci i wspieranie równości szans. "Dzieci w potrzebie" oznaczają osoby w wieku poniżej 18 lat, które są zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. Dotyczy to dzieci żyjących w gospodarstwach domowych zagrożonych ubóstwem lub doświadczających poważnej deprywacji materialnej i społecznej lub o bardzo małej intensywności pracy.
(16) Aby zapewnić skuteczny dostęp lub skuteczny i bezpłatny dostęp do kluczowych usług, państwa członkowskie - zgodnie z krajowymi uwarunkowaniami i podejściami - powinny organizować i świadczyć takie usługi albo zapewniać odpowiednie świadczenia, dzięki którym rodzice lub opiekunowie dzieci w potrzebie będą w stanie pokryć koszty tych usług. Szczególną uwagę należy zwrócić na to, by wszelkie ewentualne koszty towarzyszące nie stanowiły dla dzieci w potrzebie z rodzin o niskich dochodach przeszkody w pełnym korzystaniu z kluczowych usług.
(17) Na terenie Unii mieszka blisko 18 mln dzieci zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym 7 , przy czym występują znaczące różnice między państwami członkowskimi. Zakres czynników ryzyka, który może sprawić, że niektóre dzieci są w szczególnie trudnej sytuacji i narażone na ubóstwo lub wykluczenie społeczne, znacznie się różni. Dlatego też krajowe podejścia do wdrażania niniejszego zalecenia powinny być dostosowane do konkretnych okoliczności i lokalnych potrzeb. Jednym z głównych czynników wywołujących wykluczenie społeczne dzieci jest nierówny dostęp do kluczowych usług niezbędnych dla ich dobrostanu i rozwoju ich umiejętności społecznych, poznawczych i emocjonalnych. Dzieci żyjące w ubóstwie lub dzieci ze środowisk defaworyzowanych są bardziej narażone na napotkanie barier w dostępie do wczesnej edukacji i opieki, edukacji włączającej, opieki zdrowotnej, zdrowego odżywiania i odpowiednich warunków mieszkaniowych. Rozpoczynają życie w niekorzystnej pozycji wyjściowej, co może długoterminowo wpływać na ich rozwój i perspektywy na przyszłość.
(18) Międzypokoleniowe dziedziczenie wykluczenia społecznego stanowi zagrożenie dla spójności społecznej na przestrzeni pokoleń oraz wiąże się z powstawaniem wyższych kosztów dla naszych państw opiekuńczych, utrudniając budowanie odporności społeczno-gospodarczej. Ważną drogą zwiększania starań na rzecz zapobiegania wykluczeniu społecznemu i jego zwalczania jest zatem zwiększanie równego dostępu dzieci w potrzebie do kluczowych usług. Sprzyja to również powstawaniu równych szans dla dzieci w potrzebie oraz przyczynia się do zwalczania ubóstwa dzieci.
(19) Rozwiązywanie problemu defaworyzacji od wczesnych lat życia to opłacalna inwestycja, w tym również w perspektywie długoterminowej, ponieważ przyczynia się nie tylko do włączenia dzieci i osiągania przez nie lepszych wyników społecznoekonomicznych w dorosłym życiu, lecz także korzystnie wpływa na gospodarkę i społeczeństwo dzięki zapewnieniu lepszej integracji na rynku pracy i w życiu społecznym oraz lepszemu przechodzeniu od kształcenia do zatrudnienia, co można osiągnąć również poprzez pełne wdrożenie zalecenia Rady z dnia 30 października 2020 r. w sprawie pomostu do zatrudnienia - wzmocnienia gwarancji dla młodzieży 8 . Inwestycje w równe szanse dla dzieci tworzą podstawę zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, wspierając rozwój sprawiedliwych i odpornych społeczeństw oraz pozytywną konwergencję społeczną. Przyczyniają się również do łagodzenia skutków niekorzystnych zmian demograficznych, ograniczając niedobory umiejętności i pracowników oraz zapewniając szerszy zasięg terytorialny przy jednoczesnym wykorzystaniu możliwości płynących z transformacji ekologicznej i transformacji cyfrowej.
(20) Równe możliwości dostępu do odznaczających się wysoką jakością i sprzyjających włączeniu społecznemu form wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem oraz kształcenia stanowią klucz do przerwania dziedziczenia wykluczenia społecznego oraz zapewnienia równych szans dzieciom znajdującym się w niekorzystnej sytuacji życiowej. Ograniczona dostępność i wysokie koszty wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem mogą jednak stanowić barierę dla dzieci z rodzin o niskim dochodzie. Ich stopień uczestnictwa jest wyraźnie niższy, co prowadzi w późniejszych latach do osiągania gorszych wyników edukacyjnych oraz do częstszego wczesnego kończenia nauki, w szczególności w przypadku dzieci ze środowisk migracyjnych lub dzieci romskich. Wyzwaniem pozostaje zjawisko segregacji i dyskryminacji w dostępie dzieci z niepełnosprawnościami lub dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi do edukacji powszechnej. Wyboru placówki edukacyjnej należy dokonywać z myślą o najlepszym zabezpieczeniu interesów dziecka. Rosnąca liczba dzieci ze środowisk migracyjnych w systemach edukacji wymaga zapobiegania segregacji w szkołach i dostosowania metod nauczania, zgodnie z prawem krajowym i zobowiązaniami państw członkowskich wynikającymi z odpowiednich instrumentów międzynarodowych w tej dziedzinie.
(21) Istotnym elementem procesu uczenia się, w tym nabywania umiejętności społecznych, jest nauka przez zajęcia sportowe, rekreacyjne i kulturalne. Potwierdzono istnienie korzyści płynących z takich zajęć, w szczególności dla dzieci ze środowisk defaworyzowanych. Pewne grupy dzieci nie dysponują jednak wystarczającymi środkami na uczestnictwo w takich zajęciach albo takie uczestnictwo może być utrudnione z powodu braku odpowiedniej infrastruktury, trudnego dostępu lub problemów językowych.
(22) Dzieci w potrzebie mają utrudniony dostęp do niektórych usług zdrowotnych, np. do opieki stomatologicznej, oraz do przedmiotów wspomagających funkcjonowanie (takich jak aparaty ortodontyczne, soczewki kontaktowe lub okulary). Takie dzieci mają również mniej możliwości i zasobów, by korzystać z programów z zakresu profilaktyki chorób i promocji zdrowia. Ubóstwo dochodowe i inne uwarunkowania społeczne w istotnym stopniu wpływają na ogólny rozwój i stan zdrowia dzieci (w tym stan zdrowia psychicznego) oraz zwiększają ryzyko złego stanu zdrowia w przyszłości. Zasadnicze znaczenie ma odpowiednio wczesne reagowanie i zapobieganie w połączeniu z lepszym dostępem do profilaktyki w zakresie zdrowia publicznego oraz do programów promocji zdrowia - w tym do szczepień - a także wspieranie rodziców, co może pomóc w osiąganiu lepszych wyników.
(23) Dostęp do zdrowego i zrównoważonego odżywiania stanowi wyzwanie w szczególności dla rodzin o niskim dochodzie. Realizacja programów dotyczących zdrowej żywności i zdrowego odżywiania może pomóc w rozwiązaniu problemów takich jak uboga dieta, brak aktywności fizycznej, otyłość bądź spożywanie alkoholu i palenie tytoniu, tym samym ograniczając zjawisko niedożywienia i nieprawidłowego odżywiania, które częściej występuje wśród dzieci ze środowisk defaworyzowanych. Doświadczenia podczas pandemii COVID-19 pokazały, jak istotne dla niektórych dzieci są szkolne programy posiłków, gdy w wyniku lockdownu dzieci te straciły nagle pewne źródło pożywienia 9 . Zapewnienie dzieciom w potrzebie dostępu do co najmniej jednego zdrowego posiłku w każdym dniu szkolnym ma zatem ogromne znaczenie, a można to osiągnąć albo dostarczając takie posiłki albo zapewniając, że rodzice lub opiekunowie - bądź same dzieci - są w stanie je zorganizować, z uwzględnieniem szczególnych okoliczności i potrzeb lokalnych.
(24) Dzieci z rodzin o niskim dochodzie pochodzące ze środowisk migracyjnych lub z mniejszości etnicznych są bardziej zagrożone poważną deprywacją mieszkaniową, przeludnieniem w lokalach mieszkalnych i ubóstwem energetycznym, a także są bardziej narażone na bezdomność. Wydatki mieszkaniowe stanowią poważny ciężar dla gospodarstw domowych o jednym dochodzie, zwłaszcza tych prowadzonych przez kobiety. Zapewnienie odpowiednich warunków mieszkaniowych oraz zagwarantowanie dzieciom i ich rodzinom właściwego zakwaterowania tymczasowego to ważne działania w zwalczaniu wykluczenia społecznego dzieci i minimalizacji ryzyka bezdomności. W celu deinstytucjonalizacji opieki nad dziećmi, należy wspierać sprawowanie opieki w ramach społeczności lub rodziny. Umieszczanie dzieci w placówkach opieki instytucjonalnej powinno być stosowane wyłącznie w ostateczności, gdy stanowi ono najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka, z uwzględnieniem ogólnej sytuacji dziecka i jego indywidualnych potrzeb. Zapewnianie wsparcia dzieciom opuszczającym takie placówki lub rodzinną pieczę zastępczą ma kluczowe znaczenie dla wsparcia ich niezależności życiowej i integracji społecznej.
(25) Kryzys wywołany pandemią COVID-19 może mieć daleko idący wpływ na dobrostan społeczno-gospodarczy rodzin i dzieci, a istnieje prawdopodobieństwo, że nieproporcjonalnie wpłynie na dzieci ze środowisk defaworyzowanych. Grupy osób o niskim i średnim dochodzie są bardziej narażone na utratę dochodu, co - z uwagi na rosnące bezrobocie i ograniczone możliwości telepracy - może mieć istotny wpływ na dochód netto gospodarstw domowych. W wyniku kryzysu spodziewane jest nasilenie istniejących nierówności oraz wzrost liczby gospodarstw domowych zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. Kryzys wywiera również znaczną presję na dostępność usług. Dzieci znajdujące się w różnego rodzaju niekorzystnych sytuacjach życiowych stanowią jedną z grup osób najbardziej dotkniętych tym kryzysem. Wiele dzieci z gospodarstw domowych pozbawionych właściwego wsparcia rodziny, umiejętności lub wyposażenia ma trudności w korzystaniu ze zdalnego uczenia się; wśród nich znajdują się dzieci zamieszkujące obszary oddalone lub wiejskie o niewłaściwej infrastrukturze cyfrowej.
(26) Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu dzieci oraz ograniczanie skutków społeczno-gospodarczych pandemii COVID-19 wymaga zastosowania wspierających ram polityki oraz zintegrowanego i wielowymiarowego podejścia skoncentrowanego na jednostce. Wzmacnianie współpracy i koordynacji między służbami na różnych szczeblach jest gwarancją realizowania skutecznych działań zapobiegawczych oraz wspiera włączenie społeczne dzieci. Oprócz zapewnienia dostępu do kluczowych usług we wszystkich regionach i na wszystkich obszarach, m.in. przez inwestowanie w infrastrukturę usług i w pracowników, konieczne jest również podniesienie skuteczności i adekwatności odnośnych polityk, połączenie działań zapobiegawczych z naprawczymi oraz maksymalne wykorzystywanie istniejących instrumentów unijnych.
(27) Prowadzony w ramach europejskiego semestru proces koordynacji w dziedzinie gospodarki i zatrudnienia, wspierany za pomocą tablicy wskaźników społecznych 10 , doprowadził do uwypuklenia wyzwania, jakim jest ubóstwo i wykluczenie społeczne dzieci; dla części państw członkowskich wydano zalecenia w tym zakresie. W wytycznych dotyczących zatrudnienia podkreślono znaczenie zapewniania dostępu wszystkich osób, w tym dzieci, do określonych usług, np. do wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, kształcenia i opieki zdrowotnej, gdyż taki dostęp jest warunkiem koniecznym do zapewnienia równości szans.
(28) Istnieją fundusze unijne, dzięki którym można wspierać wdrażanie europejskiej gwarancji dla dzieci i wprowadzanie dalszych środków wspierających. W ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Plus wszystkie państwa członkowskie przeznaczą odpowiednią kwotę środków na przeciwdziałanie ubóstwu lub wykluczeniu społecznemu dzieci. W przypadku państw członkowskich, w których odsetek dzieci zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym przekracza średnią unijną, kwota ta powinna stanowić co najmniej 5 % ich krajowej alokacji z Europejskiego Funduszu Społecznego Plus. Zgodnie z zasadami pomocniczości i proporcjonalności w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Programu InvestEU udzielane będzie również wsparcie dla inwestycji w infrastrukturę wspierającą w postaci np. mieszkań socjalnych, placówek wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem, a także wsparcie na rzecz wyposażenia i zapewniania dostępu do powszechnych usług wysokiej jakości. W ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności - stanowiącego element planu odbudowy dla Europy oraz instrumentu "Next Generation EU" - zapewnia się dodatkowe środki unijne na potrzeby reform, inwestycji i polityk dla przyszłego pokolenia, dzieci i młodzieży - między innymi w dziedzinie edukacji i umiejętności - które należy uwzględnić w krajowych planach odbudowy i zwiększania odporności 11 . Instrument Wsparcia Technicznego może stanowić pomoc dla państw członkowskich w opracowywaniu i realizowaniu reform strukturalnych w obszarze edukacji, usług społecznych, wymiaru sprawiedliwości i opieki zdrowotnej, w tym reform międzysektorowych mających na celu zapobieganie ubóstwu i wykluczeniu społecznemu dzieci.
(29) Państwa członkowskie mogą również korzystać z unijnego programu "Owoce, warzywa i mleko w szkole" na lata 2017-2023, by dzieci miały lepszy dostęp do zdrowych produktów oraz większą wiedzę na temat korzyści płynących ze zdrowej i zrównoważonej żywności.
(30) Niniejsze zalecenie należy wdrażać za pośrednictwem krajowych planów działania dostosowanych do warunków krajowych, regionalnych i lokalnych. W ramach takich krajowych planów działania należy rozpoznawać dzieci w potrzebie oraz bariery, na jakie napotykają w dostępie do usług objętych zakresem niniejszego zalecenia i korzystaniu z nich. W tym celu państwom członkowskim zaleca się, by zaangażowały odpowiednie zainteresowane strony, w tym organizacje pozarządowe wspierające prawa dziecka. Postępy dokonywane we wdrażaniu niniejszego zalecenia należy również regularnie monitorować, na przykład jako element tablicy wskaźników społecznych w kontekście europejskiego semestru, w tym przez opracowanie stosownych wskaźników monitorowania.
(31) Niniejsze zalecenie stanowi uzupełnienie zalecenia Komisji 2013/112/UE, jest rezultatem planu działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych i stanowi uzupełnienie kompleksowej Strategii UE na rzecz praw dziecka.
(32) Treść niniejszego zalecenia jest w pełni zgodna z zasadami pomocniczości i proporcjonalności. Nie narusza ono zasad krajowego prawa formalnego ani tradycji prawnych państw członkowskich, ani nie pociąga za sobą rozszerzenia uprawnień Unii Europejskiej,
PRZYJMUJE NINIEJSZE ZALECENIE:
