Licencjonowanie personelu lotniczego.

ROZPORZĄDZENIE

MINISTRA INFRASTRUKTURY ¹

z dnia 3 września 2003 r.

w sprawie licencjonowania personelu lotniczego ^{2 *}

Na podstawie art. 94 ust. 8 i 9 oraz art. 104 ust. 1 w związku z art. 94 ust. 3 ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. - Prawo lotnicze (Dz. U. Nr 130, poz. 1112) zarządza się, co następuje:

Rozdział  1

Przepisy ogólne

§ 1. Rozporządzenie określa:

1) wzory licencji właściwe dla specjalności lotniczych;

2) uprawnienia przyznawane i wpisywane do licencji;

3) szczegółowe wymagania dla poszczególnych rodzajów licencji, dotyczące kwalifikacji lotniczych w zakresie wiedzy, umiejętności i praktyki;

4) szczegółowe zasady:

a) wydawania, cofania, ograniczania, zawieszania i przywracania licencji oraz wynikających z nich uprawnień,

b) uznawania, zawieszania uznania, cofania uznania, przywracania uznania obcej licencji personelu lotniczego wydanej przez właściwy organ obcego państwa,

c) uzyskiwania i sprawdzania kwalifikacji lotniczych,

d) prowadzenia szkolenia lotniczego;

5) szczegółowe zasady prowadzenia rejestru personelu lotniczego;

6) szczegółowe warunki wykonywania uprawnień wynikających z licencji;

7) wymagania dla licencji i świadectw kwalifikacji nieprzewidzianych w ustawie.

§ 2. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:

1) Aneksie - rozumie się przez to załącznik do Konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym, podpisanej w Chicago dnia 7 grudnia 1944 r. (Dz. U. z 1959 r. Nr 35, poz. 212 i 214, z 1963 r. Nr 24, poz. 137 i 138, z 1969 r. Nr 27, poz. 210 i 211, z 1976 r. Nr 21, poz. 130 i 131, Nr 32, poz. 188 i 189 i Nr 39, poz. 227 i 228, z 1984 r. Nr 39, poz. 199 i 200, z 2000 r. Nr 39, poz. 446 i 447, z 2002 r. Nr 58, poz. 527 i 528 oraz z 2003 r. Nr 78, poz. 700 i 701);

2) 3  JAR - rozumie się przez to europejskie wymagania bezpieczeństwa lotniczego JAR ustanowione przez Zrzeszenie Władz Lotniczych (JAA), wprowadzone do stosowania rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 5 października 2004 r. w sprawie wprowadzenia do stosowania europejskich wymagań bezpieczeństwa lotniczego JAR oraz europejskich wymagań w zakresie ułatwień w lotnictwie cywilnym (Dz. U. Nr 224, poz. 2282 oraz z 2010 r. Nr 93, poz. 598);

3) locie według wskazań przyrządów (IFR) - rozumie się przez to lot wykonywany zgodnie z przepisami dla lotów według wskazań przyrządów;

4) ustawie - rozumie się przez to ustawę z dnia 3 lipca 2002 r. - Prawo lotnicze;

5) orzeczeniu lotniczo-lekarskim - rozumie się przez to orzeczenie o braku przeciwwskazań do wykonywania funkcji członka personelu lotniczego, o którym mowa w art. 110 ustawy;

6) podręczniku licencjonowania personelu lotniczego (PEL) - rozumie się przez to podręcznik ogłaszany w Dzienniku Urzędowym Urzędu Lotnictwa Cywilnego, zawierający wytyczne i instrukcje dotyczące licencjonowania personelu lotniczego; podręcznik ten podlega bieżącej aktualizacji zgodnie ze zmianami przepisów międzynarodowych, o których mowa w art. 3 ust. 5 ustawy;

7) Prezesie Urzędu - rozumie się przez to Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego;

8) 4  rozporządzeniu nr 216/2008/WE - rozumie się przez to rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 216/2008 z dnia 20 lutego 2008 r. w sprawie wspólnych zasad w zakresie lotnictwa cywilnego i utworzenia Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa Lotniczego oraz uchylające dyrektywę Rady 91/670/EWG, rozporządzenie (WE) nr 1592/2002 i dyrektywę 2004/36/WE (Dz. Urz. WE L 79 z 19.03.2008, str. 1);

9) 5  rozporządzeniu nr 2042/2003/WE - rozumie się przez to rozporządzenie Komisji (WE) nr 2042/2003 z dnia 20 listopada 2003 r. w sprawie nieprzerwanej zdatności do lotu statków powietrznych oraz wyrobów lotniczych, części i wyposażenia, a także w sprawie zezwoleń udzielanych instytucjom i personelowi zaangażowanym w takie zadania (Dz. Urz. WE L 315 z 28.11.2003, Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 7, t. 7, str. 541);

10) 6  ICAO - należy przez to rozumieć Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego.

§  2a.  ⁷

1. Do spraw określonych w rozporządzeniu stosuje się normy i zalecane metody postępowania określone w Aneksie 1.

2. Nie stosuje się zalecanych metod postępowania określonych w pkt: 1.2.6.1.1., 4.2.1.4. oraz 6.3.2.9.1. Aneksu 1.

§ 3. 8  Ze względu na wymagania niezbędne do ich uzyskania wyróżnia się następujące licencje:

1) pilota samolotowego turystycznego, pilota samolotowego zawodowego, pilota samolotowego liniowego, pilota śmigłowcowego turystycznego, pilota śmigłowcowego zawodowego, pilota śmigłowcowego liniowego - zgodnie z JAR-FCL 1 - Licencjonowanie personelu lotniczego (samoloty), JAR-FCL 2 - Licencjonowanie personelu lotniczego (śmigłowce), JAR-FCL 3 - Licencjonowanie personelu lotniczego (wymagania medyczne) oraz Aneksem 1, a w zakresie nieuregulowanym przepisami międzynarodowymi zgodnie z załącznikiem nr 1 do rozporządzenia;

2) pilota szybowcowego, pilota balonu wolnego, nawigatora lotniczego, mechanika pokładowego, kontrolera ruchu lotniczego, dyspozytora lotniczego - zgodnie z Aneksem 1, a w zakresie nieuregulowanym tym Aneksem zgodnie z załącznikiem nr 1 do rozporządzenia;

3) mechanika poświadczenia obsługi statków powietrznych innych niż samoloty i śmigłowce, z zastrzeżeniem § 4 ust. 1 pkt 2, a także statków powietrznych wymienionych w Załączniku II do rozporządzenia nr 216/2008/WE - zgodnie z Aneksem 1 i załącznikiem nr 1 do rozporządzenia;

4) pilota wiatrakowcowego turystycznego, pilota wiatrakowcowego zawodowego, pilota sterowcowego zawodowego, pilota sterowcowego liniowego, skoczka spadochronowego zawodowego, radiooperatora pokładowego, operatora tankowania statków powietrznych i informatora służby informacji powietrznej - zgodnie z załącznikiem nr 1 do rozporządzenia;

5) o których mowa w § 4 ust. 1 pkt 1-1c.

§  4. 

1. Wprowadza się wymóg posiadania następujących licencji i świadectw kwalifikacji:

1) licencji praktykanta - kontrolera ruchu lotniczego - dla kandydatów na kontrolerów ruchu lotniczego, uprawniającej do odbywania praktycznego szkolenia na stanowisku operacyjnym organu ruchu lotniczego - wydawanej zgodnie załącznikiem nr 1 do rozporządzenia;

1a) 9  licencji pilota sterowcowego turystycznego - dla pilotów sterowcowych turystycznych - wydawanej zgodnie z Aneksem 1;

1b) 10  licencji pilota pionowzlotu turystycznego, pilota pionowzlotu zawodowego, pilota pionowzlotu liniowego - dla pilotów pionowzlotu - wydawanej zgodnie z Aneksem 1;

1c) 11  licencji pilota samolotu w załodze wieloosobowej - dla pilotów samolotu w załodze wieloosobowej - wydawanej zgodnie z JAR-FCL 1 - Licencjonowanie personelu lotniczego (samoloty), JAR-FCL 3 - Licencjonowanie personelu lotniczego (wymagania medyczne) oraz Aneksem 1;

2) świadectwa kwalifikacji - dla mechaników poświadczenia obsługi statku powietrznego wykonujących czynności lotnicze w związku z używaniem następujących statków powietrznych:

a) lotni, motolotni, paralotni,

b) spadochronów,

c) stanowiących konstrukcje amatorskie,

d) budowanych z zestawów montażowych,

e) o maksymalnej masie startowej do 495 kg.

2. Świadectwa kwalifikacji, o których mowa w art. 95 ust. 2 ustawy, oraz wpisywane do nich uprawnienia, wydaje się zgodnie z załącznikiem nr 3 do rozporządzenia.

3. Do świadectwa członka załogi statku powietrznego (Crew Member Certificate - CMC) stosuje się Aneks 9.

Rozdział  2

Prowadzenie szkolenia lotniczego w celu uzyskiwania kwalifikacji

§  5. 

1. 12  Zakres szkolenia lotniczego, wymagany dla uzyskania licencji członka personelu lotniczego lub uprawnień lotniczych do niej wpisywanych, jest określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia.

2. Szkolenie lotnicze składa się z:

1) szkolenia teoretycznego - nauczania wiedzy lotniczej - dla wszystkich specjalności członków personelu lotniczego,

2) szkolenia praktycznego na ziemi i w locie - nauczania umiejętności praktycznych - dla pilotów wszystkich specjalności, nawigatorów, mechaników pokładowych, radiooperatorów pokładowych i skoczków spadochronowych,

3) 13  szkolenia praktycznego na ziemi - dla kontrolerów ruchu lotniczego, operatorów tankowania statków powietrznych, informatorów służby informacji powietrznej, dyspozytorów lotniczych i mechaników poświadczenia obsługi,

4) uzupełniającego szkolenia praktycznego - w formie nadzorowanej praktyki lotniczej, w zakresie wymaganym do uzyskania:

a) uprawnienia instruktora szkolenia praktycznego, o którym mowa w ust. 3.4.6.1.1, 3.4.6.1.3, 3.4.6.1.4, 3.4.6.2.1, 3.4.6.2.3, 3.4.6.3.1, 3.4.6.4.1, 3.4.6.5.1 i 3.4.6.6.1 załącznika nr 1 do rozporządzenia, wpisywanego do licencji pilota albo skoczka spadochronowego zawodowego,

b) uprawnienia dotyczącego rodzaju obsługi i typu statku powietrznego, wpisywanego do licencji poświadczenia obsługi,

c) uprawnień wymienionych w ust. 3.6 i 3.7 załącznika nr 1 do rozporządzenia,

d) uprawnień wymienionych w ust. 2.3 załącznika nr 3 do rozporządzenia

- które prowadzone jest zgodnie z programami szkolenia lotniczego, opracowanymi przez prowadzącego szkolenie i zatwierdzonymi przez Prezesa Urzędu, z zastrzeżeniem ust. 3.

3. Dopuszcza się szkolenie osoby, która wykazała przed prowadzącym szkolenie, że posiada niektóre z wymaganych wiadomości lub umiejętności, według indywidualnego toku szkolenia. Indywidualny tok szkolenia opracowuje, na podstawie zatwierdzonego programu szkolenia, prowadzący szkolenie i przedstawia Prezesowi Urzędu do zatwierdzenia.

4. Szkolenie praktyczne na ziemi i w locie prowadzi się wyłącznie:

1) na statkach powietrznych:

a) spełniających wymagania określone w art. 31 ust. 1 ustawy lub

b) na statkach powietrznych, o których mowa w art. 33 ust. 2 ustawy, lub

c) na polskich państwowych statkach powietrznych

- które odpowiadają rodzajowi i zakresowi szkolenia oraz są do niego przystosowane zgodnie z wymaganiami, o których mowa w ust. 2.3.4 załącznika nr 1 do rozporządzenia;

2) 14  przy zastosowaniu odpowiednich do rodzaju i zakresu szkolenia, naziemnych urządzeniach treningowych, spełniających wymagania:

a) JAR-FSTD A - Samolotowe szkoleniowe urządzenia symulacji lotu lub

b) JAR-FSTD H - Śmigłowcowe szkoleniowe urządzenia symulacji lotu

- chyba że Prezes Urzędu, na wniosek prowadzącego szkolenie i po stwierdzeniu, że nie zostanie obniżony poziom szkolenia, wyrazi zgodę na zastosowanie urządzeń treningowych niespełniających tych wymagań.

§ 6. Kandydat do szkolenia lotniczego i jego uczestnik powinien posiadać obywatelstwo polskie albo spełniać warunki określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 7 sierpnia 2003 r. w sprawie szkolenia lotniczego oraz uzyskiwania licencji przez cudzoziemców (Dz. U. Nr 156, poz. 1524).

§  7. 

1. Kandydat do szkolenia teoretycznego i jego uczestnik powinien:

1) posiadać wykształcenie określone w ustawie dla danej licencji, z zastrzeżeniem ust. 2;

2) 15  spełniać wymagania, o których mowa w załączniku nr 1 do rozporządzenia, jeżeli zostały one określone.

2. Ośrodek szkolenia lotniczego albo organizacja wymieniona w § 9 ust. 5 może dopuścić do szkolenia teoretycznego kandydata niespełniającego wymagania określonego w ust. 1 pkt 1, jeżeli pobiera on naukę, po ukończeniu której spełni to wymaganie, oraz po udokumentowanym stwierdzeniu, że posiada on wiedzę wystarczającą do opanowania przedmiotów szkolenia teoretycznego.

§  8. 

1. Kandydat do szkolenia praktycznego i jego uczestnik powinien:

1) posiadać wykształcenie określone w ustawie dla danej licencji;

2) 16  spełniać wymagania, o których mowa w załączniku nr 1 do rozporządzenia, jeżeli dla kandydatów do szkolenia do danej licencji lub uprawnienia lotniczego zostały one określone;

3) posiadać odpowiednie orzeczenie lotniczo-lekarskie;

4) posiadać pisemną zgodę przedstawiciela ustawowego kandydata, jeżeli nie uzyskał on pełnoletności.

2. Spełnianie przez kandydata oraz uczestnika szkolenia wymagań, o których mowa w ust. 1, stwierdza ośrodek szkolenia lotniczego albo organizacja, wymienione w § 9 ust. 5, przed rozpoczęciem oraz w trakcie szkolenia.

§  9. 

1. Szkolenie lotnicze kandydatów do uzyskania licencji i uprawnień lotniczych wpisywanych do licencji oraz świadectw kwalifikacji prowadzone jest w ośrodkach szkolenia lotniczego, z zastrzeżeniem ust. 5.

2. W zależności od specjalności personelu lotniczego szkolenie lotnicze prowadzi się w:

1) ośrodku szkolenia personelu lotniczego - wchodzącego w skład załóg statków powietrznych oraz skoczków spadochronowych zawodowych:

a) dla kandydatów na pilotów i pilotów,

b) dla kandydatów ubiegających się o uzyskanie uprawnień lotniczych na nowe typy statków powietrznych oraz o uzyskanie innych uprawnień lotniczych - pilotów licencjonowanych,

c) dla kandydatów ubiegających się o uzyskanie licencji członków załóg statków powietrznych niebędących pilotami i uprawnień lotniczych wpisywanych do ich licencji,

d) dla kandydatów ubiegających się o uzyskanie licencji skoczka spadochronowego zawodowego i uprawnień lotniczych wpisywanych do ich licencji,

e) dla kandydatów ubiegających się o wydanie świadectwa kwalifikacji i uprawnień wpisywanych do świadectw kwalifikacji, z zastrzeżeniem pkt 2 lit. c;

2) ośrodku szkolenia personelu lotniczego - niewchodzącego w skład załóg lotniczych:

a) dla kandydatów ubiegających się o uzyskanie licencji mechanika poświadczenia obsługi statku powietrznego i wpisywanych do niej uprawnień lotniczych,

b) dla kandydatów ubiegających się o uzyskanie licencji kontrolera ruchu lotniczego i informatora służby informacji powietrznej oraz uprawnień lotniczych wpisywanych do tych licencji,

c) dla kandydatów ubiegających się o wydanie świadectwa kwalifikacji, o których mowa w § 4 ust. 1 pkt 2, oraz uprawnień wpisywanych do tych świadectw kwalifikacji,

d) 17  dla kandydatów ubiegających się o wydanie licencji operatora tankowania statków powietrznych i wpisywanych do niej uprawnień lotniczych.

3. Szkolenie kandydatów do uzyskania licencji dyspozytora lotniczego prowadzi się w ośrodku szkolenia, o którym mowa w ust. 2 pkt 1 lit. a albo b.

4. Szkolenie lotnicze prowadzi się w ośrodku szkolenia lotniczego będącym samodzielną organizacją lotniczą albo stanowiącym część składową innego podmiotu. W tym drugim przypadku osoba kierująca ośrodkiem szkolenia lotniczego musi być bezpośrednio podporządkowana służbowo osobie kierującej tym podmiotem, chyba że kierownictwo tego podmiotu i jego ośrodka szkolenia sprawuje ta sama osoba.

5. Szkolenie lotnicze niezarobkowe prowadzi się w organizacjach lotniczych, niebędących ośrodkami szkolenia lotniczego, prowadzących w tym zakresie statutową działalność niezarobkową, wyłącznie dla swych członków. Organizacje te mogą prowadzić szkolenie wyłącznie:

1) na samolotach jednosilnikowych tłokowych i śmigłowcach jednosilnikowych z maksymalną certyfikowaną liczbą miejsc siedzących nie większą niż dla 4 osób oraz na wiatrakowcach:

a) do uzyskania licencji pilota turystycznego - teoretyczne lub praktyczne,

b) do uzyskania, wpisywanych do licencji:

- uprawnień do lotów nocnych VFR,

- uprawnień dotyczących klasy samolotów jednosilnikowych tłokowych i motoszybowców turystycznych,

- uprawnień dotyczących typu śmigłowca jednosilnikowego z maksymalną certyfikowaną liczbą miejsc siedzących nie większą niż dla 4 osób,

c) rozszerzające umiejętności pilota, posiadającego licencję pilota turystycznego, w zakresie przydatnym w jego lotniczej działalności sportowej, turystycznej lub rekreacyjnej w lotach VFR, w tym szkolenie specjalistyczne, o którym mowa w § 30 ust. 2;

2) do uzyskania licencji pilota szybowcowego oraz wpisywanych do niej uprawnień lotniczych, dotyczących rodzaju startu szybowca i uprawnienia lotniczego do lotów na szybowcach z napędem umożliwiającym samodzielny start;

3) na statkach powietrznych kategorii innych niż wymienione w pkt 1 i 2 w zakresie związanym z przedmiotem ich niezarobkowej działalności lotniczej: sportowej, turystycznej i rekreacyjnej do uzyskania licencji oraz uprawnień wpisywanych do tych licencji, które nie uprawniają do zarobkowego wykonywania czynności lotniczych oraz świadectw kwalifikacji.

§ 10. Ośrodki szkolenia lotniczego i organizacje wymienione w § 9 ust. 5 mogą prowadzić szkolenie lotnicze tylko w zakresie objętym posiadanym certyfikatem i tylko w okresie jego ważności oraz przy spełnieniu warunków wymienionych w § 11.

§  11. 

1. Szkolenie lotnicze w ośrodku szkolenia lotniczego i organizacji lotniczej wymienionej w § 9 ust. 5 musi być prowadzone:

1) zgodnie z zatwierdzonymi przez Prezesa Urzędu, do użytku w tym ośrodku albo organizacji, i wprowadzonymi w życie instrukcjami wykonawczymi oraz dokumentami regulaminowymi:

a) instrukcją szkolenia, a w przypadku ośrodka szkolenia mechaników poświadczenia obsługi statku powietrznego - charakterystyką ośrodka określającą organizację i procedury szkolenia lotniczego oraz struktury zarządzania szkoleniem i jego nadzorowanie,

b) instrukcją wykonywania lotów lub odpowiednio instrukcją wykonywania skoków spadochronowych albo instrukcją operacyjną, określającą zasady i procedury organizacji i wykonywania operacji lotniczych związanych ze szkoleniem w locie, kierowania tymi operacjami i sprawowania nad nimi bieżącego nadzoru operacyjnego - w przypadku ośrodków prowadzących szkolenie podczas operacji statków powietrznych,

c) instrukcją zarządzania obsługą techniczną, określającą zasady i procedury organizacji obsługi statków powietrznych - dla ośrodków szkolenia mechaników poświadczania obsługi, prowadzących szkolenie podczas obsługi statków powietrznych oraz pozostałych ośrodków, jeżeli prowadzą obsługę eksploatowanych w ośrodku statków powietrznych,

d) instrukcją systemu jakości, przy czym instrukcja ta nie jest wymagana dla organizacji wymienionej w § 9 ust. 5, jeżeli nie prowadzi szkolenia do licencji lub uprawnień, o których mowa w § 3 pkt 1 lit. a,

e) programami szkoleń, o których mowa w § 5 ust. 2, albo indywidualnym tokiem szkolenia, o którym mowa w § 5 ust. 3;

2) przez kadrę dydaktyczną, posiadającą kwalifikacje i uprawnienia odpowiednie do rodzaju i zakresu szkolenia oraz kierowania nim, której skład jest imiennie wyszczególniony w instrukcji, o której mowa w pkt 1 lit. a;

3) przy wykorzystaniu bazy dydaktycznej, odpowiedniej do rodzaju szkolenia lotniczego;

4) przy wykorzystaniu odpowiednich do rodzaju szkolenia statków powietrznych albo urządzeń treningowych;

5) zgodnie z przepisami ustawy w zakresie ochrony lotnictwa cywilnego.

2. Szkolenie mechaników poświadczenia obsługi statku powietrznego, o którym mowa w § 30 ust. 3, dotyczące typu statku powietrznego, prowadzi się wyłącznie w:

1) organizacji obsługi technicznej statków powietrznych, certyfikowanej do obsługi danego typu, w zakresie obsługi, której dotyczy szkolenie;

2) ośrodku szkolenia mechaników poświadczenia obsługi statku powietrznego, który ma odpowiednią umowę o współpracy szkoleniowej, zawartą z organizacją, o której mowa w pkt 1.

3. Ośrodek szkolenia lotniczego i organizacja lotnicza, o której mowa w § 9 ust. 5, są obowiązane do:

1) utrzymania materialnych środków oraz kadry, wymienionych w ust. 1 pkt 2-4, w stanie, który został wykazany podczas certyfikacji;

2) aktualizacji instrukcji wykonawczych i dokumentów regulaminowych, stosownie do zmian przepisów lotniczych oraz zmian w funkcjonowaniu lub wyposażeniu, i przedkładania proponowanych zmian Prezesowi Urzędu do zatwierdzenia;

3) prowadzenia szkolenia wyłącznie w zakresie określonym w otrzymanym certyfikacie;

4) informowania Prezesa Urzędu o planowanych kursach szkoleniowych lub szkoleniach indywidualnych, z wyprzedzeniem co najmniej 7 dni roboczych w stosunku do planowanej daty rozpoczęcia szkolenia.

§ 12. Prezes Urzędu publikuje w PEL:

1) wytyczne w zakresie instrukcji wykonawczych i dokumentów regulaminowych określonych w § 11 ust. 1 pkt 1;

2) wytyczne dotyczące prowadzenia szkolenia w ośrodkach szkolenia lotniczego oraz organizacji lotniczych, o których mowa w § 9 ust. 5;

3) listę ośrodków szkolenia lotniczego z określeniem ich rodzaju, zgodnie z § 9 ust. 2, oraz zakresu prowadzonego szkolenia i terminu ważności certyfikatu na szkolenie;

4) listę ośrodków szkolenia prowadzących sprawdzenie wiadomości i umiejętności w celu przedłużenia ważności świadectw kwalifikacji oraz uprawnień lotniczych;

5) wzory dokumentów praktyki lotniczej, wymienionych w § 30 ust. 4 pkt 3, odpowiednie dla poszczególnych specjalności członków personelu lotniczego;

6) wytyczne i instrukcje techniczne, dotyczące wydawania dokumentów wymienionych w pkt 1 oraz dokonywania w nich wpisów i potwierdzania ich.

§  13. 

1. Organizacje, o których mowa w § 9 ust. 5, mogą opracowywać wymagane dla ich działalności szkoleniowej jednolite instrukcje wykonawcze i dokumenty regulaminowe, o których mowa w § 11 ust. 1 pkt 1 lit. a-d, oraz programy szkolenia dla potrzeb wszystkich swych placówek terenowych.

2. Instrukcje wykonawcze, dokumenty regulaminowe oraz programy szkolenia, o których mowa w ust. 1, zatwierdza Prezes Urzędu.

Rozdział  3

Zasady sprawdzania kwalifikacji lotniczych, wiadomości i umiejętności

§  14. 

1. Sprawdzanie wiadomości i umiejętności lotniczych przeprowadza się:

1) w procesie szkolenia lotniczego teoretycznego i praktycznego, zgodnie z zatwierdzonymi programami szkolenia lotniczego;

2) przed wydaniem licencji lub uprawnienia lotniczego wpisywanego do licencji;

3) w celu przedłużenia albo wznowienia ważności uprawnienia lotniczego;

4) na podstawie decyzji Prezesa Urzędu, jeżeli w wyniku badania wypadku albo incydentu lotniczego lub wykonywania czynności nadzoru lotniczego powstanie uzasadnione przypuszczenie, że członek personelu lotniczego nie posiada wymaganych wiadomości lub umiejętności.

2. Sprawdzenie wiadomości i umiejętności lotniczych, o którym mowa w ust. 1 pkt 2-4, przeprowadzane jest w celu stwierdzenia spełnienia przez członka personelu lotniczego wymagań niezbędnych do wydania licencji lub uprawnienia lotniczego.

§  15. 

1. Sprawdzanie wiadomości i umiejętności lotniczych w przypadkach, o których mowa w § 14 ust. 1 pkt 1, przeprowadza ośrodek szkolenia lotniczego albo organizacja wymieniona w § 9 ust. 5 w zakresie szkolenia objętego posiadanym certyfikatem.

2. Sprawdzenie wiadomości i umiejętności lotniczych może również przeprowadzić osoba wykonująca, w imieniu Prezesa Urzędu, kontrolę przestrzegania przez ośrodek szkolenia lotniczego lub organizację wymienioną w § 9 ust. 5 przepisów oraz decyzji z zakresu lotnictwa cywilnego.

§  16. 

1. 18  Sprawdzenie wiadomości i umiejętności lotniczych w przypadkach, o których mowa w § 14 ust. 1 pkt 2-4, przeprowadza komisja egzaminacyjna, o której mowa w art. 99 ustawy, lub organizacja szkoleniowa uprawniona do przeprowadzania egzaminów zgodnie z rozporządzeniem nr 2042/2003/WE.

2. Sprawdzenie wiadomości i umiejętności w celu przedłużenia ważności uprawnienia lotniczego, którego ważność, zgodnie z załącznikiem nr 1 do rozporządzenia, wynosi:

1) 12 albo 24 miesiące - jest przeprowadzane w okresie jego ważności, jednak nie wcześniej niż 3 miesiące przed jego upływem;

2) 3 lata albo 5 lat - jest przeprowadzane w okresie jego ważności, jednak nie wcześniej niż 12 miesięcy przed jego upływem.

3. W razie niezachowania terminów, o których mowa w ust. 2, wznowienie ważności uprawnienia lotniczego może nastąpić po sprawdzeniu wiadomości i umiejętności lotniczych, jeżeli zostanie ono przeprowadzone nie później niż:

1) przed upływem 3 miesięcy od dnia wygaśnięcia ważności uprawnienia, o którym mowa w ust. 2 pkt 1;

2) przed upływem 6 miesięcy od dnia wygaśnięcia ważności uprawnienia, o którym mowa w ust. 2 pkt 2.

4. W przypadkach, o których mowa w ust. 2 i 3, okresy przedłużonej albo wznowionej ważności uprawnień lotniczych liczone są od dnia upływu poprzedniego okresu ich ważności.

5. W razie negatywnego wyniku sprawdzenia wiadomości lub umiejętności lotniczych, o którym mowa w ust. 2 i 3:

1) Prezes Urzędu zawiesza ważność uprawnienia przez dokonanie odpowiedniego wpisu do licencji;

2) w protokole sprawdzenia wiadomości i umiejętności lotniczych wskazuje się zakres dodatkowego szkolenia niezbędnego do przywrócenia uprawnienia.

§  16a.  ¹⁹

1. Piloci samolotów, sterowców, śmigłowców i pionowzlotów wykonujący loty poza polską przestrzenią powietrzną oraz kandydaci na te specjalności, którzy muszą posługiwać się radiotelefonem na pokładzie statku powietrznego, jak również nawigatorzy lotniczy, kontrolerzy ruchu lotniczego, praktykanci-kontrolerzy ruchu lotniczego oraz kandydaci na te specjalności, podlegają obowiązkowi sprawdzenia umiejętności mówienia i rozumienia w języku angielskim na poziomie 4 operacyjnym wymaganym przez Aneks 1.

2. Wydanie licencji wraz z uprawnieniem do prowadzenia korespondencji radiotelefonicznej w języku angielskim, wpisanie do licencji uprawnienia do prowadzenia korespondencji w języku angielskim lub potwierdzenie biegłości języka angielskiego jest dokonywane po wykazaniu się przez kandydata umiejętnością mówienia i rozumienia w języku angielskim na poziomie 4 operacyjnym wymaganym przez Aneks 1.

3. Poziom biegłości języka angielskiego podlega sprawdzaniu:

1) co trzy lata, w przypadku osób, które wykażą się znajomością języka angielskiego na poziomie 4 operacyjnym;

2) co sześć lat, w przypadku osób, które wykażą się znajomością języka angielskiego na poziomie 5 rozszerzonym.

4. Nie wymaga się formalnego sprawdzenia biegłości języka angielskiego u kandydatów, którzy wykazali się znajomością tego języka na poziomie eksperckim, określonym w Aneksie 1.

Rozdział  4

Zasady wydawania, cofania, zawieszania i przywracania licencji oraz wynikających z niej uprawnień

§  17. 

1. Licencję lub wpisywane do niej uprawnienie lotnicze wydaje się kandydatowi, który:

1) spełnił wymagania określone w ustawie do wydania tej licencji lub uprawnienia;

2) posiada świadectwo radiooperatora, odpowiednie dla danej licencji, o którym mowa w załączniku nr 1 do rozporządzenia.

2. Licencję wydaje się na okres 5 lat.

3. W przypadku gdy do wydania uprawnienia lotniczego wymagane jest odbycie z wynikiem pozytywnym nadzorowanej praktyki lotniczej, kandydat po złożeniu egzaminu praktycznego otrzymuje upoważnienie Prezesa Urzędu do jej odbycia w oznaczonym zakresie i terminie.

4. Jeżeli kandydat nie zaliczy nadzorowanej praktyki lotniczej w wyznaczonym terminie, Prezes Urzędu wydaje nowe upoważnienie do jej odbycia, po złożeniu przez kandydata kontrolnego egzaminu teoretycznego i praktycznego w zakresie wymaganym do wydania uprawnienia lotniczego.

5. W uzasadnionym przypadku Prezes Urzędu, na wniosek kandydata, może ograniczyć zakres egzaminu kontrolnego albo przedłużyć termin odbycia nadzorowanej praktyki lotniczej.

§  18. 

1. Licencja członka personelu lotniczego podlega wymianie w następujących przypadkach:

1) po upływie terminu 5 lat od dnia jej wydania;

2) po uzyskaniu uprawnienia lotniczego wpisywanego do licencji;

3) po wznowieniu ważności uprawnienia lotniczego, które uprzednio nie było wpisane do licencji;

4) w razie zmiany danych osobowych wpisywanych do licencji;

5) w razie sprostowania błędu;

6) po zapełnieniu miejsc na wpisy inne niż wymienione w pkt 1-4;

7) w razie uszkodzenia, zniszczenia albo utraty druku licencji.

2. Wymiany licencji dokonuje się na wniosek złożony do Prezesa Urzędu. W licencji wydanej w wyniku wymiany wpisuje się uprawnienia lotnicze posiadane przez członka personelu lotniczego w dniu wydania tej licencji.

3. Wydanie licencji przed upływem dwóch lat, a w przypadku licencji uprawniającej do zarobkowego wykonywania czynności lotniczych - przed upływem jednego roku od dnia upływu ważności poprzedniej licencji, następuje po sprawdzeniu wiadomości i umiejętności lotniczych wnioskodawcy.

4. Po upływie terminów, o których mowa w ust. 3, wydanie licencji następuje po odbyciu szkolenia wznawiającego w zakresie określonym w programie szkolenia oraz po złożeniu egzaminu przed komisją egzaminacyjną, o której mowa w art. 99 ustawy.

5. Z zastrzeżeniem ust. 6, członek personelu lotniczego może korzystać z licencji tylko w okresie jej ważności oraz w okresie ważności:

1) odpowiedniego orzeczenia lotniczo-lekarskiego, jeżeli jest ono wymagane, chyba że w licencji wpisane jest co najmniej jedno z uprawnień specjalnych instruktora, wymienionych w załączniku nr 1 do rozporządzenia;

2) co najmniej jednego uprawnienia lotniczego, z tym że:

a) w przypadku pilota samolotowego, śmigłowcowego, wiatrakowcowego, sterowcowego, pilota balonu wolnego, nawigatora, mechanika pokładowego, radiooperatora pokładowego - uprawnienia lotniczego odnoszącego się odpowiednio do klasy albo typu statku powietrznego,

b) w przypadku pilota samolotowego i śmigłowcowego oraz dla licencji nawigatora i mechanika pokładowego - uprawnienia specjalnego instruktora, wymienionego w załączniku nr 1 do rozporządzenia,

c) w przypadku kontrolera ruchu lotniczego - do wykonywania określonego rodzaju kontroli ruchu lotniczego albo uprawnienia specjalnego instruktora, wymienionego w załączniku nr 1 do rozporządzenia,

d) w przypadku informatora służby informacji powietrznej - do wykonywania czynności informatora co najmniej na jednym lotnisku albo co najmniej w jednym sektorze rejonu informacji powietrznej.

6. 20  Pilot szybowcowy, dyspozytor lotniczy i operator tankowania statków powietrznych mogą korzystać z licencji tylko w okresie jej ważności oraz jeżeli od dnia sprawdzenia wiadomości lotniczych upłynął okres nie dłuższy niż:

1) 3 lata - w przypadku pilota szybowcowego;

2) 5 lat - w przypadku dyspozytora lotniczego i operatora tankowania statków powietrznych.

7. 21  Wzory licencji określa załącznik nr 2 do rozporządzenia.

8. Wzory wniosków o wydanie licencji i uprawnień lotniczych, zaświadczeń o ukończeniu szkolenia lotniczego, upoważnień do odbycia praktyki nadzorowanej i zaświadczeń o jej odbyciu i zaliczeniu oraz innych druków związanych z licencjonowaniem określa podręcznik licencjonowania personelu lotniczego (PEL).

§  19. 

1. Licencję, która została zawieszona, przywraca się na wniosek zainteresowanego, jeżeli:

1) upłynął okres zawieszenia licencji;

2) zostały spełnione warunki przywrócenia licencji, określone w decyzji o jej zawieszeniu.

2. Do wniosku, o którym mowa w ust. 1, powinno być załączone orzeczenie lotniczo-lekarskie, a w przypadku, o którym mowa w ust. 1 pkt 2 - również dokumenty potwierdzające spełnienie warunków przywrócenia licencji.

§  20. 

1. Licencję wydaje się na wniosek, do którego załącza się dokumenty potwierdzające spełnienie odpowiednich wymagań dotyczących:

1) sprawności psychicznej i fizycznej;

2) praktyki lotniczej;

3) szkolenia lotniczego teoretycznego i praktycznego.

2. Po utracie ważności poprzedniej licencji nową licencję wydaje się na wniosek o dopuszczenie do egzaminu i wznowienie ważności uprawnienia.

3. Do wniosku, o którym mowa w ust. 2, załącza się dokumenty, o których mowa w ust. 1, oraz dokumenty potwierdzające ukończenie szkolenia lotniczego wznawiającego wiadomości lub umiejętności lotnicze.

4. Przepisy ust. 1 mają odpowiednio zastosowanie do przywracania ważności uprawnienia lotniczego zawieszonego decyzją Prezesa Urzędu, z tym że do wniosku załącza się również dokumenty potwierdzające spełnienie warunków przywrócenia uprawnienia lotniczego, jeżeli zostały określone w decyzji o zawieszeniu tego uprawnienia.

§  21. 

1. W decyzji o zawieszeniu licencji lub uprawnienia lotniczego wpisanego do licencji:

1) określa się okres zawieszenia;

2) można określić warunki przywrócenia zawieszonej licencji lub uprawnienia lotniczego.

2. W decyzji o cofnięciu licencji można określić warunki ponownego wydania licencji.

3. Osoba, której licencja została cofnięta albo zawieszona, ma obowiązek niezwłocznie przekazać ją Prezesowi Urzędu, za pokwitowaniem, chyba że licencja została już uprzednio zatrzymana.

4. W razie zawieszenia uprawnienia lotniczego wpisanego do licencji, jej posiadacz ma obowiązek niezwłocznego zwrotu licencji Prezesowi Urzędu w celu dokonania wpisu o zawieszeniu uprawnienia lotniczego.

Rozdział  5

Uznawanie, cofanie oraz zawieszanie i przywracanie uznania licencji lotniczych lub równoważnych dokumentów wydanych przez właściwy organ obcego państwa

§  22. 

1. Osoba ubiegająca się o uznanie licencji członka personelu lotniczego, wydanej przez właściwy organ obcego państwa, zwanej dalej "obcą licencją", powinna złożyć wniosek oraz kserokopię licencji, a jej oryginał okazać w celu poświadczenia zgodności.

2. Prezes Urzędu może żądać od osoby, o której mowa w ust. 1, okazania dokumentu przebiegu praktyki lotniczej, jeżeli:

1) obca licencja jest wydana niezgodnie ze standardami Aneksu 1 albo

2) obca licencja została wydana w państwie, z którym Rzeczpospolita Polska nie zawarła umowy o uznawaniu licencji członków personelu lotniczego.

3. Jeżeli wnioskodawca ubiega się o uznanie potwierdzenia szkolenia specjalistycznego, o którym mowa w § 30 ust. 2 i 3, Prezes Urzędu może żądać od wnioskodawcy okazania dokumentów potwierdzenia tego szkolenia w państwie wydania licencji.

4. W przypadkach, o których mowa w ust. 2, Prezes Urzędu może odmówić uznania obcej licencji, jeżeli przepisy, zgodnie z którymi została wydana, ustanawiają wymagania łagodniejsze, niż wynikające z prawa polskiego.

5. Przepisu ust. 4 nie stosuje się, jeżeli osoba ubiegająca się o uznanie obcej licencji wyrazi zgodę na poddanie się sprawdzeniu wiadomości i umiejętności przed komisją egzaminacyjną, o której mowa w art. 99 ustawy. W takim przypadku Prezes Urzędu wyznacza termin sprawdzenia wiadomości i umiejętności oraz określa jego zakres.

6. Warunkiem uznania obcej licencji oraz korzystania z niej jest posiadanie orzeczenia lotniczo-lekarskiego, spełniającego co najmniej jeden z następujących warunków:

1) zostało wydane przez państwo członkowskie Zrzeszenia Władz Lotniczych (JAA);

2) zostało wydane przez państwo, z którym Rzeczpospolita Polska zawarła umowę o uznawaniu orzeczeń lotniczo-lekarskich;

3) zostało wydane przez polskie centrum medycyny lotniczej albo polskiego lekarza orzecznika.

7. Uznanie obcej licencji wydaje się na okres nie dłuższy niż do dnia upływu jej ważności.

§  23. 

1. Prezes Urzędu stwierdza uznanie obcej licencji przez wydanie świadectwa uznania licencji, którego wzór jest określony w załączniku nr 2 do rozporządzenia.

2. Uznanie obcej licencji kontrolera ruchu lotniczego wraz z wpisanymi do niej uprawnieniami lotniczymi jest warunkiem odbycia przez niego szkolenia lotniczego w Rzeczypospolitej Polskiej, w zakresie niezbędnym do wykonywania czynności lotniczych wynikających z licencji.

§  24. 

1. W przypadkach, o których mowa w art. 100 ustawy, Prezes Urzędu może:

1) cofnąć lub zawiesić uznanie obcej licencji lub uprawnienia lotniczego wynikającego z licencji;

2) cofnąć lub zawiesić obcą licencję albo uprawnienie lotnicze wynikające z licencji, jeżeli takie prawo wynika z wiążącej Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej lub przepisów międzynarodowych.

2. Do cofnięcia oraz zawieszenia obcej licencji i uprawnienia z niej wynikającego stosuje się odpowiednio przepisy § 21.

§ 25. Przepisy niniejszego rozdziału stosuje się odpowiednio do dokumentów równoważnych licencjom personelu lotniczego, wydanym przez właściwe organy państw obcych.

Rozdział  6

Rejestr personelu lotniczego

§  26. 

1. Prezes Urzędu prowadzi rejestr personelu lotniczego, zwany dalej "rejestrem", na który składają się:

1) lista członków personelu lotniczego;

2) karty osobowe członków personelu lotniczego;

3) teczki osobowe członków personelu lotniczego wraz z zawartymi w nich dokumentami.

2. W karcie osobowej członka personelu lotniczego zamieszcza się następujące dane ewidencyjne:

1) podstawowe dane osobowe członka personelu lotniczego:

a) imiona i nazwisko,

b) nr PESEL i miejsce urodzenia, a w przypadku osób, które nie mają przyznanego numeru PESEL, wpisuje się zamiast niego datę urodzenia,

c) obywatelstwo,

d) adres zamieszkania oraz, na żądanie członka personelu lotniczego, adres dla korespondencji;

2) osobisty numer członka personelu lotniczego, którym oznaczane są wszystkie wydane mu licencje i świadectwa kwalifikacji;

3) wykaz wszystkich licencji oraz świadectw kwalifikacji z uwzględnieniem:

a) oznaczenia licencji lub świadectwa kwalifikacji,

b) daty wydania i okresu, na jaki została wydana licencja lub świadectwo kwalifikacji,

c) wpisanych do licencji albo świadectwa kwalifikacji uprawnień lotniczych, z oznaczeniem terminu ich ważności i przedłużenia ich ważności,

d) okresów zawieszeń licencji albo świadectw kwalifikacji i uprawnień lotniczych wpisanych do tych dokumentów oraz dat przywrócenia ich ważności,

e) oznaczenia oraz daty decyzji oraz prawomocnych orzeczeń sądowych dotyczących cofnięcia, zmiany, zawieszenia i przywrócenia licencji lub świadectwa kwalifikacji oraz wydania, wznowienia ważności i cofnięcia uprawnienia lotniczego wpisywanego do licencji.

3. Teczka osobowa członka personelu lotniczego zawiera:

1) dokumenty złożone w związku z ubieganiem się o wydanie licencji lub świadectwa kwalifikacji oraz o wydanie albo wznowienie ważności wpisywanych do tych dokumentów uprawnień lotniczych;

2) protokoły zaliczonych egzaminów praktycznych, wymaganych do wydania licencji lub świadectw kwalifikacji albo do wydania lub wznowienia ważności wpisywanych do tych dokumentów uprawnień lotniczych;

3) decyzje oraz prawomocne orzeczenia sądowe dotyczące cofnięcia, zmiany, zawieszenia i przywrócenia licencji lub świadectwa kwalifikacji oraz wydania, wznowienia ważności i cofnięcia uprawnienia lotniczego wpisywanego do licencji.

§  27. 

1. Rejestr obejmuje odrębnie prowadzony dział członków personelu lotniczego, którym wydano zaświadczenia o uznaniu obcych licencji lub równoważnych im dokumentów wydanych przez właściwy organ obcego państwa.

2. Do działu rejestru, o którym mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy § 26 ust. 2.

§  28. 

1. Skreślenie członka personelu lotniczego z rejestru następuje:

1) w razie śmierci albo uznania za zmarłego;

2) w razie cofnięcia wszystkich licencji albo świadectw kwalifikacji;

3) w razie upływu terminu 3 lat od dnia upływu terminu ważności licencji lub świadectwa kwalifikacji.

2. Kartę ewidencyjną i teczkę osobową członka personelu lotniczego skreślonego z rejestru przechowuje się w rejestrze w ciągu:

1) 3 lat następujących po roku, w którym nastąpiła jego śmierć;

2) 10 lat następujących po roku:

a) w którym został uznany za zmarłego,

b) w którym upłynął trzyletni termin określony w ust. 1 pkt 3;

3) 5 lat następujących po roku, w którym decyzja o cofnięciu ostatniej licencji albo świadectwa kwalifikacji stała się ostateczna.

3. Po upływie terminów wymienionych w ust. 2 ponownie wykorzystuje się osobisty numer skreślonego członka personelu lotniczego.

§  29. 

1. Dane osobowe członka personelu lotniczego, zawarte w rejestrze i teczce osobowej, podlegają ochronie danych osobowych zgodnie z przepisami o ochronie danych osobowych.

2. Do przetwarzania danych osobowych, o których mowa w ust. 1, nie jest wymagane uzyskanie zgody osoby, której te dane dotyczą.

Rozdział  7

Warunki wykonywania uprawnień wynikających z licencji

§  30. 

1. Członek personelu lotniczego może wykonywać czynności lotnicze wyłącznie w zakresie wynikającym z:

1) licencji, z uwzględnieniem ograniczeń wpisanych do licencji;

2) uprawnień lotniczych, wpisanych do jego licencji;

3) potwierdzeń szkolenia specjalistycznego, o którym mowa w ust. 2 i 3, wpisanych do osobistego dokumentu praktyki lotniczej;

4) upoważnień zamieszczonych w instrukcji operacyjnej albo instrukcji wykonywania lotów organizacji lotniczej świadczącej usługi lotnicze przy użyciu statków powietrznych;

5) pisemnego upoważnienia do wykonywania czynności instruktora, zamieszczonego w odpowiedniej instrukcji wykonawczej ośrodka szkolenia lotniczego albo organizacji wymienionej w § 9 ust. 5, jeżeli wykonuje czynności lotnicze instruktora.

2. Wykonywanie w charakterze dowódcy statku powietrznego lotów, o których mowa w ust. 3.8 załącznika nr 1 oraz w ust. 2.6 załącznika nr 3 do rozporządzenia, wymaga ukończenia z wynikiem pozytywnym szkolenia specjalistycznego w zakresie tych lotów oraz posiadania bieżącej praktyki w tym zakresie.

3. Wykonywanie czynności mechanika poświadczenia obsługi statku powietrznego, w odniesieniu do statku powietrznego, na który uprawnienia lotnicze dotyczące typu nie są wpisywane do licencji, wymaga ukończenia z wynikiem pozytywnym szkolenia specjalistycznego w zakresie tego typu statku powietrznego na zasadach określonych w ust. 5.2.3.6.2 i 5.2.3.6.3 załącznika nr 1 do rozporządzenia oraz posiadania bieżącej praktyki w tym zakresie.

4. Członek personelu lotniczego podczas wykonywania czynności lotniczych, do których uprawnia licencja, jest obowiązany posiadać ją przy sobie wraz z następującymi dokumentami:

1) orzeczeniem lotniczo-lekarskim, jeżeli jest ono wymagane,

2) dokumentem tożsamości ze zdjęciem,

3) aktualnie wypełnionym osobistym dokumentem praktyki lotniczej, do której uprawnia licencja

- chyba że instrukcja operacyjna, instrukcja wykonywania lotów lub instrukcja zarządzania obsługą techniczną stanowi inaczej.

§ 31. Członek personelu lotniczego przy wykonywaniu czynności lotniczych ma obowiązek stosowania się do dotyczących tych czynności:

1) instrukcji użytkowania w locie oraz odpowiednio instrukcji obsługi statków powietrznych oraz równoważnych im lub uzupełniających te instrukcje dokumentów;

2) instrukcji wykonawczej dla organizacji lotniczej świadczącej usługi lotnicze przy użyciu statków powietrznych, ośrodka szkolenia lotniczego i organizacji wymienionej w § 9 ust. 5, organizacji obsługi statków powietrznych oraz organów służb ruchu lotniczego.

§  32. 

1. Członek personelu lotniczego i kandydat na członka personelu lotniczego, odbywający szkolenie w celu uzyskania licencji lub uprawnienia lotniczego, jest obowiązany powstrzymać się od wykonywania czynności lotniczych w przypadku, gdy:

1) odczuwa dolegliwość fizyczną lub psychiczną, która utrudnia mu wykonywanie tych czynności w sposób bezpieczny;

2) znajduje się pod wpływem:

a) leków ograniczających sprawność psychiczną lub fizyczną,

b) alkoholu,

c) narkotyków albo innych środków odurzających.

2. Wykonywanie przez członka personelu lotniczego czynności lotniczych na statkach powietrznych z niehermetyczną kabiną i bez instalacji tlenowej na wysokości powyżej 4.000 m nad poziomem morza wymaga posiadania przez niego orzeczenia lotniczo-lekarskiego wydanego w wyniku badania w komorze niskich ciśnień.

§  33. 

1. Jeżeli pilot zawodowy lub liniowy otrzymał orzeczenie lotniczo-lekarskie z ograniczeniem do wykonywania czynności pilota statku powietrznego wyłącznie z innym pilotem, wchodzącym w skład załogi statku powietrznego, inny pilot:

1) powinien być zaznajomiony z tym ograniczeniem;

2) nie może posiadać orzeczenia lotniczo-lekarskiego z takim samym ograniczeniem;

3) nie może mieć ukończonych 60 lat;

4) powinien znać instrukcję określającą jego dodatkowe obowiązki - jeżeli ograniczenie dotyczy dowódcy statku powietrznego.

2. Jeżeli pilot turystyczny lub szybowcowy otrzymał orzeczenie lotniczo-lekarskie z ograniczeniem do wykonywania czynności dowódcy statku powietrznego wyłącznie z pilotem bezpieczeństwa:

1) lot wykonuje się wyłącznie na statku powietrznym ze zdwojonymi sterownicami;

2) pilot bezpieczeństwa:

a) nie może posiadać licencji z takim samym ograniczeniem,

b) powinien być zaznajomiony z ograniczeniem dowódcy statku powietrznego,

c) powinien znać instrukcję określającą jego dodatkowe obowiązki,

d) powinien zajmować w locie fotel, przy którym znajdują się sterownice.

3. Przepis ust. 2 stosuje się odpowiednio, jeżeli pilot zawodowy lub liniowy, który otrzymał orzeczenie, o którym mowa w ust. 1, wykonuje lot na statku powietrznym, na którym nie jest wymagane wykonywanie czynności drugiego pilota.

4. Przepisy ust. 2 pkt 2 lit. a-c stosuje się odpowiednio do pilota balonu wolnego, który otrzymał orzeczenie, o którym mowa w ust. 2.

5. Instrukcję, o której mowa w ust. 1 pkt 4 oraz ust. 2 pkt 2 lit. c, zatwierdza Prezes Urzędu.

§  34. 

1. Członek personelu lotniczego ma obowiązek stosować się przy wykonywaniu czynności lotniczych do ograniczeń medycznych, zamieszczonych w orzeczeniu lotniczo-lekarskim.

2. Jeżeli z ograniczenia, o którym mowa w ust. 1, wynika obowiązek wykonywania czynności lotniczych tylko przy użyciu szkieł korekcyjnych, członek personelu lotniczego ma obowiązek posiadania, podczas wykonywania tych czynności, zapasowych okularów korekcyjnych.

3. Przepisy ust. 1 i 2 stosuje się również do kandydata uczestniczącego w szkoleniu do licencji lub uprawnienia lotniczego. Ograniczenie wymienione w ust. 1 musi być wpisane do dokumentu przebiegu szkolenia praktycznego.

§ 35. Przepisy § 5 ust. 2 i 3, § 6 i 8 ust. 1 pkt 3 i 4, § 11 ust. 1 pkt 1 lit. a-c i e oraz pkt 2-4, § 13 ust. 2, § 14-17 i 18 ust. 1-3 i 7, § 19-22 i 23 ust. 1, § 24 ust. 1, § 25 i 30 ust. 1 pkt 1-3 i 5 oraz ust. 2 i 4 oraz § 31-34 stosuje się odpowiednio do świadectw kwalifikacji wymienionych w art. 95 ustawy i w § 4 ust. 1 pkt 2 oraz do wpisywanych do nich uprawnień lotniczych.

§  35a.  ²²

1. Prezes Urzędu zawiadamia ICAO o różnicach zachodzących pomiędzy przepisami krajowymi i stosowaną praktyką a międzynarodowymi normami, w rozumieniu art. 38 Konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym, zawartymi w Aneksie 1 oraz wprowadzanymi do niego zmianami.

2. Różnice, o których mowa w ust. 1, publikowane są w Dzienniku Urzędowym Urzędu Lotnictwa Cywilnego.

§ 35b. 23  Dokumenty (Doc) opublikowane przez ICAO, o których mowa w Aneksie 1, stosuje się od dnia wejścia w życie rozporządzenia, wydanego na podstawie art. 3 ust. 4 ustawy, wprowadzającego do stosowania dokument, do którego odwołuje się Aneks 1.

Rozdział  8

Przepisy przejściowe i końcowe

§  36. 

1. Prezes Urzędu dokonuje, na wniosek członka personelu lotniczego, wymiany jego licencji i uprawnień lotniczych do nich wpisanych, wydanych na podstawie rozporządzenia Ministra Komunikacji z dnia 10 września 1986 r. w sprawie personelu lotniczego (Dz. U. Nr 41, poz. 199 oraz z 2001 r. Nr 131, poz. 1476), zwanego dalej "rozporządzeniem", na licencje i uprawnienia lotnicze na zasadach określonych w ust. 2-4. Wymiana może nastąpić najpóźniej w dniu upływu ważności dotychczasowych licencji.

2. Licencje i uprawnienia lotnicze, o których mowa w ust. 1, podlegają wymianie na odpowiadające im licencje i uprawnienia lotnicze o tych samych nazwach, z tym że:

1) licencja pilota samolotowego zawodowego II klasy - na licencję pilota samolotowego zawodowego;

2) licencja pilota samolotowego zawodowego I klasy - na licencję pilota samolotowego zawodowego albo na licencję pilota samolotowego liniowego, stosownie do treści wniosku o jej wymianę i udokumentowanego spełnienia wymagań przez wnioskodawcę;

3) licencja mechanika lotniczego obsługi - na odpowiednią licencję mechanika poświadczenia obsługi statku powietrznego;

4) uprawnienia lotnicze, dotyczące typu statku powietrznego, potwierdzone wpisem w osobistym dokumencie praktyki lotniczej lub uwiarygodnione w inny sposób:

a) na uprawnienia wpisywane do licencji pilotów, dotyczące odpowiednio kategorii, klasy albo typu statku powietrznego, wymienione w ust. 2.5.1 załącznika nr 1 do rozporządzenia, z zachowaniem ewentualnych ograniczeń odnoszących się do klasy balonu wolnego, wymienionych w ust. 2.6.11.5 pkt 1 lit. a oraz b załącznika nr 1 do rozporządzenia,

b) na uprawnienia lotnicze dotyczące typu statku powietrznego wpisywane do licencji nawigatora, mechanika pokładowego i radiooperatora pokładowego;

5) uprawnienie do lotów nocnych VFR, potwierdzone wpisem w osobistym dokumencie praktyki lotniczej pilota samolotowego lub śmigłowcowego albo w inny wiarygodny sposób - na uprawnienie do lotów nocnych VFR, wpisywane do licencji pilota samolotowego albo śmigłowcowego turystycznego;

6) uprawnienie instruktora samolotowego i śmigłowcowego klasy II - odpowiednio na uprawnienie instruktora samolotowego i śmigłowcowego szkolenia zasadniczego ograniczone - klasy 2;

7) uprawnienia instruktora samolotowego i śmigłowcowego klasy I - odpowiednio na uprawnienie instruktora samolotowego i śmigłowcowego szkolenia zasadniczego - klasy 1;

8) uprawnienie instruktora balonu wolnego i szybowcowego klasy II - odpowiednio na uprawnienie instruktora balonowego i szybowcowego ograniczone - klasy 2;

9) uprawnienia instruktora spadochronowego klasy II lub klasy I - na uprawnienie instruktora spadochronowego;

10) uprawnienia instruktora spadochronowego klasy II lub klasy I z ograniczeniem do wykonywania czynności instruktora spadochronowego bez prawa wykonywania skoków spadochronowych - na uprawnienie specjalne instruktora spadochronowego bez prawa wykonywania czynności instruktora spadochronowego na pokładzie statku powietrznego i bez prawa wykonywania skoków;

11) uprawnienie do lotów gaśniczych lub agro, potwierdzone wpisem w osobistym dokumencie praktyki lotniczej lub w inny wiarygodny sposób - odpowiednio na uprawnienie do lotów gaśniczych lub agro;

12) następujące uprawnienia kontrolera ruchu lotniczego:

a) do kontroli zbliżania - na uprawnienie do kontroli zbliżania radarowej,

b) do kontroli obszaru - na uprawnienie do kontroli obszaru proceduralnej,

c) inne uprawnienia, niż wymienione w lit. a i b - odpowiednio na uprawnienia:

- do kontroli lotniska instrumentalnego, do kontroli zbliżania radarowej lub do kontroli obszaru proceduralnej - na podstawie posiadanego przez wnioskodawcę uprawnienia do kontroli radarowej, innych wpisów w jego licencji i posiadanych przez niego dokumentów dotyczących praktyki lotniczej,

- instruktora szkolenia operacyjnego lub specjalne instruktora symulatorowego - na podstawie posiadanych przez niego dokumentów dotyczących praktyki lotniczej i uprawnień instruktora wydanych przez państwowy organ zarządzania ruchem lotniczym;

13) uprawnienia mechanika lotniczego obsługi, o których mowa w ust. 4.1.1.2.2, 4.1.1.2.3 i 4.1.1.2.4 załącznika do rozporządzenia, o którym mowa w § 36 ust. 1 - odpowiednio na uprawnienia lotnicze:

a) określone w wymaganiach, o których mowa w ust. 5.2.2 załącznika nr 1 do rozporządzenia, wpisywane do licencji mechanika poświadczenia obsługi statku powietrznego,

b) określone w ust. 5.2.3.6 załącznika nr 1 do rozporządzenia, wpisywane do licencji mechanika poświadczenia obsługi statku powietrznego;

14) uprawnienia instruktora, jeżeli nie mają odpowiedników o tych samych nazwach określonych w niniejszym rozporządzeniu - odpowiednio na uprawnienia:

a) instruktora samolotowego na klasę samolotów jednosilnikowych tłokowych lądowych albo wodnych albo jednosilnikowych z napędem turbośmigłowym lub odrzutowym lądowych albo wodnych - jeżeli wnioskodawca posiada uprawnienie instruktora samolotowego innego rodzaju i spełnia wymagania określone w ust. 3.4.6.1.3 pkt 1 lit. a załącznika nr 1 do rozporządzenia,

b) instruktora samolotowego na klasę samolotów wielosilnikowych lądowych albo wodnych albo na typ samolotu wielosilnikowego z załogą jednoosobową z napędem turbośmigłowym albo odrzutowym - jeżeli wnioskodawca posiada uprawnienie instruktora samolotowego innego rodzaju i spełnia wymagania określone w ust. 3.4.6.1.4 pkt 1 lit. a załącznika nr 1 do rozporządzenia,

c) instruktora samolotowego na typ samolotu AN-2 - jeżeli wnioskodawca spełnia wymagania określone w ust. 3.4.6.1.6 pkt 1 załącznika nr 1 do rozporządzenia,

d) instruktora samolotowego w lotach według wskazań przyrządów (IFR) - jeżeli wnioskodawca posiada uprawnienie instruktora samolotowego innego rodzaju i spełnia wymagania określone w ust. 3.4.6.1.7 pkt 1 lit. a załącznika nr 1 do rozporządzenia,

e) instruktora śmigłowcowego na typ śmigłowca z załogą jednoosobową - jeżeli wnioskodawca posiada uprawnienie instruktora śmigłowcowego oraz spełnia wymagania określone w ust. 3.4.6.2.3 pkt 1 załącznika nr 1 do rozporządzenia,

f) instruktora śmigłowcowego na typ śmigłowca z załogą wieloosobową - jeżeli wnioskodawca posiada uprawnienie instruktora śmigłowcowego oraz spełnia wymagania określone w ust. 3.4.6.2.4 pkt 1 załącznika nr 1 do rozporządzenia,

g) instruktora śmigłowcowego w lotach według wskazań przyrządów (IFR) - jeżeli wnioskodawca posiada uprawnienie instruktora śmigłowcowego innego rodzaju i spełnia wymagania określone w ust. 3.4.6.2.5 pkt 1 lit. a załącznika nr 1 do rozporządzenia

- stosownie do treści wniosku o ich wymianę i udokumentowanego spełnienia wymagań przez wnioskodawcę.

3. Przy wymianie licencji pilota samolotowego turystycznego albo pilota śmigłowcowego turystycznego, w której nie było wpisane uprawnienie do lotów kontrolowanych VFR, wpisuje się ograniczenie do wykonywania lotów wyłącznie w ruchu lotniczym niekontrolowanym, chyba że posiadacz tej licencji odbył szkolenie do licencji pilota turystycznego według programu szkolenia samolotowego lub śmigłowcowego, obejmującego wszystkie procedury wykonywania lotów VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym.

4. Przy wymianie licencji kontrolera ruchu lotniczego, która nie uprawniała do posługiwania się językiem angielskim w korespondencji radiotelefonicznej, do nowej licencji wpisuje się ograniczenie do prowadzenia korespondencji radiotelefonicznej wyłącznie w języku polskim. Do licencji kontrolera ruchu lotniczego z takim ograniczeniem nie może być wpisane uprawnienie lotnicze operacyjne, dotyczące obszaru kontrolowanego oraz lotnisk wykorzystywanych do ruchu lotniczego międzynarodowego i przestrzeni powietrznych związanych z tymi lotniskami, a także uprawnienie instruktora.

§  37. 

1. Osobie, która przed wejściem w życie niniejszego rozporządzenia uzyskała kwalifikacje w zakresie wiedzy, umiejętności i praktyki, a także uzyskała uprawnienia do wykonywania czynności lotniczych wydane przez upoważnione organizacje lotnicze lub władzę lotniczą, Prezes Urzędu, bez egzaminu państwowego, wydaje odpowiednio do potwierdzonego zakresu kwalifikacji, wraz z właściwymi uprawnieniami lotniczymi:

1) licencje lotniczą, o której mowa w:

a) art. 94 ust. 6 pkt 1 lit. g-j lub w pkt 6 ustawy,

b) § 4 ust. 1 rozporządzenia;

2) świadectwo kwalifikacji, o którym mowa w:

a) art. 95 ust. 2 ustawy,

b) § 4 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia.

2. Licencję i uprawnienia lotnicze, o których mowa w ust. 1, wydaje się na podstawie przedstawionych przez wnioskodawcę:

1) wpisów w licencji lotniczej albo w innych dokumentach równoważnych;

2) wpisów w dokumentach praktyki lotniczej lub przebiegu szkolenia lotniczego;

3) innych wiarygodnych dokumentów, dotyczących ukończonego przez niego szkolenia lotniczego lub praktyki lotniczej.

§ 37a. 24  Osoby podejmujące po dniu 1 maja 2005 r. wykonywanie zadań określonych dla operatora tankowania statków powietrznych mogą je wykonywać po:

1) przeszkoleniu przez pracodawcę lub

2) sprawdzeniu przez pracodawcę posiadania przez te osoby odpowiednich kwalifikacji - zgodnie z wytycznymi Prezesa Urzędu ogłoszonymi w Dzienniku Urzędowym Urzędu Lotnictwa Cywilnego, jednak nie dłużej niż do dnia 1 maja 2007 r.

§ 38. Traci moc rozporządzenie Ministra Komunikacji z dnia 10 września 1986 r. w sprawie personelu lotniczego (Dz. U. Nr 41, poz. 199 oraz z 2001 r. Nr 131, poz. 1476).

§ 39. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia.

(Załączniki do rozporządzenia stanowią oddzielny załącznik do niniejszego numeru)

..................................................

Notka Redakcji Systemu Informacji Prawnej LEX

Grafiki zostały zamieszczone wyłącznie w Internecie. Obejrzenie grafik podczas pracy z programem Lex wymaga dostępu do Internetu.

..................................................

ZAŁĄCZNIK

LICENCJONOWANIE PERSONELU LOTNICZEGO

Załącznik Nr  1  ²⁵

SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA DLA POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW LICENCJI. RODZAJE UPRAWNIEŃ LOTNICZYCH WPISYWANYCH DO LICENCJI ORAZ WYMAGANIA DOTYCZĄCE ICH WYDAWANIA, PRZEDŁUŻANIA I WZNAWIANIA WAŻNOŚCI UPRAWNIEŃ LOTNICZYCH

Rozdział  1

Określenia i przepisy wspólne

1.1. Określenia i skróty

W niniejszym załączniku mają zastosowanie następujące określenia i skróty zamieszczone w porządku alfabetycznym wraz z definicją albo opisem znaczenia:

- Akrobacja normalna. Akrobacja, w której nie występują figury z przeciążeniem ujemnym.

- Akrobacja odwrócona. Akrobacja obejmująca figury z obciążeniem i przeciążeniem ujemnym.

- Aneks. Załącznik do Konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym.

- Balon wolny. Statek powietrzny utrzymujący się w powietrzu na skutek wyporu aerostatycznego, który w czasie lotu nie jest połączony mechanicznie z ziemią.

- Balon wolny z napędem - sterowiec turystyczny. Balon wolny z zabudowanym zespołem napędowym, umożliwiającym mu lot poziomy wznoszący lub zniżanie w masie powietrza, z ilością miejsc dla pilota i pasażerów nie większą niż 5.

- Certyfikowana organizacja szkolenia lotniczego. Organizacja określona w § 9 ust. 5 rozporządzenia, posiadająca ważny certyfikat na prowadzenie szkolenia w oznaczonym zakresie.

- Czas lotu balonu wolnego. Całkowity czas od momentu, gdy kosz balonu, który uzyskał zdolność do lotu, straci całkowicie kontakt z podłożem i zostanie uwolniony od lin cumowniczych do momentu, w którym kosz balonu zatrzyma się po ostatnim w danym locie zetknięciu z podłożem.

- Czas lotu motoszybowca turystycznego albo samolotu, albo sterowca. Całkowity czas od momentu, kiedy ten statek powietrzny rozpocznie poruszanie się za pomocą własnego napędu w celu wykonania startu do lotu, do momentu zatrzymania się na miejscu postoju po zakończonym locie.

- Czas lotu szybowca. Całkowity czas od momentu, kiedy szybowiec rozpocznie poruszanie się za pomocą własnego lub zewnętrznego napędu w celu wykonania startu do lotu, do momentu zatrzymania się po lądowaniu.

- Czas lotu śmigłowca. Całkowity czas od momentu uruchomienia wirnika śmigłowca w celu wykonania startu do lotu, do momentu zatrzymania się wirnika śmigłowca po zakończonym locie.

- Czas lotu wiatrakowca. Całkowity czas od momentu, kiedy wiatrakowiec rozpocznie poruszanie się za pomocą własnego napędu w celu wykonania startu do lotu albo od momentu uruchomienia się jego wirnika, w zależności od tego, co na danym typie następuje wcześniej, do momentu zatrzymania się na miejscu postoju po zakończonym locie albo do momentu zatrzymania się wirnika wiatrakowca po zakończonym locie, w zależności od tego, co na danym typie następuje później.

- Czas lotu z widocznością. Czas lotu, w którym co najmniej pilotowanie statku powietrznego odbywa się wg zewnętrznych punktów odniesienia.

- Czas lotu według wskazań przyrządów. Czas lotu, w którym pilotowanie albo pilotowanie i nawigowanie statku powietrznego w powietrzu odbywa się wyłącznie wg wskazań przyrządów, bez wykorzystania zewnętrznych punktów odniesienia.

- Czas lotu IFR. Czas, w którym lot wykonywany jest zgodnie z przepisami dla lotów według wskazań przyrządów.

- Dowódca (pierwszy pilot). Pilot wyznaczony do pełnienia czynności dowódcy statku powietrznego.

- Drugi pilot. Pilot wchodzący w skład załogi wieloosobowej statku powietrznego, niebędący jego dowódcą.

- ECEAC. Europejska Konferencja Lotnictwa Cywilnego - European Civil Aviation Conference.

- Egzamin praktyczny. Sprawdzenie umiejętności praktycznych, wymaganych na wydanie albo ponowne wydanie licencj, albo wydanie uprawnienia lotniczego, połączone ze sprawdzeniem wiadomości, wymaganych na to uprawnienie, w zakresie, jaki egzaminator uzna za niezbędny, kierując się wymaganiami przepisów i programów szkolenia.

- Europejska Organizacja do Spraw Bezpieczeństwa Żeglugi Powietrznej (EUROCONTROL). Organ Unii Europejskiej powołany do zapewnienia bezpieczeństwa żeglugi powietrznej - European Organisation For The Safety Of Air Navigation.

- EMPL-ATC. Europejski Podręcznik Licencjonowania Personelu - Kontrolerzy Ruchu Lotniczego, wydany przez EUROCONTROL - European Personnel Licensing - Air Traffic Controllers - HUM.ET1.ST08.10000-STD-01.

- ESARR. Wymagania EUROCONTROL w Zakresie Przepisów Bezpieczeństwa - EUROCONTROL Safety Regulatory Requirement.

- ESARR-5. Wymagania ESARR - Personel Służb Zarządzania Ruchem Lotniczym - Air Traffic Services Personnel.

- ICAO. Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego - International Civil Aviation Organisation.

- IFR. Przepisy dla lotów według wskazań przyrządów - Instrument Flight Rules.

- IMC. Warunki meteorologiczne dla lotów według wskazań przyrządów - Instrument Meteorological Conditions.

- Instruktor szkolenia praktycznego. Członek personelu lotniczego posiadający wpisane do licencji ważne uprawnienie instruktora, mechanik poświadczenia obsługi upoważniony do prowadzenia szkolenia kandydatów na mechaników poświadczenia obsługi i mechaników poświadczenia obsługi.

- Instruktor szkolenia teoretycznego. Osoba upoważniona do prowadzenia szkolenia teoretycznego w ośrodku szkolenia lotniczego albo w certyfikowanej organizacji szkolenia lotniczego.

- Instruktor balonowy. Pilot balonu wolnego, który posiada w swej licencji wpisane ważne uprawnienie instruktora.

- Instruktor-kontroler ruchu lotniczego. Kontroler ruchu lotniczego, który posiada w swej licencji wpisane ważne uprawnienie instruktora.

- Instruktor pilot. Pilot, który posiada w swej licencji wpisane ważne uprawnienie instruktora.

- Instruktor praktykant. Pilot posiadający ważne upoważnienie wydane przez Prezesa Urzędu do odbywania praktyki instruktorskiej pod nadzorem uprawnionego instruktora.

- Instruktor samolotowy. Pilot samolotowy, który posiada w swej licencji wpisane ważne uprawnienie instruktora.

- Instruktor spadochronowy. Skoczek spadochronowy zawodowy, który posiada w swej licencji wpisane ważne uprawnienie instruktora.

- Instruktor sterowcowy. Pilot sterowcowy, który posiada w swej licencji wpisane ważne uprawnienie instruktora.

- Instruktor symulatorowy. Osoba, która posiada ważne uprawnienie instruktora symulatorowego, wpisane do licencji, uprawniające do prowadzenia szkolenia na określonym urządzeniu treningowym i w oznaczonym zakresie. Może to być uprawnienie instruktora symulatorowego samolotowego, śmigłowcowego, instruktora symulatorowego nawigatora, mechanika pokładowego albo instruktora symulatorowego-kontrolera ruchu lotniczego.

- Instruktor typu-mechanik pokładowy. Mechanik pokładowy, który posiada w swej licencji wpisane ważne uprawnienie instruktora szkolenia na typ statku powietrznego.

- Instruktor typu-nawigator. Nawigator, który posiada w swej licencji wpisane ważne uprawnienie instruktora szkolenia na typ statku powietrznego.

- Instruktor szybowcowy. Pilot szybowcowy, który posiada w swej licencji wpisane ważne uprawnienie instruktora.

- Instruktor śmigłowcowy. Pilot śmigłowcowy, który posiada w swej licencji wpisane ważne uprawnienie instruktora.

- Instruktor wiatrakowcowy. Pilot wiatrakowcowy, który posiada w swej licencji wpisane ważne uprawnienie instruktora.

- JAA. Zrzeszenie Władz Lotniczych - Joint Aviation Authorities.

- JAR. Wspólne Wymagania Lotnicze - Joint Aviation Requirements.

- JAR-FCL-1. Wspólne Wymagania Lotnicze - Licencjonowanie załogi lotniczej - Samoloty - Flight Crew Licensing (Aeroplanes).

- JAR-FCL-2. Wspólne Wymagania Lotnicze - Licencjonowanie załogi lotniczej - Śmigłowce - Flight Crew Licensing (Helicopters).

- JAR-FCL-3. Wspólne Wymagania Lotnicze - Licencjonowanie załogi lotniczej - Medycyna - Flight Crew Licensing (Medical).

- JAR-FCL-4. Wspólne Wymagania Lotnicze - Licencjonowanie załogi lotniczej - Mechanicy pokładowi - Flight Crew Licensing (Flight Engineers).

- (uchylony).

- (uchylony).

- (uchylony).

- (uchylony).

- (uchylony).

- JAR-FSTD A - Wspólne Wymagania Lotnicze - Samolotowe szkoleniowe urządzenia symulacji lotu - Aeroplane Flight Simulation Training Devices.

- JAR-FSTD H - Wspólne Wymagania Lotnicze - Śmigłowcowe szkoleniowe urządzenia symulacji lotu - Helicopter Flight Simulation Training Devices.

- JAR-23. Wspólne Wymagania Lotnicze - Samoloty kategorii normalnej, użytkowej, akrobacyjnej i małego transportu (commuter) - Normal, Utility, Aerobatics and Commuter Category Aeroplanes.

- JAR-25. Wspólne Wymagania Lotnicze - Samoloty duże - Large Aeroplanes.

- JAR-27. Wspólne Wymagania Lotnicze - Wiropłaty małe - Small Rotorcraft.

- JAR-29. Wspólne Wymagania Lotnicze - Wiropłaty duże - Large Rotorcraft.

- JAR-66. Wspólne Wymagania Lotnicze - Personel poświadczający obsługę techniczną statków powietrznych - Certifying Staff Maintenance.

- (uchylony).

- (uchylony).

- Kategoria statku powietrznego. Rodzaj statków powietrznych o wspólnych cechach podstawowych, istotnie odróżniających go od innych rodzajów statków powietrznych. Na potrzeby licencjonowania wyróżnia się następujące kategorie statków powietrznych: samoloty, motoszybowce turystyczne, śmigłowce, wiatrakowce, sterowce, balony wolne, szybowce, motoszybowce i spadochrony.

- Kategoria samolotu albo śmigłowca. Oznaczenie przeznaczenia użytkowego samolotu albo śmigłowca, określone w certyfikacie typu i świadectwie zdatności do lotu, np. kategoria samolotów transportowych.

- Licencja klasy wyższej. Licencja członka personelu lotniczego danej specjalności, dla otrzymania której wymagania są wyższe niż dla innej licencji danej specjalności, np. licencja pilota liniowego jest licencją klasy wyższej niż licencja pilota zawodowego albo turystycznego.

- Lot AGRO. Lot VFR wykonywany na wysokości mniejszej niż określona przez przepisy dla lotów VFR, podczas którego ze statku powietrznego rozprzestrzeniane są substancje działające chemicznie lub biologicznie na biosferę ziemi lub wody. Do lotu AGRO zalicza się również dolot z miejsca załadowania statku powietrznego do miejsca operacji, niezbędne manewry wyprowadzania statku powietrznego na kierunki nalotów, podczas których jest rozprzestrzeniana substancja, i dolot do miejsca powtórnego załadunku lub postoju statku powietrznego.

- Lot IFR. Lot wykonywany zgodnie z przepisami dla lotów według wskazań przyrządów.

- Lot przeciwpożarowy gaśniczy. Lot, w którym ze statku powietrznego są rozprzestrzeniane substancje gaśnicze.

- Lot doskonalący. Lot szkoleniowy, którego celem jest doskonalenie, utrwalenie lub utrzymanie umiejętności nabytych w wyniku wcześniej zaliczonego szkolenia.

- Lot egzaminacyjny. Lot szkoleniowy, którego celem jest sprawdzenie i ocena opanowania wymaganych umiejętności umożliwiające podjęcie decyzji w sprawie zaliczenie etapu lub całego szkolenia.

- Lot próbny doświadczalny. Lot uznany za lot wykonywany w takim charakterze przez odrębne przepisy wydane na podstawie art. 53 ust. 3 ustawy.

- Lot próbny kontrolny. Lot uznany za lot wykonywany w takim charakterze przez odrębne przepisy wydane na podstawie art. 53 ust. 3 ustawy.

- Lot szkoleniowy. Wspólne określenie, obejmujące loty związane ze szkoleniem (lot szkolny, doskonalący i egzaminacyjny).

- Lot szkolny. Lot szkoleniowy, którego celem jest nauczanie umiejętności lotniczych.

- Lot VFR. Lot wykonywany według przepisów dla lotów z widzialnością.

- Motoszybowiec turystyczny. Szybowiec silnikowy, z integralnie zabudowanym silnikiem niechowanym w locie i śmigłem niechowanym w locie, zdolny do wykonania startu i wznoszenia przy użyciu własnego napędu.

- Nawigowanie. Zespół czynności pilota albo ucznia-pilota lub nawigatora, których celem jest zapewnienie lotu statku powietrznego po określonej trasie albo w rejonie określonym granicami geograficznymi i poziomymi.

- Oblot. Pierwszy albo pierwszy i kilka następnych lotów prototypu, objętych programem oblotu - częścią programu prób.

- Obsługa naziemna (statku powietrznego). Obsługa statku powietrznego, wykonywana przez załogę statku powietrznego lub pod jej nadzorem na ziemi, inna niż obsługa techniczna.

- Obsługa techniczna (statku powietrznego). Obsługa statku powietrznego i jego zespołów, której czynności, metody oraz terminy albo okoliczności wykonania określone są w instrukcji obsługi technicznej statku i jego zespołów lub w dokumentach uzupełniających. Obsługa techniczna jest wykonywana przez lub pod nadzorem uprawnionego mechanika poświadczenia obsługi i przez niego poświadczana.

- Operator tankowania statków powietrznych. Wykonuje prace związane z całym procesem tankowania statków powietrznych o masie powyżej 10 MTOW.

- PEL. Podręcznik licencjonowania.

- Pilot. Osoba posiadająca licencję pilota.

- Pilot doświadczalny. Pilot, do którego licencji wpisane jest uprawnienie pilota doświadczalnego.

- Pilot monitorujący. Pilot załogi wieloosobowej, który zgodnie z decyzją dowódcy statku powietrznego wykonuje czynności lotnicze pilota, polegające głównie na monitorowaniu przebiegu lotu i czynności pilota sterującego.

- Pilot sterujący. Pilot załogi wieloosobowej, który zgodnie z decyzją dowódcy statku powietrznego wykonuje czynności lotnicze pilota, polegające głównie na pilotowaniu statku powietrznego i nawigowaniu.

- Pilotowanie. Zespół czynności pilota albo ucznia-pilota, polegających na wykonywaniu manewrów statku powietrznego przy użyciu sterownic, znajdujących się w kabinie załogi. W pilotowaniu może uczestniczyć mechanik pokładowy, w zakresie określonym w instrukcji użytkowania statku powietrznego i decyzjami dowódcy statku powietrznego.

- Prototyp statku powietrznego. Pierwszy albo kilka pierwszych statków powietrznych nowego typu przeznaczonych do prób naziemnych lub w locie.

- Podlot. Manewr śmigłowca zastępujący kołowanie, polegający na wykonaniu lotu na wysokości nieprzekraczającej 10 m nad powierzchnią ziemi z prędkością mniejszą niż 37 km/godz. - 20 węzłów - Air taxiing.

- Przelot. Lot, który przebiega w części poza przestrzeniami powietrznymi, w których odbywa się ruch nadlotniskowy lub jest związany z lądowaniem w innym miejscu, tj. na innym lotnisku albo lądowisku, niż wykonano start do tego lotu. Przelot może być również wykonany z lądowaniem w miejscu, w którym odbył się start - Cross country flight.

- Radionawigacja. Prowadzenie nawigacji z wykorzystaniem sygnałów radiowych.

- Ruch lotniczy kontrolowany. Ruch lotniczy, wobec którego zapewniona jest służba kontroli ruchu lotniczego.

- Ruch lotniczy niekontrolowany. Ruch lotniczy, wobec którego nie jest zapewniona służba kontroli ruchu lotniczego.

- Samolot. Statek powietrzny, cięższy od powietrza, napędzany silnikiem albo silnikami, uzyskujący siłę nośną, niezbędną do utrzymania się w powietrzu na skutek zjawisk aerodynamicznych, występujących podczas lotu na jego powierzchniach stanowiących nieruchome elementy jego konstrukcji.

- Skoczek spadochronowy. Osoba posiadająca świadectwo kwalifikacji skoczka spadochronowego albo licencję skoczka spadochronowego zawodowego.

- Skoczek spadochronowy zawodowy. Skoczek spadochronowy posiadający licencję skoczka spadochronowego zawodowego.

- Skok egzaminacyjny. Skok spadochronowy szkoleniowy, którego celem jest sprawdzenie i ocena opanowania wymaganych umiejętności, umożliwiające podjęcie decyzji w sprawie zaliczenia etapu lub całego szkolenia.

- Skok doskonalący. Skok spadochronowy szkoleniowy, którego celem jest doskonalenie, utrwalenie lub utrzymanie umiejętności nabytych w wyniku szkolenia zaliczonego.

- Skok szkoleniowy. Wspólne określenie, obejmujące skoki spadochronowe związane ze szkoleniem (skok szkolny, doskonalący i egzaminacyjny).

- Skok szkolny. Skok spadochronowy szkoleniowy, którego celem jest nauczanie umiejętności wymaganych od skoczka spadochronowego.

- Spadochron. Statek powietrzny cięższy od powietrza, który na skutek występowania siły aerodynamicznej na jego powierzchni, rozwijanej podczas swobodnego spadania, stabilizuje prędkość opadania własnego do wartości umożliwiającej bezpieczne lądowanie.

- Sprawdzian umiejętności. Sprawdzenie umiejętności praktycznych, wymaganych do przedłużenia ważności uprawnienia lotniczego, połączone ze sprawdzeniem wiadomości, wymaganych na to uprawnienie, w zakresie, jaki dokonujący sprawdzenia uzna za właściwy.

- Statek powietrzny z załogą jednoosobową. Statek powietrzny dopuszczony zgodnie z jego certyfikatem typu lub innym równoważnym dokumentem do użytkowania z minimalną załogą składającą się z jednego pilota.

- Statek powietrzny z załogą wieloosobową. Statek powietrzny dopuszczony zgodnie z jego certyfikatem typu lub innym równoważnym dokumentem do użytkowania z minimalną załogą składającą się co najmniej z dwu pilotów.

- Sterowiec. Statek powietrzny lżejszy od powietrza napędzany silnikiem, który w czasie lotu nie jest połączony mechanicznie z ziemią.

- Symulator lotu. Replika w pełnej skali danego typu lub wyrobu, modelu i egzemplarza kabiny załogi lub pokładu samolotu, włączając w to pełne wyposażenie i programy komputerowe, posiadająca system wizualizacji, zapewniający obraz otoczenia widzianego z kabiny załogi lub pokładu samolotu, a także system kinematyczny, generujący ruch kabiny pilota. Jakość działania systemu powinna być zgodna z minimalnymi standardami dla Kwalifikacji symulatorów.

- Szkolenie praktyczne. Szkolenie, którego celem jest nabycie umiejętności lotniczych praktycznego wykonywania czynności lotniczych, wraz z niezbędną wiedzą stosowaną o zasadach ich wykonywania.

- Szkolenie praktyczne naziemne. Szkolenie praktyczne ucznia-pilota, ucznia-skoczka spadochronowego, pilota albo skoczka spadochronowego prowadzone na ziemi.

- Szkolenie praktyczne w locie. Szkolenie praktyczne ucznia-pilota albo pilota na pokładzie statku powietrznego w czasie lotu.

- Szkolenie symulatorowe. Szkolenie praktyczne na symulatorze albo innym urządzeniu treningowym.

- Szkolenie teoretyczne. Szkolenie, którego celem jest nabycie wiadomości lotniczych.

- Szybowiec. Statek powietrzny, cięższy od powietrza, uzyskujący siłę nośną, niezbędną do utrzymania się w powietrzu na skutek zjawisk aerodynamicznych występujących podczas lotu na jego powierzchniach pozostających w tym czasie w niezmiennym położeniu, który podczas lotu swobodnego nie jest zależny od silnika.

- Szybowiec z napędem. Szybowiec z zespołem napędowym, który stanowi jego integralną część konstrukcyjną, inny niż motoszybowiec turystyczny.

- Śmigłowiec. Statek powietrzny uzyskujący siłę nośną, niezbędną do utrzymania się w powietrzu na skutek zjawisk aerodynamicznych występujących podczas lotu, głównie na jego napędzanych silnikiem albo silnikami wirnikach nośnych.

- Typ statku powietrznego. Wszystkie statki powietrzne zbudowane według tego samego, podstawowego projektu łącznie z jego wszystkimi modyfikacjami, z wyjątkiem takich modyfikacji, które powodują zmianę właściwości pilotażowych, składu załogi, charakterystyk lotu.

- Uczeń-pilot. Osoba odbywająca szkolenie teoretyczne lub praktyczne, nieposiadająca licencji pilota.

- Uczeń-skoczek spadochronowy. Osoba odbywająca szkolenie praktyczne w skokach spadochronowych, nieposiadająca świadectwa kwalifikacji skoczka spadochronowego.

- Ukończenie szkolenia (teoretycznego lub praktycznego). Spełnienie przez uczestnika wymagań programu szkolenia, dotyczących udziału w zajęciach szkoleniowych, przy ewentualnym uwzględnieniu ustalonego dla niego indywidualnego toku szkolenia.

- Urządzenie treningowe. Urządzenie symulujące częściowo środowisko kabiny lub pokład statku powietrznego i jego właściwości oraz przebieg lotu, przeznaczone do szkolenia załóg statków powietrznych.

- Uprawnienie instruktora symulatorowego. Uprawnienie lotnicze, instruktorskie wpisywane do licencji pilota, nawigatora lotniczego, mechanika pokładowego albo kontrolera ruchu lotniczego do prowadzenia szkolenia w oznaczonym zakresie na określonym rodzaju urządzenia treningowego lub w symulatorze lotu.

- Uprawnienie lotnicze. Uprawnienie wpisywane do licencji.

- Uprawnienie wynikające z licencji. Całokształt i zakres uprawnień członka personelu lotniczego do wykonywania czynności lotniczych, do których uprawnia go licencja i wpisane do niej ważne uprawnienia lotnicze, przy uwzględnieniu wpisanych do niej ograniczeń.

- VFR. Przepisy dla lotów z widzialnością - Visual Flight Rules.

- VMC. Warunki meteorologiczne dla lotów z widzialnością - Visual Meteorological Flight Conditions.

- Wiatrakowiec. Statek powietrzny cięższy od powietrza, napędzany silnikiem albo silnikami, uzyskujący siłę nośną, niezbędną do utrzymania się w powietrzu na skutek zjawisk aerodynamicznych występujących podczas lotu na jego nienapędzanych (z wyjątkiem początku rozruchu) wirnikach.

- Zaliczenie szkolenia (teoretycznego lub praktycznego). Zdanie z wynikiem pozytywnym przez uczestnika szkolenia wszystkich wymaganych przez program lub instrukcje szkolenia egzaminów etapowych i końcowych, przy ewentualnym uwzględnieniu udzielonych mu zwolnień z tych egzaminów z tytułu uznania posiadania przez niego wiadomości lub umiejętności.

- Załoga jednoosobowa. Załoga, w której składzie jest jeden pilot.

- Załoga wieloosobowa. Załoga, w której składzie jest co najmniej dwóch pilotów.

- Part 66. Załącznik III do rozporządzenia nr 2042/2003/WE, część 66, licencjonowany personel obsługi technicznej statków powietrznych.

- Part 145. Załącznik II do rozporządzenia nr 2042/2003/WE, część 145, zatwierdzone organizacje obsługi technicznej statków powietrznych.

- Part 147. Załącznik IV do rozporządzenia nr 2042/2003/WE, część 147, zatwierdzone organizacje szkolenia i egzaminowania personelu obsługi statków powietrznych.

- Pionowzlot. Statek powietrzny cięższy od powietrza, który może wykonywać pionowy start, pionowe lądowanie i lot przy małej prędkości, co jest uzależnione od urządzeń wytwarzających siłę nośną, napędzanych silnikiem lub ciągiem silnika podczas tych faz lotu, które nie posiadają wirujących płatów, wytwarzających siłę nośną niezbędną do lotu poziomego.

1.2. Przepisy dotyczące spełniania wymagań międzynarodowych i krajowych przez licencje lotnicze i uprawnienia lotnicze do nich wpisywane

1.2.1. Ogólne wymagania, którym mogą odpowiadać licencje i uprawnienia do nich wpisywane, zwane dalej uprawnieniami lotniczymi

1.2.1.1. Licencje i uprawnienia lotnicze muszą odpowiadać polskim przepisom licencjonowania, wynikającym z ustawy oraz wydanego na jej podstawie art. 104 ust. 1 rozporządzenia.

1.2.1.2. Licencje i uprawnienia lotnicze, które odpowiadają nie tylko polskim przepisom licencjonowania, ale również wymaganiom międzynarodowym, oznaczane są przez umieszczenie na druku licencji informacji określającej spełnienie wymagań:

1) JAA albo JAR-66 - jeżeli licencja lub uprawnienie odpowiada wymaganiom określonym w odpowiednich JAR;

2) ICAO - jeżeli licencja lub uprawnienie odpowiada wymaganiom określonym w Aneksie 1.

1.2.1.3. Licencja lub uprawnienie lotnicze, wydane zgodnie z polskimi przepisami licencjonowania, mogą nie spełniać wymagań międzynarodowych w następujących przypadkach:

1) brak wymagań międzynarodowych;

2) do licencji zostały wpisane ograniczenia nieprzewidziane w wymaganiach międzynarodowych, powodujące niespełnienie tych wymagań;

3) zamiany licencji, wydanej zgodnie z rozporządzeniem Ministra Komunikacji z dnia 10 września 1986 r. w sprawie personelu lotniczego, na licencję wydaną zgodnie z niniejszym rozporządzeniem, jeżeli posiadacz zamienianej licencji nie spełnia wszystkich wymagań odnośnie do kwalifikacji zawartych w niniejszym rozporządzeniu lub odpowiednich JAR, co powoduje wpisanie ograniczeń wymienionych w pkt 2 do licencji wydanej zgodnie z niniejszym rozporządzeniem.

1.2.1.3.1. W przypadku zamiany licencji wydanych zgodnie z rozporządzeniem Ministra Komunikacji z dnia 10 września 1986 r. w sprawie personelu lotniczego albo wydanych zgodnie z niniejszym rozporządzeniem na odpowiednie licencje JAA albo JAR-66 mają zastosowanie zasady wymiany zamieszczone w odpowiednich wymaganiach JAR.

1.2.1.4. W przypadkach określonych w ust. 1.2.1.3. licencja jest wydawana bez oznaczeń wymienionych w ust. 1.2.1.2.

1.3. Zasady ogólne mające zastosowanie wobec uprawnień dotyczących łączności oraz radiotelefonii i języka radiotelefonii

1.3.1. Licencje: pilota, nawigatora i mechanika pokładowego oraz kontrolera ruchu lotniczego, dyspozytora lotniczego i informatora służby informacji powietrznej oraz uprawnienie instruktora spadochronowego, oraz uprawienie specjalne instruktora spadochronowego bez prawa wykonywania czynności instruktora spadochronowego na pokładzie statku powietrznego i bez prawa wykonywania skoków, mogą być wydane, jeżeli kandydat posiada świadectwo radiotelefonisty w służbie lotniczej, o którym mowa w § 6 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Łączności z dnia 28 maja 2001 r. w sprawie świadectw operatora urządzeń radiowych (Dz. U. Nr 57, poz. 599) z zastrzeżeniem ust. 1.3.2 i 1.3.3 poniżej.

1.3.2. Licencja radiooperatora pokładowego może być wydana, jeżeli kandydat posiada świadectwo radiotelefonisty w służbie lotniczej, o którym mowa w § 6 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Łączności z dnia 28 maja 2001 r. w sprawie świadectw operatora urządzeń radiowych (Dz. U. Nr 57, poz. 599).

1.3.3. Licencja pilota szybowcowego może być wydana, jeżeli kandydat posiada co najmniej świadectwo radiotelefonisty w służbie lotniczej, o którym mowa w § 6 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Łączności z dnia 28 maja 2001 r. w sprawie świadectw operatora urządzeń radiowych (Dz. U. Nr 57, poz. 599).

1.3.4. Licencje i uprawnienia lotnicze wymienione w ust. 1.3.1-1.3.3 uprawniają do prowadzenia lotniczej korespondencji radiotelefonicznej w języku angielskim i polskim, jeżeli w licencji nie zostało wpisane ograniczenie do prowadzenia korespondencji radiotelefonicznej wyłącznie w języku polskim.

1.3.5. Licencje wymienione w ust. 1.3.1, zawierające ograniczenia do prowadzenia korespondencji radiotelefonicznej wyłącznie w języku polskim nie są licencjami spełniającymi wymagania międzynarodowe JAR i Aneksu 1.

1.3.6. Uprawnienie do prowadzenia korespondencji radiotelefonicznej w języku angielskim może być wydane osobie, która wykazała w trakcie egzaminu przed komisją wymienioną w § 16 ust. 1 rozporządzenia, że posiada następujące umiejętności odpowiednie dla licencji lub uprawnienia lotniczego, o które ubiega się:

1) posługiwania się językiem angielskim w stopniu umożliwiającym jej porozumiewanie się w tym języku w codziennych sytuacjach życiowych w mowie oraz w piśmie;

2) posługiwania się angielską terminologią lotniczą, umożliwiającą :

a) korzystanie z lotniska i jego wyposażenia, przygotowanie i wykonywanie operacji lotniczych, procedur ruchu lotniczego, porozumiewanie się załogi statku powietrznego,

b) porozumiewanie się z personelem obsługi technicznej i naziemnej, administracji lotniska i służby meteorologicznej,

c) rozumienie tekstów wydawnictw informacji lotniczej, meteorologicznej i instrukcji lotniczych w zakresie niezbędnym do bezpiecznego wykonywania czynności lotniczych,

d) wypełnianie planów lotu i innych formularzy oraz pisanie meldunków i wyjaśnień, związanych z uczestnictwem w ruchu lotniczym lub dotyczących eksploatacji statków powietrznych;

3) poprawnego odbioru i interpretacji depesz radiotelefonicznych w języku angielskim w warunkach zakłóceń występujących w ruchu lotniczym oraz prawidłowego formułowania i nadawania depesz radiotelefonicznych w tym języku w sposób zrozumiały przez respondenta, w sytuacjach normalnych i awaryjnych, przy wykorzystaniu standardowych zwrotów radiotelefonicznych i prawidłowej terminologii lotniczej.

Rozdział  2

Szczegółowe wymagania dla poszczególnych licencji pilotów oraz skoczka spadochronowego zawodowego, dotyczące szkolenia lotniczego, kwalifikacji lotniczych w zakresie wiedzy, umiejętności i praktyki oraz uprawnienia z nich wynikające i uprawnienia lotnicze do nich wpisywane

2.1. Wymagania ogólne stawiane kandydatom do szkolenia na licencję pilota albo skoczka spadochronowego zawodowego

2.1.1. Uczeń-pilot może być dopuszczony do szkolenia praktycznego, jeżeli:

1) spełnia wymagania określone w § 6 i 8 rozporządzenia;

2) zaliczył szkolenie teoretyczne do danej licencji, a zaliczenie jest nieprzedawnione albo zostało przeprowadzone sprawdzenie wiadomości teoretycznych w wymaganym zakresie, chyba że zatwierdzony program szkolenia dopuszcza równoległe prowadzenie szkolenia teoretycznego i praktycznego;

3) wymiary jego ciała, przy uwzględnieniu właściwości kabiny pilota oraz możliwości regulacyjnych fotela pilota i organów sterowania na statku powietrznym, który ma być zastosowany w szkoleniu, umożliwiają mu odpowiednią obserwację zewnętrzną i wewnętrzną oraz operowanie wszystkimi organami sterowania w pełnym zakresie ich ruchu.

2.1.2. Uczeń-pilot może być dopuszczony do szkolenia praktycznego na ziemi, połączonego z wykonywaniem czynności podczas pracującego silnika statku powietrznego, wirnika śmigłowca, obsługą naziemnych urządzeń służących do startu szybowca oraz w lotach dwusterowych i samodzielnych, jeżeli posiada ważne orzeczenie lotniczo-lekarskie, właściwe dla licencji lub uprawnienia, do którego prowadzone jest szkolenie.

2.1.3. Uczeń pilot może być dopuszczony do lotów samodzielnych:

1) na szybowcach - jeżeli ukończył 14 lat i uzyskał zgodę opiekunów prawnych;

2) na innych rodzajach statków powietrznych - jeżeli ukończył 16 lat.

2.1.4. Pilot może być dopuszczony do szkolenia do licencji wyższej klasy lub uprawnienia lotniczego, jeżeli spełnia wymagania określone w ust. 2.1.1 oraz posiada licencję lub uprawnienia lotnicze i praktykę lotniczą, których posiadanie jest wymagane przez przepisy zamieszczone w niniejszym załączniku albo przez zatwierdzony program szkolenia.

2.2. Kwalifikacje instruktorów szkolenia teoretycznego

2.2.1. Szkolenie teoretyczne wraz z egzaminami na zaliczenie szkolenia teoretycznego wymaganego do licencji lub uprawnienia lotniczego może być powierzone osobom, które są specjalistami w danej dziedzinie, co jest potwierdzone posiadaniem odpowiedniego wykształcenia i odpowiedniej praktyki zawodowej, licencji lotniczej, oraz które posiadają odpowiednie umiejętności dydaktyczne.

2.2.2. Prezes Urzędu, kierując się wymaganiami przepisów międzynarodowych oraz koniecznością zapewnienia odpowiedniego poziomu szkolenia, publikuje w PEL szczegółowe wytyczne w sprawie:

1) zasad doboru instruktorów szkolenia teoretycznego;

2) wymagań kwalifikacyjnych dla instruktorów szkolenia teoretycznego.

2.3. Wykonywanie lotów i skoków szkoleniowych

2.3.1. Do lotów szkoleniowych uczniów-pilotów oraz pilotów mogą być wykorzystane wyłącznie:

1) statki powietrzne, określone w § 5 ust. 4 pkt 1 tych typów, które są odpowiednie do rodzaju i zakresu szkolenia;

2) urządzenia treningowe, spełniające wymagania, o których mowa w § 5 ust. 4 pkt 2, zatwierdzone przez Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego, zwanego dalej Prezesem Urzędu, do stosowania w szkoleniu, odpowiednie dla rodzaju i zakresu szkolenia, wyszczególnione w instrukcji szkolenia ośrodka szkolenia albo organizacji określonej w § 9 ust. 5.

2.3.2. Loty szkoleniowe uczniów-pilotów oraz pilotów szkolących się wykonuje się wyłącznie zgodnie z właściwym, zatwierdzonym programem szkolenia oraz instrukcją szkolenia, w formie lotów:

1) dwusterowych, z instruktorem uprawnionym do prowadzenia danego rodzaju szkolenia albo praktykantem-instruktorem, upoważnionym przez Prezesa Urzędu do odbywania nadzorowanej praktyki instruktorskiej zgodnie z zatwierdzonym programem szkolenia instruktorów;

2) samodzielnych, w których uczeń-pilot albo pilot szkolony wykonuje czynności dowódcy statku powietrznego, pod nadzorem instruktora albo praktykanta, wymienionego w pkt 1 i tylko w ruchu lotniczym niekontrolowanym, z wyjątkiem tych stref i rejonów kontrolowanych lotnisk, w których loty samodzielne uczniów-pilotów są dopuszczone.

2.3.3. Szkolenie praktyczne, w tym wykonywanie lotów szkoleniowych na dwusterze musi obejmować nauczanie, doskonalenie i sprawdzanie umiejętności wykonywania czynności dowódcy statku powietrznego, chyba że pilot jest szkolony wyłącznie do wykonywania czynności drugiego pilota.

2.3.4. Loty szkoleniowe na dwusterze na szybowcach, szybowcach z napędem, samolotach, motoszybowcach turystycznych, śmigłowcach i wiatrakowcach, sterowcach mogą być wykonywane tylko, gdy są one wyposażone w zdwojony układ sterowania, umożliwiający instruktorowi czynną ingerencję w sterowanie z jego fotela. Na statkach powietrznych ze sterownicami przekładanymi nie mogą być wykonywane dwusterowe loty szkoleniowe. W przypadkach uzasadnionych właściwościami danego typu statku powietrznego, rodzajem i zakresem szkolenia w locie Prezes Urzędu może zatwierdzić program szkolenia, w którym dopuści stosowanie określonego typu statku powietrznego ze sterownicami przekładanymi do lotów dwusterowych, jeżeli ten program będzie zawierać odpowiednie postanowienia zapewniające bezpieczeństwo tych lotów.

2.3.5. Lot szkoleniowy nie może być zaliczony jako samodzielny, jeżeli na pokładzie statku powietrznego w kabinie pilota znajduje się inny pilot, uprawniony do wykonywania lotów danego rodzaju na tym statku powietrznym, z wyjątkiem samodzielnego lotu szkoleniowego wykonywanego na statku powietrznym, na którym wymagana jest obecność drugiego pilota.

2.3.6. Do skoków szkoleniowych mogą być wykorzystywane wyłącznie spadochrony odpowiadające wymaganiom, o których mowa w ust. 2.3.1.

2.4. Wymagania ogólne stawiane kandydatom ubiegającym się o wydanie licencji pilota albo skoczka spadochronowego zawodowego

2.4.1. Kandydat będący obywatelem polskim musi spełniać następujące wymagania:

1) ogólne, określone w art. 96 ust. 1 pkt 1-3 ustawy - Prawo lotnicze;

2) w zakresie wieku i wykształcenia, określone w ustawie - Prawo lotnicze, art. 96 ust. 2;

3) w zakresie sprawności psychicznej i fizycznej, określone w odrębnych przepisach, wydanych na podstawie ustawy - Prawo lotnicze, art. 96 ust. 2;

4) dotyczące ukończenia szkolenia lotniczego, posiadania wiedzy i umiejętności lotniczych oraz praktyki lotniczej, zamieszczone w szczegółowych wymaganiach w tym zakresie, określonych w ust. 2.6.1-2.6.13.

2.4.2. Kandydat niebędący obywatelem polskim musi spełnić wymagania określone w odrębnych przepisach, wydanych na podstawie ustawy - Prawo lotnicze art. 104 ust. 3.

2.5. Wymagania szczegółowe, dotyczące szkolenia lotniczego, posiadania wiedzy i umiejętności lotniczych oraz praktyki lotniczej, dla licencji pilotów i skoczków spadochronowych zawodowych oraz uprawnień lotniczych wpisywanych do tych licencji

2.5.1. Uprawnienia pilota dotyczące statku powietrznego

2.5.1.1. Uprawnienia dotyczące statku powietrznego określa się w licencji pilota przez wpisanie uprawnienia lotniczego:

1) do licencji pilota samolotowego dotyczącego:

a) klasy samolotów z załogą jednoosobową:

- jednosilnikowych tłokowych lądowych,

- jednosilnikowych tłokowych wodnych,

- motoszybowców turystycznych,

- obejmującej każdy typ samolotu jednosilnikowego turbośmigłowego lądowego,

- obejmującej każdy typ samolotu jednosilnikowego turbośmigłowego wodnego,

- wielosilnikowych tłokowych lądowych,

- wielosilnikowych tłokowych wodnych,

b) każdego typu samolotu:

- z załogą wieloosobową, które może być ograniczone do wykonywania wyłącznie czynności drugiego pilota;

- wielosilnikowego z załogą jednoosobową, wyposażonego w silniki turbośmigłowe albo turboodrzutowe,

- dla samolotu An-2,

- jeżeli Prezes Urzędu uzna to za konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa, kierując się szczególnymi jego właściwościami;

2) do licencji pilota śmigłowcowego dotyczącego:

a) każdego typu śmigłowca,

b) wiatrakowców;

3) do licencji pilota sterowcowego dotyczącego:

a) klasy sterowców z załogą jednoosobową,

b) każdego typu sterowca z załogą wieloosobową,

c) każdego typu sterowca z załogą jednoosobową, jeżeli Prezes Urzędu uzna to za konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa, kierując się szczególnymi jego właściwościami;

4) do licencji pilota balonu wolnego - uprawnienia lotniczego dotyczącego:

a) klasy balonów na ogrzane powietrze,

b) klasy balonów na gaz,

c) klasy balonów wolnych z napędem - sterowców turystycznych,

d) każdego typu balonu wolnego, jeżeli Prezes Urzędu uzna to za konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa, kierując się szczególnymi jego właściwościami.

2.5.1.2. Uprawnień dotyczących statku powietrznego nie określa się wpisem uprawnienia lotniczego do licencji pilota wiatrakowcowego i szybowcowego. Uprawnienia te oraz uprawnienia dotyczące typu w ramach wpisanych do licencji uprawnień, dotyczących klas statków powietrznych, są wydawane, potwierdzane, a ich ważność jest przedłużana albo wznawiana zgodnie z zasadami i procedurami ustalonymi w szczegółowych wytycznych Prezesa Urzędu, określonych w ust. 3.8.2. Prezes Urzędu może wprowadzić obowiązek wpisywania do licencji uprawnień lotniczych na określone typy szybowców i wiatrakowców, jeżeli uzna to za konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa, kierując się szczególnymi właściwościami tego typu.

2.5.1.3. Nie jest wymagane posiadanie uprawnienia na typ statku powietrznego od pilota posiadającego uprawnienie lotnicze pilota doświadczalnego klasy 1 lub 2 dla wykonywania lotów próbnych kategorii pierwszej określonych w odrębnych przepisach wydanych na podstawie art. 53 ust. 3 ustawy - Prawo lotnicze, przeprowadzanych w ramach zatwierdzonego albo uzgodnionego programu prób. Czynności pilota dowódcy lub czynności drugiego pilota bez posiadania uprawnień na typ może wykonywać przy realizacji tego programu pilot, którego doświadczenie jest:

1) zgodne z wymaganiami zamieszczonymi w instrukcji operacyjnej organizacji lotniczej prowadzącej próby w locie, zatwierdzonej przez Prezesa Urzędu albo

2) imiennie akceptowane przez Prezesa Urzędu w zatwierdzonym lub uzgodnionym przez niego programie prób.

2.5.2. Szczegółowe wytyczne dotyczące prowadzenia szkolenia lotniczego oraz egzaminów państwowych na wydanie licencji i uprawnień lotniczych oraz przedłużenia i wznowienia ich ważności

Prezes Urzędu, kierując się ogólnymi zasadami prowadzenia szkoleń oraz zakresem wymaganych wiadomości i umiejętności, określonych ogólnie w niniejszym załączniku dla poszczególnych licencji i uprawnień, aktualnymi wymaganiami JAR i Aneksu 1 oraz zaleceniami Podręcznika Szkoleniowego ICAO - Doc. 7192, a także potrzebami bezpieczeństwa lotów i wynikającymi z rozwoju lotnictwa, ustala i ogłasza w PEL szczegółowe wytyczne:

1) dla programów szkolenia, dotyczące:

a) stosowania szkolenia modułowego i zintegrowanego oraz łączenia szkolenia do licencji i uprawnień lotniczych, a także stosowania indywidualnego toku szkolenia przy wykazaniu przez kandydata posiadania odpowiednich wiadomości lub umiejętności, nabytych w inny sposób,

b) dopuszczalności stosowania trybów szkolenia teoretycznego: stacjonarnego, zaocznego i mieszanego oraz wymagań organizacyjnych i dydaktycznych dla tych trybów szkolenia, w tym wymagań dotyczących okresów trwania poszczególnych rodzajów kursów szkoleniowych,

c) tematyki szkoleń teoretycznych w zakresie poszczególnych przedmiotów i minimalnego czasu zajęć z tych przedmiotów,

d) wymaganej liczby lub czasu lotów szkoleniowych na statkach powietrznych lub w urządzeniach treningowych, jeżeli nie zostały określone w niniejszym załączniku,

e) zakresów umiejętności praktycznych nauczanych na ziemi i w locie, w tym zakresów praktyki instruktorskiej wymaganej na wydanie poszczególnych uprawnień instruktora,

f) szczegółowego sposobu wykorzystania liczby lub czasu lotów szkoleniowych określonych w niniejszym załączniku pod lit. d, dla nauczania poszczególnych wymaganych umiejętności,

g) rodzajów i sposobów wykorzystania urządzeń treningowych, wymaganych w danym rodzaju szkolenia lub podczas nauczania określonych umiejętności,

h) stosowania dopuszczalnego zmniejszania liczby i czasu lotów szkoleniowych, wymaganych w niniejszym załączniku lub wymienionych pod lit. d, w tym zasad zmniejszania zakresu praktyki instruktorskiej albo zwalniania z niej w przypadkach uzasadnionych posiadaniem przez kandydata innej praktyki lotniczej;

2) dotyczące egzaminów na wydanie lub ponowne wydanie licencji oraz wydanie, przedłużenie lub wznowienie ważności uprawnień lotniczych, określające:

a) dla egzaminów teoretycznych: metodę przeprowadzania egzaminu, jego zakres i poziom, liczbę pytań egzaminacyjnych oraz czas trwania egzaminu,

b) dla egzaminów praktycznych: wymagany zakres i czas trwania egzaminu, w tym lotu egzaminacyjnego, oraz sposób jego wykorzystania dla sprawdzenia poszczególnych umiejętności, czas wykonywania czynności praktycznych, sposób wykorzystania urządzeń treningowych, dopuszczalność lub obowiązek ich stosowania, zakres uzupełniającego sprawdzenia wiedzy teoretycznej.

2.5.3. Wymagania egzaminacyjne i kryteria zaliczeniowe stosowane podczas egzaminów na wydanie licencji, wydanie uprawnień lotniczych oraz przedłużanie i wznawianie ich ważności

2.5.3.1. Podstawowe, ogólne kryteria zaliczeniowe stosowane podczas egzaminu teoretycznego

Kandydat powinien wykazać się opanowaniem wiedzy z każdego przedmiotu teoretycznego w zakresie i na poziomie odpowiednim dla danej licencji albo uprawnienia lotniczego oraz w stopniu umożliwiającym mu zastosowanie wiedzy w działaniu praktycznym lub do teoretycznego uzasadnienia zasad praktycznego działania. Kryteriami tymi powinni kierować się egzaminatorzy przy opracowywaniu testów egzaminacyjnych i pytań egzaminów ustnych oraz przy ocenie wyników tych egzaminów. W przypadku egzaminu testowego zaliczenie jest uwarunkowane udzieleniem przez kandydata co najmniej 75 % prawidłowych odpowiedzi.

2.5.3.2. Podstawowe kryteria zaliczeniowe stosowane podczas egzaminu praktycznego

1) Kandydat na licencję pilota lub uprawnienie lotnicze musi wykazać się następującymi umiejętnościami:

a) wymaganym poziomem w wykonywaniu wszystkich czynności lotniczych pilota, wyrażającym się w sprawności przygotowania do lotu, łącznie z oceną zdatności statku powietrznego, wykonywania niezbędnych analiz i obliczeń przed lotem i w trakcie lotu,

b) prowadzeniem łączności radiowej w sposób dostosowany do rodzaju i intensywności ruchu lotniczego oraz zapewniający uzyskanie i przekazanie informacji niezbędnych do wykonywania lotu oraz zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa lub ułatwień lotu,

c) użytkowaniem statku powietrznego w zakresie jego dopuszczalnych ograniczeń oraz właściwą oceną jego bieżącej zdatności do lotu,

d) płynnego i dokładnego wykonywania wszystkich manewrów oraz procedur ruchu lotniczego,

e) właściwą oceną warunków, w których lot będzie lub jest wykonywany, a także własnych umiejętności lotniczych oraz podejmowaniem prawidłowych decyzji lotniczych na ziemi i w locie, opartych na racjonalnych przesłankach i wiedzy lotniczej, zapewniających bezpieczeństwo i efektywność lotów,

f) panowaniem nad przebiegiem lotu w sposób niebudzący wątpliwości co do pomyślnego zakończenia każdego manewru czy procedury;

2) Kandydat do uprawnienia instruktora musi ponadto wykazać się umiejętnościami:

a) wykonywania wszystkich czynności pilota z fotela instruktora w sposób powtarzalny, zgodny z wcześniej przedstawionym opisem manewru lub procedury i w granicach bezpieczeństwa wymaganych przy pokazie i wspólnym sterowaniu, podczas nauczania manewrów oraz procedur normalnych i awaryjnych,

b) właściwego instruktażu przed lotem, w trakcie lotu i po locie oraz właściwej analizy nieprawidłowości popełnianych przez ucznia-pilota albo pilota szkolonego,

c) nadzorowania samodzielnego ćwiczenia ucznia-pilota albo szkolonego pilota w locie dwusterowym,

d) właściwego, zgodnego z programem szkolenia kandydata do uprawnień instruktora oraz bezpiecznego symulowania i inscenizowania sytuacji skomplikowanych i niebezpiecznych,

e) bezpiecznego i nieograniczającego nadmiernie inicjatywy ucznia-pilota albo szkolonego pilota postępowania podczas ćwiczenia procedur normalnych i awaryjnych, w przypadku pojawiania się błędów prowadzących do zagrożeń lub bezpośrednio je powodujących,

f) korygowania nieprawidłowych depesz radiotelefonicznych, nadawanych przez ucznia-pilota albo szkolonego pilota,

g) właściwego wykonywania czynności instruktora na ziemi, w tym nadzoru instruktorskiego nad lotem samodzielnym ucznia-pilota lub pilota szkolonego oraz kierowania lotami w ruchu lotniczym niekontrolowanym.

2.5.3.3. Szczegółowe wymagania egzaminacyjne oraz kryteria zaliczeniowe

Prezes Urzędu, kierując się aktualnymi wymaganiami przepisów międzynarodowych i aktualnym rozwojem techniki lotniczej, ustala wytyczne zawierające szczegółowe wymagania egzaminacyjne oraz kryteria zaliczeniowe i ogłasza je w PEL.

2.5.4. Zaliczanie czasu lotu przez kandydatów ubiegających się o wydanie licencji lub uzyskanie uprawnienia lotniczego - zasady ogólne

2.5.4.1. Uczeń-pilot albo pilot ma prawo do zaliczenia w całości czasu lotów wykonanych na statku powietrznym danej kategorii w charakterze dowódcy statku powietrznego i lotów dwusterowych lub lotów z instruktorem, wykonanych podczas szkolenia, odpowiednio do licencji pilota albo licencji klasy wyższej, na poczet praktyki wymaganej dla tej licencji, która dotyczy danej kategorii statku powietrznego.

2.5.4.2. Pilot ma prawo do zaliczenia 50% czasu lotów wykonanych na statku powietrznym danej kategorii w charakterze drugiego pilota, jeżeli wykonywanie czynności drugiego pilota na tym statku jest wymagane, na poczet łącznego czasu lotu wymaganego dla wydania licencji klasy wyższej, która dotyczy danej kategorii statku powietrznego.

2.5.4.3. Pilot ma prawo do zaliczenia całości czasu lotów na statku powietrznym danej kategorii, na którym wymagana jest załoga wieloosobowa, wykonanych w charakterze drugiego pilota, pełniącego obowiązki dowódcy statku powietrznego pod nadzorem uprawnionego dowódcy statku powietrznego, na poczet łącznego czasu lotu wymaganego dla wydania licencji klasy wyższej, która dotyczy danej kategorii statku powietrznego, jeżeli nadzór nad jego czynnościami był sprawowany metodami zatwierdzonymi przez Prezesa Urzędu.

2.5.4.4. Szczegółowe zasady i ograniczenia dotyczące zaliczania czasu lotu wymaganego do wydania poszczególnych licencji, również na statkach powietrznych innej kategorii niż dotyczy licencja, zamieszczone są w ust. 2.6 w wymaganiach dotyczących praktyki lotniczej poszczególnych licencji.

2.5.4.5. Przepisy ust. 2.5.4.1-2.5.4.4 mają zastosowanie do zaliczania czasu lotów wymaganego do uzyskania uprawnień lotniczych.

2.6. Wymagania dotyczące poszczególnych licencji

2.6.1. Licencja pilota samolotowego turystycznego

2.6.1.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć oraz zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego lub organizacji określonej w § 9 ust. 5 rozporządzenia.

2.6.1.2. Wiadomości. Kandydat powinien wykazać podczas teoretycznego egzaminu państwowego, że posiada wiadomości w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo lotnicze: podstawy prawa lotniczego międzynarodowego i polskiego, przepisy licencjonowania odnoszące się do licencji pilota samolotowego turystycznego i uprawnień, które mogą zostać do niej wpisane, przepisy i procedury ruchu lotniczego, służby i organy ruchu lotniczego;

2) wiedza ogólna o samolocie: wiedza o konstrukcji i funkcjonowaniu płatowca, zespołów napędowych, systemów i przyrządów pokładowych oraz o ocenie zdatności do lotu;

3) osiągi i planowanie lotu: masa i wyważenie, osiągi przy starcie i lądowaniu, podczas lotu poziomego, wznoszącego i szybowego, operacyjny plan lotu i plan na potrzeby ruchu lotniczego;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz wpływie warunków lotu, chorób, higieny, medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną pilota, czynnik ludzki w lotnictwie;

5) meteorologia: wiedza o atmosferze, czynnikach meteorologicznych i zjawiskach atmosferycznych, szczególnie tych, które zagrażają bezpieczeństwu lotu, organizacja osłony meteorologicznej lotnictwa, informacje meteorologiczne na potrzeby lotnictwa, ich pozyskiwanie, interpretacja i wykorzystywanie, podstawy klimatologii;

6) nawigacja: kula ziemska i jej odwzorowania na mapach, odległości i kierunki, plany, mapy i odwzorowania kartograficzne, ich odczytywanie i wykorzystanie w różnych rodzajach lotów, wysokość i poziom lotu, nastawianie wysokościomierzy ciśnieniowych, nawigacja zliczeniowa, wykorzystanie kalkulatorów nawigacyjnych, czas - średni lokalny i uniwersalny koordynowany, strefy czasowe, czasy wschodu i zachodu słońca, radionawigacja, systemy radionawigacyjne, rodzaje pokładowych urządzeń radionawigacyjnych i ich wykorzystanie, nawigacja radarowa, transponder;

7) procedury operacyjne: przepisy międzynarodowe i krajowe dotyczące eksploatacji statków powietrznych, poszukiwania i ratownictwa, badanie wypadków i incydentów lotniczych, procedury antyhałasowe, skutki naruszenia przepisów lotniczych;

8) zasady lotu: podstawy aerodynamiki, stery aerodynamiczne i ich działanie, wyważenia masowe i aerodynamiczne sterów, mechanizacja skrzydła, przeciągnięcie, korkociąg - unikanie, zapobieganie i wyprowadzanie, mechanika lotu, stateczność i sterowność, obciążenia konstrukcji w locie, mechanika ruchu samolotu na ziemi i obciążenia jego konstrukcji;

9) łączność: frazeologia radiotelefoniczna w języku polskim i angielskim, procedury radiotelefoniczne stosowane przy próbach naziemnych radiostacji, nawiązywaniu łączności, w lotach nadlotniskowych i przelotach, zezwolenia, instrukcje, ostrzeżenia i informacje, łączność w niebezpieczeństwie i sytuacjach naglących, procedury postępowania w przypadku utraty łączności;

10) ogólne bezpieczeństwo lotów: samolot - zasady bezpiecznego zachowania na pokładzie, wykorzystanie wyposażenia bezpieczeństwa, wyposażenia ratowniczego samolotu oraz osobistego załogi i pasażerów - zasady jego użycia, zagrożenia bezpieczeństwa ze strony samolotu i jego ładunku, zagrożenia zewnętrzne ze strony innych statków powietrznych, warunków pogodowych, stanu nawierzchni lotniska, operacje lądowań przymusowych.

2.6.1.3. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać się podczas praktycznego egzaminu państwowego posiadaniem umiejętności:

1) operacyjnego i nawigacyjnego przygotowania do lotu, oceny zdatności i obsługi naziemnej samolotu;

2) zastosowania procedur kołowania i lotów w przestrzeni powietrznej wokół lotniska,

3) zachowania środków ostrożności i procedur antykolizyjnych;

4) pilotowania samolotu według zewnętrznych punktów oceny położenia w locie z widocznością,

5) wykonania lotu z prędkościami minimalnymi, rozpoznawania i wyprowadzania z przeciągnięcia, w fazie początkowej i po całkowitej utracie siły nośnej, rozpoznawania autorotacji i wyprowadzania z korkociągu w fazie początkowej i ustalonej,

6) wykonania lotu z prędkością zbliżoną do prędkości nieprzekraczalnej, rozpoznawania stromej, pogłębiającej się spirali i wyprowadzania z niej, bez przekroczenia ograniczeń samolotu;

7) wykonania startu i lądowania normalnego przy wietrze o kierunku i prędkości akceptowanej instrukcją użytkowania samolotu w locie;

8) wykonania procedur krótkiego startu i stromego wznoszenia początkowego oraz stromego podejścia i krótkiego lądowania, operacji połączonej ze startem i lądowaniem na lądowiskach;

9) wykonania lotu wyłącznie według wskazań przyrządów, bez widoczności zewnętrznych punktów odniesienia, składającego się z normalnych manewrów pilotażowych, oraz wyprowadzania z nienormalnych położeń przy normalnym i ograniczonym zestawie przyrządów;

10) wykonania przelotu VFR z wykorzystaniem nawigacji wzrokowej, nawigacji zliczeniowej i radionawigacji;

11) wykonania procedur postępowania w sytuacjach awaryjnych i w przypadkach niesprawności wyposażenia łącznie z symulowaniem awarii zespołu napędowego oraz przymusowego i zapobiegawczego lądowania i pożaru w locie;

12) wykonania przylotu na lotnisko kontrolowane i odlotu z lotniska kontrolowanego, przelotu VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym;

13) prowadzenia korespondencji radiotelefonicznej w języku polskim i angielskim w lotach VFR, w ruchu lotniczym kontrolowanym i niekontrolowanym.

2.6.1.4. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że w trakcie szkolenia lotniczego:

1) wykonał co najmniej 45 godzin lotu na samolotach zaliczonych do klasy samolotów jednosilnikowych, tłokowych, albo 95 godzin, jeżeli szkolenie prowadzone jest na samolotach klasy samolotów wielosilnikowych tłokowych, w tym co najmniej:

a) 25 godzin lotu szkoleniowego na dwusterze z instruktorem,

b) 10 godzin lotu samodzielnego na samolotach klasy samolotów jednosilnikowych, tłokowych albo 70 godzin, jeśli szkolenie jest prowadzone na samolotach klasy samolotów wielosilnikowych, tłokowych,

c) 5 godzin przelotu samodzielnego, włączając w to przelot na odległość nie mniejszą niż 270 km (150 NM), podczas którego zostały wykonane dwa lądowania z całkowitym zatrzymaniem na dwu różnych lotniskach; te 5 godzin przelotu samodzielnego mogą mieścić się w ogólnym czasie lotów samodzielnych, wymienionym pod lit. b;

2) nie więcej niż 5 godzin lotu, wykonanych przez niego na urządzeniu treningowym zostało zaliczone do czasów lotu, wymienionych w pkt 1.

2.6.1.4.1. Jeżeli kandydat jest posiadaczem licencji pilota lub świadectwa kwalifikacji pilota statku powietrznego ultralekkiego o cechach samolotu albo śmigłowca, albo wiatrakowca, wówczas określony w ust. 2.6.1.4 pkt 1 czas 45 godzin lotu może być zmniejszony o czas lotu wynoszący 10% czasu lotu wykonanego przez kandydata w charakterze dowódcy jednego z wyżej wymienionych statków powietrznych, jednak nie więcej niż o 10 godzin, pod warunkiem prowadzenia szkolenia według programu szkolenia zatwierdzonego dla tego rodzaju kandydatów.

2.6.1.4.2. Jeżeli kandydat jest posiadaczem licencji pilota śmigłowcowego, wiatrakowcowego, szybowcowego, wówczas określony w ust. 2.6.1.4 pkt 1 czas lotów szkolnych na dwusterze może być zmniejszony nie więcej niż o 20 godzin, pod warunkiem prowadzenia szkolenia według programu szkolenia zatwierdzonego dla tego rodzaju kandydatów.

2.6.1.5. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji pilota samolotowego turystycznego, po spełnieniu przez niego wymagań określonych dla tych uprawnień, mogą być wpisane uprawnienia:

1) dotyczące każdej klasy samolotów, w tym motoszybowców turystycznych;

2) na każdy typ samolotu, które może być ograniczone do wykonywania czynności drugiego pilota, jeżeli uprawnienie to dotyczy samolotu z załogą wieloosobową;

3) do lotów nocnych VFR, po ukończeniu szkolenia praktycznego obejmującego co najmniej 10 godzin lotu w nocy, w tym nie mniej niż:

a) 5 godzin lotów szkoleniowych na dwusterze, w tym co najmniej 3 godziny przelotu,

b) 5 godzin lotów szkoleniowych samodzielnych, w tym co najmniej 3 godziny przelotu w nocy i co najmniej 5 samodzielnych startów i lądowań z pełnym zatrzymaniem;

4) do lotów według wskazań przyrządów - IFR, pod dodatkowym warunkiem posiadania orzeczenia lotniczo-lekarskiego klasy wymaganej dla uzyskania licencji pilota zawodowego, albo wymaganego na licencję pilota turystycznego ze stwierdzeniem braku przeciwwskazań do wykonywania lotów IFR.

2.6.1.6. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji pilota samolotowego turystycznego jest uprawniony do wykonywania bez wynagrodzenia czynności dowódcy i drugiego pilota każdego samolotu nieużywanego odpłatnie, z ograniczeniem do lotów dziennych VFR, chyba że posiada odpowiednie ważne uprawnienie, wymienione w ust. 2.6.1.5 pkt 3 lub 4.

2.6.1.6.1. Uprawnienia wymienione w ust. 2.6.1.6 dotyczą również samolotów określonych w art. 33 ust. 2 i 3 ustawy - Prawo lotnicze, chyba że jest wymagane odrębne uprawnienie dotyczące typu.

2.6.2. Licencja pilota samolotowego zawodowego

2.6.2.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć i zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

2.6.2.2. Wiadomości. Kandydat powinien wykazać podczas teoretycznego egzaminu państwowego, że posiada wiadomości w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo lotnicze: podstawy prawa lotniczego międzynarodowego i polskiego, przepisy licencjonowania odnoszące się do licencji pilota samolotowego turystycznego, zawodowego i uprawnień, które mogą zostać do nich wpisane, przepisy i procedury ruchu lotniczego, służby i organy ruchu lotniczego oraz współdziałanie z nimi;

2) wiedza ogólna o samolocie: konstrukcja i funkcjonowanie płatowca, zespołów napędowych, systemów i przyrządów pokładowych, ograniczenia operacyjne samolotów i zespołów napędowych oraz ocena zdatności do lotu samolotu, jego systemów i wyposażeń;

3) osiągi i planowanie lotu: masa i wyważenie, wpływ masy i wyważenia na osiągi i właściwości pilotażowe, określanie i praktyczne wykorzystanie danych o osiągach przy starcie i lądowaniu, podczas lotu poziomego, wznoszącego i szybowego, opracowanie operacyjnego planu lotu i planu lotu na potrzeby ruchu lotniczego;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz wpływie warunków lotu, chorób, higieny, medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną pilota, czynnik ludzki w lotnictwie;

5) meteorologia: wiedza o atmosferze, czynnikach meteorologicznych i zjawiskach atmosferycznych, szczególnie zagrażających bezpieczeństwu lotu, organizacja osłony meteorologicznej lotnictwa, informacje meteorologiczne na potrzeby lotnictwa, ich pozyskiwanie, interpretacja i wykorzystywanie, wiedza z zakresu klimatologii i wykorzystanie na potrzeby lotnictwa,

6) nawigacja: kula ziemska i jej odwzorowania na mapach, odległości i kierunki, plany, mapy i odwzorowania kartograficzne, ich odczytywanie i wykorzystanie w różnych rodzajach lotów, wysokość i poziom lotu, nastawianie wysokościomierzy ciśnieniowych, nawigacja zliczeniowa, wykorzystanie kalkulatorów nawigacyjnych, czas - średni lokalny i uniwersalny koordynowany, strefy czasowe, czas wschodu i zachodu słońca, radionawigacja, systemy radionawigacyjne, rodzaje i wykorzystanie pokładowych urządzeń radionawigacyjnych, nawigacja radarowa, transponder, stosowanie metod nawigowania w profesjonalnych operacjach lotniczych;

7) procedury operacyjne: posługiwanie się dokumentacją operacyjną i nawigacyjną, przepisy międzynarodowe i krajowe o eksploatacji statków powietrznych, poszukiwaniu i ratownictwie, badaniu wypadków i incydentów lotniczych, procedury przeciwhałasowe, procedury operacyjne stosowane podczas przewozu ładunków, szczególnie niebezpiecznych, rodzaje ładunków niebezpiecznych, wymagania i praktyki dotyczące informowania pasażerów o zasadach bezpieczeństwa, łącznie z zapewnianiem obserwacji zachowania pasażerów podczas wchodzenia i wychodzenia oraz na pokładzie, skutki naruszenia przepisów lotniczych;

8) zasady lotu: aerodynamika podstawowa, poddźwiękowa, stery aerodynamiczne i ich działanie, wyważenie masowe i aerodynamiczne sterów, sterowanie przy asymetrii ciągu wywołanej awarią silnika samolotu wielosilnikowego, mechanizacja skrzydła, przeciągnięcie, korkociąg - unikanie, zapobieganie i wyprowadzanie, mechanika podstawowych elementów lotu, stateczność i sterowność, obciążenia konstrukcji w locie, mechanika ruchu samolotu na ziemi i obciążenia jego konstrukcji, przy układach podwozia z kołem przednim i ogonowym;

9) łączność: frazeologia radiotelefoniczna w języku polskim i angielskim, procedury radiotelefoniczne stosowane przy próbach naziemnych radiostacji, nawiązywanie i prowadzenie łączności podczas lotu we wszystkich klasach przestrzeni powietrznej, zezwolenia, instrukcje, ostrzeżenia i informacje, łączność w niebezpieczeństwie i sytuacjach naglących, procedury w razie utraty łączności.

2.6.2.3. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada umiejętności:

1) operacyjnego i nawigacyjnego przygotowania do lotu, oceny zdatności i obsługi naziemnej samolotu;

2) wykonania procedur kołowania i lotów w przestrzeni powietrznej przylotniskowej, zachowania środków ostrożności i procedur antykolizyjnych;

3) pilotowania samolotu według zewnętrznych punktów oceny położenia w locie z widocznością;

4) wykonania lotu z prędkościami minimalnymi, rozpoznawania i wyprowadzania z przeciągnięcia, w fazie początkowej i po utracie siły nośnej, rozpoznawania i wyprowadzania z korkociągu w fazie początkowej i korkociągu ustalonego;

5) wykonania lotu z prędkością zbliżoną do prędkości nieprzekraczalnej, rozpoznawania stromej, pogłębiającej się spirali, odróżniania jej od korkociągu i wyprowadzania z niej bez przekroczenia ograniczeń samolotu;

6) wykonania startu i lądowania normalnego przy wietrze o kierunku i prędkości określonej w instrukcji użytkowania samolotu w locie;

7) wykonania procedur: krótkiego startu i stromego wznoszenia początkowego oraz stromego podejścia i krótkiego lądowania, operacji połączonych ze startem i lądowaniem na lądowiskach;

8) wykonania lotu wyłącznie według wskazań przyrządów, bez widoczności ziemi, obejmującego:

a) wykonywanie normalnych manewrów pilotażowych przy normalnym i ograniczonym zestawie przyrządów,

b) wyprowadzanie z nienormalnych położeń przy normalnym i ograniczonym zestawie przyrządów,

c) nawigowanie z wykorzystaniem radionawigacji;

9) wykonania przelotu VFR w oparciu o zewnętrzne punkty orientacyjne, nawigację zliczeniową i radionawigację;

10) wykonania procedur awaryjnych, łącznie z symulowaniem: awarii zespołu napędowego oraz przymusowego i zapobiegawczego lądowania, niesprawności wyposażeń i pożaru w locie;

11) wykonania przylotu do lotniska kontrolowanego i odlotu z niego, przelotu VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym;

12) prowadzenia korespondencji radiotelefonicznej w języku polskim i angielskim w lotach VFR, w ruchu lotniczym kontrolowanym i niekontrolowanym;

13) wykonania lotów nocnych VFR, nadlotniskowych i przelotów.

2.6.2.4. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że:

1) wykonał jako pilot samolotu co najmniej 150 godzin lotu podczas szkolenia zintegrowanego albo 200 godzin lotu podczas szkolenia modułowego, w tym co najmniej:

a) 70 godzin lotu jako pilot dowódca samolotu podczas szkolenia zintegrowanego albo 100 godzin lotu podczas szkolenia modułowego,

b) 20 godzin przelotu jako pilot dowódca samolotu, włączając w to przelot na odległość nie mniejszą niż 540 km (300 NM), podczas którego zostały wykonane dwa lądowania z całkowitym zatrzymaniem na dwu różnych lotniskach,

c) 10 godzin lotu na dwusterze według wskazań przyrządów, z których nie więcej niż 5 godzin może być czasem ćwiczeń na urządzeniu treningowym,

d) 10 godzin lotu w nocy, w tym nie mniej niż:

- 5 godzin lotów szkoleniowych na dwusterze, w tym co najmniej 3 godziny przelotu,

- 5 godzin lotów szkoleniowych samodzielnych, w tym co najmniej 3 godziny przelotu w nocy i 5 samodzielnych startów i lądowań z pełnym zatrzymaniem;

2) nie więcej niż ogółem 10 godzin lotu, wykonanych na urządzeniu treningowym zostało zaliczone do czasów lotu, wymienionych w pkt 1.

2.6.2.4.1. Do czasu lotu: 200 albo 150 godzin, wymienionych w ust. 2.6.2.4. pkt 1, mogą być zaliczone czasy lotów wykonane w charakterze dowódcy statku powietrznego:

1) podczas szkolenia zintegrowanego: 20 godzin lotu na śmigłowcach albo wiatrakowcach, albo na motoszybowcach turystycznych, przez posiadacza licencji pilota turystycznego na wymienione kategorie statków powietrznych;

2) podczas szkolenia modułowego:

a) 100 godzin lotu wykonanego na śmigłowcach albo wiatrakowcach przez posiadacza licencji pilota zawodowego, uprawniającej do lotów na wymienionych kategoriach statków powietrznych,

b) 30 godzin lotu wykonanego na śmigłowcach albo wiatrakowcach przez posiadacza licencji pilota turystycznego, uprawniającej do lotów na wymienionych kategoriach statków powietrznych,

c) 30 godzin lotu wykonanego na motoszybowcach turystycznych albo szybowcach przez posiadacza licencji pilota, uprawniającej do lotów na wymienionych kategoriach statków powietrznych.

2.6.2.5. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji pilota samolotowego zawodowego, po spełnieniu przez niego wymagań określonych dla tych uprawnień, może być wpisane uprawnienie:

1) dotyczące każdej klasy samolotów, w tym motoszybowców turystycznych;

2) dotyczące każdego typu samolotu, które może być ograniczone do wykonywania czynności drugiego pilota, jeżeli uprawnienie to dotyczy samolotu z załogą wieloosobową;

3) do lotów według wskazań przyrządów - IFR;

4) instruktora samolotowego:

a) szkolenia ogólnego:

- ograniczone klasy 2,

- klasy 1;

b) szkolenia na klasę samolotów z załogą jednoosobową:

- jednosilnikowych tłokowych lądowych,

- jednosilnikowych tłokowych wodnych,

- wielosilnikowych tłokowych lądowych,

- wielosilnikowych tłokowych wodnych,

- motoszybowców turystycznych;

5) dotyczące typu samolotu:

a) jednosilnikowego turbośmigłowego lądowego,

b) jednosilnikowego turbośmigłowego wodnego;

c) z załogą wieloosobową, które może być ograniczone do wykonywania wyłącznie czynności drugiego pilota;

d) wielosilnikowego z załogą jednoosobową, wyposażonego w silniki turbośmigłowe albo turboodrzutowe,

e) An 2,

oraz szkolenia:

f) na oznaczony typ samolotu z załogą wieloosobową,

g) w lotach według wskazań przyrządów - IFR,

h) do uprawnienia specjalnego instruktora symulatorowego, po spełnieniu wymagań określonych w ust. 6.1.2 i 6.2.1.1;

6) pilota doświadczalnego klasy 3, 2 lub 1;

7) do wykonywania lotów AGRO;

8) do wykonywania lotów gaśniczych;

9) na wiatrakowce, jeżeli odbył i zaliczył szkolenie lotnicze wymagane dla kandydatów na licencję pilota wiatrakowcowego, a nie zamierza ubiegać się o wydanie licencji pilota wiatrakowcowego lub uprawnień, które mogą być do niej wpisane.

2.6.2.6. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji pilota samolotowego zawodowego jest uprawniony do:

1) korzystania z wszystkich uprawnień, wynikających z licencji pilota samolotowego turystycznego i uprawnienia do lotów nocnych VFR;

2) wykonywania za wynagrodzeniem czynności:

a) pilota dowódcy i drugiego pilota na wszystkich samolotach podczas wykonywania operacji innych niż przewóz lotniczy,

b) pilota dowódcy na wszystkich samolotach certyfikowanych do lotów z załogą jednoosobową albo na samolocie An-2, podczas wykonywania operacji przewozu lotniczego,

c) drugiego pilota na samolotach certyfikowanych do lotów z załogą wieloosobową, podczas wykonywania operacji przewozu lotniczego;

3) korzystania z innych ważnych uprawnień lotniczych wpisanych do jego licencji.

2.6.3. Licencja pilota samolotowego liniowego

2.6.3.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć oraz zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

2.6.3.2. Wiadomości. Kandydat powinien wykazać podczas teoretycznego egzaminu państwowego, że posiada wiadomości w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo lotnicze: podstawy prawa lotniczego międzynarodowego i polskiego, przepisy licencjonowania odnoszące się do licencji pilotów samolotowych i uprawnień, które mogą zostać do niej wpisane, przepisy i procedury ruchu lotniczego, służby i organy ruchu lotniczego oraz współdziałanie z nimi;

2) wiedza ogólna o samolocie: konstrukcja i funkcjonowanie płatowca, zespołów napędowych wszystkich stosowanych rodzajów, systemów i przyrządów pokładowych, łącznie z systemami kierowania lotem, ograniczenia operacyjne samolotów i zespołów napędowych, procedury operacyjne i użytkowania oraz ocena zdatności do lotu samolotu, jego systemów i wyposażenia;

3) osiągi i planowanie lotu: wpływ masy i wyważenia na osiągi i właściwości pilotażowe, określanie i praktyczne wykorzystanie danych o osiągach przy starcie i lądowaniu, podczas lotu poziomego, wznoszącego i szybowego, opracowanie operacyjnego planu lotu i planu lotu na potrzeby ruchu lotniczego;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz wpływie warunków lotu, chorób, higieny, medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną pilota, czynnik ludzki w lotnictwie;

5) meteorologia: wiedza o atmosferze, czynnikach meteorologicznych i zjawiskach atmosferycznych, również występujących w górnych warstwach troposfery, zagrażających bezpieczeństwu lotu, organizacja osłony meteorologicznej lotnictwa, informacje meteorologiczne na potrzeby lotnictwa, ich pozyskiwanie, interpretacja i wykorzystywanie, wiedza z zakresu klimatologii i jej wykorzystanie na potrzeby lotnictwa;

6) nawigacja: kula ziemska i jej odwzorowania na mapach, odległości i kierunki, plany, mapy i odwzorowania kartograficzne, ich odczytywanie i wykorzystanie w różnych rodzajach lotów, wysokość i poziom lotu, nastawianie wysokościomierzy ciśnieniowych, nawigacja zliczeniowa, wykorzystanie kalkulatorów nawigacyjnych, czas - średni lokalny i uniwersalny koordynowany, strefy czasowe, czas wschodu i zachodu słońca, radionawigacja, systemy radionawigacyjne, wykorzystanie pokładowych urządzeń radionawigacyjnych oraz programowanych systemów kierowania lotem, nawigacja radarowa, transponder, stosowanie metod nawigowania w profesjonalnych operacjach lotniczych dalekiego zasięgu; nawigowanie w strefach podbiegunowych;

7) procedury operacyjne: posługiwanie się dokumentacją operacyjną i nawigacyjną; przepisy międzynarodowe i krajowe dotyczące eksploatacji statków powietrznych, poszukiwanie i ratownictwo, badanie wypadków i incydentów lotniczych; procedury bezpieczeństwa i awaryjne w lotach według wskazań przyrządów, procedury antyhałasowe, procedury operacyjne dotyczące przewożenia ładunków niebezpiecznych, rodzaje ładunków niebezpiecznych, wymagania i praktyki dotyczące informowania pasażerów o zasadach bezpieczeństwa, łącznie z zapewnianiem obserwacji zachowania pasażerów podczas wchodzenia i wychodzenia oraz na pokładzie, skutki naruszenia przepisów lotniczych;

8) zasady lotu: aerodynamika podstawowa, poddźwiękowa i naddźwiękowa, skutki ściśliwości powietrza, stery aerodynamiczne i ich działanie przy różnych zakresach liczby Mach'a, sterowanie przy asymetrii ciągu, wpływ awarii silnika na osiągi samolotu wielosilnikowego, wyważenia masowe i aerodynamiczne sterów, mechanizacja skrzydła, przeciągnięcie, korkociąg - unikanie, zapobieganie i wyprowadzanie, mechanika podstawowych elementów lotu, stateczność i sterowność, obciążenia konstrukcji w locie, mechanika ruchu samolotu na ziemi i obciążenia jego konstrukcji;

9) łączność: frazeologia radiotelefoniczna w języku polskim i angielskim, procedury radiotelefoniczne stosowane przy próbach naziemnych radiostacji, nawiązywanie i prowadzenie łączności podczas lotu we wszystkich klasach przestrzeni powietrznej, zezwolenia, instrukcje, ostrzeżenia i informacje, łączność w niebezpieczeństwie i sytuacjach naglących, procedury stosowane w razie utraty łączności.

2.6.3.3. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać się podczas praktycznego egzaminu państwowego posiadaniem umiejętności:

1) operacyjnego przygotowania do lotu, w tym określania charakterystycznych prędkości i parametrów startu i początkowego wznoszenia, zastosowania procedur w razie awarii silnika we wszystkich fazach lotu oraz przygotowania nawigacyjnego, oceny zdatności samolotu i sprawowania nadzoru nad obsługą naziemną;

2) wykonywania wszystkich manewrów i procedur normalnych oraz procedur awaryjnych w sytuacjach niesprawności silnika oraz płatowca, instalacji, systemów monitorowania lotu i kierowania nim, na samolocie certyfikowanym z załogą wieloosobową, pełniąc funkcję pilota sterującego i monitorującego;

3) wykonywania na samolocie wymienionym w pkt 2 wszystkich manewrów i procedur lotu IFR w sytuacjach normalnych, nienormalnych i niebezpiecznych, łącznie z symulowaną niesprawnością silnika, przy wykorzystaniu wszystkich systemów nawigacji własnej i radarowej, w zakresie:

a) przejścia do lotu według wskazań przyrządów natychmiast po oderwaniu,

b) standardowego odlotu i przylotu oraz odlotu i przylotu według instrukcji kontrolera,

d) procedur stosowanych podczas przelotu, łącznie ze skierowaniem samolotu na lotnisko zapasowe,

e) procedur oczekiwania,

f) podejścia według wskazań przyrządów do obowiązujących wysokości minimalnych, łącznie z procedurą nieudanego podejścia oraz podejścia z okrążenia,

g) lądowania po wykonanym podejściu według wskazań przyrządów;

4) zarządzania załogą lotniczą w sytuacjach pełnej jej sprawności, obejmującego podział czynności, współpracę i wykorzystanie list kontrolnych czynności oraz działania w razie niesprawności członka załogi podczas lotu.

2.6.3.4. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że:

1) posiada licencję pilota samolotowego zawodowego z wpisanymi do niej uprawnieniami:

a) do lotów według wskazań przyrządów - IFR,

b) uprawnieniem na typ samolotu określony w pkt 2 lit. a,

chyba że ubiega się o równoczesne wydanie brakujących mu uprawnień wymienionych pod lit. a oraz b;

2) wykonał co najmniej 1.500 godzin lotu jako pilot samolotu, w tym co najmniej:

a) 500 godzin lotu na samolotach z załogą wieloosobową certyfikowanych zgodnie z przepisami JAR-25 albo przepisami równoważnymi do kategorii samolotów transportowych lub zgodnie z przepisami JAR-23 albo przepisami równoważnymi do kategorii samolotów transportu lokalnego,

b) 250 godzin lotu jako pilot dowódca samolotu, lub 100 godzin lotu jako dowódca i 150 godzin lotu jako drugi pilot pełniący funkcję dowódcy pod nadzorem przy zachowaniu warunku zatwierdzenia nadzoru przez Prezesa Urzędu,

c) 200 godzin przelotów jako pilot dowódca samolotu, w tym nie więcej niż 100 godzin wykonanych w charakterze drugiego pilota, wykonującego czynności dowódcy samolotu pod nadzorem, którego metody są zatwierdzone przez Prezesa Urzędu,

d) 75 godzin lotu według wskazań przyrządów, z których nie więcej niż 30 godzin może być czasem ćwiczeń na urządzeniach treningowych,

e) 100 godzin lotu w nocy w charakterze dowódcy albo drugiego pilota samolotu;

3) nie więcej niż ogółem 100 godzin lotu, wykonanych przez niego na urządzeniu treningowym, zostało zaliczone do czasów lotu, wymienionych w pkt 2.

2.6.3.4.1. Do wymaganej w ust. 2.6.3.4 pkt 2 praktyki Prezes Urzędu może zaliczyć, na wniosek kandydata, czas lotów wykonanych przez niego w charakterze dowódcy statku powietrznego:

1) na śmigłowcach albo wiatrakowcach - czas lotu stanowiący nie więcej niż 50 % czasu lotu, na tych statkach powietrznych;

2) na motoszybowcach albo na szybowcach - czas lotu stanowiący nie więcej niż 25 % czasu lotu, na tych statkach powietrznych.

2.6.3.5. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji pilota samolotowego liniowego, po spełnieniu przez niego wymagań określonych dla tych uprawnień, może być wpisane uprawnienie:

1) dotyczące każdej klasy samolotów, w tym motoszybowców turystycznych;

2) dotyczące typu samolotu, które może być ograniczone do wykonywania czynności drugiego pilota, jeżeli uprawnienie to dotyczy samolotu z załogą wieloosobową;

3) instruktora samolotowego:

a) szkolenia ogólnego:

- ograniczone klasy 2,

- klasy 1,

b) szkolenia dotyczące klasy samolotów z załogą jednoosobową:

- jednosilnikowych tłokowych lądowych,

- jednosilnikowych tłokowych wodnych,

- wielosilnikowych tłokowych lądowych,

- wielosilnikowych tłokowych wodnych,

- motoszybowców turystycznych,

- typu samolotu jednosilnikowego turbośmigłowego lądowego,

- typu samolotu jednosilnikowego turbośmigłowego wodnego,

c) szkolenia dotyczące typu samolotu z załogą jednoosobową:

- wielosilnikowego, wyposażonego w silniki turbośmigłowe albo turboodrzutowe,

- An-2,

d) szkolenia na oznaczony typ samolotu z załogą wieloosobową,

e) szkolenia w lotach według wskazań przyrządów,

f) specjalne instruktora symulatorowego, po spełnieniu wymagań określonych w ust. 6.1.2 i 6.2.1.1;

4) pilota doświadczalnego klasy 3, 2 lub 1;

5) do wykonywania lotów AGRO;

6) do wykonywania lotów gaśniczych;

7) na wiatrakowce, jeżeli odbył i zaliczył szkolenie lotnicze wymagane dla kandydatów na licencję pilota wiatrakowcowego, a nie zamierza ubiegać się o wydanie licencji pilota wiatrakowcowego lub uprawnień, które mogą być do niej wpisane.

2.6.3.6. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji pilota samolotowego liniowego jest uprawniony do:

1) korzystania z wszystkich uprawnień, wynikających z licencji pilota samolotowego turystycznego i zawodowego oraz uprawnienia lotniczego do lotów według wskazań przyrządów - IFR;

2) wykonywania za wynagrodzeniem czynności pilota dowódcy i drugiego pilota na wszystkich samolotach certyfikowanych do lotów z załogą wieloosobową, podczas wykonywania operacji przewozu lotniczego;

3) korzystania z innych ważnych uprawnień lotniczych wpisanych do jego licencji.

2.6.4. Licencja pilota śmigłowcowego turystycznego

2.6.4.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć oraz zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego albo jeżeli szkolenie jest prowadzone na śmigłowcach jednosilnikowych z maksymalną certyfikowaną liczbą miejsc siedzących nie większą niż dla 4 osób - w organizacji określonej w § 9 ust. 5 rozporządzenia, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

2.6.4.2. Wiadomości. Kandydat powinien wykazać podczas teoretycznego egzaminu państwowego, że posiada wiadomości z następujących przedmiotów:

1) prawo lotnicze: podstawy międzynarodowego i polskiego prawa lotniczego, przepisy licencjonowania odnoszące się do licencji pilota śmigłowcowego turystycznego i uprawnień, które mogą zostać do niej wpisane, przepisy i procedury ruchu lotniczego, służby i organy ruchu lotniczego;

2) wiedza ogólna o śmigłowcu: konstrukcja i funkcjonowanie płatowca, budowa i funkcjonowanie zespołów napędowych tłokowych i turbinowych, przekładni, systemów i przyrządów pokładowych oraz ocena zdatności do lotu;

3) osiągi i planowanie lotu: masa i wyważenie, osiągi przy starcie i lądowaniu, podczas lotu poziomego, wznoszącego i ze zniżaniem, operacyjny plan lotu i plan lotu na potrzeby ruchu lotniczego;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz wpływie warunków lotu, chorób, higieny, medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną pilota, czynnik ludzki w lotnictwie;

5) meteorologia: wiedza o atmosferze, czynnikach meteorologicznych i zjawiskach atmosferycznych, zagrażających bezpieczeństwu lotu, organizacja osłony meteorologicznej lotnictwa, informacje meteorologiczne na potrzeby lotnictwa, ich pozyskiwanie, interpretacja i wykorzystywanie, klimatologia i jej wykorzystanie na potrzeby lotnictwa;

6) nawigacja: kula ziemska i jej odwzorowania na mapach, odległości i kierunki, plany, mapy i odwzorowania kartograficzne, ich odczytywanie i wykorzystanie w różnych rodzajach lotów, wysokość i poziom lotu, nastawianie wysokościomierzy ciśnieniowych, nawigacja zliczeniowa, wykorzystanie kalkulatorów nawigacyjnych, czas - średni lokalny i uniwersalny koordynowany, strefy czasowe, czas wschodu i zachodu słońca, radionawigacja, systemy radionawigacyjne, rodzaje i wykorzystanie pokładowych urządzeń radionawigacyjnych, nawigacja radarowa, transponder;

7) procedury operacyjne: przepisy międzynarodowe i krajowe dotyczące eksploatacji statków powietrznych, poszukiwania i ratownictwa, badanie wypadków i incydentów lotniczych, procedury antyhałasowe, skutki naruszenia przepisów lotniczych;

8) zasady lotu: aerodynamika podstawowa, aerodynamika wirnika, kinematyka i mechanika jego ruchu, lot z prędkością postępową i zawis, zależność wysokości bezpiecznej od prędkości, autorotacja, mechanika podstawowych elementów lotu, sterowanie skokiem ogólnym i mocą, sterowanie położeniem przestrzennym, stateczność, obciążenia konstrukcji w locie, wibracje i ich działanie na konstrukcję śmigłowca, obciążenia podwozia przy lądowaniu, kołowanie na śmigłowcu z podwoziem wyposażonym w koła, specyficzne zagrożenia lotu śmigłowca;

9) łączność: frazeologia radiotelefoniczna w języku polskim i angielskim, procedury radiotelefoniczne stosowane przy próbach naziemnych radiostacji, nawiązywanie i prowadzenie łączności, zezwolenia, instrukcje, ostrzeżenia i informacje, łączność w niebezpieczeństwie i sytuacjach naglących, procedury postępowania w przypadku utraty łączności;

10) ogólne bezpieczeństwo lotów: zasady bezpiecznego zachowania na pokładzie, wykorzystanie wyposażenia bezpieczeństwa, wyposażenia ratowniczego śmigłowca oraz osobistego załogi i pasażerów, zagrożenia bezpieczeństwa ze strony śmigłowca i jego ładunku, zagrożenia zewnętrzne ze strony innych statków powietrznych, warunków pogodowych, stanu nawierzchni lotniska, operacji przymusowych lądowań.

2.6.4.3. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada umiejętności:

1) operacyjnego i nawigacyjnego przygotowania do lotu, oceny zdatności i obsługi naziemnej śmigłowca;

2) wykonania lotów w przestrzeni powietrznej przylotniskowej, zachowania środków ostrożności i procedur antykolizyjnych;

3) pilotowania śmigłowca według zewnętrznych punktów oceny położenia, podczas wykonywania wszystkich manewrów normalnych, charakterystycznych dla śmigłowca;

4) wykonania startów i lądowań z zawisu oraz z rozbiegiem i dobiegiem (jeżeli układ podwozia na to pozwala) przy wietrze o kierunku i prędkości akceptowanych przez instrukcję użytkowania śmigłowca w locie, manewrów w zawisie, podlotów, zatrzymań, kołowania (jeżeli układ podwozia na to pozwala);

5) wykonania operacji połączonych ze startem i lądowaniem na lądowiskach, również o nawierzchni pochyłej;

6) zastosowania procedur w przypadkach awaryjnych: autorotacji łącznie z lądowaniem autorotacyjnym, symulowanej usterki silnika, instalacji, układu sterowania i wyposażeń, wyprowadzania z rezonansu wskutek bliskości ziemi (jeśli dotyczy to danego typu śmigłowca);

7) wczesnego rozpoznawania i wyprowadzania z pierścienia wirowego;

8) wykonania lotu wyłącznie według wskazań przyrządów, bez widoczności, obejmującego wykonywanie: normalnych manewrów pilotażowych oraz wyprowadzania z nienormalnych położeń przy normalnym i ograniczonym zestawie przyrządów;

9) przeloty VFR w oparciu o zewnętrzne punkty orientacyjne, nawigowanie zliczeniowe i radionawigację;

10) wykonanie lądowań przymusowych w efekcie symulowanego nieprawidłowego działania wyposażenia śmigłowca, niesprawności silników, sterów, układów elektrycznych i hydraulicznych;

11) wykonania przylotu do lotniska i odlotu z lotniska kontrolowanego, przelotu VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym;

12) prowadzenia korespondencji radiotelefonicznej w języku polskim i angielskim w lotach VFR, w ruchu lotniczym kontrolowanym i niekontrolowanym.

2.6.4.4. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że w trakcie szkolenia lotniczego:

1) wykonał co najmniej 45 godzin lotu na śmigłowcu, w tym:

a) co najmniej 10 godzin lotu samodzielnego,

b) co najmniej 5 godzin przelotu samodzielnego, włączając w to przelot na odległość nie mniejszą niż 185 km (100 NM), podczas którego zostały wykonane dwa lądowania z całkowitym zatrzymaniem na dwu różnych lotniskach (5 godzin przelotu samodzielnego może być zawarte w ogólnym czasie lotów samodzielnych, wymienionym pod lit. a;

2) nie więcej niż 5 godzin lotu, wykonanego przez niego na urządzeniu treningowym zostało zaliczone do czasów lotu, wymienionych w pkt 1.

2.6.4.4.1. Jeżeli kandydat jest posiadaczem licencji pilota samolotowego, wiatrakowcowego, szybowcowego albo posiadaczem świadectwa kwalifikacji pilota statku powietrznego o cechach samolotu albo śmigłowca albo wiatrakowca, wówczas określony w ust. 2.6.4.4 pkt 1 czas 45 godzin lotu może być zmniejszony o czas lotu wynoszący 30 % czasu lotu wykonanego przez kandydata w charakterze dowódcy jednego z wyżej wymienionych statków powietrznych, jednak nie więcej niż o 20 godzin, pod warunkiem prowadzenia szkolenia według programu szkolenia zatwierdzonego dla tego rodzaju kandydatów.

2.6.4.5. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji pilota śmigłowcowego turystycznego, po spełnieniu przez niego wymagań określonych dla tych uprawnień, mogą być wpisane uprawnienia:

1) na poszczególne typy śmigłowców, które mogą być ograniczone do wykonywania czynności drugiego pilota na śmigłowcu z załogą wieloosobową;

2) do lotów nocnych VFR, po ukończeniu szkolenia praktycznego obejmującego co najmniej 10 godzin lotu w nocy, w tym nie mniej niż:

a) 5 godzin lotów szkoleniowych na dwusterze, w tym co najmniej 3 godziny przelotu,

b) 5 godzin lotów szkoleniowych samodzielnych, w tym co najmniej 3 godziny przelotu w nocy i 5 samodzielnych startów i lądowań z pełnym zatrzymaniem;

3) do lotów według wskazań przyrządów - IFR, pod warunkiem posiadania orzeczenia lotniczo-lekarskiego klasy wymaganej dla uzyskania licencji pilota zawodowego albo wymaganego na licencję pilota turystycznego, ze stwierdzeniem braku przeciwwskazań do wykonywania lotów IFR.

2.6.4.6. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji pilota śmigłowcowego turystycznego jest uprawniony do wykonywania bez wynagrodzenia czynności dowódcy i drugiego pilota każdego śmigłowca, z ograniczeniem do lotów dziennych VFR, chyba że posiada odpowiednie ważne uprawnienie wymienione w ust. 2.6.4.5. pkt 2 lub 3.

2.6.4.6.1. Uprawnienia wymienione w ust 2.6.4.6 dotyczą również śmigłowców określonych w art. 33 ust. 2 i 3 ustawy, chyba że jest wymagane odrębne uprawnienie dotyczące typu.

2.6.5. Licencja pilota śmigłowcowego zawodowego

2.6.5.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć i zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

2.6.5.2. Wiadomości. Kandydat powinien wykazać podczas teoretycznego egzaminu państwowego, że posiada wiadomości w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo lotnicze: podstawy międzynarodowego i polskiego prawa lotniczego, przepisy licencjonowania odnoszące się do licencji pilota śmigłowcowego turystycznego, zawodowego i uprawnień, które mogą zostać do nich wpisane, przepisy i procedury ruchu lotniczego, służby i organy ruchu lotniczego oraz współdziałanie z nimi;

2) wiedza ogólna o śmigłowcu: konstrukcja i funkcjonowanie płatowca, budowa i funkcjonowanie zespołów napędowych tłokowego i turbinowego, przekładni, systemów i przyrządów pokładowych oraz ocena zdatności do lotu;

3) osiągi i planowanie lotu: wpływ masy i wyważenia na osiągi i właściwości pilotażowe, określanie i praktyczne wykorzystanie danych o osiągach podczas wszystkich faz lotu, opracowanie operacyjnego planu lotu i planu lotu na potrzeby ruchu lotniczego;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz wpływie warunków lotu, chorób, higieny, medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną pilota, czynnik ludzki w lotnictwie;

5) meteorologia: wiedza o atmosferze, czynnikach meteorologicznych i zjawiskach atmosferycznych, zagrażających bezpieczeństwu lotu, organizacja osłony meteorologicznej lotnictwa, informacje meteorologiczne na potrzeby lotnictwa, ich pozyskiwanie, interpretacja i wykorzystywanie, wiedza z zakresu klimatologii i wykorzystanie jej na potrzeby lotnictwa;

6) nawigacja: kula ziemska i jej odwzorowania na mapach, odległości i kierunki, plany, mapy i odwzorowania kartograficzne, ich odczytywanie i wykorzystanie w różnych rodzajach lotów, wysokość i poziom lotu, nastawianie wysokościomierzy ciśnieniowych, nawigacja zliczeniowa, wykorzystanie kalkulatorów nawigacyjnych, czas - średni lokalny i uniwersalny koordynowany, strefy czasowe, czas wschodu i zachodu słońca, radionawigacja, systemy radionawigacyjne, rodzaje i wykorzystanie urządzeń radionawigacyjnych pokładowych, nawigacja radarowa, transponder, stosowanie metod nawigowania w profesjonalnych operacjach lotniczych;

7) procedury operacyjne: posługiwanie się dokumentacją operacyjną i nawigacyjną, międzynarodowe i krajowe przepisy dotyczące eksploatacji statków powietrznych, poszukiwania i ratownictwa, badanie wypadków i incydentów lotniczych, procedury przeciwhałasowe, procedury operacyjne stosowane podczas przewożenia ładunków niebezpiecznych, rodzaje ładunków niebezpiecznych, wymagania i praktyki dotyczące informowania pasażerów o zasadach bezpieczeństwa, łącznie z zapewnianiem obserwacji zachowania pasażerów podczas wchodzenia i wychodzenia oraz na pokładzie, skutki naruszenia przepisów lotniczych;

8) zasady lotu: aerodynamika podstawowa, aerodynamika wirnika, kinematyka i mechanika jego ruchu, lot z prędkością postępową i zawis, zależność wysokości bezpiecznej i prędkości, autorotacja, mechanika podstawowych elementów lotu, sterowanie skokiem ogólnym i mocą, sterowanie położeniem przestrzennym, stateczność, obciążenia konstrukcji w locie, wibracje i ich działanie na konstrukcję śmigłowca, obciążenia podwozia przy lądowaniu, kołowanie na śmigłowcu z podwoziem wyposażonym w koła, specyficzne zagrożenia lotu śmigłowca;

9) łączność: frazeologia radiotelefoniczna w języku polskim i angielskim, procedury radiotelefoniczne stosowane przy próbach naziemnych radiostacji, nawiązywanie i prowadzenie łączności podczas lotu we wszystkich klasach przestrzeni powietrznej, zezwolenia, instrukcje, ostrzeżenia i informacje, łączność w niebezpieczeństwie i sytuacjach naglących, procedury w przypadku utraty łączności.

2.6.5.3. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada umiejętności:

1) operacyjnego i nawigacyjnego przygotowania do lotu, oceny zdatności i obsługi naziemnej śmigłowca;

2) zastosowania procedury manewrów przyziemnych właściwych dla śmigłowca i lotów w przestrzeni powietrznej przylotniskowej, przestrzegania środków ostrożności i procedur antykolizyjnych;

3) pilotowania śmigłowca według zewnętrznych punktów oceny położenia w locie z widocznością, podczas wykonywania wszystkich manewrów normalnych, charakterystycznych dla śmigłowca;

4) powrotu do normalnego stanu z początkowej fazy przeciągnięcia wirnika na mocy, powrotu z niskich obrotów wirnika do normalnego ich zakresu;

5) wykonania: startów i lądowań z zawisu oraz z rozbiegiem i dobiegiem (jeżeli układ podwozia na to pozwala) przy wietrze o kierunku i prędkości akceptowanych przez instrukcję użytkowania śmigłowca w locie, manewrów w zawisie, podlotów, kołowania (jeżeli układ podwozia na to pozwala), zatrzymania, operacji połączonych ze startem i lądowaniem na lądowiskach, również o nawierzchni pochyłej, stromych podejść;

6) wykonania: startów i lądowań z minimalną niezbędną mocą, pionowych oraz z rozbiegiem i dobiegiem, wykorzystywania maksymalnych osiągów śmigłowca przy starcie i lądowaniu, również w operacjach na lądowiskach o ograniczonych rozmiarach, szybkiego przechodzenia od lotu z prędkością postępową do zawisu;

7) wykonania zawisu śmigłowca bez wpływu ziemi, operacji z podwieszonym ciężarem, lotu na dużej wysokości (zbliżenie do pułapu praktycznego śmigłowca);

8) wykonania lotu wyłącznie według wskazań przyrządów, bez widoczności, obejmującego:

a) wykonywanie normalnych manewrów pilotażowych przy normalnym i ograniczonym zestawie przyrządów,

b) wyprowadzanie z nienormalnych położeń przy normalnym i ograniczonym zestawie przyrządów,

c) nawigowanie z wykorzystaniem radionawigacji;

9) wykonania przelotu VFR w oparciu o zewnętrzne punkty orientacyjne, nawigację zliczeniową i radionawigację;

10) zastosowania procedur awaryjnych: autorotacji łącznie z lądowaniem autorotacyjnym, postępowania w sytuacji symulowanych usterek silnika, instalacji, układu sterowania i wyposażenia, wyprowadzania z rezonansu powstającego wskutek bliskości ziemi (jeśli dotyczy to danego typu śmigłowca), postępowania w przypadku usterek układów elektrycznych i hydraulicznych;

11) wykonania przylotu do lotniska kontrolowanego i odlotu z lotniska kontrolowanego, przelotów VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym;

12) prowadzenia korespondencji radiotelefonicznej w języku polskim i angielskim w lotach VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym i niekontrolowanym;

13) wykonania lotów nocnych VFR (nadlotniskowe i przeloty).

2.6.5.4. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że:

1) wykonał jako pilot śmigłowca co najmniej 135 godzin lotu, jeżeli ukończył kurs szkolenia zintegrowanego, albo co najmniej 185 godzin lotu podczas szkolenia modułowego, w tym nie mniej niż:

a) 35 godzin lotu jako pilot dowódca śmigłowca, jeżeli ukończył kurs szkolenia zintegrowanego albo 50 godzin lotu jako pilot dowódca śmigłowca podczas szkolenia modułowego,

b) 10 godzin przelotu jako pilot dowódca śmigłowca, włączając w to przelot na odległość nie mniejszą niż 185 km (100 NM), podczas którego zostały wykonane dwa lądowania z całkowitym zatrzymaniem na dwu różnych lotniskach (10 godzin przelotu, wykonanego w charakterze dowódcy śmigłowca, może mieścić się w ogólnym czasie lotów w charakterze dowódcy śmigłowca, wymienionym pod lit. a),

c) 10 godzin lotu na dwusterze według wskazań przyrządów, z których nie więcej niż 5 godzin lotu może być zaliczonych na urządzeniu treningowym,

d) 10 godzin lotu w nocy, w tym nie mniej niż:

- 5 godzin lotów szkoleniowych na dwusterze, w tym co najmniej 3 godziny przelotu,

- 5 godzin lotów szkoleniowych samodzielnych, w tym co najmniej 3 godziny przelotu w nocy i 5 samodzielnych startów i lądowań z pełnym zatrzymaniem;

2) nie więcej niż 10 godzin lotu, wykonanych przez niego na urządzeniu treningowym zostało zaliczone do czasów lotu wymienionych w pkt 1.

2.6.5.4.1. Do czasów lotu: 135 albo 185 godzin, wymienionych w ust. 2.6.5.4 pkt 1, może być zaliczone:

1) 15 godzin lotu wykonane na samolotach lub motoszybowcach turystycznych, podczas szkolenia zintegrowanego;

2) podczas szkolenia modułowego:

a) 50 godzin lotu na samolotach wykonanego w charakterze dowódcy statku powietrznego przez posiadacza licencji pilota samolotowego zawodowego,

b) 20 godzin lotu wykonanego na samolotach przez posiadacza licencji pilota samolotowego turystycznego,

c) 10 godzin lotu wykonanego na motoszybowcach turystycznych albo na szybowcach przez posiadacza licencji pilota samolotowego turystycznego.

2.6.5.5. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji pilota śmigłowcowego zawodowego, po spełnieniu przez niego wymagań określonych dla uzyskania tych uprawnień, może być wpisane uprawnienie:

1) na poszczególne typy śmigłowców, które mogą być ograniczone do wykonywania czynności drugiego pilota na śmigłowcu z załogą wieloosobową;

2) do lotów według wskazań przyrządów - IFR;

3) instruktora śmigłowcowego:

a) szkolenia ogólnego:

- ograniczone klasy 2,

- klasy 1,

b) szkolenia na oznaczony typ śmigłowca,

c) szkolenia w lotach według wskazań przyrządów,

d) specjalne instruktora symulatorowego, po spełnieniu wymagań określonych w ust. 6.1.2 i 6.2.2.1;

4) pilota doświadczalnego klasy 3, 2 lub 1;

5) do wykonywania lotów AGRO;

6) do wykonywania lotów gaśniczych;

7) na wiatrakowce, jeżeli odbył i zaliczył szkolenie lotnicze wymagane dla kandydatów na licencję pilota wiatrakowcowego a nie zamierza ubiegać się o wydanie licencji pilota wiatrakowcowego lub uprawnień, które mogą być do niej wpisane.

2.6.5.6. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji pilota śmigłowcowego zawodowego jest uprawniony do:

1) korzystania z wszystkich uprawnień, wynikających z licencji pilota śmigłowcowego turystycznego i uprawnienia do lotów nocnych VFR;

2) wykonywania za wynagrodzeniem czynności:

a) pilota dowódcy i drugiego pilota na wszystkich śmigłowcach podczas wykonywania operacji innych niż przewóz lotniczy oraz jeżeli posiada odpowiednie uprawnienie - na wiatrakowcach,

b) pilota dowódcy na wszystkich śmigłowcach certyfikowanych do lotów z załogą jednoosobową podczas wykonywania operacji przewozu lotniczego,

c) drugiego pilota na śmigłowcach certyfikowanych do lotów z załogą wieloosobową podczas wykonywania operacji przewozu lotniczego;

3) korzystania z innych ważnych uprawnień lotniczych wpisanych do jego licencji w lotach za wynagrodzeniem i bez wynagrodzenia.

2.6.6. Licencja pilota śmigłowcowego liniowego

2.6.6.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć oraz zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

2.6.6.2. Wiadomości. Kandydat powinien wykazać podczas teoretycznego egzaminu państwowego, że posiada wiadomości w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo lotnicze: podstawy międzynarodowego i polskiego prawa lotniczego, przepisy licencjonowania odnoszące się do licencji pilotów śmigłowcowych i uprawnień, które mogą zostać do nich wpisane, przepisy i procedury ruchu lotniczego, służby i organy ruchu lotniczego oraz współdziałanie z nimi;

2) wiedza ogólna o śmigłowcu: konstrukcja i funkcjonowanie płatowca, zespołów napędowych tłokowego i turbinowego, przekładni, systemów i przyrządów pokładowych oraz ocena zdatności do lotu;

3) osiągi i planowanie lotu: wpływ masy i wyważenia na osiągi i właściwości pilotażowe, określanie i praktyczne wykorzystanie danych o osiągach we wszystkich fazach lotu, opracowanie operacyjnego planu lotu i planu lotu na potrzeby ruchu lotniczego;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz wpływie warunków lotu, chorób, higieny, medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną pilota, czynnik ludzki w lotnictwie;

5) meteorologia: wiedza o atmosferze, czynnikach meteorologicznych i zjawiskach atmosferycznych, zagrażających bezpieczeństwu lotu, organizacja osłony meteorologicznej lotnictwa, informacje meteorologiczne na potrzeby lotnictwa, ich pozyskiwanie, interpretacja i wykorzystywanie, wiedza z zakresu klimatologii i wykorzystanie jej na potrzeby lotnictwa;

6) nawigacja: kula ziemska i jej odwzorowania na mapach, odległości i kierunki, plany, mapy i odwzorowania kartograficzne, ich odczytywanie i wykorzystanie w różnych rodzajach lotów, wysokość i poziom lotu, nastawianie wysokościomierzy ciśnieniowych, nawigacja zliczeniowa, wykorzystanie kalkulatorów nawigacyjnych, czas - średni lokalny i uniwersalny koordynowany, strefy czasowe, czas wschodu i zachodu słońca, radionawigacja, systemy radionawigacyjne, rodzaje i wykorzystanie pokładowych urządzeń radionawigacyjnych, nawigacja radarowa, transponder, metody nawigowania stosowane w profesjonalnych operacjach lotniczych;

7) procedury operacyjne: posługiwanie się dokumentacją operacyjną i nawigacyjną, przepisy międzynarodowe i krajowe dotyczące eksploatacji statków powietrznych, poszukiwanie i ratownictwo, badanie wypadków i incydentów lotniczych, procedury antyhałasowe, procedury operacyjne stosowane podczas przewożenia ładunków niebezpiecznych, rodzaje ładunków niebezpiecznych, wymagania i praktyki dotyczące informowania pasażerów o zasadach bezpieczeństwa, łącznie z zapewnianiem obserwacji zachowania pasażerów podczas wchodzenia i wychodzenia oraz na pokładzie, skutki naruszenia przepisów lotniczych;

8) zasady lotu: aerodynamika podstawowa, aerodynamika wirnika, kinematyka i mechanika jego ruchu, lot z prędkością postępową i zawis, zależność wysokości bezpiecznej i prędkość, autorotacja, mechanika podstawowych elementów lotu, sterowanie skokiem ogólnym i mocą, sterowanie położeniem przestrzennym, stateczność, obciążenia konstrukcji w locie, wibracje i ich oddziaływanie na konstrukcję śmigłowca, obciążenia podwozia przy lądowaniu, kołowanie na śmigłowcu z podwoziem wyposażonym w koła, specyficzne zagrożenia lotu śmigłowca;

9) łączność: frazeologia radiotelefoniczna w języku polskim i angielskim, procedury radiotelefoniczne stosowane przy próbach naziemnych radiostacji, nawiązywanie i prowadzenie łączności podczas lotu we wszystkich klasach przestrzeni powietrznej, zezwolenia, instrukcje, ostrzeżenia i informacje, łączność w niebezpieczeństwie i sytuacjach naglących, procedury postępowania w przypadku utraty łączności.

2.6.6.3. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada umiejętności:

1) operacyjnego i nawigacyjnego przygotowania do lotu, w tym określania możliwości i parametrów startu pionowego albo z rozbiegiem i początkowego wznoszenia, zastosowania procedur postępowania w przypadku wystąpienia awarii silnika we wszystkich fazach lotu, oceny zdatności śmigłowca i sprawowania nadzoru nad obsługą naziemną;

2) wykonywania wszystkich manewrów i procedur normalnych oraz procedur awaryjnych w sytuacjach niesprawności silnika oraz płatowca, instalacji, systemów monitorowania lotu i kierowania nim, na śmigłowcu certyfikowanym z załogą wieloosobową, w charakterze pilota sterującego i monitorującego;

3) wykonania: startu i lądowania z zawisu oraz rozbiegiem i dobiegiem (jeżeli układ podwozia na to pozwala) przy wietrze o kierunku i prędkości akceptowanej przez instrukcję użytkowania śmigłowca w locie, manewrów w zawisie, podlotu, kołowania (jeżeli układ podwozia na to pozwala), zatrzymania, operacji połączonych ze startem i lądowaniem na lądowiskach, również o nawierzchni pochyłej, stromego podejścia;

4) wykonania: startów i lądowań z minimalną niezbędną mocą, pionowo oraz z rozbiegiem i dobiegiem, wykorzystywania maksymalnych osiągów śmigłowca przy starcie i lądowaniu, również w operacjach na lądowiskach o ograniczonych rozmiarach, szybkiego przechodzenia od lotu z prędkością postępową do zawisu, zawisu śmigłowca bez wpływu ziemi;

5) wykonania lotu wyłącznie według wskazań przyrządów, bez widoczności, obejmującego:

a) normalne manewry pilotażowe przy normalnym i ograniczonym zestawie przyrządów,

b) wyprowadzanie z nienormalnych położeń przy normalnym i ograniczonym zestawie przyrządów,

c) nawigowanie z wykorzystaniem radionawigacji;

6) wykonania procedur awaryjnych, autorotacji łącznie z lądowaniem autorotacyjnym, postępowania w przypadku symulowanej usterki silnika, instalacji, układu sterowania i wyposażenia, wyprowadzanie z rezonansu powstającego wskutek bliskości ziemi - jeśli dotyczy to danego typu śmigłowca, symulowane nieprawidłowe działanie wyposażenia śmigłowca i procedury awaryjne w związku z niesprawnością silników, sterów, układów elektrycznych i hydraulicznych;

7) wykonania przylotu do lotniska i odlotu z lotniska kontrolowanego, przelotu VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym;

8) prowadzenia korespondencji radiotelefonicznej w języku polskim i angielskim w lotach i przelotach VFR, w ruchu lotniczym kontrolowanym i niekontrolowanym;

9) wykonania lotów nocnych VFR, nadlotniskowych i przelotów;

10) zarządzania załogą lotniczą w sytuacjach pełnej jej sprawności, obejmującego podział czynności, współpracę z wykorzystaniem list kontrolnych czynności oraz działania w razie niesprawności członka załogi podczas lotu.

2.6.6.4. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że:

1) posiada licencję pilota śmigłowcowego zawodowego z wpisanym do niej uprawnieniem na typ śmigłowca określony w pkt 2 lit. a, bez ograniczenia do wykonywania wyłącznie czynności drugiego pilota;

2) wykonał co najmniej 1.000 godzin jako pilot śmigłowca, w tym co najmniej:

a) 350 godzin na śmigłowcach certyfikowanych do lotów IFR z załogą wieloosobową zgodnie z przepisami JAR-27 i 29 albo przepisami równoważnymi lub na śmigłowcach certyfikowanych w tych kategoriach według innych równoważnych przepisów, bądź też na śmigłowcach, na których zgodnie z przepisami JAR-OPS lub zgodnie z innymi równoważnymi przepisami wymagana jest załoga wieloosobowa,

b) 250 godzin lotu jako pilot dowódca śmigłowca, w tym nie więcej niż 150 godzin lotu jako drugi pilot pełniący funkcję dowódcy pod nadzorem, przy zachowaniu warunku zatwierdzenia nadzoru przez Prezesa Urzędu,

c) 200 godzin przelotu jako pilot dowódca śmigłowca, w tym nie więcej niż 100 godzin lotu jako drugi pilot pełniący funkcję dowódcy pod nadzorem, przy zachowaniu warunku zatwierdzenia nadzoru przez Prezesa Urzędu; wymagany czas 200 albo odpowiednio 100 godzin przelotu może być zawarty w ogólnym czasie lotów, wymienionym pod lit. b,

d) 70 godzin lotu według wskazań przyrządów, z których nie więcej niż 30 godzin może być wykonanych na urządzeniu treningowym,

e) 100 godzin lotu w nocy w charakterze dowódcy albo drugiego pilota śmigłowca;

3) nie więcej niż ogółem 10 godzin lotu, wykonanych przez niego na urządzeniu treningowym zostało zaliczone do czasów lotu, wymienionych w pkt 1.

2.6.6.4.1. Do wymaganej w ust. 2.6.2.4 pkt 2 praktyki Prezes Urzędu może zaliczyć, na wniosek kandydata, czas lotów wykonanych przez niego w charakterze dowódcy statku powietrznego, jednak nie więcej niż:

1) 50 % czasu lotu uzyskanego na samolotach;

2) 25 % czasu lotu uzyskanego na motoszybowcach albo na szybowcach.

2.6.6.5. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji pilota śmigłowcowego liniowego, po spełnieniu przez niego wymagań określonych dla uzyskania tych uprawnień, może być wpisane uprawnienie:

1) na poszczególne typy śmigłowców, które mogą być ograniczone do wykonywania czynności wyłącznie drugiego pilota na śmigłowcu z załogą wieloosobową;

2) do lotów według wskazań przyrządów - IFR;

3) instruktora śmigłowcowego:

a) szkolenia ogólnego:

- ograniczone klasy 2,

- klasy 1,

b) szkolenia na oznaczony typ śmigłowca,

c) szkolenia w lotach według wskazań przyrządów,

d) specjalne instruktora symulatorowego, po spełnieniu wymagań określonych w ust. 6.1.2 i 6.2.2.1;

4) pilota doświadczalnego klasy 3, 2 lub 1;

5) do wykonywania lotów AGRO;

6) do wykonywania lotów gaśniczych;

7) do lotów na wiatrakowcach, jeżeli odbył i zaliczył szkolenie lotnicze wymagane dla kandydatów na licencję pilota wiatrakowcowego zawodowego, a nie zamierza ubiegać się o licencję pilota wiatrakowcowego zawodowego lub uprawnienia, które mogą być do niej wpisane.

2.6.6.6. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji pilota śmigłowcowego liniowego jest uprawniony do:

1) korzystania z wszystkich uprawnień, wynikających z licencji pilota śmigłowcowego turystycznego i zawodowego;

2) wykonywania za wynagrodzeniem czynności pilota dowódcy i drugiego pilota na wszystkich śmigłowcach podczas wykonywania operacji przewozu lotniczego;

3) korzystania z innych ważnych uprawnień lotniczych wpisanych do jego licencji.

2.6.7. Licencja pilota wiatrakowcowego turystycznego

2.6.7.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć oraz zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego albo organizacji określonej w § 9 ust. 5 rozporządzenia, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

2.6.7.2. Wiadomości. Kandydat powinien wykazać podczas teoretycznego egzaminu państwowego, że posiada wiadomości w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo lotnicze: podstawy międzynarodowego i polskiego prawa lotniczego, przepisy licencjonowania odnoszące się do licencji pilota wiatrakowcowego turystycznego i uprawnień, które mogą zostać do niej wpisane, przepisy i procedury ruchu lotniczego, służby i organy ruchu lotniczego;

2) wiedza ogólna o wiatrakowcu: konstrukcja i funkcjonowanie płatowca, zespołów napędowych tłokowego i turbinowego, piasty wirnika, systemów i przyrządów pokładowych oraz ocena zdatności do lotu;

3) osiągi i planowanie lotu: masa i wyważenie, osiągi przy starcie i lądowaniu, podczas lotu poziomego, wznoszącego i ze zniżaniem, operacyjny plan lotu i plan lotu na potrzeby ruchu lotniczego;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz wpływie warunków lotu, chorób, higieny, medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną pilota, czynnik ludzki w lotnictwie;

5) meteorologia: wiedza o atmosferze, czynnikach meteorologicznych i zjawiskach atmosferycznych, zagrażających bezpieczeństwu lotu, organizacja osłony meteorologicznej lotnictwa, informacje meteorologiczne na potrzeby lotnictwa, ich pozyskiwanie, interpretacja i wykorzystywanie, klimatologia i jej wykorzystanie na potrzeby lotnictwa;

6) nawigacja: kula ziemska i jej odwzorowania na mapach, odległości i kierunki, plany, mapy i odwzorowania kartograficzne, ich odczytywanie i wykorzystanie w różnych rodzajach lotów, wysokość i poziom lotu, nastawianie wysokościomierzy ciśnieniowych, nawigacja zliczeniowa, wykorzystanie kalkulatorów nawigacyjnych, czas - średni lokalny i uniwersalny koordynowany, strefy czasowe, czas wschodu i zachodu słońca, radionawigacja, systemy radionawigacyjne, rodzaje i wykorzystanie pokładowych urządzeń radionawigacyjnych, nawigacja radarowa, transponder;

7) procedury operacyjne: przepisy międzynarodowe i krajowe o eksploatacji statków powietrznych, poszukiwanie i ratownictwo, badanie wypadków i incydentów lotniczych, procedury antyhałasowe, skutki naruszenia przepisów lotniczych;

8) zasady lotu: aerodynamika podstawowa, aerodynamika wirnika, kinematyka i mechanika jego ruchu, autorotacja, lot z prędkością postępową, mechanika podstawowych elementów lotu, sterowanie położeniem przestrzennym, stateczność, obciążenia konstrukcji w locie, wibracje i ich działanie na konstrukcję wiatrakowca, obciążenia konstrukcji w locie, mechanika ruchu wiatrakowca na ziemi i obciążenia jego konstrukcji, przy układach podwozia z kołem przednim i ogonowym, specyficzne zagrożenia lotu wiatrakowca;

9) łączność: frazeologia radiotelefoniczna w języku polskim i angielskim, procedury radiotelefoniczne stosowane przy próbach naziemnych radiostacji, nawiązywanie i prowadzenie łączności, zezwolenia, instrukcje, ostrzeżenia i informacje, łączność w niebezpieczeństwie i sytuacjach naglących, postępowania w przypadku utraty łączności;

10) ogólne bezpieczeństwo lotów: wiatrakowiec - zasady bezpiecznego zachowania na pokładzie, wykorzystanie wyposażenia bezpieczeństwa, wyposażenia ratowniczego wiatrakowca oraz osobiste załogi i pasażerów - zasady jego użycia, zagrożenia bezpieczeństwa ze strony wiatrakowca i jego ładunku, zagrożenia zewnętrzne ze strony innych statków powietrznych, warunków pogodowych, stanu nawierzchni lotniska, operacje przymusowych lądowań.

2.6.7.3. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada nabyte podczas szkolenia umiejętności w zakresie:

1) operacyjnego i nawigacyjnego przygotowania do lotu, oceny zdatności i obsługi naziemnej wiatrakowca;

2) procedur lotów w przestrzeni powietrznej przylotniskowej, środków ostrożności i procedur antykolizyjnych;

3) pilotowania wiatrakowca według zewnętrznych punktów oceny położenia w locie z widocznością, podczas wykonywania wszystkich manewrów normalnych, charakterystycznych dla wiatrakowca;

4) kołowania, startu i lądowania przy wietrze o kierunku i prędkości akceptowanej instrukcją użytkowania wiatrakowca w locie;

5) operacji połączonej ze startem i lądowaniem na lądowiskach;

6) operacji awaryjnych, łącznie z symulowaniem awarii zespołu napędowego oraz przymusowego i zapobiegawczego lądowania, niesprawności wyposażeń i pożaru w locie;

7) przelotów VFR w oparciu o zewnętrzne punkty orientacyjne, nawigowania zliczeniowego i radionawigacji;

8) symulacji lądowań przymusowych, symulacji nieprawidłowego działania wyposażenia wiatrakowca i procedur awaryjnych w związku z niesprawnością silników, sterów, układów elektrycznych i hydraulicznych;

9) przylotów do i odlotów z lotnisk kontrolowanych, przelotów VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym;

10) prowadzenia korespondencji radiotelefonicznej w języku polskim i angielskim w lotach VFR, w ruchu lotniczym kontrolowanym i niekontrolowanym.

2.6.7.4. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że w trakcie szkolenia lotniczego wykonał co najmniej 40 godzin lotu na wiatrakowcu, w tym:

1) co najmniej 10 godzin lotu samodzielnego;

2) co najmniej 5 godzin przelotu samodzielnego, włączając w to przelot na odległość nie mniejszą niż 185 km (100 NM), podczas którego zostały wykonane dwa lądowania z całkowitym zatrzymaniem na dwu różnych lotniskach; te 5 godzin przelotu samodzielnego mogą mieścić się w ogólnym czasie lotów samodzielnych, wymienionym w pkt 1.

2.6.7.4.1. Jeżeli kandydat jest posiadaczem licencji pilota samolotowego, śmigłowcowego, szybowcowego albo posiadaczem świadectwa kwalifikacji pilota statku powietrznego o cechach samolotu albo śmigłowca, albo wiatrakowca, wówczas określony w ust. 2.6.7.4 czas 40 godzin lotu może być zmniejszony o czas lotu wynoszący 30 % czasu lotu wykonanego przez kandydata w charakterze dowódcy jednego ze statków powietrznych, wyżej wymienionych, jednak nie więcej niż o 20 godzin pod warunkiem prowadzenia szkolenia według programu szkolenia zatwierdzonego dla tego rodzaju kandydatów.

2.6.7.5. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji pilota wiatrakowcowego turystycznego, po spełnieniu przez niego wymagań określonych w zatwierdzonym programie szkolenia do tych uprawnień, może być wpisane uprawnienie do lotów nocnych VFR, z ewentualnym ograniczeniem do lotów nocnych nadlotniskowych.

2.6.7.6. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji pilota wiatrakowcowego turystycznego jest uprawniony do wykonywania bez wynagrodzenia czynności dowódcy i drugiego pilota każdego wiatrakowca używanego nieodpłatnie, z ograniczeniem do lotów dziennych VFR, chyba że posiada odpowiednie ważne uprawnienie wymienione w ust. 2.6.7.5 i 2.6.7.6.1.

2.6.7.6.1. Uprawnienia wymienione w ust 2.6.7.6 dotyczą również wiatrakowców określonych w art. 33 ust. 2 i 3 ustawy - Prawo lotnicze, chyba że jest wymagane odrębne uprawnienie dotyczące typu.

2.6.8. Licencja pilota wiatrakowcowego zawodowego

2.6.8.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć oraz zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

2.6.8.2. Wiadomości. Kandydat powinien wykazać podczas teoretycznego egzaminu państwowego, że posiada wiadomości w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo lotnicze: podstawy międzynarodowego i polskiego prawa lotniczego, przepisy licencjonowania odnoszące się do licencji pilotów wiatrakowcowych i uprawnień, które mogą zostać do nich wpisane, przepisy i procedury ruchu lotniczego, służby i organy ruchu lotniczego oraz współdziałanie z nimi;

2) wiedza ogólna o wiatrakowcu: konstrukcja i funkcjonowanie płatowca, zespołów napędowych tłokowego i turbinowego, piasty wirnika, systemów i przyrządów pokładowych oraz ocena zdatności do lotu;

3) osiągi i planowanie lotu: wpływ masy i wyważenia na osiągi i właściwości pilotażowe, określanie i praktyczne wykorzystanie danych o osiągach podczas wszystkich faz lotu, opracowanie operacyjnego planu lotu i planu lotu na potrzeby ruchu lotniczego;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz wpływie warunków lotu, chorób, higieny, medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną pilota, czynnik ludzki w lotnictwie;

5) meteorologia: wiedza o atmosferze, czynnikach meteorologicznych i zjawiskach atmosferycznych, zagrażających bezpieczeństwu lotu, organizacja osłony meteorologicznej lotnictwa, informacje meteorologiczne na potrzeby lotnictwa, ich pozyskiwanie, interpretacja i wykorzystywanie; klimatologia i jej wykorzystanie na potrzeby lotnictwa;

6) nawigacja: kula ziemska i jej odwzorowania na mapach, odległości i kierunki, plany, mapy i odwzorowania kartograficzne, ich odczytywanie i wykorzystanie w różnych rodzajach lotów, wysokość i poziom lotu, nastawianie wysokościomierzy ciśnieniowych, nawigacja zliczeniowa, wykorzystanie kalkulatorów nawigacyjnych, czas - średni lokalny i uniwersalny koordynowany, strefy czasowe, czas wschodu i zachodu słońca, radionawigacja, systemy radionawigacyjne, rodzaje i wykorzystanie pokładowych urządzeń radionawigacyjnych, nawigacja radarowa, transponder, metody nawigowania stosowane w profesjonalnych operacjach lotniczych;

7) procedury operacyjne: korzystanie z dokumentacji operacyjnej i nawigacyjnej, przepisy międzynarodowe i krajowe o eksploatacji statków powietrznych, poszukiwanie i ratownictwo, badanie wypadków i incydentów lotniczych, procedury antyhałasowe, procedury operacyjne stosowane podczas przewozu ładunków niebezpiecznych, rodzaje ładunków niebezpiecznych, wymagania i praktyki dotyczące informowania pasażerów o zasadach bezpieczeństwa, łącznie z zapewnianiem obserwacji zachowania pasażerów podczas wchodzenia i wychodzenia oraz na pokładzie, skutki naruszenia przepisów lotniczych;

8) zasady lotu: aerodynamika podstawowa, aerodynamika wirnika, kinematyka i mechanika jego ruchu, autorotacja, lot z prędkością postępową, mechanika podstawowych elementów lotu, sterowanie położeniem przestrzennym, stateczność, obciążenia konstrukcji w locie, wibracje oraz ich wpływ na konstrukcję wiatrakowca, obciążenia konstrukcji w locie, mechanika ruchu wiatrakowca na ziemi i obciążenia jego konstrukcji, przy układach podwozia z kołem przednim i ogonowym, specyficzne zagrożenia lotu wiatrakowca;

9) łączność: frazeologia radiotelefoniczna w języku polskim i angielskim, procedury radiotelefoniczne stosowane przy próbach naziemnych radiostacji, nawiązywanie i prowadzenie łączności podczas lotu we wszystkich klasach przestrzeni powietrznej, zezwolenia, instrukcje, ostrzeżenia i informacje, łączność w niebezpieczeństwie i sytuacjach naglących, procedury postępowania w przypadku utraty łączności.

2.6.8.3. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada umiejętności w zakresie:

1) operacyjnego i nawigacyjnego przygotowania do lotu, oceny zdatności i obsługi naziemnej wiatrakowca;

2) wykonania procedur lotów w przestrzeni powietrznej przylotniskowej, zachowania środków ostrożności i procedur antykolizyjnych;

3) pilotowania wiatrakowca według zewnętrznych punktów oceny położenia w locie z widocznością, podczas wykonywania wszystkich manewrów normalnych, charakterystycznych dla wiatrakowca;

4) wykonania: startów i lądowań przy wietrze o kierunku i prędkości akceptowanej przez instrukcję użytkowania śmigłowca w locie, operacji połączonych ze startem i lądowaniem na lądowiskach, stromego podejścia do lądowania;

5) wykonania symulowanych lądowań przymusowych, postępowania w sytuacji symulowanej niesprawności wyposażenia wiatrakowca i niesprawności silników, sterów, układów elektrycznych i hydraulicznych;

6) wykonania lotu wyłącznie według wskazań przyrządów, bez widoczności, obejmujące:

a) normalne manewry pilotażowe przy normalnym i ograniczonym zestawie przyrządów,

b) wyprowadzanie z nienormalnych położeń, także przy ograniczonym zestawie przyrządów,

c) nawigowanie z wykorzystaniem radionawigacji;

7) wykonania przelotu VFR w oparciu o zewnętrzne punkty orientacyjne, nawigowanie zliczeniowe i radionawigację;

8) wykonania przylotu do lotniska i odlotu z lotniska kontrolowanego, przelotu VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym;

9) prowadzenia korespondencji radiotelefonicznej w języku polskim i angielskim w lotach VFR, w ruchu lotniczym kontrolowanym i niekontrolowanym;

10) wykonywania lotów nocnych VFR.

2.6.8.3.1. Wymagania odnośnie do umiejętności wymienionych w ust. 2.6.8.3 pkt 6 mogą być ograniczone przez Prezesa Urzędu, w zależności od wyposażenia w przyrządy wiatrakowców, które są użytkowane w Polsce.

2.6.8.4. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że wykonał co najmniej 150 godzin lotu na wiatrakowcu, w tym co najmniej:

1) 50 godzin jako pilot dowódca wiatrakowca;

2) 10 godzin przelotu jako pilot dowódca wiatrakowca;

3) co najmniej 10 godzin lotu na dwusterze według wskazań przyrządów;

4) 10 godzin lotu w nocy, w tym nie mniej niż:

a) 5 godzin lotów szkoleniowych na dwusterze, w tym co najmniej 3 godziny przelotu,

b) 5 godzin lotów szkoleniowych samodzielnych, w tym co najmniej 3 godziny przelotu w nocy i 5 samodzielnych startów i lądowań z pełnym zatrzymaniem.

2.6.8.4.1. W celu spełnienia wymogu wykonania 150 godzin lotu na wiatrakowcu, wymienionego w ust. 2.6.8.4, kandydat może zaliczyć:

1) 100 godzin lotu na śmigłowcach, wykonane przez posiadacza licencji pilota śmigłowcowego zawodowego lub liniowego albo 50 godzin lotu na samolotach, wykonane przez posiadacza licencji pilota samolotowego zawodowego lub liniowego;

2) 50 godzin lotu na śmigłowcach, wykonane przez posiadacza licencji pilota śmigłowcowego turystycznego albo 20 godzin lotu na samolotach, wykonane przez posiadacza licencji pilota samolotowego turystycznego;

3) 10 godzin lotu na motoszybowcach turystycznych albo na szybowcach.

2.6.8.5. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji pilota wiatrakowcowego zawodowego, po spełnieniu przez niego wymagań określonych dla tych uprawnień, mogą być wpisane uprawnienia:

1) instruktora wiatrakowcowego:

a) ograniczone klasy 2,

b) klasy 1.

2) pilota doświadczalnego klasy 3, 2 lub 1.

2.6.8.6. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji pilota wiatrakowcowego zawodowego jest uprawniony do:

1) korzystania z wszystkich uprawnień, wynikających z licencji pilota wiatrakowcowego turystycznego i uprawnienia lotniczego do lotów nocnych VFR;

2) wykonywania za wynagrodzeniem czynności pilota dowódcy i drugiego pilota na wszystkich wiatrakowcach;

3) korzystania z innych ważnych uprawnień lotniczych wpisanych do jego licencji.

2.6.8.a. Licencja pilota sterowcowego turystycznego

2.6.8.a.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć oraz zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

2.6.8.a.2. Wiadomości. Kandydat powinien wykazać podczas teoretycznego egzaminu państwowego, że posiada wiadomości w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo lotnicze: podstawy międzynarodowego i polskiego prawa lotniczego, przepisy licencjonowania odnoszące się do licencji pilota sterowcowego turystycznego i uprawnień, które mogą zostać do niej wpisane, przepisy i procedury ruchu lotniczego, służby i organy ruchu lotniczego;

2) wiedza ogólna o sterowcu: konstrukcje szkieletowe i miękkie, rodzaje powłok, mocowanie, konstrukcja i wyposażenie kabiny, zespoły napędowe, systemy i instalacje sterowca, system napełniania i opróżniania powłoki sterowca wykorzystującego gaz, właściwości fizyczne gazów używanych do napełniania sterowca, systemy grzewcze sterowców na ogrzewane powietrze, przyrządy pokładowe i systemy kierowania lotem, podwozie, system cumowniczy, środki bezpieczeństwa, ochrona przed skutkami zawilgocenia oraz nadmiernej wysokości lotu, ograniczenia użytkowe sterowca określone w instrukcji użytkowania w locie;

3) osiągi i planowanie lotów: obliczanie masy, zmian wyporu, balastowanie, wpływ masy, temperatury, wysokości i wiatru na osiągi, wykorzystanie danych o osiągach i ograniczenia użytkowania, procedury awaryjne, planowanie lotów i przelotów VFR;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz wpływie warunków lotu, w tym lotów długotrwałych i wysokościowych, chorób, higieny, medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną pilota, czynnik ludzki w lotnictwie;

5) meteorologia: stosowanie podstawowej meteorologii lotniczej, wykorzystywanie i procedury otrzymywania informacji meteorologicznej, pomiar wysokości, niebezpieczne warunki pogodowe;

6) nawigacja: praktyczne aspekty nawigacji lotniczej i technik obliczeniowych, wykorzystywanie map lotniczych;

7) procedury operacyjne: przepisy międzynarodowe i krajowe dotyczące eksploatacji statków powietrznych, poszukiwania i ratownictwa, badanie wypadków i incydentów lotniczych, procedury antyhałasowe, skutki naruszenia przepisów lotniczych;

8) zasady lotu: podstawy aerodynamiki, stery aerodynamiczne i ich działanie, wyważenia masowe i aerodynamiczne sterów, mechanizacja skrzydła, przeciągnięcie, korkociąg - unikanie, zapobieganie i wyprowadzanie, mechanika lotu, stateczność i sterowność, obciążenia konstrukcji w locie, mechanika ruchu sterowca na ziemi i obciążenia jego konstrukcji;

9) łączność radiotelefoniczna: frazeologia radiotelefoniczna w języku polskim i angielskim, procedury radiotelefoniczne stosowane przy próbach naziemnych radiostacji, nawiązywaniu łączności, w lotach nadlotniskowych i przelotach, zezwolenia, instrukcje, ostrzeżenia i informacje, łączność w niebezpieczeństwie i sytuacjach naglących, procedury postępowania w przypadku utraty łączności.

2.6.8.a.3. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada umiejętności w zakresie:

1) operacyjnego i nawigacyjnego przygotowania do lotu, oceny zdatności i obsługi naziemnej sterowca;

2) manewrowania na ziemi, przed startem i po lądowaniu, startu i początkowego wznoszenia, wykonania podstawowych manewrów w locie z wykorzystaniem systemów sterowania sterowcem, zachowania środków ostrożności i procedur antykolizyjnych, podejścia do lądowania i lądowania;

3) wykorzystywania zewnętrznych punktów odniesienia oraz przyrządów pokładowych w lotach VFR;

4) wykonania przelotu VFR z wykorzystaniem nawigowania wzrokowego, zaliczeniowego i radionawigacji;

5) zastosowania procedur awaryjnych w razie niesprawności zespołu napędowego, systemów, instalacji, przyrządów pokładowych.

2.6.8.a.4. Praktyka. Kandydat powinien wykonać co najmniej 25 godzin lotu jako pilot sterowca, w tym:

1) trzygodzinny nawigacyjny lot szkolny na sterowcu, z lotem nawigacyjnym o łącznej długości nie mniejszej niż 45 km (25NM);

2) 5 startów oraz 5 lądowań z pełnym zatrzymaniem na lotnisku; każde lądowanie z lotem po kręgu nadlotniskowym;

3) 3 godziny lotu IFR;

4) 5 godzin jako pilot wykonujący czynności pilota dowódcy pod nadzorem pilota dowódcy.

2.6.8.a.5. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji pilota sterowcowego turystycznego, po spełnieniu przez niego wymagań określonych dla tych uprawnień, mogą być wpisane uprawnienia:

1) dotyczące klasy sterowców z załogą jednoosobową;

2) na każdy typ sterowca z załogą wieloosobową, które może być ograniczone do wykonania czynności drugiego pilota;

3) do lotów nocnych VFR po wykonaniu 10 godzin lotu szkoleniowego, w tym co najmniej 5 samodzielnych startów i lądowań z pełnym zatrzymaniem zespołu napędowego lub zakotwiczenia sterowca.

2.6.8.a.6. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji pilota sterowcowego turystycznego jest uprawniony do wykonywania bez wynagrodzenia czynności dowódcy i drugiego pilota każdego sterowca, z ograniczeniem do lotów dziennych VFR, chyba że posiada odpowiednie ważne uprawnienie do wykonywania lotów nocnych VFR.

2.6.9. Licencja pilota sterowcowego zawodowego

2.6.9.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć oraz zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

2.6.9.2. Wiadomości. Kandydat powinien wykazać podczas teoretycznego egzaminu państwowego, że posiada wiadomości w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo lotnicze: podstawy międzynarodowego i polskiego prawa lotniczego, przepisy licencjonowania odnoszące się do licencji pilota sterowcowego zawodowego i uprawnień, które mogą zostać do niej wpisane, przepisy i procedury ruchu lotniczego, służby i organy ruchu lotniczego;

2) ogólna wiedza o sterowcu: konstrukcje szkieletowe i miękkie, rodzaje powłok, mocowanie, konstrukcja i wyposażenie kabiny, zespoły napędowe, systemy i instalacje sterowca, system napełniania i opróżniania powłoki sterowca wykorzystującego gaz, właściwości fizyczne gazów używanych do napełniania sterowca, systemy grzewcze sterowców na ogrzewane powietrze, przyrządy pokładowe i systemy kierowania lotem, podwozie, system cumowniczy, środki bezpieczeństwa, ochrona przed skutkami zawilgocenia, nadmiernej wysokości lotu, ograniczenia użytkowe sterowca, określone w instrukcji użytkowania w locie;

3) osiągi i planowanie lotów: obliczanie masy, zmian wyporu, balastowanie, wpływ masy, temperatury, wysokości i wiatru na osiągi, wykorzystanie danych o osiągach i ograniczenia użytkowania, procedury awaryjne, planowanie lotów i przelotów VFR;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz wpływie warunków lotu, w tym lotów długotrwałych i wysokościowych, chorób, higieny, medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną pilota, czynnik ludzki w lotnictwie;

5) meteorologia: wiedza o atmosferze, czynnikach meteorologicznych i zjawiskach atmosferycznych, zagrażających bezpieczeństwu lotu, pionowe prądy atmosferyczne, wiatry na różnych wysokościach, organizacja osłony meteorologicznej lotnictwa, informacje meteorologiczne na potrzeby lotu sterowca, ich pozyskiwanie, interpretacja i wykorzystywanie, podstawy klimatologii;

6) nawigacja: kula ziemska i jej odwzorowania na mapach, odległości i kierunki, plany, mapy i odwzorowania kartograficzne, ich odczytywanie i wykorzystanie w różnych rodzajach lotów, wysokość i poziom lotu, nastawianie wysokościomierzy ciśnieniowych, nawigacja zliczeniowa, wykorzystanie kalkulatorów nawigacyjnych, czas - średni lokalny i uniwersalny koordynowany, strefy czasowe, czas wschodu i zachodu słońca, radionawigacja, systemy radionawigacyjne, rodzaje i wykorzystanie radionawigacyjnych urządzeń pokładowych, nawigacja radarowa, transponder;

7) procedury operacyjne: posługiwanie się dokumentacją operacyjną i nawigacyjną, przepisy międzynarodowe i krajowe o eksploatacji statków powietrznych, poszukiwaniu i ratownictwie, badaniu wypadków i incydentów lotniczych, przewożenie ładunków niebezpiecznych, rodzaje ładunków niebezpiecznych, wymagania i praktyki dotyczące informowania pasażerów o zasadach bezpieczeństwa, łącznie z zapewnianiem obserwacji zachowania pasażerów podczas wchodzenia i wychodzenia oraz na pokładzie, skutki naruszenia przepisów lotniczych;

8) zasady lotu: aerostatyka, aerodynamika podstawowa, stery aerodynamiczne i ich działanie, sterowanie przy asymetrii ciągu wywołanej awarią silnika sterowca wielosilnikowego, mechanika podstawowych elementów lotu, sterowność, obciążenia konstrukcji w locie, mechanika ruchu sterowca na ziemi podczas manewrowania i obciążenia jego konstrukcji;

9) łączność: frazeologia radiotelefoniczna w języku polskim i angielskim, procedury radiotelefoniczne stosowane przy próbach naziemnych radiostacji, nawiązywanie i prowadzenie łączności podczas wszystkich faz lotu , we wszystkich klasach przestrzeni powietrznej, zezwolenia, instrukcje, ostrzeżenia i informacje, łączność w niebezpieczeństwie i sytuacjach naglących, procedury postępowania w przypadku utraty łączności;

10) ogólne bezpieczeństwo lotów: zasady bezpiecznego zachowania na pokładzie sterowca w różnych fazach lotu, wyposażenie ratownicze sterowca oraz osobiste pilota i pasażerów - zasady jego użycia, technika ratowniczego skoku spadochronowego, zagrożenia zewnętrzne ze strony innych statków powietrznych, warunków pogodowych, operacje przymusowych lądowań, bez naziemnej służby manewrowej.

2.6.9.3. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada umiejętności w zakresie:

1) operacyjnego i nawigacyjnego przygotowania do lotu, oceny zdatności i obsługi naziemnej sterowca;

2) manewrowania na ziemi, przed startem i po lądowaniu, startu i początkowego wznoszenia, wykonania podstawowych manewrów w locie z wykorzystaniem systemów sterowania sterowcem, zachowania środków ostrożności i procedur antykolizyjnych, podejścia do lądowania i lądowania;

3) wykorzystywania zewnętrznych punktów odniesienia oraz przyrządów pokładowych w lotach z widocznością;

4) wykonania przelotu VFR z wykorzystaniem nawigowania wzrokowego, zliczeniowego i radionawigacji;

5) zastosowania procedur awaryjnych w razie niesprawności zespołu napędowego, systemów, instalacji, przyrządów pokładowych.

2.6.9.4. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że w trakcie szkolenia lotniczego wykonał co najmniej 60 lotów w łącznym czasie 40 godzin na sterowcu, w tym nie mniej niż:

a) 40 lotów w łącznym czasie 25 godzin jako pilot dowódca sterowca,

b) 3 godziny przelotów samodzielnych w charakterze dowódcy sterowca, włączając w to jeden lot na odległość nie mniejszą niż 50 km.

2.6.9.4.1. Jeżeli kandydat posiada licencję pilota balonu wolnego i wykonał co najmniej 60 godzin lotu na balonach jako pilot dowódca, określone w ust. 2.6.9.4 wymagania, może spełnić po wykonaniu, zgodnie z programem szkolenia praktycznego dla tego rodzaju kandydatów, nie mniej niż 6 godzin lotu jako dowódca sterowca, przy zachowaniu wymagań określonych w lit. b.

2.6.9.5. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji pilota sterowcowego zawodowego, po spełnieniu przez niego wymagań określonych dla tych uprawnień, może być wpisane uprawnienie:

1) dotyczące klasy sterowców z załogą jednoosobową;

2) na każdy typ sterowca z załogą wieloosobową, które może być ograniczone do wykonywania czynności drugiego pilota;

3) (uchylony);

4) instruktora sterowcowego:

a) szkolenia ogólnego:

- ograniczone klasy 2,

- klasy 1,

b) szkolenia na oznaczony typ sterowca z załogą wieloosobową;

5) pilota doświadczalnego.

2.6.9.6. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji pilota sterowcowego zawodowego jest uprawniony do:

1) wykonywania za wynagrodzeniem czynności:

a) pilota dowódcy i drugiego pilota na wszystkich sterowcach podczas wykonywania operacji innych niż przewóz lotniczy,

b) pilota dowódcy na wszystkich sterowcach certyfikowanych do lotów z załogą jednoosobową,

c) drugiego pilota na sterowcach certyfikowanych do lotów z załogą wieloosobową, podczas wykonywania operacji przewozu lotniczego;

2) korzystania z innych ważnych uprawnień lotniczych wpisanych do jego licencji.

2.6.10. Licencja pilota sterowcowego liniowego

2.6.10.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć oraz zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

2.6.10.2. Wiadomości. Kandydat powinien wykazać podczas teoretycznego egzaminu państwowego, że posiada wiadomości w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo lotnicze: podstawy międzynarodowego i polskiego prawa lotniczego, przepisy licencjonowania odnoszące się do licencji pilotów sterowcowych i uprawnień, które mogą zostać do nich wpisane, przepisy i procedury ruchu lotniczego, służby i organy ruchu lotniczego;

2) ogólna wiedza o sterowcu: konstrukcje szkieletowe i miękkie, rodzaje powłok, mocowanie, konstrukcja i wyposażenie kabiny, zespoły napędowe, systemy i instalacje sterowca, system napełniania powłoki sterowca wykorzystującego gaz, właściwości fizyczne gazów używanych do napełniania sterowca, systemy ogrzewcze sterowców na ogrzewane powietrze, przyrządy pokładowe i systemy kierowania lotem, podwozie, system cumowniczy, środki bezpieczeństwa, ochrona przed skutkami zawilgocenia, ograniczenia użytkowe sterowca, określone w instrukcji użytkowania w locie;

3) osiągi i planowanie lotów: obliczanie masy, zmian wyporu, balastowanie, wpływ masy, temperatury, wysokości i wiatru na osiągi, wykorzystanie danych o osiągach i ograniczenia użytkowania, procedury awaryjne, planowanie lotów i przelotów VFR w dzień i w nocy;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz wpływie warunków lotu, w tym lotów długotrwałych i wysokościowych, chorób, higieny, medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną pilota, czynnik ludzki w lotnictwie;

5) meteorologia: wiedza o atmosferze, czynnikach meteorologicznych i zjawiskach atmosferycznych, również występujących w górnych warstwach troposfery, zagrażających bezpieczeństwu lotu, organizacja osłony meteorologicznej lotnictwa, informacje meteorologiczne na potrzeby lotnictwa, ich pozyskiwanie, interpretacja i wykorzystywanie, wiedza z zakresu klimatologii i wykorzystanie na potrzeby lotnictwa, odnosząca się do układów ciśnienia i frontów, ich struktury i przemieszczania się;

6) nawigacja: kula ziemska i jej odwzorowania na mapach, odległości i kierunki, plany, mapy i odwzorowania kartograficzne, ich odczytywanie i wykorzystanie w różnych rodzajach lotów, wysokość i poziom lotu, nastawianie wysokościomierzy ciśnieniowych, nawigacja zliczeniowa, wykorzystanie kalkulatorów nawigacyjnych, czas - średni lokalny i uniwersalny koordynowany, strefy czasowe, czas wschodu i zachodu słońca, radionawigacja, systemy radionawigacyjne, rodzaje i wykorzystanie pokładowych urządzeń radionawigacyjnych oraz programowanych systemów kierowania lotem, nawigacja radarowa, transponder, metody nawigowania stosowane w profesjonalnych operacjach lotniczych dalekiego zasięgu; nawigowanie w strefach podbiegunowych;

7) procedury operacyjne: korzystanie z dokumentacji operacyjnej i nawigacyjnej, przepisy międzynarodowe i krajowe o eksploatacji statków powietrznych, poszukiwaniu i ratownictwie, badaniu wypadków i incydentów lotniczych, procedury bezpieczeństwa i awaryjne, procedury antyhałasowe, procedury operacyjne odnoszące się do przewożenia ładunków niebezpiecznych, rodzaje ładunków niebezpiecznych, wymagania i praktyki dotyczące informowania pasażerów o zasadach bezpieczeństwa, łącznie z zapewnianiem obserwacji zachowania pasażerów podczas wchodzenia i wychodzenia oraz na pokładzie, skutki naruszenia przepisów lotniczych;

8) zasady lotu: aerostatyka, aerodynamika podstawowa, stery aerodynamiczne i ich działanie, sterowanie przy asymetrii ciągu wywołanej awarią silnika sterowca wielosilnikowego, mechanika podstawowych elementów lotu, stateczność i sterowność, obciążenia konstrukcji w locie, mechanika ruchu sterowca na ziemi podczas manewrowania i obciążenia jego konstrukcji;

9) łączność: frazeologia radiotelefoniczna w języku polskim i angielskim, procedury radiotelefoniczne stosowane przy próbach naziemnych radiostacji, nawiązywanie i prowadzenie łączności podczas lotu we wszystkich klasach przestrzeni powietrznej, zezwolenia, instrukcje, ostrzeżenia i informacje, łączność w niebezpieczeństwie i sytuacjach naglących, procedury postępowania w przypadku utraty łączności.

2.6.10.3. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać się podczas praktycznego egzaminu państwowego posiadaniem umiejętności w zakresie:

1) operacyjnego i nawigacyjnego przygotowania do lotu, oceny zdatności i obsługi naziemnej sterowca przy wykorzystaniu odpowiednich służb;

2) manewrowania na ziemi, wykonania podstawowych manewrów w locie z wykorzystaniem systemów sterowania sterowcem, zachowania środków ostrożności i procedur antykolizyjnych, wykonania podejścia do lądownia i lądowania, na sterowcu z załogą wieloosobową, pełniąc funkcję pilota sterującego i monitorującego z obu foteli sterowca;

3) wykonania przelotu VFR z wykorzystaniem nawigowania wzrokowego, zliczeniowego i radionawigacji;

4) wykonania lotów nocnych VFR, nadlotniskowych i nawigacyjnych;

5) zastosowania procedur awaryjnych w razie niesprawności zespołu napędowego, systemów, instalacji i przyrządów pokładowych;

6) zarządzania załogą lotniczą w sytuacjach pełnej jej sprawności, wykorzystania list kontrolnych czynności oraz działania w razie niedyspozycji członka załogi podczas lotu.

2.6.10.4. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że w trakcie praktyki lotniczej pilota sterowcowego zawodowego i szkolenia lotniczego do licencji pilota sterowcowego liniowego:

1) uzyskał uprawnienia:

a) do lotów nocnych VFR,

b) uprawnienie na typ sterowca z załogą wieloosobową bez ograniczenia do wykonywania wyłącznie czynności drugiego pilota,

- chyba że ubiega się o równoczesne wydanie brakujących mu uprawnień wymienionych pod lit. a oraz b;

2) wykonał co najmniej 200 godzin lotu na sterowcu, wykonując co najmniej 60 lotów, w tym co najmniej:

a) 40 lotów jako pilot dowódca sterowca w łącznym czasie 100 godzin,

b) 5 godzin jako pilot dowódca sterowca z załogą wieloosobową,

c) 20 godzin przelotów w charakterze dowódcy sterowca, włączając w to jeden na odległość nie mniejszą niż 200 km (czas 20 godzin przelotu samodzielnego może zawierać się w ogólnym czasie lotów samodzielnych, wymienionym pod lit. a),

d) 3 godziny lotu w nocy, w tym co najmniej:

- 2 godziny lotów szkolnych na dwusterze, w tym co najmniej 1 godzinę przelotu,

- 2 samodzielne starty i lądowania z pełnym zatrzymaniem zespołu napędowego lub zakotwiczeniem sterowca.

2.6.10.5. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji pilota sterowcowego liniowego, po spełnieniu przez niego wymagań określonych dla tych uprawnień, może być wpisane uprawnienie:

1) dotyczące klasy sterowców z załogą jednoosobową;

2) dotyczące każdego typu sterowca z załogą wieloosobową, które może być ograniczone do wykonywania czynności drugiego pilota;

3) instruktora sterowcowego:

a) szkolenia ogólnego:

- ograniczone klasy 2,

- klasy 1,

b) szkolenia na oznaczony typ sterowca z załogą wieloosobową;

4) pilota doświadczalnego.

2.6.10.6. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji pilota sterowcowego liniowego jest uprawniony do:

1) korzystania z wszystkich uprawnień, wynikających z licencji pilota sterowcowego zawodowego oraz uprawnienia lotniczego do lotów nocnych VFR;

2) wykonywania za wynagrodzeniem czynności pilota dowódcy i drugiego pilota na wszystkich sterowcach certyfikowanych do lotów z załogą wieloosobową;

3) korzystania z innych ważnych uprawnień lotniczych wpisanych do jego licencji.

2.6.10.a. Licencja pilota pionowzlotu turystycznego

2.6.10.a.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć oraz zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

2.6.10.a.2. Do kandydata ubiegającego się o licencję pilota pionowzlotu turystycznego, w zakresie wiadomości, umiejętności oraz praktyki, stosuje się odpowiednio przepisy, określone dla kandydata na licencję pilota sterowcowego turystycznego, o których mowa w ust. 2.6.8.a.2.- 2.6.8.a.4.

2.6.10.a.3. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji pilota pionowzlotu turystycznego, po spełnieniu przez niego wymagań określonych w Aneksie 1 dla poszczególnych uprawnień, może być wpisane uprawnienie:

1) na poszczególne typy pionowzlotów, które może być ograniczone do wykonywania czynności drugiego pilota na pionowzlocie z załogą wieloosobową;

2) do lotów nocnych VFR, po ukończeniu szkolenia praktycznego obejmującego co najmniej 5 godzin lotu szkoleniowego w nocy, z których przynajmniej 3 godziny to loty szkoleniowe na dwusterze obejmujące:

a) co najmniej 1 godzinę przelotu w nocy,

b) 5 samodzielnych kręgów w nocy, z czego każdy krąg musi obejmować start i lądowanie;

3) do lotów IFR, pod warunkiem posiadania orzeczenia lotniczo-lekarskiego klasy wymaganej dla uzyskania licencji pilota zawodowego albo wymaganego na licencję pilota turystycznego ze stwierdzeniem braku przeciwwskazań do wykonywania lotów IFR.

2.6.10.a.4. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji pilota pionowzlotu turystycznego jest uprawniony do wykonywania bez wynagrodzenia czynności dowódcy i drugiego pilota każdego pionowzlotu, z ograniczeniem do lotów dziennych VFR, chyba że posiada odpowiednie ważne uprawnienie, wymienione w ust. 2.6.10.a.3. pkt 2 lub 3.

2.6.10.b. Licencja pilota pionowzlotu zawodowego

2.6.10.b.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć oraz zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

2.6.10.b.2. Do kandydata ubiegającego się o licencję pilota pionowzlotu zawodowego, w zakresie wiadomości, umiejętności oraz praktyki, stosuje się odpowiednio przepisy określone dla kandydata na licencję pilota sterowcowego zawodowego, o których mowa w ust. 2.6.9.2.-2.6.9.4.

2.6.10.b.3. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji pilota pionowzlotu zawodowego, po spełnieniu przez niego wymagań określonych w Aneksie 1 dla poszczególnych uprawnień, może być wpisane uprawnienie:

1) na poszczególne typy pionowzlotów, które mogą być ograniczone do wykonywania czynności drugiego pilota na pionowzlocie z załogą wieloosobową;

2) do lotów IFR;

3) instruktora pionowzlotu:

a) szkolenia ogólnego,

b) szkolenia na oznaczony typ pionowzlotu,

c) szkolenia w lotach według wskazań przyrządów;

4) pilota doświadczalnego klasy 3, 2 lub 1;

5) do wykonywania lotów AGRO;

6) do wykonywania lotów gaśniczych.

2.6.10.b.4. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji pilota pionowzlotu zawodowego jest uprawniony do:

1) korzystania ze wszystkich uprawnień, wynikających z licencji pilota pionowzlotu turystycznego i uprawnienia do lotów nocnych VFR;

2) wykonywania za wynagrodzeniem czynności:

a) pilota dowódcy i drugiego pilota na wszystkich pionowzlotach podczas wykonywania operacji innych niż przewóz lotniczy,

b) pilota dowódcy na wszystkich pionowzlotach certyfikowanych do lotów z załogą jednoosobową podczas wykonywania operacji przewozu lotniczego,

c) drugiego pilota na pionowzlotach certyfikowanych do lotów z załogą wieloosobową, podczas wykonywania operacji przewozu lotniczego;

3) korzystania z innych ważnych uprawnień lotniczych wpisanych do jego licencji w lotach za wynagrodzeniem i bez wynagrodzenia.

2.6.10.c. Licencja pilota pionowzlotu liniowego

2.6.10.c.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć oraz zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

2.6.10.c.2. Do kandydata ubiegającego się o licencję pilota pionowzlotu liniowego, w zakresie wiadomości, umiejętności oraz praktyki, stosuje się odpowiednio przepisy określone dla kandydata na licencję pilota sterowcowego liniowego, o których mowa w ust. 2.6.10.2.-2.6.10.4.

2.6.10.c.3. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji pilota pionowzlotu liniowego, po spełnieniu przez niego wymagań określonych w Aneksie 1 dla poszczególnych uprawnień, może być wpisane uprawnienie:

1) na poszczególne typy pionowzlotów, które mogą być ograniczone do wykonywania czynności drugiego pilota na pionowzlocie z załogą wieloosobową;

2) do lotów IFR;

3) instruktora pionowzlotu:

a) szkolenia ogólnego,

b) szkolenia na oznaczony typ pionowzlotu,

c) szkolenia w lotach IFR;

4) pilota doświadczalnego klasy 3, 2 lub 1;

5) do wykonywania lotów AGRO;

6) do wykonywania lotów gaśniczych.

2.6.10.c.4. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji pilota pionowzlotu liniowego jest uprawniony do:

1) korzystania ze wszystkich uprawnień, wynikających z licencji pilota pionowzlotu turystycznego i zawodowego;

2) wykonywania za wynagrodzeniem czynności pilota dowódcy i drugiego pilota na wszystkich pionowzlotach podczas wykonywania operacji przewozu lotniczego;

3) korzystania z innych ważnych uprawnień lotniczych wpisanych do jego licencji.

2.6.10.d. Licencja pilota w załodze wieloosobowej

Do kandydata ubiegającego się o licencję pilota w załodze wieloosobowej, w zakresie szkolenia, wiadomości, umiejętności oraz praktyki, stosuje się odpowiednio przepisy określone w JAR-FCL 1 - Licencjonowanie personelu lotniczego (samoloty) Część K.

2.6.11. Licencja pilota balonu wolnego

2.6.11.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć oraz zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego lub w organizacji wymienionej w § 9 ust. 5 rozporządzenia, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

2.6.11.2. Wiadomości. Kandydat powinien wykazać podczas teoretycznego egzaminu państwowego, że posiada wiadomości w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo lotnicze: podstawy międzynarodowego i polskiego prawa lotniczego, przepisy licencjonowania odnoszące się do licencji pilota balonu wolnego i uprawnień, które mogą zostać do niej wpisane, przepisy i procedury ruchu lotniczego, służby i organy ruchu lotniczego;

2) ogólna wiedza o balonie wolnym: konstrukcja powłoki, olinowania i kosza, system napełniania i opróżniania powłoki balonu wykorzystującego gaz, system grzewczy balonu wykorzystującego ogrzewane powietrze, środki bezpieczeństwa, ochrona przed skutkami zawilgocenia, nadmiernej wysokości lotu, naprawy powłoki, przyrządy pokładowe;

3) osiągi i planowanie lotów: obliczanie masy, zmian wyporu, balastowanie, wpływ masy, temperatury, wysokości i wiatru na osiągi, wykorzystanie danych o osiągach, ograniczenia użytkowania, procedury awaryjne, planowanie lotów i przelotów VFR;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz wpływie warunków lotu, lotów długotrwałych i wysokościowych, chorób, higieny, medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną pilota, czynnik ludzki w lotnictwie;

5) meteorologia: wiedza o atmosferze, czynnikach meteorologicznych i zjawiskach atmosferycznych, zagrażających bezpieczeństwu lotu, prądy pionowe atmosfery, ich rodzaje, wiatry na różnych wysokościach, organizacja osłony meteorologicznej lotnictwa, informacje meteorologiczne na potrzeby lotu balonu wolnego, ich pozyskiwanie, interpretacja i wykorzystywanie, podstawy klimatologii;

6) nawigacja: kula ziemska i jej odwzorowania na mapach, odległości i kierunki, plany, mapy i odwzorowania kartograficzne, ich odczytywanie i wykorzystanie w różnych rodzajach lotów, wysokość i poziom lotu, nastawianie wysokościomierzy ciśnieniowych, nawigacja zliczeniowa - pojęcie prędkości podróżnej balonu wolnego, wykorzystanie kalkulatorów nawigacyjnych, czas - średni lokalny i uniwersalny koordynowany, strefy czasowe, czas wschodu i zachodu słońca, radionawigacja, systemy radionawigacyjne stosowane w balonach wolnych i ich wykorzystanie, nawigacja radarowa, transponder;

7) procedury operacyjne: przepisy międzynarodowe i krajowe o eksploatacji statków powietrznych, dotyczące balonów wolnych, procedury operacyjne dotyczące startów balonów wolnych, lądowań poza lotniskami, procedury stosowane w poszukiwaniu i ratownictwie, badaniu wypadków i incydentów lotniczych, skutki naruszenia przepisów lotniczych;

8) zasady lotu: aerostatyka, obciążenia konstrukcji balonu na ziemi i w locie;

9) łączność: frazeologia radiotelefoniczna w języku polskim i angielskim, procedury radiotelefoniczne stosowane przy próbach naziemnych radiostacji, prowadzenie łączności podczas wszystkich faz lotu VFR, zezwolenia, instrukcje, ostrzeżenia i informacje, łączność w niebezpieczeństwie i sytuacjach naglących, procedury postępowania w przypadku utraty łączności;

10) ogólne bezpieczeństwo lotów: zasady zachowania na pokładzie balonu w różnych fazach jego lotu, wykorzystanie wyposażenia do lotów wysokościowych, spadochron ratowniczy - wiadomości i zasady jego użycia, zagrożenia zewnętrzne ze strony innych statków powietrznych, warunków pogodowych, procedury standardowe i awaryjne.

2.6.11.3. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada umiejętności w zakresie:

1) przygotowania balonu do lotu: montaż, ułożenie olinowania, napełnianie lub wstępne operacje ogrzewania powietrza, przygotowanie kosza, rozmieszczenie wyposażenia, bagażu i balastu, ocena zdatności balonu i spadochronów oraz operacyjne: analiza informacji meteorologicznych i planowanie lotu;

2) wykonania startu i początkowego wznoszenia przy zastosowaniu uznanych technik, procedur i ograniczeń, znajomość i umiejętność stosowania procedur awaryjnych i alarmowych;

3) wykonania podstawowych manewrów w locie, stosowania środków ostrożności i procedur antykolizyjnych;

4) przelotu z wykorzystaniem nawigacji wzrokowej, zliczeniowej i radionawigacji;

5) podejścia do lądowania i lądowania;

6) czynności po lądowaniu;

7) procedur awaryjnych, w tym procedury rozpoznawania szybkiego opadania i przeciwdziałania mu.

2.6.11.4. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że w trakcie szkolenia lotniczego wykonał co najmniej 16 godzin lotu na balonie wolnym, w tym co najmniej 2 godziny lotów samodzielnych, wykonując:

1) 16 lotów z instruktorem, w tym co najmniej dwa loty do wysokości 1.500 m nad poziom startu;

2) 3 loty samodzielne jako dowódca balonu.

2.6.11.5. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji pilota balonu, po spełnieniu przez niego wymagań określonych dla tych uprawnień, może być wpisane uprawnienie:

1) dotyczące klasy balonów wolnych:

a) na ogrzane powietrze, uprawnienie to jest początkowo ograniczone do wykonywania lotów niezarobkowych i nieodpłatnych,

b) na gaz, które jest początkowo ograniczone do wykonywania lotów niezarobkowych i nieodpłatnych,

c) balonów wolnych z napędem - sterowców turystycznych;

2) instruktora balonowego:

a) ograniczone klasy 2,

b) klasy 1,

które mogą być wykorzystywane na balonach tej klasy, na które posiada uprawnienia wymienione w pkt 1, jeżeli nie są one ograniczone do wykonywania lotów niezarobkowych i nieodpłatnych;

3) pilota doświadczalnego.

2.6.11.5.1. Ograniczenia, o których mowa w ust. 2.6.11.5, znosi się po spełnieniu przez pilota warunków określonych w ust. 3.2.5 pkt 3.

2.6.11.6. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji pilota balonu wolnego jest uprawniony do:

1) wykonywania bez wynagrodzenia czynności pilota-dowódcy balonu tej klasy, na którą posiada uprawnienie wpisane do licencji, wymienione w ust. 2.6.11.5 pkt 1, łącznie z prawem nieodpłatnego przewożenia pasażerów;

2) wykonywania za wynagrodzeniem czynności pilota-dowódcy balonu:

a) w lotach odpłatnych z pasażerami i w innych rodzajach lotów odpłatnych, do których nie jest wymagane jedno z uprawnień wymienionych w ust. 2.6.11.5 pkt 2 albo 3, jeżeli posiada uprawnienie wymienione w ust. 2.6.11.5 pkt 1 lit. a albo b, odpowiednie dla klasy balonu, który ma być użyty do lotów odpłatnych,

b) w lotach szkoleniowych, jeżeli posiada odpowiednie uprawnienie instruktora,

c) we wszystkich lotach próbnych, jeżeli posiada uprawnienie pilota doświadczalnego.

2.6.12. Licencja pilota szybowcowego

2.6.12.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć i zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego lub w organizacji wymienionej w § 9 ust. 5 rozporządzenia, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

2.6.12.2. Wiadomości. Kandydat powinien wykazać podczas teoretycznego egzaminu państwowego, że posiada wiadomości w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo lotnicze: podstawy międzynarodowego i polskiego prawa lotniczego, przepisy licencjonowania odnoszące się do licencji pilota szybowcowego i uprawnień, które mogą zostać do niej wpisane, przepisy i procedury ruchu lotniczego, służby i organy ruchu lotniczego;

2) ogólna wiedza o szybowcu: płatowiec i jego instalacje - systemy, zespół napędowy motoszybowca, przyrządy pokładowe, zdatność do lotu, urządzenia startowe szybowców i liny holownicze, wozy transportowe;

3) osiągi i planowanie lotów: masa, balastowanie i wyważenie, osiągi w locie prostym i krążeniu, teoria lotów wyczynowych, osiągi szybowca z własnym napędem; plan lotu szybowcowego na potrzeby ruchu lotniczego;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz wpływie warunków lotu, w tym lotów długotrwałych i wysokościowych, chorób, higieny, medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną pilota, czynnik ludzki w lotnictwie;

5) meteorologia: wiedza o atmosferze, czynnikach meteorologicznych i zjawiskach atmosferycznych, zagrażających bezpieczeństwu lotu, wiatr i prądy pionowe atmosfery, ich rodzaje, okoliczności występowania, wykorzystywanie do lotów szybowcowych, organizacja osłony meteorologicznej lotnictwa, informacje meteorologiczne na potrzeby szybownictwa, ich pozyskiwanie, interpretacja i wykorzystywanie, podstawy klimatologii;

6) nawigacja: kula ziemska i jej odwzorowania na mapach, odległości i kierunki, plany, mapy i odwzorowania kartograficzne, ich odczytywanie i wykorzystanie w różnych rodzajach lotów, wysokość i poziom lotu, nastawianie wysokościomierzy ciśnieniowych, nawigacja zliczeniowa - pojęcie prędkości przelotowej szybowca, wykorzystanie kalkulatorów nawigacyjnych, czas - średni lokalny i uniwersalny koordynowany, strefy czasowe, czas wschodu i zachodu słońca, radionawigacja, systemy radionawigacyjne stosowane w szybowcach i ich wykorzystanie, nawigacja radarowa, transponder;

7) procedury operacyjne: przepisy międzynarodowe i krajowe o eksploatacji statków powietrznych, dotyczące szybowców i statków powietrznych holujących, procedury operacyjne dotyczące stosowanych startów szybowców, lądowań poza lotniskami, wykorzystywania różnych rodzajów prądów pionowych, lotów wysokościowych, procedury stosowane w poszukiwaniu i ratownictwie, badaniu wypadków i incydentów lotniczych, procedury przeciwhałasowe, skutki naruszenia przepisów lotniczych;

8) zasady lotu: aerodynamika podstawowa, stery aerodynamiczne i ich działanie, wyważenia masowe i aerodynamiczne sterów, mechanizacja skrzydła, przeciągnięcie, korkociąg - unikanie, zapobieganie i wyprowadzanie, mechanika podstawowych elementów lotu, stateczność i sterowność, obciążenia konstrukcji w locie, mechanika ruchu szybowca na ziemi i obciążenia jego konstrukcji;

9) łączność: frazeologia radiotelefoniczna w języku polskim i angielskim, procedury radiotelefoniczne stosowane przy próbach naziemnych radiostacji, nawiązywaniu łączności, w lotach nadlotniskowych i przelotach;

10) ogólne bezpieczeństwo lotów: zasady bezpiecznego zachowania na pokładzie szybowca, wykorzystanie wyposażenia do lotów wysokościowych i unikanie zagrożenia bezpieczeństwa z jego strony, wyposażenia ratownicze szybowca oraz osobiste pilota i pasażera - zasady jego użycia, technika ratowniczego skoku spadochronowego, zagrożenia zewnętrzne ze strony innych statków powietrznych, warunków pogodowych, stanu nawierzchni lotniska, operacji przymusowych lądowań.

2.6.12.3. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada umiejętności w zakresie:

1) przygotowania do lotu: łącznie z określeniem masy i wyważenia szybowca; ocena jego bieżącej zdatności, obsługa naziemna, transport naziemny (ręczny i holowanie), demontaż i załadunek na wóz transportowy oraz wyładunek z wozu transportowego i montaż do lotu; przygotowania i oceny zdatności spadochronu ratowniczego, ćwiczeń naziemnych w opuszczaniu szybowca ze spadochronem, przygotowania operacyjnego i nawigacyjnego;

2) wykonywania podstawowych elementów pilotażu normalnego w locie z widocznością: lot prosty, zakręty, ześlizgi oraz podstawowych zajść do lądowania, w tym z esowaniem;

3) wytracania nadmiaru wysokości na prostej do lądowania przy użyciu mechanizacji skrzydła (hamulce aerodynamiczne i klapy) i przy zastosowaniu ześlizgów; lądowania z wymaganą dokładnością przyziemienia przy wietrze o kierunku i prędkości w granicach akceptowanych instrukcją użytkowania w locie;

4) wykonywania lotu żaglowego z widocznością, przy wykorzystywaniu prądów pionowych, co najmniej termicznych, unikania kolizji z innymi statkami powietrznymi; lądowania w terenie przygodnym (pozorowanym lub rzeczywistym);

5) stosowania procedur awaryjnych w locie swobodnym: wyprowadzania z przeciągnięcia w locie prostym i zakrętach, z początkowej fazy autorotacji i ustalonego korkociągu, przerywania rozwoju sytuacji korkociągowej oraz spirali pogłębiającej się;

6) startu szybowca:

a) za wyciągarką przy wietrze dopuszczalnym, procedury normalne, w tym wzrokowa kontrola odczepienia liny holowniczej i awaryjne, w przypadku przerwanego ciągu, nieodczepienia liny wyciągarki, łącznie z symulowanym lotem z nieodczepioną i obciętą liną, lub

b) za samolotem przy wietrze dopuszczalnym, procedury normalne stosowane podczas lotu wznoszącego poziomego i zniżania, wymiana sygnałów optycznych między szybowcem holowanym a samolotem holującym; procedury awaryjne, stosowane w sytuacjach podczas startu i lotu holowanego, obejmujące wyprowadzanie z nienormalnych pozycji, lub

c) z wykorzystaniem napędu własnego szybowca: procedury normalne i awaryjne - w przypadku szkolenia na dwusterze;

7) prowadzenia korespondencji radiotelefonicznej w języku polskim i angielskim w lotach VFR, stosowania się do procedury i frazeologii, obowiązujących w ruchu lotniczym niekontrolowanym, z uwzględnieniem sytuacji związanych z lotami szybowcowymi.

2.6.12.2.1. Dopuszcza się ograniczenie szkolenia w zakresie rodzajów startu szybowca do co najmniej jednego z rodzajów wymienionych w ust. 2.6.12.3 pkt 6. Świadectwo ukończenia szkolenia praktycznego do licencji musi zawierać potwierdzenie ukończenia i zaliczenia szkolenia, odrębnie dla każdego z rodzajów startu wymienionych w ust. 2.6.12.3 pkt 6, w zakresie wymaganym programem szkolenia.

2.6.12.4. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że w trakcie szkolenia lotniczego wykonał co najmniej 35 godzin lotu na szybowcach lub na szybowcach z własnym napędem, w tym co najmniej:

1) 15 godzin lotu samodzielnego co najmniej w 40 lotach;

2) 1 przelot na dwusterze lub samodzielny na odległość nie mniejszą niż 50 km.

2.6.12.4.1. Jeżeli kandydat jest posiadaczem licencji pilota śmigłowcowego, samolotowego, wiatrakowcowego albo posiadaczem świadectwa kwalifikacji pilota statku powietrznego o cechach samolotu, śmigłowca albo wiatrakowca, wówczas określony w ust. 2.6.12.4 czas lotu 35 godzin może być zmniejszony o czas lotu wynoszący 30 % czasu lotu w charakterze dowódcy jednego ze statków powietrznych, wyżej wymienionych, jednak nie więcej niż o 15 godzin pod warunkiem prowadzenia szkolenia według programu szkolenia zatwierdzonego dla tego rodzaju kandydatów.

2.6.12.5. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji pilota szybowcowego, po spełnieniu przez niego wymagań określonych dla tych uprawnień, może być wpisane uprawnienie:

1) instruktora szybowcowego:

a) ograniczone klasy 2,

b) klasy 1;

2) pilota doświadczalnego klasy 3, 2 lub 1.

2.6.12.6. Uprawnienia posiadacza licencji. Z uwzględnieniem zastrzeżenia, o którym mowa w ust. 2.6.12.6.1., posiadacz licencji pilota szybowcowego jest uprawniony:

1) do wykonywania czynności pilota dowódcy każdego typu szybowca bez wynagrodzenia, przy czym może przewozić pasażera na typie szybowca, na którym wykonał co najmniej 10 lotów w charakterze dowódcy szybowca, w tym co najmniej 5 lotów przy wykorzystaniu rodzaju startu, który ma być zastosowany w locie z pasażerem;

2) do wykonywania czynności pilota dowódcy każdego typu szybowca za wynagrodzeniem, jeżeli posiada uprawnienie instruktora szybowcowego albo pilota doświadczalnego, przy zachowaniu odpowiednich wymagań określonych w pkt 1.

2.6.12.6.1. Jeżeli szkolenie praktyczne do licencji nie obejmowało ukończenia i zaliczenia szkolenia do wszystkich rodzajów startu, wymienionych w ust. 2.6.12.3 pkt 6, wówczas do licencji wpisuje się ograniczenie do wykonywania wyłącznie tych rodzajów startu, które były wyszczególnione w świadectwie szkolenia zgodnie z wymaganiami ust. 2.6.12.2.1. Ograniczenie to zostaje zniesione lub odpowiednio zmienione, jeżeli posiadacz licencji przedstawi świadectwo ukończenia i zaliczenia szkolenia w rodzaju startu, który nie był objęty szkoleniem do licencji.

2.6.12.7. Ważność uprawnienia wynosi 36 miesięcy i może być przedłużana na podstawie sprawdzenia umiejętności, przy odpowiednim zastosowaniu przepisów ust. 3.1.3 i 3.2.1.2.

2.6.13. Licencja skoczka spadochronowego zawodowego

2.6.13.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć oraz zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego. Szkolenie to musi być prowadzone równolegle lub w połączeniu ze szkoleniem do jednego z uprawnień lotniczych wpisywanych do licencji skoczka spadochronowego zawodowego, wymienionych w ust. 2.6.13.5.

2.6.13.2. Wiadomości. Kandydat powinien wykazać podczas teoretycznego egzaminu państwowego, że posiada wiadomości w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo lotnicze: podstawy międzynarodowego i polskiego prawa lotniczego, przepisy licencjonowania odnoszące się do licencji skoczka spadochronowego zawodowego i uprawnień, które mogą zostać do niej wpisane, przepisy i procedury ruchu lotniczego, mające zastosowanie podczas lotów połączonych ze zrzucaniem skoczków spadochronowych, przepisy dotyczące wykonywania skoków;

2) ogólna wiedza o spadochronach: konstrukcja różnych rodzajów spadochronów oraz ich zasadniczych zespołów, wyposażenie spadochronu i skoczka spadochronowego, przyrządy spadochronowe, automaty otwierające spadochron, ich działanie i programowanie, sprzęt ochrony osobistej skoczka, wyposażenie do skoków wysokościowych, zdatność spadochronu i wyposażenia do skoku, wyposażenie i przygotowanie statku powietrznego, przeznaczonego do wywożenia skoczków;

3) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz wpływie warunków lotu i skoku, w tym lotów i skoków wysokościowych, długotrwałego opadania z zamkniętym i otwartym spadochronem, obciążenia organizmu skoczka przy otwarciu spadochronu i lądowaniu, wpływie chorób, higieny, medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną skoczka spadochronowego, czynnik ludzki w lotnictwie, elementy pedagogiki;

4) meteorologia: podstawowa wiedza o atmosferze, czynnikach meteorologicznych i zjawiskach atmosferycznych, pionowy rozkład ciśnienia atmosferycznego i pomiar wysokości wysokościomierzem barycznym, prądy pionowe atmosfery i wiatr, organizacja osłony meteorologicznej lotnictwa, informacje meteorologiczne na potrzeby spadochroniarstwa, ich pozyskiwanie i interpretacja;

5) teoria i technika skoku spadochronowego: aerodynamika podstawowa oraz aerodynamika ciała skoczka spadającego z zamkniętym spadochronem z zastosowaniem różnych układów sylwetki, sterowanie swobodnym spadaniem, aerodynamika czaszy spadochronu, w tym spadochronu szybującego, sterowanie opadaniem na spadochronie otwartym, mechanika lotu skoczka spadochronowego, obciążenia konstrukcji spadochronu podczas otwarcia w zależności od prędkości opadania, procedury awaryjne podczas spadania przed otwarciem spadochronu oraz podczas otwarcia spadochronu lub otwarcia nieprawidłowego, użycie spadochronu zapasowego i ratowniczego, techniki lądowania na spadochronie;

6) łączność: frazeologia radiotelefoniczna stosowana podczas kierowania skokami spadochronowymi;

7) ogólne bezpieczeństwo lotów i skoków: zasady bezpiecznego zachowania się skoczka spadochronowego na pokładzie statku powietrznego, wykorzystanie wyposażenia do lotów wysokościowych i unikanie zagrożenia bezpieczeństwa z jego strony, czynności bezpieczeństwa przed skokiem, unikanie urazów podczas opuszczania pokładu statku powietrznego, procedury bezpieczeństwa lądowania.

2.6.13.3. Umiejętności. Kandydat powinien zaliczyć praktyczny egzamin państwowy do wydania uprawnienia lotniczego, które ma być wydane łącznie z licencją, oraz w prawidłowy sposób zademonstrować:

1) przygotowanie do skoku spadochronowego: ułożenie spadochronu głównego, uporządkowanie i dopasowanie uprzęży, przygotowanie niezbędnego wyposażenia i ubioru, ocenę zdatności spadochronów i wyposażenia, ocenę pogody, zajmowanie miejsca na pokładzie statku powietrznego, bezpośrednie przygotowanie do skoku, wyznaczenie punktu zrzutu i naprowadzenie samolotu na ten punkt;

2) wykonywanie następujących elementów skoku:

a) opuszczenie statku powietrznego,

b) kontrolowane swobodne spadanie podczas skoku z opóźnionym otwarciem spadochronu,

c) otwarcie spadochronu i manewrowanie spadochronem do momentu lądowania w terenie ograniczonym.

2.6.13.4. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że w trakcie uprzedniej praktyki i szkolenia lotniczego wykonał co najmniej taką liczbę i rodzaje skoków spadochronowych, jakie są wymagane dla uprawnienia wydawanego łącznie z licencją.

2.6.13.5. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji skoczka spadochronowego zawodowego, po spełnieniu przez niego wymagań określonych dla tych uprawnień, może być wpisane uprawnienie:

1) instruktora spadochronowego;

2) pilota tandemu, pod warunkiem posiadania równocześnie uprawnienia instruktora spadochronowego;

3) specjalne instruktora spadochronowego bez prawa wykonywania skoków, po spełnieniu wymagań określonych w ust. 6.1 i 6.3;

4) skoczka spadochronowego doświadczalnego;

5) AFF - pod warunkiem posiadania równocześnie uprawnienia instruktora spadochronowego.

2.6.13.6. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji skoczka spadochronowego zawodowego jest uprawniony do zarobkowego wykonywania czynności skoczka spadochronowego.

Rozdział  3

Szczegółowe wymagania dla uprawnień lotniczych wpisywanych do licencji pilotów i skoczków spadochronowych zawodowych

3.1. Wymagania i zasady dotyczące wszystkich uprawnień lotniczych

3.1.1. Kandydat musi ukończyć i zaliczyć szkolenie lotnicze teoretyczne i praktyczne, potwierdzone odpowiednimi świadectwami, odpowiednio do rodzaju uprawnienia, w ośrodku szkolenia lotniczego lub organizacji wymienionej w § 9 ust. 5 rozporządzenia.

3.1.2. Kandydat musi spełniać wymagania dotyczące:

1) posiadania odpowiedniej licencji, chyba że dopuszczone jest równoczesne ubieganie się o tę licencję i dane uprawnienie;

2) odbycia i zaliczenia szkolenia lotniczego teoretycznego i praktycznego, potwierdzonego odpowiednimi świadectwami, przeprowadzonego, odpowiednio do rodzaju uprawnienia, w ośrodku szkolenia lotniczego lub organizacji wymienionej w § 9 ust. 5 rozporządzenia;

3) posiadania wiadomości i umiejętności lotniczych, wymaganych dla danego uprawnienia;

4) posiadania praktyki wymaganej dla danego uprawnienia;

5) zaliczenia państwowego egzaminu teoretycznego i praktycznego na uprawnienie, w zakresie wiadomości i umiejętności wymienionych w pkt 3.

3.1.3. Uprawnienia lotnicze wydawane są z ważnością na oznaczony okres, ważność ich może być przedłużona, jeżeli ich posiadacz spełnia warunki wymagane do przedłużenia ważności i zaliczy z wynikiem pozytywnym sprawdzenie wiadomości i umiejętności, w terminie określonym w § 16 ust. 3 rozporządzenia.

3.1.4. Z zastrzeżeniem § 16 ust. 4 rozporządzenia, wznowienie ważności uprawnienia lotniczego, które wygasło albo zostało zawieszone, może nastąpić po spełnieniu przez kandydata warunków jego wznowienia, ustalonych przez Prezesa Urzędu, po uwzględnieniu przerwy w wykonywaniu czynności lotniczych kandydata, jego doświadczenia lotniczego, posiadanych przez niego innych ważnych uprawnień lotniczych oraz innych okoliczności mających znaczenie dla bezpieczeństwa.

3.2. Uprawnienia lotnicze dotyczące statku powietrznego

3.2.1. Wymagania ogólne

3.2.1.1. Wymagania do wydania uprawnienia.

Kandydat musi posiadać odpowiednią licencję pilota i spełniać następujące dodatkowe wymagania odnośnie do:

1) posiadania wiadomości lotniczych, dotyczących klasy albo typu statku powietrznego, w zakresie tematyki określonej w szczegółowych wytycznych Prezesa Urzędu, opublikowanych w PEL:

a) budowy statków powietrznych danej klasy albo typu,

b) ograniczeń,

c) osiągów, planowania lotu i kontroli (monitorowania) jego przebiegu,

d) załadowania i wyważenia oraz obsługi naziemnej,

e) procedur awaryjnych,

f) wymagań specjalnych dla rozszerzenia uprawnienia pilota do wykonywania podejść precyzyjnych według wskazań przyrządów przy wysokościach decyzji niższych niż 60 m, w tym wymagań dotyczących wyposażenia pokładowego, procedur i ograniczeń, jeżeli dotyczą danego typu statku powietrznego,

g) wymagań specjalnych dla statków powietrznych wyposażonych w system wskaźników elektronicznych,

h) elektronicznych systemów zarządzania lotem, jeżeli są stosowane na statkach powietrznych danej klasy albo typu,

i) współpracy w załodze wieloosobowej, jeżeli uprawnienie ma dotyczyć typu z załogą wieloosobową albo statku powietrznego, na którym wymagana jest obecność również członka załogi, innego niż pilot;

2) posiadania umiejętności w zakresie wykonywania procedur normalnych i awaryjnych, właściwych dla klasy lub typu statku powietrznego, w zakresie tematyki określonej w szczegółowych wytycznych Prezesa Urzędu opublikowanych w PEL.

3.2.1.1.1. Uprawnienie lotnicze dotyczące typu statku powietrznego jest wpisywane do odpowiedniej licencji pilota doświadczalnego 1 albo 2 klasy, który nabył niezbędne kwalifikacje określone w ust. 3.2.1. pkt 1 i 2 podczas prób certyfikacyjnych tego typu, co jest potwierdzone zaświadczeniem wydanym przez organizację lotniczą, w której te próby zostały przeprowadzone.

3.2.1.1.2. Uprawnienie lotnicze dotyczące typu statku powietrznego, wydane zgodnie z ust. 3.2.1.1.1. zostaje ograniczone do wykonywania wyłącznie czynności drugiego pilota, jeżeli pilot doświadczalny podczas prób certyfikacyjnych w locie wykonywał tylko te czynności.

3.2.1.2. Wymagania do przedłużenia ważności uprawnienia

1) kandydat musi zaliczyć sprawdzenie umiejętności w zakresie:

a) wiadomości teoretycznych dotyczących odpowiednio klasy albo typu statku powietrznego,

b) wiedzy dotyczącej stosowania procedur awaryjnych, również tych, których opanowanie nie zostanie sprawdzone w locie na statku powietrznym lub odpowiednim urządzeniu treningowym,

c) umiejętności lub wiedzy dotyczącej oceny zdatności statku powietrznego do lotu i jego obsługi naziemnej,

d) umiejętności wykonywania czynności w locie pilota dowódcy statku powietrznego albo drugiego pilota, jeżeli uprawnienie jest ograniczone do takich czynności, podczas wykonywania procedur normalnych i awaryjnych;

2) szczegółowy zakres sprawdzenia, wymienionego w pkt 1, określa egzaminator, kierując się:

a) wytycznymi Prezesa Urzędu, opublikowanymi w PEL, lub zatwierdzonym programem szkolenia do tych uprawnień,

b) ogólną praktyką lotniczą kandydata jako pilota i dotyczącą uprawnienia, którego ważność jest przedłużana,

c) wykazywanymi podczas sprawdzianu wiadomościami i umiejętnościami.

3.2.2. Wymagania dotyczące szkolenia i praktyki niezbędnych do wydawania uprawnień lotniczych, dotyczących klasy i typu samolotu oraz ich ważność

3.2.2.1. Uprawnienie dotyczące klasy samolotów:

1) jednosilnikowych tłokowych lądowych

Wymagane szkolenie może być przeprowadzone i zaliczone w ośrodku szkolenia lotniczego jako szkolenie połączone ze szkoleniem do licencji pilota turystycznego, zawodowego albo przeprowadzone odrębnie dla pilota posiadającego licencję. Wymagana praktyka musi być nie mniejsza niż określona w programie szkolenia na licencję lub uprawnienie;

2) wielosilnikowych tłokowych lądowych

Wymagane szkolenie musi być przeprowadzone i zaliczone w ośrodku szkolenia lotniczego jako szkolenie połączone ze szkoleniem do licencji pilota turystycznego, zawodowego albo przeprowadzone odrębnie dla pilota posiadającego licencję.

W przypadku kandydata, posiadającego licencję pilota co najmniej turystycznego, praktyka niezbędna do uzyskania uprawnienia na samoloty tej klasy nie może być mniejsza niż:

- 70 godzin lotu ogółem na samolotach w charakterze dowódcy,

- na samolocie wielosilnikowym lądowym: co najmniej 8 godzin lotu szkoleniowego, w tym na dwusterze: nie mniej niż 2 godziny 30 minut lotu z wszystkimi silnikami pracującymi i co najmniej 3 godziny 30 minut lotu w procedurach mających zastosowanie w razie niesprawności jednego silnika oraz co najmniej 2 godziny lotu szkoleniowego samodzielnego, które mogą mieścić się w wymaganych 70 godzinach lotu w charakterze dowódcy samolotu;

W przypadku szkolenia połączonego ze szkoleniem do licencji pilota turystycznego wymagana praktyka nie może być mniejsza niż określona dla tego rodzaju kandydatów w ust. 2.6.1.4 pkt 1 oraz nie mniejsza niż wyspecyfikowana we właściwym programie szkolenia na samolotach tej klasy do licencji pilota turystycznego.

W przypadku szkolenia połączonego ze szkoleniem do licencji pilota zawodowego wymagana praktyka nie może być mniejsza niż określona pod literą b oraz nie mniejsza niż wyspecyfikowana we właściwym programie szkolenia na samolotach tej klasy do licencji pilota zawodowego;

3) motoszybowców turystycznych

Wymagane szkolenie może być przeprowadzone i zaliczone w ośrodku szkolenia lotniczego albo w organizacji wymienionej w § 9 ust. 5 rozporządzenia, dla pilota posiadającego licencję. Wymagana praktyka musi być nie mniejsza niż określona w programie szkolenia na to uprawnienie;

4) jednosilnikowych i wielosilnikowych tłokowych wodnych oraz jednosilnikowych turbośmigłowych lądowych i wodnych:

Wymagane szkolenie musi być przeprowadzone i zaliczone w ośrodku szkolenia lotniczego, dla pilota posiadającego licencję,

Wymagana praktyka na samolotach tych klas musi być nie mniejsza niż:

- określona w programie szkolenia na każdą z tych klas samolotów,

- w przypadku uprawnienia na klasę samolotów wielosilnikowych tłokowych wodnych, nie mniejsza niż określona w pkt 2 lit. b, dla klasy samolotów wielosilnikowych tłokowych lądowych.

3.2.2.2. Uprawnienie dotyczące typu samolotu z załogą wieloosobową

1) wymagane szkolenie musi:

a) być przeprowadzone w ośrodku szkolenia lotniczego,

b) obejmować szkolenie teoretyczne określone w ust. 3.2.1.1 pkt 1 oraz jeżeli szkolenie dotyczy uprawnienia na pierwszy typ samolotu z załogą wieloosobową, szkolenie teoretyczne w zakresie wymaganym do licencji pilota samolotowego liniowego,

c) obejmować szkolenie praktyczne według programu określającego minimalne wymagane liczby lotów i minimalny czas lotów szkoleniowych, z uwzględnieniem wyjściowej praktyki lotniczej kandydata, właściwości samolotu, rodzaju jego napędu i wyposażenia, zastosowania symulatora lotu i jego rodzaju;

2) minimalna praktyka kandydata wymagana przed rozpoczęciem szkolenia praktycznego obejmuje:

- posiadanie licencji pilota samolotowego z wpisanym ważnym uprawnieniem lotniczym do lotów według wskazań przyrządów - IFR na samolotach wielosilnikowych, chyba że szkolenie ma być prowadzone łącznie ze szkoleniem do uzyskania uprawnienia do lotów IFR,

- posiadanie co najmniej 100 godzin lotu jako pilot dowódca samolotu.

3.2.2.2.1. Kolejne uprawnienie dotyczące typu samolotu z napędem turboodrzutowym, z załogą wieloosobową, wydawane jest w wyniku szkolenia symulatorowego. Szkolenie może być prowadzone zgodnie z aktualnymi wymaganiami JAR FCL 1.

3.2.2.2.2. Ograniczenie uprawnienia dotyczące typu samolotu z załogą wieloosobową do wykonywania wyłącznie czynności drugiego pilota może być wpisane do licencji, jeżeli:

1) szkolenie do tego uprawnienia było prowadzone tylko do wykonywania czynności drugiego pilota, co jest stwierdzone w świadectwie szkolenia, lub egzamin praktyczny był przeprowadzony tylko w tym zakresie;

2) taki wniosek postawił egzaminator, po przyjęciu egzaminu praktycznego na to uprawnienie.

3.2.2.2.3. Uprawnienie dotyczące typu samolotu An-2

Wymagane szkolenie musi być przeprowadzone, ukończone i zaliczone w ośrodku szkolenia lotniczego. Wymagania dla szkolenia dotyczące typu samolotu An-2 są następujące:

1) szkolenie połączone ze szkoleniem do licencji pilota samolotowego turystycznego:

a) kandydat musi wykonać z ogólnej ilości lotów przewidzianych na samolotach jednosilnikowych w ust. 2.6.1.4, na samolocie An-2 co najmniej:

- 75 % czasu lotów dwusterowych;

- 75 % czasu lotów samodzielnych w charakterze dowódcy samolotu z drugim uprawnionym członkiem załogi nieposiadającym uprawnienia instruktora samolotowego,

b) szkolenie musi być prowadzone według programu szkolenia do licencji pilota samolotowego turystycznego, uwzględniającego zastosowanie samolotu An-2 oraz obejmującego dodatkowo:

- szkolenie teoretyczne w zakresie tematyki wymienionej w ust. 2.6.1.2 i 3.2.1.1 pkt 1 lit. a-e oraz musi być zaliczone przed rozpoczęciem szkolenia praktycznego na samolocie An-2,

- szkolenie praktyczne w wykonywaniu czynności dowódcy samolotu z lewego fotela i czynności drugiego pilota, w wariantach pilota sterującego i pilota monitorującego oraz wykonywania czynności pilota dowódcy, jeżeli drugim członkiem załogi jest mechanik pokładowy;

2) szkolenie połączone ze szkoleniem zintegrowanym do licencji pilota samolotowego zawodowego, kandydatów nieposiadających licencji pilota samolotowego turystycznego, muszą być określone w programie teoretycznego i praktycznego szkolenia, uwzględniającego zastosowanie samolotu An-2;

3) szkolenie kandydata, który posiada co najmniej licencję pilota samolotowego turystycznego może być prowadzone pod warunkiem, że posiada on praktykę lotniczą w wymiarze co najmniej 30 godzin lotu jako pilot dowódca samolotu, a szkolenie musi obejmować:

a) szkolenie teoretyczne określone w ust. 3.2.1.1 pkt 1, które musi być zaliczone przed rozpoczęciem szkolenia praktycznego,

b) szkolenie praktyczne w wykonywaniu czynności dowódcy samolotu z lewego fotela i czynności drugiego pilota, w wariantach pilota sterującego i pilota monitorującego oraz w wykonywaniu czynności pilota dowódcy, jeżeli drugim członkiem załogi jest mechanik pokładowy, obejmujące nie mniej niż 6 godzin lotu szkoleniowego, w tym co najmniej 3 godziny 30 minut lotu na dwusterze i 2 godziny 30 minut lotów samodzielnych.

3.2.2.3. Ważność uprawnień dotyczących klasy i typu samolotu

1) na klasy samolotów jednosilnikowych i klasę motoszybowców turystycznych wynosi 24 miesiące;

2) na typy samolotów i klasę samolotów wielosilnikowych wynosi 12 miesięcy;

3) na typ samolotu An-2 wynosi 24 miesięce.

3.2.3. Wymagania dotyczące szkolenia i praktyki na wydawanie uprawnień lotniczych dotyczących typu śmigłowca oraz ich ważność

Wymagane szkolenie musi być przeprowadzone i zaliczone w ośrodku szkolenia lotniczego lub organizacji wymienionej w § 9 ust. 5 rozporządzenia - jeżeli jest prowadzone na typie śmigłowca jednosilnikowego tłokowego z maksymalną certyfikowaną liczbą miejsc siedzących nie większą niż dla 4 osób.

3.2.3.1. Typ śmigłowca jednosilnikowego z załogą jednoosobową

Szkolenie do licencji pilota na danym typie może być zaliczone jako szkolenie na ten typ, jeżeli obejmowało nauczenie wszystkich procedur normalnych i awaryjnych, zgodnie z instrukcją użytkowania w locie tego typu śmigłowca.

Szkolenie posiadacza licencji pilota śmigłowcowego do uprawnienia na dany typ śmigłowca musi być przeprowadzone zgodnie z programem szkolenia na ten typ, obejmującym wszystkie procedury normalne i awaryjne, zgodnie z instrukcją użytkowania w locie tego typu śmigłowca w czasie lotów szkoleniowych dwusterowych i samodzielnych w liczbie i czasie lotów przewidzianych w programie dostosowanym do właściwości danego typu.

3.2.3.2. Typ śmigłowca wielosilnikowego z załogą jednoosobową

Szkolenie do licencji pilota na danym typie może być zaliczone jako szkolenie na ten typ, jeżeli obejmowało nauczenie wszystkich procedur normalnych i awaryjnych, zgodnie z instrukcją użytkowania w locie tego typu śmigłowca, łącznie z procedurami lotu z jednym silnikiem niepracującym.

Szkolenie posiadacza licencji pilota śmigłowcowego do uprawnienia na dany typ śmigłowca musi być przeprowadzone zgodnie z programem szkolenia na ten typ, obejmującym wszystkie procedury normalne i awaryjne, łącznie z procedurami lotu z jednym silnikiem niepracującym, zgodnie z instrukcją użytkowania w locie tego typu śmigłowca w czasie lotów szkoleniowych dwusterowych i samodzielnych w liczbie i czasie lotów przewidzianych w programie dostosowanym do właściwości danego typu.

3.2.3.3. Typ śmigłowca z załogą wieloosobową

Kandydat do uprawnienia musi posiadać licencję pilota śmigłowcowego oraz co najmniej 100 godzin wylatanych w charakterze dowódcy śmigłowca.

Szkolenie musi obejmować:

1) szkolenie teoretyczne określone w ust. 3.2.1.1 pkt 1, oraz jeżeli szkolenie dotyczy uprawnienia na pierwszy typ śmigłowca z załogą wieloosobową, szkolenie teoretyczne w zakresie wymaganym do licencji pilota śmigłowcowego liniowego;

2) szkolenie praktyczne według programu określającego minimalne wymagane liczby lotów i minimalny czas lotów szkoleniowych, z uwzględnieniem wyjściowej praktyki lotniczej kandydata, właściwości śmigłowca, rodzaju jego napędu i wyposażenia, zastosowanie symulatora lotu i jego rodzaje.

3.2.3.3.1. Ograniczenie uprawnienia na typ śmigłowca z załogą wieloosobową do wykonywania wyłącznie czynności drugiego pilota może być wpisane do licencji, jeżeli:

1) szkolenie do tego uprawnienia było prowadzone tylko do wykonywania czynności drugiego pilota, co jest stwierdzone w świadectwie szkolenia, lub egzamin praktyczny był przeprowadzony tylko w tym zakresie;

2) taki wniosek postawił egzaminator, po przyjęciu egzaminu praktycznego na to uprawnienie.

3.2.3.4. Ważność uprawnienia na typ śmigłowca wynosi 12 miesięcy.

3.2.3.5. Wymagania dotyczące szkolenia i praktyki do wydania uprawnienia lotniczego, dotyczącego wiatrakowców, wpisywanego do licencji pilota śmigłowcowego:

1) wymagane szkolenie może być przeprowadzone i zaliczone w ośrodku szkolenia lotniczego albo w organizacji wymienionej w § 9 ust. 5 rozporządzenia;

2) program szkolenia powinien zawierać nauczanie wiadomości określonych w ust. 2.6.4.2 pkt 2, 3, 8, i 10, oraz nauczanie umiejętności określonych w ust. 2.6.4.3 pkt 1, 3, 4, 5 i 6, z uwzględnieniem wiedzy i umiejętności pilota śmigłowcowego;

3) wymagana praktyka, uzyskana w trakcie szkolenia, musi być nie mniejsza niż określona w programie szkolenia pilotów śmigłowcowych na wiatrakowcach, uwzględniająca praktykę kandydata na śmigłowcach, i nie może być mniejsza niż 2 godziny lotu na dwusterze z instruktorem i 1 godzina lotu samodzielnego.

3.2.4. Wymagania dotyczące szkolenia i praktyki do wydawania uprawnień lotniczych dotyczących klasy i typu sterowca oraz ich ważność

3.2.4.1. Klasa sterowców z załogą jednoosobową

Wymagane szkolenie może być przeprowadzone i zaliczone w ośrodku szkolenia lotniczego jako szkolenie połączone ze szkoleniem do licencji pilota zawodowego albo liniowego.

Wymagana praktyka, uzyskana w trakcie szkolenia, nie może być mniejsza niż określona w programie szkolenia do licencji lub uprawnienia.

3.2.4.2. Typ sterowca z załogą wieloosobową

1) wymagane szkolenie musi:

a) być przeprowadzone i zaliczone w ośrodku przeszkalania pilotów licencjonowanych na uprawnienia na typ statku powietrznego,

b) obejmować szkolenie teoretyczne określone w ust. 3.2.1.1 pkt 1,

c) obejmować szkolenie praktyczne według programu określającego minimalne wymagane liczby lotów i minimalny czas lotów szkoleniowych, z uwzględnieniem wyjściowej praktyki lotniczej kandydata, właściwości sterowca, rodzaju jego napędu i wyposażenia;

2) minimalne wymagania przed rozpoczęciem szkolenia praktycznego:

a) posiadanie licencji pilota zawodowego,

b) posiadanie co najmniej 50 godzin lotu jako pilot dowódca sterowca.

3.2.4.2.1. Ograniczenie uprawnienia na typ sterowca z załogą wieloosobową do wykonywania wyłącznie czynności drugiego pilota może być wpisane do licencji, jeżeli:

1) szkolenie do tego uprawnienia było prowadzone tylko do wykonywania czynności drugiego pilota, co jest stwierdzone w świadectwie szkolenia, lub egzamin praktyczny był przeprowadzony tylko w tym zakresie;

2) taki wniosek postawił egzaminator, po przyjęciu egzaminu praktycznego na to uprawnienie.

3.2.4.3. Ważność uprawnień dotyczących klasy i typu sterowca:

1) wynosi 24 miesiące na klasę sterowców z załogą jednoosobową;

2) wynosi 12 miesięcy na typ sterowca z załogą wieloosobową.

3.2.5. Wymagania dotyczące szkolenia i praktyki do wydawania uprawnień lotniczych, dotyczących klasy balonu wolnego, zniesienia ograniczenia tych uprawnień do wykonywania lotów niezarobkowych i nieodpłatnych oraz ich ważność są następujące:

1) wymagane jest odrębne szkolenie na każdą z klas lub na obie klasy łącznie. Może być przeprowadzone i zaliczone w ośrodku szkolenia lotniczego albo w organizacji wymienionej w § 9 ust. 5 rozporządzenia jako szkolenie połączone ze szkoleniem do licencji pilota balonu wolnego albo przeprowadzone odrębnie dla kandydata posiadającego licencję pilota balonowego;

2) wymagana praktyka, uzyskana w trakcie szkolenia, nie może być mniejsza niż określona w programie szkolenia na licencję lub to uprawnienie i nie może być mniejsza niż 1 godzina lotu na balonie każdej z klas wymienionych w ust. 2.6.11.5 pkt 1 lit. a oraz b, o których wpisanie ubiega się kandydat, w tym co najmniej 2 loty z instruktorem i jeden samodzielny;

3) ograniczenie do wykonywania lotów niezarobkowych i nieodpłatnych, każdego z uprawnień wymienionych w ust. 2.6.11.5 pkt 1 lit. a oraz b, znosi się, jeżeli kandydat:

a) wykaże, że wykonał co najmniej 75 godzin lotu jako pilot-dowódca balonu, w tym co najmniej 50 godzin lotu na balonach klasy, której ma dotyczyć zniesienie ograniczenia uprawnienia,

b) zaliczył z wynikiem pozytywnym sprawdzian umiejętności, przeprowadzony w zakresie określonym w ust. 3.2.1.2, wykazując się poziomem wiedzy i umiejętności, niezbędnym do zarobkowego wykonywania czynności pilota-dowódcy balonu wolnego;

4) wymagane szkolenie do uzyskania uprawnienia na typ balonu wolnego z napędem-sterowca turystycznego określa każdorazowo program szkolenia na ten typ, obejmujący co najmniej 2 loty samodzielne pod nadzorem instruktora;

5) ważność każdego z uprawnień wynosi 36 miesięcy.

3.3. Uprawnienie do lotów według wskazań przyrządów - IFR

3.3.1. Szkolenie. Kandydat musi ukończyć i zaliczyć szkolenie lotnicze teoretyczne i praktyczne, potwierdzone odpowiednimi świadectwami w ośrodku szkolenia lotniczego. Szkolenie to może być prowadzone równolegle ze szkoleniem do licencji pilota zawodowego albo ze szkoleniem na klasę samolotów wielosilnikowych, albo ze szkoleniem na typ śmigłowca.

3.3.2. Wymagania stawiane kandydatom. Kandydat musi spełniać następujące wymagania:

1) posiadać licencję:

a) pilota turystycznego samolotowego albo śmigłowcowego z uprawnieniem do lotów w nocy i ważne orzeczenie lotniczo-lekarskie, wymagane na licencję pilota zawodowego albo na licencję pilota turystycznego, zawierające informację o braku przeciwwskazań do wykonywania lotów według wskazań przyrządów oraz co najmniej 50 godzin przelotów wykonanych w charakterze dowódcy śmigłowca albo samolotu, z których co najmniej 10 godzin musi być wykonane na samolocie albo na śmigłowcu, odpowiednio do rodzaju licencji, do której ma być wpisane uprawnienie, albo

b) pilota zawodowego samolotowego albo śmigłowcowego;

2) posiadać wiadomości i umiejętności lotnicze, właściwe dla uprawnienia dotyczącego samolotów albo śmigłowców w zakresie wymienionym w ust. 3.3.5 i 3.3.6;

3) posiadać umiejętność posługiwania się językiem angielskim w następujących sytuacjach i okolicznościach:

a) prowadzenia łączności radiotelefonicznej we wszystkich fazach lotu, w tym w sytuacjach awaryjnych,

b) posługiwania się: instrukcją operacyjną, instrukcją użytkowania w locie statku powietrznego i innymi niezbędnymi dokumentami w języku angielskim,

c) korzystania z informacji meteorologicznych i nawigacyjnych dotyczących planowania lotu,

d) korzystania z publikowanych informacji lotniczych wraz z mapami lotniczymi trasy, odlotu, zbliżania, podejścia, kołowania lub podlotu i parkowania, sporządzonych w języku angielskim,

e) porozumiewania się z wszystkimi członkami załogi we wszystkich fazach lotu, łącznie z fazą przygotowania lotu, jeżeli szkolenie dotyczy statku powietrznego z załogą wieloosobową;

4) zaliczyć egzamin teoretyczny i praktyczny na uprawnienie, w zakresie wiadomości i umiejętności wymienionych w pkt 2 oraz 3, jeżeli egzamin w tym zakresie nie został uprzednio zaliczony.

3.3.3. Wymagania odnośnie do licencji. Uprawnienia do lotów według wskazań przyrządów - IFR mogą być wydawane tylko posiadaczom licencji pilota samolotowego turystycznego, zawodowego albo licencji pilota śmigłowcowego turystycznego, zawodowego lub liniowego, i do tych licencji wpisywane.

3.3.4. Ważność uprawnienia lotniczego do lotów według wskazań przyrządów - IFR wynosi 12 miesięcy i może być przedłużona na kolejne okresy, jeżeli jego posiadacz zaliczy z wynikiem pozytywnym egzamin z wiadomości i umiejętności w terminie określonym w § 16 ust. 2 rozporządzenia.

3.3.5. Szkolenie teoretyczne obejmuje następujące przedmioty:

1) prawo lotnicze;

2) ogólna wiedza o samolocie albo śmigłowcu;

3) osiągi i planowanie lotu;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia;

5) meteorologia;

6) nawigacja;

7) procedury operacyjne;

8) łączność radiowa.

3.3.6. Szkolenie praktyczne

3.3.6.1. Szkolenie praktyczne obejmuje nauczanie następujących umiejętności:

1) przygotowanie do lotu: analiza informacji meteorologicznych, ocena możliwości wykonania lotu, uwzględniająca istniejący i przewidywany stan pogody oraz wyposażenie statku powietrznego, jego osiągi i ograniczenia, minimalne warunki atmosferyczne załogi, planowanie lotu operacyjne i nawigacyjne, ocena zdatności statku powietrznego do lotu IFR;

2) pilotaż i nawigowanie w locie wg wskazań przyrządów bez widoczności zewnętrznej obejmujący wykonanie procedur normalnych i awaryjnych, właściwych dla klasy lub typu statku powietrznego, którego ma dotyczyć uprawnienie;

3) wykonanie lotu według wskazań przyrządów - IFR w dzień i w nocy, obejmujące wszystkie fazy lotu IFR, przy wykorzystaniu systemów radionawigacji aktywnej i radarowej, oraz kołowanie statku powietrznego i podlot śmigłowca według IFR;

4) wykonanie procedur awaryjnych w lotach według wskazań przyrządów - IFR, w tym: procedury utraty łączności, lotu z ograniczonym zestawem przyrządów pokładowych, przymusowego zniżania lub lądowania na lotnisku zapasowym, procedury postępowania w sytuacji awaryjnej spowodowanej usterką zespołu napędowego statku wielosilnikowego, jeżeli uprawnienie ma jego dotyczyć;

5) współdziałanie z organami ruchu lotniczego, wykorzystanie służby informacji powietrznej, również jej stacji automatycznego rozgłaszania;

6) monitorowanie lotu i czynności załogi, szczególnie podczas przestawiania wysokościomierza oraz dostrajania urządzeń radiowych i programowania systemów kierowania lotem;

7) prowadzenie korespondencji radiotelefonicznej w języku polskim i angielskim zgodnie z wymaganiami aprobowanej procedury i frazeologii.

3.3.6.2. Szkolenie praktyczne do uzyskania uprawnienia:

1) na jednosilnikowe statki powietrzne:

a) samoloty - musi obejmować co najmniej 50 godzin lotu wg wskazań przyrządów na samolotach, z których 35 godzin może być wykonane na odpowiednim urządzeniu treningowym zgodnie z zatwierdzonym programem szkolenia,

b) śmigłowce - musi obejmować co najmniej 50 godzin lotu wg wskazań przyrządów na śmigłowcach, z których 25 godzin może być wykonane na odpowiednim urządzeniu treningowym, zgodnie z zatwierdzonym programem szkolenia;

2) na wielosilnikowe statki powietrzne:

a) samoloty - musi obejmować co najmniej 55 godzin lotu wg wskazań przyrządów na samolotach, w tym nie mniej niż 15 godzin na samolocie wielosilnikowym, z których do 40 godzin może być wykonane na odpowiednim urządzeniu treningowym, a jeżeli kandydat posiada uprawnienie do lotów według wskazań przyrządów IFR na samoloty jednosilnikowe, szkolenie może obejmować nie mniej niż 5 godzin lotu na samolocie wielosilnikowym, z czego nie więcej niż 3 godziny na odpowiednim urządzeniu treningowym, zgodnie z zatwierdzonym programem szkolenia,

b) śmigłowce - musi obejmować co najmniej 55 godzin lotu wg wskazań przyrządów na śmigłowcach, w tym nie mniej niż 15 godzin na śmigłowcu wielosilnikowym, z których do 30 godzin może być wykonane na odpowiednim urządzeniu treningowym, a jeżeli kandydat posiada uprawnienie do lotów według wskazań przyrządów IFR na śmigłowce jednosilnikowe, szkolenie może obejmować nie mniej niż 5 godzin lotu na śmigłowcu wielosilnikowym, z czego nie więcej niż 3 godziny na odpowiednim urządzeniu treningowym, zgodnie z zatwierdzonym programem szkolenia.

3.3.6.3. Szkolenie w locie na samolotach i śmigłowcach może być prowadzone wyłącznie na dwusterze z instruktorem uprawnionym do prowadzenia szkolenia w lotach według wskazań przyrządów - IFR, na samolotach albo na śmigłowcach odpowiednio do rodzaju szkolenia.

3.3.6.4. Szkolenie może być skrócone o 5 godzin lotu na samolotach albo na śmigłowcach dla posiadacza licencji pilota zawodowego samolotowego albo śmigłowcowego.

3.3.7. Uprawnienia do lotów według wskazań przyrządów - IFR są wydawane i wpisywane do licencji:

1) pilota samolotowego turystycznego i zawodowego jako:

a) uprawnienia do lotów według wskazań przyrządów na samolotach jednosilnikowych,

b) uprawnienia do lotów według wskazań przyrządów na samolotach wielosilnikowych, uprawniające również do korzystania z uprawnienia wymienionego pod lit. a;

2) pilota śmigłowcowego turystycznego, zawodowego i liniowego jako:

a) uprawnienia do lotów według wskazań przyrządów na śmigłowcach jednosilnikowych,

b) uprawnienia do lotów według wskazań przyrządów na śmigłowcach wielosilnikowych, uprawniające również do korzystania z uprawnienia wymienionego pod lit. a.

3.3.8. Każde z uprawnień wymienionych w ust. 3.3.7 uprawnia jego posiadacza do wykonywania podejść do lądowania według wskazań przyrządów przy minimalnej wysokości decyzji wynoszącej 60 m (200 stóp). Uprawnienie do wykonywania podejść do lądowania według wskazań przyrządów przy wysokości decyzji mniejszej niż 60 m (200 stóp) może być wydane pilotowi posiadającemu licencję pilota zawodowego albo liniowego na oznaczony typ samolotu z załogą wieloosobową, po odbyciu odpowiedniego szkolenia według zasad określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 159 ust. 1 ustawy, oraz zdania egzaminu teoretycznego i praktycznego w zakresie ustalonym w szczegółowych wytycznych Prezesa Urzędu, wydanych na podstawie aktualnie obowiązujących przepisów międzynarodowych i opublikowanych w PEL.

3.3.9. Uprawnienia określone w ust. 3.3.7 mogą być ograniczone do wykonywania lotu według wskazań przyrządów - IFR, wyłącznie w załodze wieloosobowej, jeżeli podczas szkolenia i egzaminu praktycznego albo tylko samego egzaminu praktycznego kandydat korzystał ze współpracy innego pilota, znajdującego się w załodze. Ograniczenie to może być zniesione, jeżeli kandydat zaliczy odrębny egzamin praktyczny na statku powietrznym z wymaganą załogą jednoosobową, podczas którego będzie wykonywał wszystkie czynności pilota bez niczyjej pomocy.

3.4. Uprawnienia lotnicze instruktora pilota i instruktora spadochronowego

3.4.1. Rodzaje uprawnień lotniczych instruktora, wpisywanych do licencji pilotów i skoczka spadochronowego zawodowego oraz wynikające z nich uprawnienia do prowadzenia szkolenia lotniczego

3.4.1.1. Zasady ogólne

1) Szkolenie lotnicze praktyczne:

a) w locie, na dwusterze i w lotach samodzielnych - może być prowadzone wyłącznie przez uprawnionego instruktora-pilota,

b) na ziemi - może być prowadzone przez uprawnionego instruktora lub pod jego bezpośrednim nadzorem;

2) Uprawnionym instruktorem jest:

a) osoba, która spełnia wymagania wymienione w pkt 4-5, w odniesieniu do danego rodzaju szkolenia,

b) instruktor-praktykant podczas szkolenia w ramach praktyki instruktorskiej, posiadający ważne upoważnienie do odbywania praktyki instruktorskiej;

3) Uprawnionym instruktorem jest również osoba niespełniająca wymagań określonych w pkt 2 lit. a, w odniesieniu do typu statku powietrznego, ale posiadająca upoważnienie Prezesa Urzędu, wydawane w odniesieniu do typu statku powietrznego, który:

a) jest wprowadzany do eksploatacji,

b) jest statkiem powietrznym historycznym lub specyficznej produkcji, w odniesieniu do którego nikt nie posiada uprawnienia instruktora;

4) Instruktor może prowadzić szkolenie w zakresie:

a) posiadanej przez niego licencji,

b) uprawnień lotniczych wpisanych do jego licencji, do której wpisane jest uprawnienie instruktora, z wyjątkiem szkolenia do tych uprawnień, do których wymagane jest odrębne uprawnienie instruktora, tj. uprawnień lotniczych, dotyczących typu lub klasy statku powietrznego, oraz do uprawnienia do lotów według wskazań przyrządów - IFR,

c) posiadanych potwierdzeń szkolenia specjalistycznego, o których mowa w § 30 ust. 2 rozporządzenia, jeżeli jest to dopuszczalne na podstawie posiadanego przez niego uprawnienia instruktora,

d) określonym w upoważnieniu wydanym przez Prezesa Urzędu;

5) Instruktor może prowadzić egzaminy praktyczne na ziemi i w locie, na zaliczenie szkolenia w granicach określonych w pkt 4, chyba że posiada uprawnienie instruktora klasy 2;

6) Instruktor szkolenia lotniczego prowadzący szkolenie w ośrodku szkolenia lotniczego albo w organizacji wymienionej w § 9 ust. 5 rozporządzenia może wykonywać czynności instruktorskie wymienione w pkt 1, 3 i 4 tylko w zakresie wyszczególnionym dla niego w instrukcji organizacji szkolenia tej organizacji, obejmującym również typy statków powietrznych i urządzeń treningowych;

7) Prezes Urzędu, kierując się aktualnymi wymaganiami JAR i Aneksu 1, a także potrzebami bezpieczeństwa lotów wynikającymi z rozwoju lotnictwa, w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu szkolenia instruktorów ustala i ogłasza w PEL szczegółowe wytyczne, dotyczące wymagań, które muszą spełniać instruktorzy prowadzący szkolenie:

a) do licencji pilota zawodowego albo skoczka spadochronowego zawodowego,

b) na typ statku powietrznego z załogą wieloosobową,

c) na typy śmigłowców,

d) na typy samolotów z załogą jednoosobową i napędem turboodrzutowym,

e) kandydatów na instruktorów w poszczególnych specjalnościach,

f) kandydatów na pilotów doświadczalnych oraz skoczków spadochronowych doświadczalnych.

3.4.1.2. Uprawnienia instruktora samolotowego

Do licencji pilota samolotowego zawodowego lub liniowego mogą być wpisane następujące uprawnienia instruktora:

1) szkolenia ogólnego ograniczone klasy 2 - uprawniające do prowadzenia szkolenia do uzyskania:

- licencji pilota samolotowego turystycznego,

- uprawnień lotniczych: na klasę samolotów jednosilnikowych tłokowych lądowych,

- uprawnień do lotów nocnych,

- uprawnień dodatkowych,

pozostałych uprawnień lotniczych, niewymagających odrębnego uprawnienia instruktora i uprawnień uzupełniających, z wyłączeniem prawa decydowania o pierwszym locie i pierwszym przelocie ucznia-pilota oraz przyjmowania egzaminów praktycznych na zaliczenie etapu i całości szkolenia do licencji pilota samolotowego;

2) szkolenia ogólnego klasy 1 - uprawniające do korzystania z wszystkich uprawnień przysługujących instruktorowi szkolenia klasy 2 oraz do uzyskania uprawnienia do:

a) prowadzenia szkolenia do:

- licencji pilota samolotowego zawodowego,

- instruktora szkolenia ogólnego ograniczone klasy 2,

- lotów AGRO,

- lotów gaśniczych

- uprawnień dodatkowych, które są wykorzystywane na samolotach jednosilnikowych tłokowych lądowych,

- uprawnień lotniczych, niewymagających odrębnego uprawnienia instruktora i uprawnień uzupełniających,

b) decydowania o pierwszym locie i pierwszym przelocie ucznia-pilota,

c) przyjmowania egzaminów na zaliczenie etapu i całości szkolenia do licencji pilota samolotowego turystycznego i zawodowego;

3) na klasę samolotów jednosilnikowych tłokowych lądowych albo wodnych, albo turbinowych lądowych albo wodnych - uprawniające do:

a) szkolenia w celu uzyskania:

- uprawnienia na samoloty tej klasy,

- uprawnienia do lotów nocnych,

- uprawnienia instruktora na klasę samolotów jednosilnikowych tłokowych,

- uprawnienia do lotów AGRO,

- uprawnienia do lotów gaśniczych,

- uprawnień dodatkowych, które są wykorzystywane na samolotach tych klas,

b) przyjmowania egzaminów na zaliczenie etapu i całości szkolenia do uprawnień lotniczych, niewymagających odrębnego uprawnienia instruktora i uprawnień dodatkowych;

4) na klasę samolotów wielosilnikowych tłokowych lądowych albo wodnych - uprawniające do szkolenia do tej klasy samolotów oraz do:

- uprawnienia lotniczego do lotów nocnych,

- uprawnienia lotniczego instruktora na klasę samolotów wielosilnikowych tłokowych,

- uprawnienia lotniczego do lotów AGRO,

- uprawnienia lotniczego do lotów gaśniczych,

- przyjmowania egzaminów na zaliczenie etapu i całości szkolenia do uprawnień lotniczych, niewymagających odrębnego uprawnienia instruktora i uprawnień dodatkowych;

5) dotyczące typu samolotu - uprawniające do szkolenia do tej klasy samolotów oraz do:

- uprawnienia lotniczego instruktora na ten typ samolotu,

- uprawnienia lotniczego do lotów AGRO,

- uprawnienia lotniczego do lotów gaśniczych,

- przyjmowania egzaminów na zaliczenie etapu i całości szkolenia do uprawnień lotniczych, niewymagających odrębnego uprawnienia instruktora i uprawnień dodatkowych;

6) w lotach według wskazań przyrządów - IFR - uprawniające do szkolenia w tych lotach oraz:

- szkolenia do uprawnienia lotniczego instruktora w lotach według wskazań przyrządów - IFR,

- przyjmowania egzaminów na zaliczenie etapu i całości szkolenia do tego uprawnienia;

7) specjalne instruktora symulatorowego, określone w ust. 6.2.1.

3.4.1.2.1. Uprawnienia instruktora samolotowego szkolenia ogólnego ograniczone klasy 2 i klasy 1 oraz na klasę samolotów jednosilnikowych mogą być wykorzystywane przez ich posiadaczy do szkolenia:

1) na motoszybowcach turystycznych, jeżeli jest posiadacz uprawnienia instruktora posiada również wpisane do swej licencji uprawnienie na klasę motoszybowców turystycznych;

2) na samolotach wymienionych w art. 33 ust. 2 i 3 ustawy, chyba że jest wymagane odrębne uprawnienie instruktora dotyczące typu, jeżeli jest uprawniony do wykonywania lotów na danym typie samolotu i spełnia wymagania określone w wytycznych Prezesa Urzędu;

3) na wiatrakowcach, jeżeli posiadacz uprawnienia instruktora posiada również wpisane do swej licencji uprawnienie na klasę wiatrakowców lub posiada licencje pilota wiatrakowcowego.

3.4.1.3. Uprawnienia instruktora śmigłowcowego

Do licencji pilota śmigłowcowego zawodowego lub liniowego mogą być wpisane następujące uprawnienia instruktora:

1) szkolenia ogólnego ograniczone klasy 2 - uprawniające do prowadzenia szkolenia do:

- licencji pilota śmigłowcowego turystycznego,

- uprawnień lotniczych na typ śmigłowca zastosowanego w szkoleniu, jeżeli posiada uprawnienie instruktora na ten typ,

- uprawnień lotniczych, niewymagających odrębnego uprawnienia instruktora i uprawnień dodatkowych;

z wyłączeniem prawa decydowania o pierwszym locie i pierwszym przelocie ucznia-pilota oraz przyjmowania egzaminów praktycznych na zaliczenie etapu i całości szkolenia do licencji pilota śmigłowcowego turystycznego

2) szkolenia ogólnego klasy 1 - uprawniające do korzystania z wszystkich uprawnień przysługujących instruktorowi szkolenia klasy 2 oraz do:

- szkolenia do licencji pilota śmigłowcowego zawodowego,

- szkolenia do uprawnień lotniczych: na typ śmigłowca zastosowanego w szkoleniu, jeżeli posiada uprawnienie instruktora na ten typ,

- szkolenia do lotów nocnych,

- szkolenia do instruktora szkolenia ogólnego klasy 2,

- szkolenia do lotów AGRO,

- szkolenia do lotów gaśniczych,

- przyjmowania egzaminów na zaliczenie etapu i całości szkolenia do licencji pilota śmigłowcowego turystycznego i zawodowego,

- szkolenia do uprawnień lotniczych, niewymagających odrębnego uprawnienia instruktora i uprawnień dodatkowych;

3) dotyczące typu śmigłowca - uprawniające do:

- szkolenia na ten typ śmigłowca,

- szkolenia instruktora na ten typ śmigłowca,

- szkolenia do lotów AGRO na tym typie śmigłowca,

- szkolenia do lotów gaśniczych na tym typie śmigłowca,

- przyjmowania egzaminów na zaliczenie etapu i całości szkolenia do uprawnień lotniczych, niewymagających odrębnego uprawnienia instruktora;

4) w lotach według wskazań przyrządów - IFR, - uprawniające do:

- szkolenia do uzyskania uprawnienia do wykonywania lotów IFR,

- szkolenia do uprawnienia lotniczego instruktora w lotach według wskazań przyrządów - IFR, jeżeli również posiada uprawnienie instruktora na typ zastosowany w szkoleniu,

- przyjmowania egzaminów na zaliczenie etapu i całości szkolenia do tego uprawnienia;

5) specjalne instruktora symulatorowego, określone w ust. 6.2.2.

3.4.1.3.1. Uprawnienia instruktora śmigłowcowego szkolenia ogólnego ograniczone klasy 2 i klasy 1 mogą być wykorzystywane przez ich posiadaczy podczas szkolenia:

1) na śmigłowcach wymienionych w art. 33 ust. 2 i 3 ustawy, jeżeli posiada uprawnienie do wykonywania lotów na danym typie śmigłowca i spełnia wymagania określone w wytycznych Prezesa Urzędu;

2) na wiatrakowcach, jeżeli posiadacz uprawnienia instruktora posiada również wpisane do swej licencji uprawnienie na klasę wiatrakowców lub posiada licencje pilota wiatrakowcowego.

3.4.1.4. Uprawnienia instruktora wiatrakowcowego

Do licencji pilota wiatrakowcowego zawodowego mogą być wpisane następujące uprawnienia instruktora:

1) ograniczone klasy 2 - uprawniające do prowadzenia szkolenia do:

- licencji pilota wiatrakowcowego turystycznego,

- uprawnienia lotniczego do lotów nocnych,

z wyłączeniem prawa decydowania o pierwszym locie i pierwszym przelocie ucznia-pilota oraz przyjmowania egzaminów praktycznych na zaliczenie etapu i całości szkolenia do licencji pilota wiatrakowcowego turystycznego oraz szkolenia do uprawnień lotniczych i uprawnień dodatkowych;

2) klasy 1 - uprawniające do:

- korzystania z wszystkich uprawnień instruktora wiatrakowcowego klasy 2,

- szkolenia do licencji pilota zawodowego,

- szkolenia do uprawnień instruktora wiatrakowcowego klasy 2,

- przyjmowania egzaminów na zaliczenie etapu i całości szkolenia do licencji pilota wiatrakowcowego turystycznego i zawodowego oraz szkolenia do uprawnień lotniczych i uprawnień dodatkowych.

3.4.1.4.1. Uprawnienia instruktora wiatrakowcowego mogą być wykorzystywane przez ich posiadaczy przy szkoleniu na wiatrakowcach wymienionych w art. 33 ust. 2 i 3 ustawy, jeżeli posiadacz uprawnienia instruktora jest uprawniony do wykonywania lotów na danym typie wiatrakowca i spełnia wymagania określone w wytycznych Prezesa Urzędu.

3.4.1.5. Uprawnienia instruktora sterowcowego

Do licencji pilota sterowcowego zawodowego i liniowego mogą być wpisane następujące uprawnienia instruktora:

1) szkolenia ogólnego ograniczone klasy 2 - uprawniające do prowadzenia szkolenia do:

- licencji pilota sterowcowego zawodowego,

- uprawnień lotniczych na klasę sterowców z załogą jednoosobową,

- lotów nocnych,

z wyłączeniem prawa decydowania o pierwszym locie i pierwszym przelocie ucznia-pilota oraz przyjmowania egzaminów praktycznych na zaliczenie etapu i całości szkolenia do licencji pilota sterowcowego zawodowego oraz szkolenia do uprawnień lotniczych, wymagających odrębnego uprawnienia instruktora;

2) szkolenia ogólnego klasy 1 - uprawniające do:

- korzystania z wszystkich uprawnień instruktora sterowcowego klasy 2,

- szkolenia do licencji pilota sterowcowego liniowego,

- szkolenia do uprawnienia lotniczego do lotów nocnych,

- szkolenia do uprawienia instruktora sterowcowego szkolenia ogólnego, ograniczonego klasy 2,

- przyjmowania egzaminów na zaliczenie etapu i całości szkolenia do licencji pilota sterowcowego zawodowego i liniowego oraz szkolenia do uprawnień lotniczych, niewymagających odrębnego uprawnienia instruktora;

3) na typ sterowca z załogą wieloosobową - uprawniające do szkolenia do uprawnień lotniczych:

- na ten typ sterowca,

- do uprawnienia instruktora na typ sterowca z załogą wieloosobową

- przyjmowania egzaminów na zaliczenie etapu i całości szkolenia,

- niewymagających odrębnego uprawnienia instruktora;

3.4.1.6. Uprawnienia instruktora balonowego

Do licencji pilota balonu mogą być wpisane następujące uprawnienia instruktora:

1) ograniczone klasy 2 - uprawniające do prowadzenia szkolenia do:

- licencji pilota balonu wolnego,

- uprawnień lotniczych na klasy balonów wolnych,

- uprawnienia do lotów nocnych,

z wyłączeniem prawa decydowania o pierwszym locie i pierwszym przelocie ucznia-pilota oraz przyjmowania egzaminów praktycznych na zaliczenie etapu i całości szkolenia do licencji pilota balonu wolnego;

2) klasy 1 - uprawniające do:

- korzystania z wszystkich uprawnień instruktora balonowego klasy 2,

- szkolenia instruktora balonowego ograniczonego klasy 2,

- przyjmowania egzaminów na zaliczenie etapu i całości szkolenia do licencji pilota balonowego i uprawnień lotniczych,

- decydowanie o pierwszym locie samodzielnym.

3.4.1.7. Uprawnienia instruktora szybowcowego

Do licencji pilota szybowcowego mogą być wpisane następujące uprawnienia instruktora:

1) ograniczone klasy 2 - uprawniające do prowadzenia szkolenia:

- do licencji pilota szybowcowego,

- do uprawnień pilota doświadczalnego klas od 1 do 3 w zakresie własnych uprawnień,

z wyłączeniem prawa decydowania o pierwszym locie i pierwszym przelocie ucznia-pilota oraz przyjmowania egzaminów praktycznych na zaliczenie etapu i całości szkolenia do licencji pilota szybowcowego oraz szkolenia do uprawnień lotniczych;

2) klasy 1 - uprawniające do:

- korzystania z wszystkich uprawnień instruktora szybowcowego klasy 2,

- prowadzenia szkolenia do uprawnienia instruktora szybowcowego ograniczonego klasy 2,

- przyjmowania egzaminów na zaliczenie etapu i całości szkolenia do licencji pilota szybowcowego oraz uprawnień lotniczych do niej wpisywanych.

3.4.1.8. Uprawnienia instruktora spadochronowego

Do licencji skoczka spadochronowego zawodowego mogą być wpisane następujące uprawnienia instruktora:

1) instruktora spadochronowego - uprawniające do prowadzenia szkolenia do:

- świadectwa kwalifikacji skoczka spadochronowego,

- licencji skoczka spadochronowego zawodowego,

- uprawnienia instruktora spadochronowego,

- skoczka spadochronowego doświadczalnego po spełnieniu dodatkowych wymagań określonych w ust. 3.4.1.1 pkt 7 lit. a, e oraz f;

2) specjalne instruktora spadochronowego bez prawa wykonywania czynności instruktora spadochronowego na pokładzie statku powietrznego, bez prawa wykonywania skoków, określone w ust. 6.3.

3.4.2. Wymagania ogólne do wydania uprawnienia instruktora pilota albo instruktora spadochronowego

Kandydat do uprawnienia instruktora musi posiadać odpowiednią licencję pilota albo skoczka spadochronowego zawodowego i spełniać następujące wymagania:

1) posiadać orzeczenie lotniczo-lekarskie wydane po przeprowadzeniu badań lotniczo-lekarskich, o których mowa w § 3 ust. 3 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 21 października 2003 r. w sprawie badań lotniczo-lekarskich (Dz. U. Nr 187, poz. 1829 oraz z 2009 r. Nr 94, poz. 774), jeżeli jest posiadaczem licencji pilota balonu wolnego albo pilota szybowcowego;

2) posiadać wymaganą praktykę lotniczą;

3) zaliczyć wstępny egzamin teoretyczny i praktyczny kwalifikujący do rozpoczęcia szkolenia;

4) ukończyć szkolenia lotnicze, teoretyczne oraz w zakresie wymaganym do przystąpienia do państwowego egzaminu praktycznego, szkolenie praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego, potwierdzone odpowiednimi świadectwami;

5) wykazać się podczas egzaminu państwowego posiadaniem wiadomości lotniczych oraz umiejętnościami wymienionymi w pkt 4;

6) ukończyć i zaliczyć z wynikiem pozytywnym praktykę instruktorską w szkoleniu praktycznym, odpowiednim do uprawnienia instruktora, o które ubiega się, pod nadzorem uprawnionego instruktora, jeżeli jest wymagana.

3.4.3. Szkolenie teoretyczne kandydata na instruktora pilota albo instruktora spadochronowego musi obejmować następujące przedmioty:

1) prawo lotnicze: przepisy dotyczące licencjonowania pilotów i skoczków spadochronowych w zakresie dotyczącym danego uprawnienia oraz kierowania lotami w ruchu lotniczym niekontrolowanym, jeżeli uprawnienie dotyczy szkolenia w tym rodzaju ruchu;

2) człowiek - możliwości i ograniczenia: zasady higieny lotniczej w szkoleniu lotniczym, rozpoznawanie osób będących pod wpływem środków ograniczających sprawność fizyczną lub psychiczną, procesy psychiczne, psychomotoryka, psychologiczne właściwości poszczególnych rodzajów lotów, psychologia przyswajania wiedzy i umiejętności, racjonalizacja procesu szkolenia lotniczego z punktu widzenia psychologii, czynnik ludzki w lotnictwie;

3) pedagogika - podstawy: wychowanie, nauczanie, metody i ich dostosowanie do wieku i innych cech szkolących się, podstawowe zasady dydaktyki i ich zastosowanie w szkoleniu lotniczym, różnice w nauczaniu i uczeniu się wiadomości i umiejętności, rola i pozycja instruktora w szkoleniu lotniczym;

4) metodyka i organizacja szkolenia kandydatów na pilotów i pilotów oraz odpowiednio kandydatów na skoczków spadochronowych i skoczków spadochronowych: cykl szkolenia, szkolenie teoretyczne, czynności pilota wykonywane w locie i odpowiednio - skoczka spadochronowego, wykonywane podczas skoku, szkolenie praktyczne na ziemi oraz w locie i podczas skoku spadochronowego, organizacja procesu szkolenia, bezpieczeństwo lotów i skoków szkoleniowych oraz przygotowanie do bezpiecznej samodzielnej praktyki lotniczej, kształtowanie postaw i dyscypliny lotniczej, szczegółowe zasady metodyki szkolenia w zakresie dotyczącym rodzaju uprawnienia instruktora, o które kandydat ubiega się;

5) pierwsza pomoc osobom z obrażeniami ciała i w nagłym rozstroju zdrowia;

6) zasady pilotażu albo odpowiednio, wykonywania skoku i wykonywania innych czynności pilota albo skoczka spadochronowego, dotyczące rodzajów lotów albo skoków, w których nauczanie jest objęte danym uprawnieniem instruktora;

7) organizacja lotów i skoków szkolnych w ruchu lotniczym niekontrolowanym i kierowanie nimi;

8) łączność w lotach VFR niekontrolowanych.

3.4.3.1. Szkolenie w przedmiocie wymienionym w ust. 3.4.3 pkt 6 musi mieć formę zajęć metodycznych prowadzonych przez uczestników szkolenia do uprawnienia instruktora.

3.4.3.2. Szkolenie wymienione w ust. 3.4.3 pkt 8 nie wchodzi w zakres szkolenia teoretycznego do uprawnienia instruktora:

a) w lotach według wskazań przyrządów,

b) na typ statku powietrznego, na którym szkolenie nie może być prowadzone w ruchu lotniczym niekontrolowanym.

3.4.4. Szkolenie praktyczne kandydata na instruktora

3.3.4.1. Szkolenie praktyczne kandydata na instruktora musi być prowadzone w ośrodku szkolenia, który posiada ważny certyfikat na szkolenie lotnicze instruktorów, i obejmuje:

1) szkolenie w ośrodku szkolenia lotniczego, posiadającym ważny certyfikat na szkolenie instruktorów w zakresie tego uprawnienia;

2) praktykę lotniczą w szkoleniu uczniów-pilotów albo uczniów-skoczków spadochronowych lub pilotów albo skoczków spadochronowych, odpowiednią do rodzaju uprawnienia instruktora, o które kandydat ubiega się, nadzorowaną przez instruktora aprobowanego przez Prezesa Urzędu.

3.3.4.2. Szkolenie praktyczne kandydata na instruktora pilota samolotowego, śmigłowcowego, wiatrakowcowego, sterowcowego i szybowcowego w ośrodku szkolenia lotniczego musi obejmować:

1) szkolenie w zakresie pilotowania statku powietrznego i wykonywania innych czynności lotniczych pilota z fotela instruktora oraz praktykę wymienioną w ust. 3.3.4.1. pkt 2;

2) szkolenie praktyczne w kierowaniu lotami w ruchu lotniczym niekontrolowanym, prowadzone w ośrodku szkolenia lotniczego, które nie obowiązuje w szkoleniu do uprawnienia instruktora w lotach według wskazań przyrządów oraz do uprawnienia instruktora dotyczącego typu statku powietrznego, na którym szkolenie nie może być prowadzone w ruchu lotniczym niekontrolowanym.

3.3.4.3. Szkolenie praktyczne kandydata na instruktora balonowego w ośrodku szkolenia lotniczego musi obejmować:

1) szkolenie w zakresie wykonywania czynności instruktora na pokładzie balonu wolnego podczas przygotowania balonu do lotu, lotu i czynności po locie oraz praktykę wymienioną w ust. 3.3.4.1. pkt 2;

2) szkolenie praktyczne w kierowaniu z ziemi startami balonów wolnych w lotach szkoleniowych.

3.4.4.4. Szkolenie praktyczne kandydata na instruktora spadochronowego w ośrodku szkolenia lotniczego musi obejmować naukę czynności instruktora spadochronowego:

1) wykonywanych podczas skoków uczniów-skoczków i skoczków spadochronowych, w połączeniu z kierowaniem skokami spadochronowymi;

2) wykonywanych na pokładzie statku powietrznego, z którego wykonywane są skoki szkoleniowe lub podczas skoku instruktorskiego przy zastosowaniu metody przyspieszonego nauczania swobodnego spadania;

3) odbycie praktyki wymienionej w ust. 3.3.4.1. pkt 2.

3.4.5. Ważność uprawnień lotniczych instruktora

1) Ważność każdego z uprawnień lotniczych instruktora pilota albo instruktora spadochronowego wynosi 3 lata;

2) Przedłużenie ważności każdego z uprawnień instruktora wymaga zaliczenia sprawdzenia umiejętności oraz spełnienia szczegółowych wymagań, określonych dla każdego z tych uprawnień w ust. 3.4.6.

3.4.6. Wymagania dotyczące praktyki i szkolenia lotniczego na poszczególne uprawnienia instruktora oraz na przedłużanie ich ważności

3.4.6.1. Uprawnienia instruktora samolotowego

3.4.6.1.1. Uprawnienie instruktora samolotowego szkolenia ogólnego ograniczone klasy 2

1) Kandydat do wydania uprawnienia, przed rozpoczęciem szkolenia musi spełnić następujące wymagania:

a) posiadać licencję pilota zawodowego albo liniowego,

b) posiadać co najmniej 200 godzin nalotu na samolotach, w tym co najmniej 100 godzin jako pilot dowódca samolotu, w tym nie mniej niż 30 godzin na samolotach jednosilnikowych tłokowych, w tym przynajmniej 5 godz. w okresie ostatnich 6 miesięcy poprzedzających egzamin kwalifikacyjny na szkolenie,

c) wykazać, że posiada wyszkolenie w akrobacji co najmniej normalnej,

d) zaliczyć teoretyczny egzamin kwalifikacyjny z zakresu wiadomości wymaganych na licencję pilota zawodowego w ośrodku szkolenia lotniczego, który będzie prowadził szkolenie teoretyczne,

e) zaliczyć egzamin praktyczny w zakresie umiejętności wymaganych na licencję pilota zawodowego przed egzaminatorem państwowym;

2) Przed wpisaniem uprawnienia kandydat ubiegający się o wydanie uprawnienia musi ukończyć i zaliczyć w ośrodku szkolenia lotniczego:

a) szkolenie teoretyczne w wymiarze czasu przewidzianego programem,

b) szkolenie praktyczne w wymiarze czasu przewidzianego programem, jednak nie mniej niż 12 godzin lotów z instruktorem na dwusterze,

c) praktykę instruktorską w wymiarze co najmniej 40 godzin lotów instruktorskich z uczniami-pilotami,

d) praktykę w nadzorowaniu lotów samodzielnych, wykonywanych przez uczniów pilotów.

3.4.6.1.1.1. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora samolotowego ograniczonego klasy 2

Ważność uprawnienia może być przedłużona po zaliczeniu sprawdzenia umiejętności instruktorskich oraz spełnieniu jednego z dwóch niżej wymienionych warunków:

1) wykonanie w okresie ważności uprawnienia co najmniej 30 godzin lotów szkolnych na samolocie jako instruktor,

2) odbycie i zaliczenie, w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia, seminarium instruktorskiego przeprowadzonego w ośrodku certyfikowanym do szkolenia instruktorów samolotowych, przeprowadzonego według programu zatwierdzonego przez Prezesa Urzędu.

Procedura określona w pkt 1 nie ma zastosowania, jeżeli kandydat w ciągu okresu ważności uprawnienia uzyskał praktykę wymienioną w ust. 3.4.6.1.2 pkt 1 i wystąpił z wnioskiem o wydanie uprawnienia lotniczego instruktora szkolenia ogólnego klasy 1.

3.4.6.1.2. Uprawnienie instruktora samolotowego szkolenia ogólnego klasy 1

Kandydat do wydania uprawnienia musi spełnić następujące wymagania:

a) wykonać co najmniej 100 godzin lotów instruktorskich z uczniami-pilotami i pilotami podczas szkolenia, z czego co najmniej 30 godzin w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających wniosek o wydanie uprawnienia,

b) prowadzić nadzór instruktorski nad lotami samodzielnymi szkoleniowymi uczniów-pilotów i pilotów szkolonych w wymiarze co najmniej 15 dni, w tym co najmniej 5 dni w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających wniosek o wydanie uprawnienia.

3.4.6.1.2.1. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora samolotowego szkolenia ogólnego klasy 1

Ważność uprawnienia może być przedłużona po spełnieniu jednego z dwóch niżej wymienionych warunków:

1) wykonanie w okresie ważności uprawnienia co najmniej 30 godzin lotów szkoleniowych na samolocie jako instruktor, w tym co najmniej 5 godzin w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia;

2) odbycie i zaliczenie, w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia, seminarium instruktorskiego przeprowadzonego w ośrodku certyfikowanym do szkolenia instruktorów samolotowych, przeprowadzonego według programu zatwierdzonego przez Prezesa Urzędu.

3.4.6.1.3. Uprawnienie instruktora samolotowego dotyczące klasy samolotów jednosilnikowych tłokowych albo klasy samolotu jednosilnikowego z napędem turbośmigłowym albo dotyczące typu samolotu z napędem odrzutowym lądowego lub wodnego

1) Kandydat do wydania uprawnienia, przed rozpoczęciem szkolenia, musi spełnić następujące wymagania:

a) posiadać licencję pilota zawodowego albo liniowego i wylatanych na samolotach co najmniej 300 godzin, w tym co najmniej 200 godzin jako pilot dowódca samolotu, w tym nie najmniej niż 30 godzin na samolotach jednosilnikowych, których ma dotyczyć uprawnienie, z których przynajmniej 10 godzin w okresie ostatnich 12 miesięcy, poprzedzających egzamin kwalifikacyjny na szkolenie,

b) zaliczyć egzamin kwalifikacyjny teoretyczny i praktyczny w zakresie wiadomości i umiejętności wymaganych na licencję pilota zawodowego w ośrodku szkolenia lotniczego, który będzie prowadził szkolenie teoretyczne;

2) Przed wpisaniem uprawnienia kandydat ubiegający się o wydanie uprawnienia musi ukończyć i zaliczyć w ośrodku szkolenia lotniczego:

a) szkolenie teoretyczne i praktyczne wymagane programem w wymiarze co najmniej 3 godzin lotów z instruktorem na dwusterze lub symulatorze typu,

b) praktykę instruktorską, wymaganą programem w wymiarze co najmniej 7 godzin lotów instruktorskich z pilotami szkolonymi na odpowiednią klasę lub odpowiedni typ samolotu,

c) wymaganą programem praktykę w nadzorowaniu lotów samodzielnych szkolonych pilotów.

3.4.6.1.3.1. Przedłużanie ważności uprawnień instruktora samolotowego dotyczących klasy samolotów jednosilnikowych tłokowych albo klasy samolotów jednosilnikowych z napędem turbośmigłowym, albo dotyczących typów samolotów z napędem odrzutowym lądowych i wodnych

Ważność uprawnienia może być przedłużona, po spełnieniu jednego z dwóch następujących warunków:

1) wykonaniu co najmniej 8 godzin lotów szkoleniowych na dwusterze jako instruktor w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia, a jeżeli uprawnienie dotyczy klasy samolotu jednosilnikowego z napędem turbośmigłowym albo z napędem odrzutowym, który nie posiada wersji dwusterowej, prowadzenie nadzoru instruktorskiego nad lotami samodzielnymi szkoleniowymi pilotów szkolonych co najmniej w ciągu 5 dni;

2) odbyciu i zaliczeniu, w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających termin upływu ważności uprawnienia, seminarium instruktorskiego przeprowadzonego w ośrodku certyfikowanym do szkolenia instruktorów samolotowych, przeprowadzonego według programu zatwierdzonego przez Prezesa Urzędu.

3.4.6.1.4. Uprawnienie instruktora samolotowego dotyczącego klasy samolotów wielosilnikowych tłokowych albo typu samolotu wielosilnikowego z załogą jednoosobową z napędem turbośmigłowym albo odrzutowym lądowego lub wodnego

1) Kandydat do wydania uprawnienia, przed rozpoczęciem szkolenia, musi spełnić następujące wymagania:

a) posiadać licencję pilota zawodowego albo liniowego i wylatanych na samolotach co najmniej 500 godzin, w tym co najmniej 300 godzin jako pilot dowódca samolotu, w tym nie mniej niż 30 godzin na samolotach wielosilnikowych, których ma dotyczyć uprawnienie, z których przynajmniej 10 godzin w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających egzamin kwalifikacyjny na szkolenie,

b) zaliczyć egzamin kwalifikacyjny teoretyczny i praktyczny w zakresie wiadomości i umiejętności wymaganych na licencję pilota zawodowego w ośrodku szkolenia lotniczego, który będzie prowadził szkolenie teoretyczne;

2) Kandydat do wydania uprawnienia musi spełnić następujące wymagania:

a) ukończyć w ośrodku szkolenia lotniczego wymagane programem szkolenie teoretyczne i praktyczne w wymiarze co najmniej 3 godzin lotów z instruktorem na dwusterze lub symulatorze lotu typu,

b) ukończyć i zaliczyć praktykę instruktorską wymaganą programem, w wymiarze co najmniej 12 godzin lotów instruktorskich z pilotami szkolonymi na odpowiednią klasę lub odpowiedni typ samolotu,

c) ukończyć i zaliczyć wymaganą programem praktykę w nadzorowaniu lotów samodzielnych szkolonych pilotów.

3.4.6.1.4.1. Przedłużanie ważności uprawnień instruktora samolotowego na klasę samolotów wielosilnikowych tłokowych albo na typ samolotu wielosilnikowego z załogą jednoosobową z napędem turbośmigłowym albo odrzutowym lądowych i wodnych.

Ważność uprawnienia może być przedłużona, po spełnieniu jednego z dwóch następujących warunków:

1) wykonaniu w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia co najmniej 10 godzin lotów szkoleniowych na dwusterze jako instruktor;

2) odbyciu i zaliczeniu, w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia, seminarium instruktorskiego przeprowadzonego w ośrodku certyfikowanym do szkolenia instruktorów samolotowych, przeprowadzonego według programu zatwierdzonego przez Prezesa Urzędu.

3.4.6.1.5. Uprawnienie instruktora samolotowego dotyczące typu samolotu z załogą wieloosobową

1) Kandydat do wydania uprawnienia, przed rozpoczęciem szkolenia, musi spełnić następujące wymagania:

a) posiadać licencję pilota zawodowego albo liniowego i wylatanych na samolotach z załogą wieloosobową co najmniej 1.500 godzin, w tym co najmniej 500 godzin jako pilot dowódca samolotu, w tym w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających egzamin kwalifikacyjny na szkolenie nie mniej niż 30 przelotów na typie samolotu z załogą wieloosobową, którego ma dotyczyć uprawnienie, z których przynajmniej nie więcej niż 15 przelotów może być przelotami na typie określonym w programie szkolenia jako podobny, a jeżeli ubiega się o uprawnienie instruktora na kolejny typ samolotu z załogą wieloosobową, wymienione liczby przelotów mogą być zmniejszone odpowiednio do: 15 i 7,

b) zaliczyć egzamin kwalifikacyjny teoretyczny i praktyczny w zakresie wiadomości i umiejętności wymaganych na uprawnienie na ten typ samolotu z załogą wieloosobową w ośrodku szkolenia lotniczego, który będzie prowadził szkolenie teoretyczne;

2) Kandydat do wydania uprawnienia musi ukończyć w ośrodku szkolenia lotniczego wymagane programem szkolenie teoretyczne i praktyczne w wymiarze co najmniej 3 godzin lotów z instruktorem na dwusterze albo na symulatorze typu, obejmujące wykonywanie czynności instruktora z obu foteli pilota.

3.4.6.1.5.1. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora samolotowego na typ samolotu z załogą wieloosobową.

Ważność uprawnienia może być przedłużona, po spełnieniu, w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia, jednego z trzech niżej wymienionych warunków:

1) wykonanie co najmniej 2 lotów w czasie nie krótszym niż 1 godzina lotu instruktorskiego na dwusterze;

2) wykonywanie czynności instruktora w czasie co najmniej 3 godzin lotu szkoleniowego na symulatorze;

3) zaliczenie odpowiedniego szkolenia w ośrodku szkolenia lotniczego, wznawiającego wiadomości i umiejętności instruktorskie.

3.4.6.1.6. Uprawnienie instruktora samolotowego dotyczące typu samolotu An-2

1) Kandydat do wydania uprawnienia, przed rozpoczęciem szkolenia, musi spełnić następujące wymagania:

a) posiadać licencję pilota zawodowego albo liniowego wraz z wpisanymi uprawnieniami:

- na typ samolotu An-2,

- instruktora samolotowego szkolenia ogólnego klasy 1,

b) posiadać praktykę:

- co najmniej 300 godzin wylatanych na samolotach, w tym co najmniej 200 godzin jako pilot dowódca samolotu,

- co najmniej 50 godzin na samolocie An-2 w charakterze dowódcy samolotu, z których przynajmniej 5 godzin w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających egzamin kwalifikacyjny na szkolenie;

2) Kandydat do wydania uprawnienia musi spełnić następujące wymagania:

a) zaliczyć egzamin kwalifikacyjny teoretyczny i praktyczny w zakresie wiadomości i umiejętności wymaganych do wydania uprawnienia dotyczącego typu samolotu An-2 w ośrodku szkolenia lotniczego, który będzie prowadził szkolenie teoretyczne,

b) ukończyć w ośrodku szkolenia lotniczego wymagane programem szkolenie teoretyczne i praktyczne w wymiarze co najmniej 2 godzin lotów z instruktorem na samolocie An-2, obejmujące wykonywanie czynności instruktora z obu foteli pilota.

3.4.6.1.6.1. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora samolotowego na typ samolotu An-2

Ważność uprawnienia może być przedłużona, jeżeli posiadacz uprawnienia w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności wykonał co najmniej 2 loty w czasie nie krótszym niż 1 godzina lotu instruktorskiego na samolocie An-2 albo odbył i zaliczył, w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających termin ważności uprawnienia, seminarium instruktorskie przeprowadzone w ośrodku certyfikowanym do szkolenia instruktorów samolotowych, przeprowadzone według programu zatwierdzonego przez Prezesa Urzędu.

3.4.6.1.7. Uprawnienie instruktora samolotowego w lotach według wskazań przyrządów - IFR

1) Kandydat do wydania uprawnienia, przed rozpoczęciem szkolenia, musi spełnić następujące wymagania:

a) posiadać licencję pilota samolotowego zawodowego albo liniowego i co najmniej 800 godzin lotu IFR, w tym co najmniej 400 godzin na samolotach, z czego jako pilot dowódca samolotu nie mniej niż 200 godzin, a jeżeli jest instruktorem samolotowym szkolenia ogólnego 1 klasy - posiadać nalot co najmniej 200 godzin w lotach IFR, w tym nie więcej niż 50 godzin na urządzeniu treningowym,

b) zaliczyć egzamin kwalifikacyjny teoretyczny i praktyczny w zakresie wiadomości i umiejętności wymaganych do wydania uprawnienia do lotów według wskazań przyrządów - IFR w ośrodku szkolenia lotniczego, który będzie prowadził szkolenie;

2) Kandydat do wydania uprawnienia musi ukończyć w ośrodku szkolenia lotniczego szkolenie teoretyczne i praktyczne w wymiarze co najmniej 10 godzin lotów z instruktorem na dwusterze lub na odpowiednim urządzeniu treningowym, w liczbie godzin nie mniejszej niż dopuszczona przez program.

3.4.6.1.7.1. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora samolotowego w lotach według wskazań przyrządów - IFR

Ważność uprawnienia może być przedłużona po spełnieniu jednego z dwóch niżej wymienionych warunków:

1) wykonaniu w okresie ważności uprawnienia co najmniej 30 godzin lotów szkoleniowych na dwusterze jako instruktor w lotach według wskazań przyrządów - IFR, w tym co najmniej 5 godzin w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia;

2) odbyciu i zaliczeniu, w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia, seminarium instruktorskiego przeprowadzonego w ośrodku certyfikowanym do szkolenia instruktorów samolotowych, przeprowadzonego według programu zatwierdzonego przez Prezesa Urzędu.

3.4.6.2. Uprawnienia instruktora śmigłowcowego

3.4.6.2.1. Uprawnienie instruktora śmigłowcowego szkolenia ogólnego ograniczone klasy 2

1) Kandydat do wydania uprawnienia, przed rozpoczęciem szkolenia, musi spełnić następujące wymagania:

a) posiadać licencję pilota zawodowego albo liniowego i wylatanych na śmigłowcach co najmniej 300 godzin, w tym co najmniej 100 godzin jako pilot dowódca śmigłowca, oraz uprawnienie na typ śmigłowca z załogą jednoosobową, na którym będzie odbywać szkolenie wymienione w pkt 2 i praktykę instruktorską wymienioną w pkt 3,

b) zaliczyć egzamin kwalifikacyjny teoretyczny w zakresie wiadomości wymaganych na licencję pilota zawodowego w ośrodku szkolenia lotniczego, który będzie prowadził szkolenie teoretyczne;

2) Kandydat do wydania uprawnienia, musi spełnić następujące wymagania:

a) ukończyć w ośrodku szkolenia lotniczego wymagane programem szkolenie teoretyczne i praktyczne w wymiarze co najmniej 12 godzin lotów z instruktorem na dwusterze,

b) ukończyć i zaliczyć praktykę instruktorską wymaganą programem w wymiarze co najmniej 40 godzin lotów instruktorskich z uczniami-pilotami,

c) ukończyć i zaliczyć wymaganą programem praktykę w nadzorowaniu lotów samodzielnych szkolonych pilotów.

3.4.6.2.1.1. Uprawnienie instruktora śmigłowcowego ogólnego ograniczone klasy 2 jest wydawane łącznie z uprawnieniem instruktora śmigłowcowego dotyczącym typu śmigłowca z załogą jednoosobową, na którym kandydat:

1) ukończył i zaliczył szkolenie praktyczne wymienione w ust. 3.4.6.2.1 pkt 2 lit a;

2) zdał z wynikiem pozytywnym egzamin na uprawnienie instruktora śmigłowcowego szkolenia ogólnego ograniczone klasy 2;

3) ukończył i zaliczył praktykę instruktorską wymienioną w ust. 3.4.6.2.1 pkt 2. lit b.

3.4.6.2.1.2. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora śmigłowcowego szkolenia ogólnego ograniczonego klasy 2

1) ważność uprawnienia może być przedłużona po zaliczeniu sprawdzenia umiejętności instruktorskich oraz spełnieniu jednego z dwóch niżej wymienionych warunków:

a) wykonaniu w okresie ważności uprawnienia co najmniej 30 godzin lotów szkolnych na dwusterze jako instruktor, w tym co najmniej 5 godzin w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających termin ważności uprawnienia,

b) odbyciu i zaliczeniu, w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających datę ważności uprawnienia, seminarium instruktorskiego przeprowadzonego w ośrodku certyfikowanym do szkolenia instruktorów śmigłowcowych, przeprowadzonego według programu zatwierdzonego przez Prezesa Urzędu;

2) procedura określona w pkt 1 nie ma zastosowania, jeżeli kandydat w okresie ważności uprawnienia uzyskał praktykę wymienioną w ust. 3.4.6.2.2 pkt 1 i wystąpił z wnioskiem o wydanie uprawnienia lotniczego instruktora szkolenia ogólnego klasy 1.

3.4.6.2.2. Uprawnienie instruktora śmigłowcowego szkolenia ogólnego klasy 1

1) Kandydat do wydania uprawnienia, przed rozpoczęciem szkolenia, musi spełnić następujące wymagania:

a) wykonać co najmniej 100 godzin lotów instruktorskich z uczniami-pilotami i pilotami podczas szkolenia, z czego co najmniej 30 godzin w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających wniosek o wydanie uprawnienia;

b) prowadzić nadzór instruktorski nad lotami samodzielnymi szkoleniowymi uczniów-pilotów i pilotów szkolonych w ciągu co najmniej 15 dni, w tym co najmniej 5 dni w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających wniosek o wydanie uprawnienia;

2) Kandydat do wydania uprawnienia musi zdać egzamin państwowy teoretyczny w zakresie wymaganym na uprawnienie instruktora, jeżeli w dniu złożenia wniosku upłynęło 5 lat od daty zaliczenia egzaminu teoretycznego na uprawnienie instruktora szkolenia ogólnego ograniczone klasy 2.

3.4.6.2.2.1. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora śmigłowcowego szkolenia ogólnego klasy 1

Ważność uprawnienia może być przedłużona, po spełnieniu jednego z dwóch niżej wymienionych warunków:

1) wykonaniu w okresie ważności uprawnienia co najmniej 30 godzin lotów szkoleniowych na śmigłowcu jako instruktor, w tym co najmniej 5 godzin w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających termin ważności uprawnienia;

2) odbyciu i zaliczeniu, w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających termin upływu ważności uprawnienia, seminarium instruktorskiego przeprowadzonego w ośrodku certyfikowanym na szkolenie instruktorów śmigłowcowych, przeprowadzonego według programu zatwierdzonego przez Prezesa Urzędu.

3.4.6.2.3. Uprawnienie instruktora śmigłowcowego dotyczącego typu śmigłowca z załogą jednoosobową

1) Kandydat do wydania uprawnienia przed rozpoczęciem szkolenia, musi spełnić następujące wymagania:

a) posiadać licencję pilota zawodowego albo liniowego i posiadać nalot na śmigłowcach nie mniejszy niż 500 godzin, w tym co najmniej 200 godzin jako pilot dowódca śmigłowca, w tym w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających egzamin kwalifikacyjny na szkolenie, nie mniej niż 30 godzin na typie śmigłowca, którego ma dotyczyć uprawnienie, z których nie więcej niż 15 godzin może być wykonane na symulatorze lotu typu,

b) zaliczyć egzamin kwalifikacyjny teoretyczny i praktyczny w zakresie wiadomości i umiejętności wymaganych na uprawnienie na ten typ samolotu w ośrodku szkolenia lotniczego, który będzie prowadził szkolenie teoretyczne;

2) Kandydat do wydania uprawnienia musi ukończyć i zaliczyć w ośrodku szkolenia lotniczego:

a) szkolenie teoretyczne i praktyczne wymagane programem w wymiarze co najmniej 3 godzin lotów z instruktorem na śmigłowcu,

b) praktykę instruktorską w wymiarze co najmniej 7 godzin lotów instruktorskich z pilotami szkolonymi na ten typ śmigłowca,

c) wymaganą programem praktykę w nadzorowaniu lotów samodzielnych szkolonych pilotów.

3.4.6.2.3.1. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora śmigłowcowego dotyczącego typu z załogą jednoosobową

Ważność uprawnienia może być przedłużona, po spełnieniu jednego z trzech niżej wymienionych warunków:

1) wykonaniu co najmniej 2 lotów w czasie nie krótszym niż 1 godzina lotu instruktorskiego na dwusterze;

2) wykonaniu czynności instruktora w czasie co najmniej 3 godzin lotu szkoleniowego na symulatorze;

3) zaliczeniu odpowiedniego szkolenia w ośrodku szkolenia lotniczego wznawiającego wiadomości i umiejętności instruktorskie.

3.4.6.2.4. Uprawnienie instruktora śmigłowcowego dotyczącego typu śmigłowca z załogą wieloosobową

1) Kandydat do wydania uprawnienia, przed rozpoczęciem szkolenia, musi spełnić następujące wymagania:

a) posiadać licencję pilota zawodowego albo liniowego i wylatanych na śmigłowcach co najmniej 500 godzin, w tym co najmniej 200 godzin jako pilot dowódca śmigłowca, w tym w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających egzamin kwalifikacyjny na szkolenie, nie mniej niż 30 godzin oraz co najmniej 10 startów i lądowań na śmigłowcu typu, którego ma dotyczyć uprawnienie, z których nie więcej niż 15 godzin może być wykonane na symulatorze lotu tego typu,

b) zaliczyć egzamin kwalifikacyjny teoretyczny i praktyczny w zakresie wiadomości i umiejętności wymaganych na uprawnienie na ten typ śmigłowca z załogą wieloosobową w ośrodku szkolenia lotniczego, który będzie prowadził szkolenie teoretyczne;

2) Kandydat do wydania uprawnienia musi:

a) zaliczyć egzamin kwalifikacyjny teoretyczny i praktyczny w zakresie wiadomości i umiejętności wymaganych na uprawnienie na ten typ śmigłowca w ośrodku szkolenia lotniczego, który będzie prowadził szkolenie teoretyczne,

b) ukończyć w ośrodku szkolenia lotniczego szkolenie teoretyczne i praktyczne w wymiarze co najmniej 3 godzin lotów z instruktorem na dwusterze.

3.4.6.2.4.1. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora śmigłowcowego dotyczącego typu z załogą wieloosobową

Ważność uprawnienia może być przedłużona po spełnieniu w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia jednego z trzech niżej wymienionych warunków:

1) wykonaniu co najmniej 2 lotów w czasie nie krótszym niż 1 godzina lotu instruktorskiego na śmigłowcu;

2) wykonywaniu czynności instruktora w czasie co najmniej 3 godzin lotu szkoleniowego na urządzeniu treningowym;

3) zaliczeniu odpowiedniego szkolenia w ośrodku szkolenia lotniczego, wznawiającego wiadomości i umiejętności instruktorskie.

3.4.6.2.5. Uprawnienie instruktora śmigłowcowego w lotach według wskazań przyrządów - IFR

1) Kandydat do wydania uprawnienia, przed rozpoczęciem szkolenia, musi spełnić następujące wymagania:

a) posiadać licencję pilota śmigłowcowego zawodowego albo liniowego i co najmniej 500 godzin lotu IFR, w tym na śmigłowcach co najmniej 250 godzin, a jeżeli jest instruktorem śmigłowcowym szkolenia ogólnego 1 klasy - posiadać nalot co najmniej 200 godzin lotów IFR, w tym nie więcej niż 50 godzin na urządzeniu treningowym,

b) zaliczyć egzamin kwalifikacyjny teoretyczny i praktyczny w zakresie wiadomości i umiejętności wymaganych na uprawnienie do lotów według wskazań przyrządów - IFR w ośrodku szkolenia lotniczego, który będzie prowadził szkolenie;

2) Kandydat do wydania uprawnienia musi ukończyć w ośrodku szkolenia lotniczego szkolenie teoretyczne i praktyczne wymagane programem w wymiarze co najmniej 10 godzin lotów z instruktorem na śmigłowcu lub na odpowiednim urządzeniu treningowym.

3.4.6.2.5.1. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora śmigłowcowego w lotach według wskazań przyrządów - IFR

Ważność uprawnienia może być przedłużona po spełnieniu jednego z dwóch niżej wymienionych warunków:

1) wykonaniu w okresie ważności uprawnienia co najmniej 30 godzin lotów szkoleniowych na śmigłowcu jako instruktor w lotach według wskazań przyrządów - IFR, w tym co najmniej 5 godzin w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających termin ważności uprawnienia;

2) odbyciu i zaliczeniu, w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających datę upływu terminu ważności uprawnienia, seminarium instruktorskiego przeprowadzonego w ośrodku certyfikowanym na szkolenie instruktorów śmigłowcowych, przeprowadzonego według programu zatwierdzonego przez Prezesa Urzędu.

3.4.6.3. Uprawnienia instruktora wiatrakowcowego

3.4.6.3.1. Uprawnienie instruktora wiatrakowcowego ograniczone klasy 2

1) Kandydat do wydania uprawnienia, przed rozpoczęciem szkolenia, musi spełnić następujące wymagania:

a) posiadać licencję pilota zawodowego wiatrakowcowego i co najmniej 200 godzin wylatanych , w tym co najmniej 100 godzin jako pilot dowódca wiatrakowca, w tym nie mniej niż 30 godzin na wiatrakowcach w ciągu 6 miesięcy poprzedzających egzamin kwalifikacyjny na szkolenie,

b) zaliczyć egzamin kwalifikacyjny teoretyczny w zakresie wiadomości wymaganych na licencję pilota zawodowego w ośrodku szkolenia lotniczego, który będzie prowadził szkolenie teoretyczne;

2) Przed wpisaniem uprawnienia kandydat ubiegający się o wydanie uprawnienia musi ukończyć i zaliczyć w ośrodku szkolenia lotniczego:

a) szkolenie teoretyczne w wymiarze czasu przewidzianego programem,

b) szkolenie praktyczne w wymiarze czasu przewidzianego programem, jednak nie mniej niż 8 godzin lotów z instruktorem na dwusterze,

c) praktykę instruktorską w wymiarze co najmniej 20 godzin lotów instruktorskich z uczniami-pilotami,

d) praktykę w nadzorowaniu lotów samodzielnych, wykonywanych przez uczniów pilotów.

3.4.6.3.1.1. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora wiatrakowcowego ograniczonego klasy 2

Ważność uprawnienia może być wznowiona po zaliczeniu sprawdzenia umiejętności instruktorskich oraz spełnieniu jednego z dwóch niżej wymienionych warunków:

1) wykonaniu w okresie ważności uprawnienia co najmniej 30 godzin lotów szkolnych na dwusterze jako instruktor, w tym co najmniej 5 godzin w ciągu 12 miesięcy poprzedzających termin ważności uprawnienia;

2) odbyciu i zaliczeniu, w ciągu 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia, seminarium instruktorskiego przeprowadzonego w ośrodku certyfikowanym na szkolenie instruktorów wiatrakowcowych, przeprowadzonego według programu zatwierdzonego przez Prezesa Urzędu.

Procedura określona w pkt 1 nie ma zastosowania, jeżeli kandydat w okresie ważności uprawnienia uzyskał praktykę wymienioną w ust. 3.4.6.3.2 pkt 1 i wystąpił z wnioskiem o wydanie uprawnienia lotniczego instruktora wiatrakowcowego klasy 1.

3.4.6.3.2. Uprawnienie instruktora wiatrakowcowego klasy 1

Kandydat musi spełnić następujące wymagania:

1) przed przystąpieniem do egzaminu państwowego praktycznego na uprawnienie instruktora:

a) wykonać co najmniej 100 godzin lotów instruktorskich z uczniami-pilotami i pilotami podczas szkolenia, z czego co najmniej 30 godzin w ciągu 12 miesięcy poprzedzających wniosek o wydanie uprawnienia,

b) prowadzić nadzór instruktorski nad lotami samodzielnymi szkoleniowymi uczniów-pilotów i pilotów szkolonych w ciągu co najmniej 15 dni, w tym co najmniej 5 dni w ciągu 12 miesięcy poprzedzających wniosek o wydanie uprawnienia;

2) zdać egzamin państwowy teoretyczny w zakresie wymaganym na uprawnienie instruktora wiatrakowcowego klasy 1, jeżeli w dniu złożenia wniosku upłynęło 5 lat od zaliczenia egzaminu teoretycznego na uprawnienie instruktora wiatrakowcowego ograniczonego klasy 2.

3.4.6.3.2.1. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora wiatrakowcowego klasy 1

Ważność uprawnienia może być przedłużona po spełnieniu jednego z dwóch niżej wymienionych warunków:

1) wykonaniu w okresie ważności uprawnienia co najmniej 30 godzin lotów szkoleniowych na dwusterze jako instruktor, w tym co najmniej 5 godzin w ciągu 12 miesięcy poprzedzających termin ważności uprawnienia;

2) odbyciu i zaliczeniu, w okresie 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia, seminarium instruktorskiego w ośrodku certyfikowanym do szkolenia instruktorów wiatrakowcowych, przeprowadzonego według programu zatwierdzonego przez Prezesa Urzędu.

3.4.6.4. Uprawnienia instruktora sterowcowego

3.4.6.4.1. Uprawnienie instruktora sterowcowego szkolenia ogólnego ograniczone klasy 2

1) Kandydat do wydania uprawnienia, przed rozpoczęciem szkolenia, musi spełnić następujące wymagania:

a) posiadać licencję pilota zawodowego i wylatanych na sterowcach co najmniej 75 godzin, w tym co najmniej 50 godzin jako pilot dowódca sterowca, z wpisanym ważnym uprawnieniem do lotów nocnych VFR albo liniowego oraz wylatać nie mniej niż 10 godzin w okresie 6 miesięcy poprzedzających egzamin kwalifikacyjny na szkolenie,

b) zaliczyć egzamin kwalifikacyjny:

- teoretyczny w zakresie wiadomości wymaganych na licencję pilota zawodowego w ośrodku szkolenia lotniczego, który będzie prowadził szkolenie teoretyczne,

- praktyczny w zakresie umiejętności wymaganych na licencję pilota zawodowego przed egzaminatorem państwowym;

2) Przed wpisaniem uprawnienia kandydat ubiegający się o wydanie uprawnienia musi ukończyć i zaliczyć w ośrodku szkolenia lotniczego:

a) szkolenie teoretyczne i praktyczne w wymiarze co najmniej 6 godzin lotów z instruktorem na dwusterze,

b) ukończyć i zaliczyć praktykę instruktorską w wymiarze co najmniej 10 godzin lotów instruktorskich z uczniem-pilotem oraz podczas nadzorowania ich lotów samodzielnych.

3.4.6.4.1.1. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora sterowcowego szkolenia ogólnego, ograniczonego klasy 2

Ważność uprawnienia może być przedłużona po zaliczeniu sprawdzenia umiejętności instruktorskich oraz spełnieniu jednego z trzech warunków:

1) wykonaniu w okresie ważności uprawnienia co najmniej 10 godzin lotów szkolnych na dwusterze jako instruktor;

2) sprawowaniu nadzoru instruktorskiego nad samodzielnymi lotami szkoleniowymi na sterowcach w wymiarze co najmniej 15 godzin lotu;

3) odbyciu i zaliczeniu, w okresie 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia, seminarium instruktorskiego w ośrodku certyfikowanym do szkolenia instruktorów sterowcowych, przeprowadzonego według programu zatwierdzonego przez Prezesa Urzędu.

Procedura określona w pkt 1 nie ma zastosowania, jeżeli kandydat w ciągu okresu ważności uprawnienia uzyskał praktykę wymienioną w ust. 3.4.6.4.2 pkt 1 i wystąpił z wnioskiem o wydanie uprawnienia lotniczego instruktora klasy 1.

3.4.6.4.2. Uprawnienie instruktora sterowcowego klasy 1

Kandydat musi spełnić następujące wymagania:

1) przed przystąpieniem do egzaminu państwowego praktycznego na uprawnienie:

a) wykonać co najmniej 25 godzin lotów instruktorskich z uczniami-pilotami i pilotami podczas szkolenia, z czego co najmniej 10 godzin w ciągu 12 miesięcy poprzedzających wniosek o wydanie uprawnienia,

b) prowadzić nadzór instruktorski nad lotami samodzielnymi szkoleniowymi uczniów-pilotów i pilotów szkolonych w ciągu co najmniej 10 dni, w tym co najmniej 3 dni w okresie 12 miesięcy poprzedzających wniosek o wydanie uprawnienia;

2) zdać egzamin państwowy teoretyczny w zakresie wymaganym na uprawnienie instruktora klasy 1 - jeżeli w dniu złożenia wniosku upłynęło 3 lata od zaliczenia egzaminu teoretycznego na uprawnienie instruktora szkolenia ogólnego ograniczone klasy 2.

3.4.6.4.2.1. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora sterowcowego szkolenia ogólnego klasy 1

Ważność uprawnienia może być przedłużona po spełnieniu jednego z dwóch niżej wymienionych warunków:

a) wykonaniu w okresie ważności uprawnienia co najmniej 10 godzin lotów szkolnych na dwusterze jako instruktor,

b) sprawowaniu nadzoru instruktorskiego nad samodzielnymi lotami szkoleniowymi na sterowcach w wymiarze co najmniej 15 godzin lotu,

c) odbyciu i zaliczeniu, w okresie 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia, seminarium instruktorskiego w ośrodku certyfikowanym na szkolenie instruktorów sterowcowych, przeprowadzonego według programu zatwierdzonego przez Prezesa Urzędu.

3.4.6.4.3. Uprawnienie instruktora sterowcowego dotyczące szkolenia na oznaczony typ sterowca z załogą wieloosobową

1) Kandydat do wydania uprawnienia, przed rozpoczęciem szkolenia, musi spełnić następujące wymagania:

a) posiadać licencję pilota zawodowego albo liniowego wraz z wpisanym uprawnieniem na ten typ sterowca i wylatanych na sterowcach co mniej 250 godzin, w tym co najmniej 150 godzin jako pilot dowódca sterowca, w tym nie mniej niż 30 godzin na typie sterowca, którego ma dotyczyć uprawnienie, z których przynajmniej 10 godzin w ciągu 12 miesięcy poprzedzających egzamin kwalifikacyjny na szkolenie,

b) zaliczyć egzamin kwalifikacyjny teoretyczny i praktyczny w zakresie wiadomości i umiejętności wymaganych na uprawnienie na ten typ samolotu w ośrodku szkolenia lotniczego, który będzie prowadził szkolenie teoretyczne;

2) Kandydat do wydania uprawnienia musi ukończyć w ośrodku szkolenia lotniczego szkolenie teoretyczne i praktyczne w wymiarze co najmniej 3 godzin lotów z instruktorem na dwusterze, obejmujące wykonywanie czynności instruktora z obu foteli pilota.

3.4.6.4.3.1. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora dotyczącego typu sterowca z załogą wieloosobową

Ważność uprawnienia może być przedłużona po spełnieniu w okresie 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia jednego z dwóch niżej wymienionych warunków:

1) wykonaniu co najmniej 2 lotów w czasie nie krótszym niż 1 godzina lotu instruktorskiego na dwusterze;

2) zaliczeniu odpowiedniego szkolenia w ośrodku szkolenia lotniczego, wznawiającego wiadomości i umiejętności instruktorskie.

3.4.6.5. Uprawnienia instruktora balonowego

3.4.6.5.1. Uprawnienie instruktora balonowego ograniczone klasy 2

1) Kandydat do wydania uprawnienia, przed rozpoczęciem szkolenia, musi spełnić następujące wymagania:

a) posiadać licencję pilota balonowego przez okres nie krótszy niż 2 lata, wykonanych co najmniej 50 godzin lotu jako dowódca balonu wolnego, w tym przynajmniej 10 godzin wykonane w okresie 6 miesięcy poprzedzających egzamin kwalifikacyjny na szkolenie,

b) zaliczyć egzamin kwalifikacyjny:

- teoretyczny w zakresie wiadomości wymaganych na licencję pilota balonu wolnego w ośrodku szkolenia lotniczego, uprawnionym do szkolenia teoretycznego,

- teoretyczny i praktyczny w zakresie umiejętności wymaganych na licencję pilota balonu wolnego przed Lotniczą Komisją Egzaminacyjną;

2) Przed wpisaniem uprawnienia kandydat ubiegający się wydanie uprawnienia musi w ośrodku szkolenia lotniczego:

a) ukończyć szkolenie teoretyczne oraz praktyczne w wymiarze co najmniej 4 lotów z instruktorem,

b) ukończyć i zaliczyć praktykę instruktorską, polegającą na wyszkoleniu co najmniej 2 kandydatów do licencji pilota balonu wolnego, z których tylko jeden może być pilotem innej specjalności; praktyka instruktorska musi obejmować loty z uczniami-pilotami oraz nadzorowanie ich lotów samodzielnych.

3.4.6.5.1.1. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora balonowego ograniczonego klasy 2

1) ważność uprawnienia może być wznowiona po zaliczeniu sprawdzenia umiejętności instruktorskich oraz spełnieniu jednego z dwóch niżej wymienionych warunków:

a) wykonaniu w okresie ważności uprawnienia co najmniej 5 godzin lotów szkolnych jako instruktor albo

b) odbyciu i zaliczeniu, w ciągu 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia, seminarium instruktorskiego w ośrodku certyfikowanym na szkolenie instruktorów balonowych, przeprowadzonego według programu zatwierdzonego przez Prezesa Urzędu;

2) procedura określona w pkt 1 nie ma zastosowania, jeżeli kandydat w okresie ważności uprawnienia uzyskał praktykę wymienioną w ust. 3.4.5.5.2 pkt 1 i wystąpił z wnioskiem o wydanie uprawnienia lotniczego instruktora balonowego klasy 1.

3.4.6.5.2. Uprawnienie instruktora balonowego klasy 1

Kandydat musi spełnić następujące wymagania:

1) przed przystąpieniem do egzaminu państwowego praktycznego na uprawnienie:

a) posiadać licencję pilota balonowego przez okres nie krótszy niż 3 lata, uprawnienie do lotów nocnych VFR oraz wykonanych co najmniej 50 godzin lotu jako dowódca balonu wolnego,

b) wykonać co najmniej 30 lotów instruktorskich z uczniami-pilotami i pilotami podczas szkolenia, z czego co najmniej 10 godzin w okresie 12 miesięcy poprzedzających wniosek o wydanie uprawnienia,

c) prowadzić nadzór instruktorski nad lotami samodzielnymi szkoleniowymi uczniów-pilotów i pilotów szkolonych w ciągu co najmniej 6 dni, w tym 3 dni w okresie 12 miesięcy poprzedzających wniosek o wydanie uprawnienia;

2) zdać egzamin państwowy teoretyczny w zakresie wymaganym na uprawnienie instruktora, jeżeli w dniu złożenia wniosku upłynęło 3 lata od zaliczenia egzaminu teoretycznego na uprawnienie instruktora ograniczone klasy 2.

3.4.6.5.2.1. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora balonowego klasy 1

Ważność uprawnienia może być przedłużona po spełnieniu jednego z dwóch niżej wymienionych warunków:

1) wykonaniu w okresie ważności uprawnienia co najmniej 10 godzin lotów szkoleniowych jako instruktor, w tym co najmniej 2 godziny obejmujące również przeprowadzanie sprawdzianów umiejętności, w ciągu 12 miesięcy poprzedzających termin ważności uprawnienia, albo

2) odbyciu i zaliczeniu, w okresie 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia, seminarium instruktorskiego w ośrodku certyfikowanym na szkolenie instruktorów balonowych, przeprowadzonego według programu zatwierdzonego przez Prezesa Urzędu.

3.4.6.5.3. Dodatkowe ograniczenia uprawnień instruktora balonowego klasy 2 albo 1

Jeżeli kandydat na instruktora balonowego nie posiada wszystkich uprawnień lotniczych wymaganych na uprawnienie instruktora balonowego ograniczone klasy 2 albo kandydat na instruktora balonowego klasy 1, wymienionych w ust. 3.4.6.5.1 pkt 1 lit. a, wówczas uprawnienie instruktora balonowego może być wydane z odpowiednim ograniczeniem do szkolenia tylko na balonach jednej z klas lub tylko w lotach wykonywanych w dzień.

3.4.6.6. Uprawnienia instruktora szybowcowego

3.4.6.6.1. Uprawnienie instruktora szybowcowego ograniczone klasy 2

1) Kandydat do wydania uprawnienia, przed rozpoczęciem szkolenia, musi spełnić następujące wymagania:

a) posiadać licencję pilota szybowcowego bez ograniczeń dotyczących rodzaju startu oraz nalot na szybowcach co najmniej 200 godzin, w tym co najmniej 150 godzin jako pilot dowódca szybowca, z tego nie mniej niż 30 godzin na szybowcach dwumiejscowych, z tego przynajmniej 10 godzin w okresie 6 miesięcy poprzedzających egzamin kwalifikacyjny na szkolenie, oraz wykazać, że posiada wyszkolenie w akrobacji normalnej,

b) zaliczyć egzamin kwalifikacyjny:

- teoretyczny, w zakresie wiadomości wymaganych do wydania licencji pilota szybowcowego w ośrodku szkolenia lotniczego, który będzie prowadził szkolenie teoretyczne,

- praktyczny, w zakresie umiejętności wymaganych do wydania licencji pilota szybowcowego, przed egzaminatorem państwowym,

- praktyczny, w zakresie akrobacji normalnej w ośrodku szkolenia lotniczego, który będzie prowadził szkolenie praktyczne;

2) Przed wpisaniem uprawnienia kandydat ubiegający się o wydanie uprawnienia musi w ośrodku szkolenia lotniczego:

a) ukończyć szkolenie teoretyczne oraz praktyczne w wymiarze co najmniej 10 lotów za wyciągarką, 8 lotów za samolotem, 8 godzin lotów z instruktorem na dwusterze,

b) ukończyć i zaliczyć praktykę instruktorską obejmującą wyszkolenie co najmniej 3 początkujących uczniów-pilotów w zakresie lotów ślizgowych dwusterowych i samodzielnych, wykonywanych przy wzlocie za wyciągarką lub samolotem lub na szybowcu z własnym napędem, umożliwiającym samodzielny start, z których co najmniej 2 uczniów-pilotów nie może być posiadaczem licencji pilota samolotowego, śmigłowcowego lub wiatrakowcowego.

3.4.6.6.1.1. Ośrodek szkolenia może dopuścić do szkolenia do uprawnienia instruktora szybowcowego kandydata, który posiada ograniczenie do startu wyłącznie przy zastosowaniu wyciągarki i za samolotem, jeżeli spełnia on pozostałe wymagania określone w ust. 3.4.6.6.1 pkt 1. W tym przypadku:

1) szkolenie określone w ust. 3.4.6.6.1 pkt 2 zostaje ograniczone do lotów przy starcie za wyciągarką i samolotem;

2) praktyka instruktorska określona w ust. 3.4.6.6.1 pkt 3 może być przeprowadzona wyłącznie w lotach za wyciągarką lub samolotem;

3) uzyskane uprawnienie instruktora zostaje ograniczone zgodnie z ust. 3.4.6.6.3.

3.4.6.6.1.2. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora szybowcowego ograniczonego klasy 2

Ważność uprawnienia może być przedłużona po zaliczeniu sprawdzenia umiejętności instruktorskich oraz spełnieniu jednego z dwóch niżej wymienionych warunków:

a) wykonaniu w okresie ważności uprawnienia co najmniej 30 godzin lotów szkolnych na dwusterze jako instruktor,

b) odbyciu i zaliczeniu, w ciągu 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia, seminarium instruktorskiego w ośrodku certyfikowanym na szkolenie instruktorów szybowcowych, przeprowadzonego według programu zatwierdzonego przez Prezesa Urzędu.

Procedura określona w pkt 1 nie ma zastosowania, jeżeli kandydat w ciągu okresu ważności uprawnienia uzyskał praktykę wymienioną w ust. 3.4.6.6.2 pkt 1 i wystąpił z wnioskiem o wydanie uprawnienia lotniczego instruktora szybowcowego klasy 1.

3.4.6.6.2. Uprawnienie instruktora szybowcowego klasy 1

Kandydat musi spełnić następujące wymagania:

1) przed przystąpieniem do egzaminu państwowego praktycznego na uprawnienie instruktora:

a) wykonać co najmniej 100 godzin lotów instruktorskich z uczniami-pilotami i pilotami podczas szkolenia, z czego co najmniej 20 godzin w ciągu 24 miesięcy poprzedzających wniosek o wydanie uprawnienia,

b) prowadzić nadzór instruktorski nad lotami samodzielnymi szkoleniowymi uczniów-pilotów i pilotów szkolonych w ciągu co najmniej 15 dni, w tym co najmniej 5 dni w ciągu 12 miesięcy poprzedzających wniosek o wydanie uprawnienia;

2) zdać egzamin państwowy teoretyczny w zakresie wymaganym na uprawnienie instruktora, jeżeli w dniu złożenia wniosku upłynęło 5 lat od zaliczenia egzaminu teoretycznego na uprawnienie instruktora ograniczone klasy 2.

3.4.6.6.2.1. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora szybowcowego klasy 1

Ważność uprawnienia może być przedłużona po spełnieniu jednego z dwóch niżej wymienionych warunków:

1) wykonaniu w okresie ważności uprawnienia co najmniej 30 godzin lotów szkoleniowych na dwusterze jako instruktor, w tym co najmniej 5 godzin w ciągu 12 miesięcy poprzedzających termin ważności uprawnienia;

2) odbyciu i zaliczeniu, w okresie 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia, seminarium instruktorskiego przeprowadzonego w ośrodku certyfikowanym na szkolenie instruktorów szybowcowych, przeprowadzonego według programu zatwierdzonego przez Prezesa Urzędu.

3.4.6.6.3. Dodatkowe ograniczenia uprawnień instruktora szybowcowego klasy 2 albo 1

Jeżeli kandydat na instruktora szybowcowego posiada w swej licencji ograniczenie do startu za wyciągarką i za samolotem oraz zgodnie z ust. 3.4.6.6.1.1 zaliczył szkolenie ograniczone do uprawnienia instruktora szybowcowego, wówczas uprawnienie instruktora szybowcowego może być wydane z ograniczeniem do szkolenia tylko przy zastosowaniu startu za wyciągarką i samolotem. Ograniczenie może być zniesione po uzyskaniu przez instruktora szybowcowego uprawnienia lotniczego, oraz po:

1) odbyciu i zaliczeniu w ośrodku szkolenia lotniczego uzupełniającego szkolenia instruktorskiego na szybowcu z własnym napędem umożliwiającym samodzielny start, określonego w ust. 3.4.6.6.1 pkt 2;

2) zaliczeniu uzupełniającego egzaminu praktycznego przed egzaminatorem państwowym.

3.4.6.7. Uprawnienie instruktora spadochronowego

1) Kandydat do wydania uprawnienia, przed rozpoczęciem szkolenia, musi posiadać:

a) licencję skoczka spadochronowego zawodowego albo być uczestnikiem równoległego szkolenia do tej licencji i tego uprawnienia,

b) praktykę - co najmniej 500 skoków na różnych typach spadochronów;

2) Przed wpisaniem uprawnienia kandydat ubiegający się o wydanie uprawnienia musi ukończyć i zaliczyć w ośrodku szkolenia lotniczego:

a) szkolenie teoretyczne, w zakresie wymienionym w ust. 3.4.3 dostosowanym do wiadomości odpowiednich dla instruktora spadochronowego i przy zastosowaniu przepisów ust. 3.4.3.1, dotyczących wyłączeń tematycznych,

b) szkolenie praktyczne obejmujące wykonywanie czynności instruktora spadochronowego wykonywanych na ziemi przed skokami i podczas skoków uczniów-skoczków i skoczków spadochronowych,

c) pod nadzorem instruktora nadzorującego praktykę instruktorską obejmującą przeprowadzenie 50 godzin wykładów teoretycznych, 30 godzin szkolenia naziemnego dla uczniów-skoczków spadochronowych przed pierwszym skokiem i wyszkolenie co najmniej 5 uczniów-skoczków spadochronowych do poziomu obejmującego:

- wykonanie przez ucznia-skoczka 25 skoków na opóźnienie,

- posiadanie przez ucznia-skoczka minimum 5 minut swobodnego spadania,

- umiejętność kontrolowania przez ucznia-skoczka położenia ciała we wszystkich płaszczyznach,

- umiejętność układania czaszy głównej,

- umiejętność lądowania w wyznaczonym rejonie o wymiarach 50 x 50 m.

3.4.6.7.1. Uprawnienie AFF

1) Kandydat do wydania uprawnienia, przed rozpoczęciem szkolenia, musi posiadać:

a) licencję skoczka spadochronowego zawodowego i uprawnienia instruktora spadochronowego,

b) praktykę - co najmniej 1.000 skoków, łączny czas wolnego spadania co najmniej 8 godz., wykonane w ciągu 12 miesięcy poprzedzających przystąpienie do szkolenia nie mniej niż 50 skoków oraz wysoki poziom umiejętności w akrobacji zespołowej (RW);

2) Przed wpisaniem uprawnienia kandydat ubiegający się o wydanie uprawnienia musi ukończyć i zaliczyć w ośrodku szkolenia lotniczego szkolenie teoretyczne i praktyczne, w zakresie dostosowanym do wiadomości odpowiednich dla instruktora spadochronowego prowadzącego szkolenie metodą AFF zgodnie z zatwierdzonym przez organ nadzoru programem szkolenia;

3) Wpisu uprawnienia dokonuje się po:

a) zaliczeniu uzupełniającego egzaminu teoretycznego przed egzaminatorem państwowym w zakresie wiedzy objętej uprawnieniem;

b) zaliczeniu uzupełniającego egzaminu praktycznego przed egzaminatorem państwowym z zakresu umiejętności praktycznych obejmujących szkolenie uczniów-skoczków metodą AFF.

3.4.6.7.2. Uprawnienie pilota tandemu

1) Kandydat do wydania uprawnienia, przed rozpoczęciem szkolenia, musi posiadać:

a) licencję skoczka spadochronowego zawodowego i uprawnienia instruktora spadochronowego,

b) praktykę - łączny czas wolnego spadania co najmniej 7 godz., wykonane w ciągu 12 miesięcy poprzedzających przystąpienie do szkolenia nie mniej niż 50 skoków;

2) Przed wpisaniem uprawnienia kandydat ubiegający się o wydanie uprawnienia musi ukończyć i zaliczyć w ośrodku szkolenia lotniczego szkolenie teoretyczne i praktyczne, w zakresie dostosowanym do wiadomości odpowiednich dla instruktora spadochronowego wykonującego skoki z pasażerem zgodnie z zatwierdzonym przez organ nadzoru programem szkolenia;

3) Wpisu uprawnienia dokonuje się po:

a) zaliczeniu uzupełniającego egzaminu teoretycznego przed egzaminatorem państwowym w zakresie wiedzy objętej uprawnieniem;

b) zaliczeniu uzupełniającego egzaminu praktycznego przed egzaminatorem państwowym z zakresu umiejętności praktycznych obejmujących skoki z pasażerem;

3.4.6.7.3. Przedłużanie ważności uprawnienia instruktora spadochronowego

Ważność uprawnienia może być przedłużona po spełnieniu następujących warunków:

1) posiadaniu praktyki instruktorskiej obejmującej wyszkolenie 3 skoczków do świadectwa kwalifikacji skoczka spadochronowego albo pełnienie nadzoru instruktorskiego podczas szkolenia uczniów skoczków spadochronowych i skoczków spadochronowych zawodowych nad wykonaniem przez nich co najmniej 200 skoków szkoleniowych, albo

2) odbyciu i zaliczeniu, w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia, seminarium instruktorskiego w ośrodku certyfikowanym do szkolenia instruktorów spadochronowych, przeprowadzonego według programu zatwierdzonego przez Prezesa Urzędu.

3.5. Uprawnienia lotnicze pilota doświadczalnego i skoczka spadochronowego doświadczalnego

3.5.1. Klasy uprawnień lotniczych pilota doświadczalnego, wpisywane do licencji pilotów, oraz uprawnienia skoczka spadochronowego doświadczalnego, wpisywane do licencji skoczka spadochronowego zawodowego, oraz wynikające z nich uprawnienia do wykonywania lotów i skoków doświadczalnych

3.5.1.1. Zasady ogólne dotyczące wszystkich klas uprawnień

Wykonywanie czynności pilota albo skoczka spadochronowego odpowiednio w lotach próbnych doświadczalnych albo w skokach próbnych doświadczalnych wymaga posiadania uprawnienia pilota doświadczalnego albo skoczka spadochronowego doświadczalnego klasy właściwej do kategorii lotów próbnych, z zastrzeżeniem ust. 3.5.1.2; ponadto

1) pilot doświadczalny albo skoczek doświadczalny jest uprawniony:

a) do wydawania opinii dotyczących etapu prób albo po zakończeniu programu, na potrzeby organizacji przeprowadzającej próby w locie oraz dla Prezesa Urzędu,

b) w razie prowadzenia prób pierwowzoru statku powietrznego, do zgłaszania wraz z uzasadnieniem wniosków dotyczących zmian programu prób albo zmian konstrukcyjnych w statku powietrznym poddawanym próbom w locie, a jeżeli niewprowadzenie tych zmian uznaje za zagrażające bezpieczeństwu dalszych lotów próbnych - skutecznych żądań w tym zakresie;

2) pilot doświadczalny albo skoczek doświadczalny ma obowiązek:

a) stosowania się do odpowiednich postanowień instrukcji operacyjnej organizacji lotniczej prowadzącej próby w locie albo odpowiednio podczas skoków spadochronowych albo operatora lotniczego organizującego lot albo skok próbny kontrolny,

b) stosowania się do ustaleń instrukcji użytkowania w locie statku powietrznego albo tymczasowej instrukcji użytkowania w locie statku powietrznego, albo innego równoważnego dokumentu,

c) zgłaszania organizatorowi prób każdego przypadku zagrożenia bezpieczeństwa lotu albo skoku doświadczalnego i okoliczności jego wystąpienia;

3) uprawnienie pilota doświadczalnego może być wpisane do licencji:

a) pilota samolotowego zawodowego albo liniowego,

b) śmigłowcowego zawodowego albo liniowego,

c) pilota wiatrakowcowego zawodowego,

d) pilota sterowcowego zawodowego albo liniowego,

e) pilota balonu wolnego,

f) pilota szybowcowego,

i odnosi się wyłącznie do lotów na statkach powietrznych tej kategorii, której dotyczy ta licencja, z wyjątkiem uprawnienia pilota doświadczalnego śmigłowcowego i samolotowego, które może być odpowiednio do klasy uprawnienia wykorzystywane w odniesieniu do wiatrakowców;

4) uprawnienie skoczka spadochronowego doświadczalnego może być wpisane do licencji skoczka spadochronowego zawodowego.

3.5.1.2. Klasy uprawnień pilota doświadczalnego oraz skoczka spadochronowego

3.5.1.2.1. Uprawnienia lotnicze pilota doświadczalnego, z wyjątkiem uprawnień pilota doświadczalnego sterowcowego i balonowego oraz skoczka spadochronowego doświadczalnego, są wydawane jako uprawnienia następujących trzech klas odpowiadających trzem pierwszym kategoriom lotów próbnych doświadczalnych określonym w § 3 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 29 sierpnia 2003 r. w sprawie wykonywania lotów próbnych oraz wydawania świadectwa oględzin statku powietrznego (Dz. U. Nr 173, poz. 1678):

1) klasy 3 - uprawniające do wykonywania lotów próbnych-doświadczalnych w charakterze dowódcy statku powietrznego lub drugiego pilota, przed wydaniem indywidualnego świadectwa zdatności do lotu, w celu określenia zgodności konkretnego egzemplarza nowo wyprodukowanego statku powietrznego z warunkami określonymi w certyfikacie typu albo w innym równorzędnym dokumencie i które może być wykorzystywane, jeżeli do licencji pilota są wpisane uprawnienia odnoszące się do klasy albo typu statku powietrznego lub z niej wynikają;

2) klasy 2 - uprawniające do:

a) korzystania z uprawnienia pilota doświadczalnego klasy 3,

b) wykonywania lotów próbnych-doświadczalnych kategorii drugiej i pierwszej w charakterze drugiego pilota na statkach powietrznych z załogą wieloosobową,

c) wykonywania lotów próbnych-doświadczalnych kategorii drugiej na statkach powietrznych z załogą jednoosobową, jeżeli posiadacz uprawnienia pilota doświadczalnego klasy 2 spełnia dodatkowe warunki kwalifikacyjne, określone w instrukcji operacyjnej organizacji lotniczej prowadzącej próby w locie, zatwierdzonej przez Prezesa Urzędu, albo gdy prowadzenie przez niego tych prób jest imiennie akceptowane w zatwierdzonym lub uzgodnionym przez Prezesa Urzędu programie prób;

3) klasy 1 - uprawniające do wykonywania lotów próbnych kontrolnych i doświadczalnych, bez ograniczenia ich zakresu.

3.5.1.2.2. Uprawnienia pilota doświadczalnego balonowego i sterowcowego oraz uprawnienie skoczka spadochronowego doświadczalnego są wydawane bez określenia ich klasy i uprawniają do wykonywania odpowiednio lotów doświadczalnych i skoków próbnych, w tym doświadczalnych każdego rodzaju.

3.5.2. Wymagania na wydanie uprawnienia pilota doświadczalnego albo skoczka doświadczalnego

1) Kandydat powinien posiadać następującą praktykę lotniczą odpowiednio do rodzaju licencji, do której ma być wpisane uprawnienie pilota albo skoczka doświadczalnego:

a) jako pilot samolotowy:

- na uprawnienie klasy 3: co najmniej 700 godzin jako dowódca samolotu na co najmniej 6 typach samolotów,

- na uprawnienie klasy 2: co najmniej 1.000 godzin jako dowódca samolotu na co najmniej 10 typach samolotów,

- na uprawnienie klasy 1: uprawnienie klasy 2, co najmniej 1.500 godzin jako dowódca samolotu na co najmniej 12 typach samolotów, w tym na 1 typie samolotu wielosilnikowego, oraz co najmniej 400 godzin jako pilot doświadczalny, w tym co najmniej 300 godzin w lotach kategorii drugiej,

b) jako pilot śmigłowcowy:

- na uprawnienie klasy 3: co najmniej 500 godzin jako dowódca śmigłowca na co najmniej 2 typach śmigłowców,

- na uprawnienie klasy 2: co najmniej 800 godzin jako dowódca śmigłowca na co najmniej 3 typach śmigłowców,

- na uprawnienie klasy 1: uprawnienie klasy 2, co najmniej 1.200 godzin jako dowódca śmigłowca na co najmniej 4 typach śmigłowców, w tym na 1 typie śmigłowca wielosilnikowego z załogą wieloosobową, oraz co najmniej 300 godzin jako pilot doświadczalny, w tym co najmniej 200 godzin w lotach kategorii drugiej,

c) jako pilot wiatrakowcowy:

- na uprawnienie klasy 3: co najmniej 200 godzin jako dowódca wiatrakowca,

- na uprawnienie klasy 2: co najmniej 300 godzin jako dowódca wiatrakowca na co najmniej 2 typach wiatrakowców,

- na uprawnienie klasy 1: uprawnienie klasy 2, co najmniej 500 godzin jako dowódca wiatrakowca na co najmniej 3 typach wiatrakowców oraz co najmniej 100 godzin jako pilot doświadczalny,

d) jako pilot sterowcowy: co najmniej 250 godzin jako dowódca sterowca na co najmniej 2 typach sterowców,

e) jako pilot balonu wolnego: uprawnienia dotyczące obu klas balonów wolnych, uprawnienie do lotów nocnych VFR, co najmniej 130 godzin lotów jako dowódca balonu wolnego na obu klasach balonów wolnych, w tym na każdej z klas co najmniej 10 godzin; przepis ust. 3.4.6.5.3. stosuje się odpowiednio,

f) jako pilot szybowcowy:

- na uprawnienie klasy 3: co najmniej 300 godzin jako dowódca szybowca na co najmniej 6 typach szybowców przy zastosowaniu co najmniej dwu rodzajów startów, na które są wymagane uprawnienia lotnicze,

- na uprawnienie klasy 2: co najmniej 700 godzin jako dowódca szybowca na co najmniej 10 typach szybowców, z zastosowaniem wszystkich rodzajów startów, na które są wymagane uprawnienia lotnicze,

- na uprawnienie klasy 1: uprawnienie klasy 2, co najmniej 1.000 godzin jako dowódca szybowca na co najmniej 15 typach szybowców oraz co najmniej 300 godzin jako pilot doświadczalny, w tym co najmniej 200 godzin w lotach kategorii drugiej,

g) jako skoczek spadochronowy: co najmniej 1.500 skoków spadochronowych;

2) kandydat na pilota doświadczalnego klasy 1, z wyjątkiem pilota doświadczalnego sterowcowego i balonowego oraz skoczka spadochronowego doświadczalnego, musi posiadać wyższe wykształcenie techniczne - lotnicze albo techniczne w dziedzinie pokrewnej technice lotniczej; w szczególnie uzasadnionych przypadkach Prezes Urzędu może odstąpić od tego wymogu;

3) przed rozpoczęciem szkolenia do uprawnienia klasy 3 kandydat musi zaliczyć wstępny egzamin teoretyczny i praktyczny przeprowadzony w ośrodku szkolenia lotniczego wymienionym w ust. 3.5.3. w zakresie wiadomości i umiejętności wymaganych na licencję, do której ma być wpisane uprawnienie;

4) podczas egzaminu praktycznego, o którym mowa w pkt 3, pilot musi wykazać się poziomem umiejętności pilotażowych w górnym zakresie skali ocen stosowanej przy egzaminach na posiadane przez niego licencje i uprawnienia lotnicze; ponadto piloci samolotów i szybowców muszą się wykazać umiejętnością wykonywania akrobacji normalnej i odwróconej;

5) kandydat do uprawnień klasy 3 i 2 musi ukończyć i zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w zakresie wymienionym w ust. 3.5.4. oraz wykazać podczas egzaminu państwowego, że posiada wymagane wiadomości i umiejętności na poziomie odpowiednim do klasy uprawnienia;

6) kandydat do uprawnienia klasy 1 musi wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada wymagane wiadomości i umiejętności na poziomie odpowiednim do klasy uprawnienia.

3.5.3. Wymagania dotyczące ośrodka szkolenia lotniczego

Szkolenie do uprawnienia pilota albo skoczka doświadczalnego klas 3 i 2, odpowiednio, może być prowadzone w certyfikowanym na to szkolenie ośrodku szkolenia lotniczego, który:

1) stanowi integralną część organizacji lotniczej wyspecjalizowanej w prowadzeniu prób w locie albo

2) posiada akceptowaną przez Prezesa Urzędu umowę z organizacją lotniczą wyspecjalizowaną w prowadzeniu prób w locie o współdziałaniu przy szkoleniu pilotów albo skoczków doświadczalnych, określającą udział w szkoleniu teoretycznym i praktycznym specjalistów tej organizacji.

3.5.4. Wymagania ogólne dotyczące zakresu szkolenia oraz wiadomości i umiejętności

3.5.4.1. Wiadomości. Kandydat powinien podczas teoretycznego egzaminu państwowego wykazać, że posiada wiadomości nabyte podczas szkolenia teoretycznego, odpowiednie dla klasy uprawnienia, w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo i przepisy lotnicze: klasyfikacja statków powietrznych, przepisy budowy statków powietrznych i przepisy certyfikacji statków powietrznych, klasyfikacja lotów próbnych, przepisy licencjonowania dotyczące pilotów albo odpowiednio skoczków doświadczalnych;

2) aerodynamika i mechanika lotu albo skoku;

3) ogólna wiedza o statkach powietrznych: zasady konstrukcji i działania statku powietrznego kategorii odpowiedniej do uprawnienia oraz zespołów, układów i wyposażeń tych statków powietrznych, obciążenia i elementy aerosprężystości;

4) zespoły napędowe - typowe rodzaje i układy, podstawowe charakterystyki (nie dotyczy skoczków spadochronowych);

5) mierzone parametry i aparatura pomiarowa i rejestrująca; charakterystyczne błędy;

6) metodyka badania zdatności statków powietrznych na ziemi i w locie, ich interpretacja i prezentacja wyników, ocena ergonomii i czynnika ludzkiego, sporządzanie sprawozdań;

7) procedury i zasady postępowania w sytuacjach niebezpiecznych, występujących w lotach próbnych, w tym wykorzystywanie urządzeń ratowniczych statku powietrznego i osobistych członków załogi, ratownictwo spadochronowe.

3.5.4.2. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada nabyte podczas szkolenia umiejętności w zakresie:

1) przygotowania do lotu: interpretacji programu lotu albo skoku próbnego, oceny możliwości wykonania lotu albo skoku próbnego w istniejących i prognozowanych warunkach pogodowych, przygotowania załogi, oceny zdatności statku powietrznego do lotu albo skoku próbnego w zakresie programu oraz wyposażenia ratowniczego;

2) wykonywania programu próby w locie albo podczas skoku, zgodnie z aprobowaną metodyką, rejestracji wyników próby przy zastosowaniu dysponowanego wyposażenia rejestracyjnego;

3) badania i oceny właściwości statku powietrznego;

4) ustalania osiągów statku powietrznego;

5) stosowania procedur awaryjnych oraz wczesnego rozpoznawania pojawiania się zagrożeń bezpieczeństwa oraz podejmowania odpowiednich działań zapobiegawczych;

6) opracowania wyników lotu próbnego, wydania opinii i zgłaszania wniosków dotyczących wyniku prób;

7) opracowania sprawozdania z realizacji programu prób w locie.

3.5.4.3. Przepisy ust. 3.5.4 mają odpowiednie zastosowanie do szkolenia pilotów i skoczków doświadczalnych oraz sprawdzania ich wiadomości i umiejętności przed wydaniem uprawnienia pilota doświadczalnego albo skoczka doświadczalnego oraz przy przedłużaniu i wznawianiu ich ważności.

3.5.5. Przedłużanie ważności uprawnienia pilota albo skoczka doświadczalnego

Ważność uprawnienia pilota albo skoczka doświadczalnego wynosi 12 miesięcy i może być przedłużona na podstawie wykonywanej praktyki i sprawdzenia umiejętności.

3.6. Uprawnienie do lotów AGRO

3.6.1. Kandydat musi ukończyć i zaliczyć w ośrodku szkolenia lotniczego szkolenie lotnicze teoretyczne i praktyczne, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

3.6.2. Kandydat musi posiadać licencję pilota zawodowego albo klasy wyższej oraz zależnie od licencji, do której uprawienie ma być wpisane, nalot jako dowódca:

a) samolotu - 300 godzin,

b) śmigłowca - 100 godzin z zastrzeżeniem ust. 3.6.2.1.

3.6.2.1. Wymaganie odnośnie do praktyki wstępnej, określone w ust. 3.6.2 pkt 1 lit. b może być zmniejszone do 100 godzin, jeżeli program szkolenia będzie przewidywał praktykę nadzorowaną w lotach AGRO, wykonywanych w charakterze dowódcy samolotu w wymiarze nie mniejszym niż 200 godzin w ciągu 24 miesięcy od zaliczenia egzaminu praktycznego na to uprawnienie.

3.6.3. Wiadomości. Kandydat powinien podczas teoretycznego egzaminu państwowego wykazać, że posiada wiadomości nabyte podczas szkolenia teoretycznego, w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo: zakres państwowego nadzoru technicznego lotniczego nad statkami powietrznymi przygotowanymi do lotu AGRO, ustawodawstwo dotyczące stosowania substancji używanych w technologiach rolniczych, w tym w lotach AGRO;

2) wiedza odpowiednio o samolocie albo o śmigłowcu: konstrukcja, działanie, sposób łączenia ze statkiem powietrznym i jego instalacjami, obsługa i działanie zasadniczych typów urządzeń do rozprzestrzeniania substancji chemicznych oraz wpływ zabudowy tych urządzeń na obciążenia konstrukcji statku powietrznego na ziemi i w locie, a także na jego osiągi, ochrona przed korozją;

3) osiągi i planowanie lotu: masa i wyważenie, warianty załadowania statku powietrznego do lotu AGRO, osiągi, obliczanie paliwa niezbędnego do lotu i rezerwowego, plany lotów AGRO na potrzeby służby ruchu lotniczego;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: wpływ substancji rozprzestrzenianych ze statku powietrznego na organizm załogi, wydolność fizyczna i psychiczna, psychologiczne cechy lotu na bardzo małych wysokościach, higiena załogi statku powietrznego w lotach AGRO;

5) meteorologia: czynniki powodujące ograniczenie widzialności, mgły, niskie zachmurzenie, widzialność skośna, turbulencja przyziemna powodowana wiatrem i prądami termicznymi, osłona meteorologiczna dla lotów AGRO, źródła informacji pogodowej, prognozowanie własne na podstawie obserwacji lokalnych zjawisk pogodowych;

6) nawigacja: nawigowanie w locie na małej wysokości, wykorzystywanie nawigacji satelitarnej i urządzeń radionawigacyjnych do lotów AGRO, korzystanie z map o podziałce 1:10.000 oraz map-planów areałów podlegających zabiegom agrolotniczym, przygotowanie mapy operacyjnej do lotu AGRO, procedury unikania kolizji z przeszkodami lub innym statkiem powietrznym;

7) procedury operacyjne: normalne i awaryjne procedury operacyjne lotu AGRO, operacyjne procedury ochrony środowiska naturalnego, obowiązki dowódcy statku powietrznego wykonującego loty AGRO w razie spowodowania skażenia albo podejrzenia spowodowania skażenia podczas lotu AGRO albo operacji naziemnych z tym lotem związanych, wybór i przygotowanie lądowisk, technologie lotu AGRO i ich specyfika;

8) zasady lotu: aerodynamika przeszkód terenowych, wpływ turbulencji przyziemnej na manewry wykonywane odpowiednio przez samolot albo śmigłowiec o masie bliskiej maksymalnie dopuszczalnej;

9) łączność: procedura i frazeologia łączności między statkami powietrznymi wykonującymi loty na małych wysokościach w odległościach stwarzających możliwość niebezpiecznych zbliżeń albo kolizji;

10) ogólne bezpieczeństwo lotów: zagrożenia ze strony substancji chemicznych stosowanych w lotach AGRO: toksyczność, możliwość pożaru lub wybuchu, środki ochrony osobistej dla załogi i personelu naziemnego, objawy zatrucia i pierwsza pomoc, ochrona przed zagrożeniem ze strony rozprzestrzenianej substancji podczas lotu AGRO, odzież ochronna i higiena osobista załogi.

3.6.4. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada nabyte podczas szkolenia umiejętności w zakresie:

1) przygotowania do lotu: oceny możliwości wykonania lotu, pozyskania niezbędnych informacji meteorologicznych, uwzględniających istniejący i przewidywany stan pogody oraz rodzaj stosowanej technologii zabiegu w locie AGRO, terenowe warunki jego wykonania, osiągi i ograniczenia, planowanie lotu operacyjne i nawigacyjne, ocenę zdatności statku powietrznego i jego wyposażenia do lotu AGRO;

2) wyboru, oceny przydatności i przygotowania lądowisk do lotu AGRO;

3) organizacji obsługi naziemnej statku powietrznego do lotów AGRO, współpracy z jej personelem;

4) procedur normalnych i awaryjnych w symulowanym locie AGRO na statku powietrznym z wyposażeniem rolniczym i ładunkiem wody, wykonywanych na lotnisku i lądowisku;

5) współdziałania z organami ruchu;

6) monitorowania lotu AGRO i rozprzestrzeniania się substancji.

3.6.5. Szkolenie praktyczne do uzyskania uprawnienia:

1) musi obejmować opanowanie przez kandydata na wstępie szkolenia praktycznego umiejętności:

a) rozpoznawania zbliżającego się zagrożenia utraty sterowności statku powietrznego w manewrach zmiany kierunku nalotów roboczych i skutecznego przeciwdziałania temu zagrożeniu, podczas lotu na samolocie nieobciążonym, a następnie obciążonym jak w locie AGRO,

b) wykonywania wszystkich elementów lotu na małej wysokości,

c) zachowania procedur ostrożności, koniecznych w operacjach wykonywanych w bezpośredniej bliskości ziemi i trudno dostrzegalnych przeszkód terenowych;

d) wszystkie umiejętności wymienione w ust. 3.6.4;

2) musi zostać przeprowadzone w liczbach i czasach lotów szkoleniowych, przewidzianych programem szkolenia, nie mniejszych niż:

a) 20 godzin na samolotach,

b) 15 godzin na śmigłowcach;

3) musi obejmować praktykę nadzorowaną w lotach AGRO w charakterze dowódcy, odpowiednio samolotu albo śmigłowca, w wymiarze nie mniejszym niż 10 godzin w okresie 12 miesięcy od zaliczenia egzaminu praktycznego na uprawnienie do lotów AGRO albo określoną w ust. 3.6.2.1.

3.6.6. Posiadacz uprawnienia do lotów AGRO może je wykonywać jako dowódca statku powietrznego albo jako drugi pilot:

1) na typie statku powietrznego, na którym ukończył szkolenie praktyczne i zaliczył egzamin praktyczny na to uprawnienie;

2) na każdym typie statku powietrznego, na którym został przeszkolony przez operatora, zgodnie z wymaganiami jego instrukcji operacyjnej.

3.6.7. Ważność uprawnienia do lotów AGRO wynosi 24 miesiące i może być przedłużona na następny okres, jeżeli jego posiadacz zaliczy z wynikiem pozytywnym sprawdzenie umiejętności w zakresie wymagań na to uprawnienie.

3.7. Uprawnienie do lotów gaśniczych

3.7.1. Kandydat musi ukończyć i zaliczyć w ośrodku szkolenia lotniczego szkolenie lotnicze teoretyczne i praktyczne, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

3.7.2. Kandydat musi spełniać następujące wymagania:

1) posiadać licencję pilota zawodowego albo klasy wyższej oraz zależnie od licencji, do której uprawienie ma być wpisane, wylatanych jako dowódca:

a) samolotu - 500 godzin,

b) śmigłowca - 300 godzin;

2) posiadać wiadomości i umiejętności lotnicze, właściwe dla uprawnienia dotyczącego samolotów albo śmigłowców w zakresie wymienionym w ust. 3.3.1 i 3.3.2.

3.7.3. Wiadomości. Kandydat powinien podczas teoretycznego egzaminu państwowego wykazać, że posiada wiadomości nabyte podczas szkolenia teoretycznego, w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo: zakres państwowego nadzoru technicznego lotniczego nad statkami powietrznymi przygotowanymi do lotu gaśniczego, podstawowe przepisy dotyczące działania służb ochrony lasów i straży pożarnych;

2) wiedza odpowiednio o samolocie albo o śmigłowcu: konstrukcja, działanie, sposób łączenia ze statkiem powietrznym i jego instalacjami, obsługą i działaniem zasadniczych typów urządzeń do zrzutu albo rozprzestrzeniania substancji gaśniczych oraz wpływ zabudowy tych urządzeń na obciążenia konstrukcji statku powietrznego na ziemi i w locie, a także na jego osiągi, ochrona przed korozją, podwieszane zbiorniki substancji gaśniczych i systemy sterowania nimi, systemy napełniania zbiorników wodą i innymi środkami gaśniczymi;

3) osiągi i planowanie lotu: masa i wyważenie, warianty załadowania statku powietrznego do lotu gaśniczego, osiągi obciążonego statku powietrznego lub w wersji przeciążonej, obliczanie paliwa niezbędnego do lotu i rezerwowego, plany lotów gaśniczych na potrzeby służby ruchu lotniczego, technologie lotów gaśniczych w zależności od różnych wyposażeń do lotu gaśniczego oraz stosowanych środków gaśniczych, fazy rozwoju pożaru, aktywności służb naziemnych;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: wpływ substancji rozprzestrzenianych ze statku powietrznego na organizm załogi, wydolność fizyczna i psychiczna, psychologiczne cechy lotu na bardzo małych wysokościach w obszarach zadymienia, groźby pożaru statku powietrznego, turbulencji, higiena załogi statku powietrznego w lotach gaśniczych;

5) meteorologia: rozprzestrzenianie się pożaru i związanych z nim zadymień ograniczających widzialność, turbulencja przyziemna powodowana wiatrem i prądami termicznymi wywołanymi przez pożary, osłona meteorologiczna dla lotów gaśniczych;

6) nawigacja: nawigowanie w locie na małej wysokości, wykorzystywanie nawigacji satelitarnej i urządzeń radionawigacyjnych do lotów gaśniczych, korzystanie z map operacyjnych obszarów leśnych, podlegających lotniczej ochronie przeciwpożarowej, przygotowanie mapy operacyjnej do lotów przeciwpożarowych - gaśniczych, procedury unikania kontaktów z płomieniami, kolizji z przeszkodami lub innym statkiem powietrznym, zasady ruchu statków powietrznych w rejonie pożaru;

7) procedury operacyjne: normalne i awaryjne procedury operacyjne lotu gaśniczego, operacyjne procedury współdziałania ze służbą leśną i przeciwpożarową, procedury zachowania ostrożności w rejonie zrzutu gaśniczego, wybór i przygotowanie lądowisk;

8) zasady lotu: aerodynamika przeszkód terenowych, wpływ turbulencji przyziemnej dynamicznej i termicznej na manewry wykonywane odpowiednio przez samolot albo śmigłowiec o masie bliskiej maksymalnie dopuszczalnej lub w wersji przeciążonej, wędrówka środka ciężkości samolotu w zależności od przyspieszeń podłużnych samolotu, wywołanych turbulencją na skutek przemieszczeń cieczy w zbiorniku, mechanika lotu śmigłowca z ciężarem podwieszonym w warunkach turbulencji;

9) łączność: procedura i frazeologia łączności między statkami powietrznymi wykonującymi loty na małych wysokościach w odległościach stwarzających możliwość niebezpiecznych zbliżeń albo kolizji, łączność ze służbą leśną i strażą pożarną;

10) ogólne bezpieczeństwo lotów: zagrożenia ze strony turbulencji, wysokiej temperatury w rejonie operacji substancji chemicznych stosowanych w lotach gaśniczych, ich toksyczności i inne właściwości, wpływ na organizm ludzki, przeciwwskazania do stosowania przy gaszeniu niektórych materiałów i urządzeń, środki ochrony osobistej dla załogi i personelu naziemnego, odzież ochronna i higiena osobista załogi.

11) współpraca w załodze wieloosobowej z personelem pomocniczym uczestniczącym w locie gaśniczym.

3.7.4. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada nabyte podczas szkolenia umiejętności w zakresie:

1) przygotowania do lotu: zapoznanie się z ustaleniami operacyjnymi dotyczącymi współdziałania ze służbą leśną i strażą pożarną, pozyskanie niezbędnych informacji meteorologicznych, uwzględniających istniejący i przewidywany stan pogody, planowanie lotu operacyjne i nawigacyjne, ocena zdatności statku powietrznego i jego wyposażenia do lotu gaśniczego;

2) wyboru i oceny przydatności oraz przygotowania lądowisk przeciwpożarowych i możliwości napełniania na nich zbiorników;

3) procedur normalnych i awaryjnych w symulowanym locie gaśniczym, połączonym ze zrzutem ładunku gaśniczego ze statku powietrznego wykonywanym na lotnisku lub lądowisku;

4) celności zrzutów przy zastosowaniu różnych jego rodzajów, możliwych dla wariantów wyposażenia gaśniczego statku powietrznego;

5) współdziałania w locie ze służbą leśną oraz strażą pożarną i organami ruchu lotniczego.

3.7.5. Szkolenie praktyczne do uzyskania uprawnienia:

1) musi obejmować opanowanie przez kandydata na wstępie szkolenia praktycznego umiejętności:

a) rozpoznawania zbliżającego się zagrożenia utraty sterowności statku powietrznego o maksymalnej masie albo w wersji przeciążonej, w manewrach naprowadzania na kierunek zrzutu i skutecznego przeciwdziałania temu zagrożeniu,

b) wykonywania wszystkich elementów lotu na małej wysokości,

c) procedury zachowania ostrożności, koniecznej w operacjach wykonywanych w bezpośredniej bliskości ziemi i trudno dostrzegalnych w warunkach zadymienia przeszkód terenowych, na statku powietrznym o dużej masie albo w wersji przeciążonej oraz możliwości zmiany środka ciężkości samolotu lub wpływu na lot śmigłowca ciężaru podwieszonego;

2) musi obejmować wszystkie umiejętności wymienione w ust. 3.7.4;

3) musi zostać przeprowadzone w liczbie i czasach lotów szkoleniowych, przewidzianych programem szkolenia, nie mniejszych niż:

a) 15 godzin na samolotach,

b) 12 godzin na śmigłowcach.

3.7.6. Posiadacz uprawnienia do lotów gaśniczych może je wykonywać jako dowódca statku powietrznego albo drugi pilot:

1) na typie statku powietrznego, na którym ukończył szkolenie praktyczne i zaliczył egzamin praktyczny na to uprawnienie;

2) na każdym typie statku powietrznego, na którym został przeszkolony przez operatora, zgodnie z wymaganiami jego instrukcji operacyjnej.

3.7.6.1. W przypadku prowadzenia szkolenia na typ statku powietrznego z załogą wieloosobową lub z operatorami wyposażenia gaśniczego na pokładzie szkolenie musi być uzupełnione o szkolenie w zakresie współpracy w załodze wieloosobowej, odnoszące się do tego typu i do tego rodzaju operacji lotniczej.

3.7.7. Ważność uprawnienia do lotów gaśniczych wynosi 12 miesięcy i może być przedłużona na następny okres, jeżeli jego posiadacz zaliczy z wynikiem pozytywnym sprawdzian umiejętności w zakresie wymagań do wydania uprawnienia do lotów gaśniczych.

3.8. Potwierdzenia szkolenia specjalistycznego

3.8.1. Wykonywanie w charakterze dowódcy statku powietrznego lotów:

1) akrobacyjnych,

2) grupowych, w których statki powietrzne znajdują się podczas lotu tak blisko siebie, że wymaga to od pilotów specjalnych umiejętności pilotażowych dla zachowania bezpieczeństwa,

3) połączonych z holowaniem statku powietrznego przez inny statek powietrzny,

4) połączonych z holowaniem transparentów przez statek powietrzny,

5) z ciężarem podwieszonym pod statkiem powietrznym,

6) których celem jest wyrzucanie skoczków spadochronowych,

7) na poszczególnych typach statków powietrznych w danej klasie,

bez względu na to, czy są one wykonywane odpłatnie, czy nieodpłatnie, wymaga posiadania odpowiedniego, ważnego potwierdzenia szkolenia specjalistycznego, związanego z licencją pilota, wpisanego do osobistego dokumentu praktyki lotniczej pilota.

3.8.2. Prezes Urzędu w odniesieniu do potwierdzenia szkolenia specjalistycznego wymienionego w ust. 3.8:

1) ogłasza w PEL szczegółowe wytyczne dotyczące:

a) szkolenia lotniczego kandydatów do tych uprawnień,

b) trybu nadawania i potwierdzania tych uprawnień oraz przedłużania i wznawiania ich ważności, a także rejestracji tych czynności,

c) rodzajów potwierdzeń szkolenia specjalistycznego, do których szkolenie kandydatów może być prowadzone poza ośrodkami szkolenia lotniczego w organizacjach wymienionych w § 9 ust. 5 rozporządzenia;

2) zatwierdza programy szkolenia specjalistycznego, wymagającego potwierdzania w dokumentach przebiegu praktyki lotniczej pilota;

3) uznaje albo odmawia uznania, zawiesza lub cofa uznanie potwierdzeń szkolenia specjalistycznego, wydanych zagranicą, bez względu na to, do jakiego dokumentu zostały wpisane.

Rozdział  4

Szczegółowe warunki wydawania licencji członków załogi lotniczej niebędących pilotami albo skoczkami spadochronowymi zawodowymi oraz wydawania im uprawnień lotniczych, dotyczących szkolenia lotniczego, kwalifikacji lotniczych w zakresie wiedzy, umiejętności i praktyki

4.1. Wymagania ogólne stawiane kandydatom do szkolenia na licencję członka personelu lotniczego, wchodzącego w skład załóg statków powietrznych, innym niż piloci

4.1.1. Warunki dopuszczenia do szkolenia praktycznego

Kandydat do szkolenia praktycznego musi spełniać odpowiednio wymagania określone w ust. 2.1.1. pkt 1 i 2 oraz w ust. 2.1.2. i 2.1.4.

4.1.2. Do szkolenia kandydatów ubiegających się o wydanie licencji członków personelu lotniczego, niewchodzących w skład załóg lotniczych, mają odpowiednie zastosowanie przepisy zamieszczone w:

a) ust. 2.2,

b) ust. 2.5.2 pkt 1 lit. a-c, g, pkt 2 lit. a,

c) ust. 2.5.3.1,

d) ust. 2.5.3.3.

4.1.3. Prezes Urzędu, kierując się zakresami szkolenia, wymaganych wiadomości i umiejętności, określonych ogólnie w niniejszym załączniku dla poszczególnych licencji i uprawnień, aktualnymi wymaganiami JAR i Aneksu 1, a także potrzebami bezpieczeństwa lotów i wynikającymi z rozwoju lotnictwa, ustala i ogłasza w PEL szczegółowe wytyczne dotyczące:

1) wymaganych liczb godzin zajęć i poszczególnych ćwiczeń praktycznych, w tym podziału tych zajęć na szkolenie symulatorowe i w warunkach rzeczywistych, jeżeli nie zostały określone w niniejszym załączniku;

2) zmniejszania liczby godzin zajęć i poszczególnych ćwiczeń praktycznych uczestnikom szkolenia posiadającym licencje i uprawnienia lotnicze, które uzasadniają skrócenie szkolenia;

3) zakresów umiejętności praktycznych wymaganych do wydania licencji i poszczególnych uprawnień lotniczych;

4) zakresu egzaminów praktycznych: wymagany czas i jego wykorzystanie na sprawdzenie poszczególnych umiejętności, dopuszczalnego lub obowiązkowego wykorzystania urządzeń treningowych i ich rodzajów, które mogą być zastosowane przy sprawdzaniu poszczególnych umiejętności, zakresu uzupełniającego sprawdzenia stosowania wiedzy teoretycznej.

4.1.3.1. Zamiast ustalenia wytycznych, o których mowa w ust. 4.1.3, Prezes Urzędu może dla szkolenia niemającego charakteru powszechnego, zatwierdzać instrukcje i programy szkolenia zawierające odpowiednie postanowienia w sprawach wymienionych w ust. 4.1.3 pkt 1-3.

4.2. Licencja nawigatora i uprawnienia lotnicze do niej wpisywane

4.2.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć i zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

4.2.2. Wiadomości. Kandydat powinien wykazać podczas teoretycznego egzaminu państwowego, że posiada wiadomości w następującym zakresie:

1) licencjonowanie, dotyczące licencji nawigatora i wpisywanych do niej uprawnień, przepisy i procedury ruchu lotniczego, służb i organów ruchu lotniczego oraz współdziałanie z nimi;

2) ogólna wiedza o statku powietrznym: podstawowe wiadomości o statkach powietrznych, wyposażenie elektryczne statków powietrznych, pokładowe przyrządy pilotażowo-nawigacyjne oraz systemy kierowania lotem;

3) osiągi i planowanie lotu: masa i wyważenie, wpływ masy i wyważenia na osiągi, określanie i praktyczne wykorzystanie danych o osiągach przy starcie i lądowaniu, podczas lotu poziomego - parametry przelotowe, wznoszącego i szybowego, opracowanie operacyjnego planu lotu i planu lotu na potrzeby ruchu lotniczego;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz wpływie warunków lotu, chorób, higieny, leków i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną pilota, czynnik ludzki w lotnictwie;

5) meteorologia: wiedza o atmosferze, czynnikach meteorologicznych i zjawiskach atmosferycznych, również występujących w górnych warstwach troposfery, szczególnie zagrażających bezpieczeństwu lotu, wiedza o organizacji osłony meteorologicznej lotnictwa, informacje meteorologiczne na potrzeby lotnictwa, ich pozyskiwanie, interpretacja i wykorzystywanie, wiedza z zakresu klimatologii i jej wykorzystanie na potrzeby lotnictwa, dotycząca układów ciśnienia i frontów, ich struktury i przemieszczania się;

6) nawigacja: wiedza o kuli ziemskiej i jej odwzorowaniach na mapach, odległości i kierunki, plany, mapy i odwzorowania kartograficzne, ich odczytywanie i wykorzystanie w różnych rodzajach lotów, wysokość i poziom lotu, nastawianie wysokościomierzy ciśnieniowych, nawigacja zliczeniowa, wykorzystanie kalkulatorów nawigacyjnych, czas - średni lokalny i uniwersalny koordynowany, strefy czasowe, czas wschodu i zachodu słońca, radionawigacja, systemy radionawigacyjne, urządzenia radionawigacyjne zewnętrzne oraz rodzaje i wykorzystanie urządzeń radionawigacyjnych pokładowych, dokładność systemów nawigacyjnych oraz programowanych systemów kierowania lotem, nawigacja radarowa, transponder, stosowanie metod nawigowania w profesjonalnych operacjach lotniczych dalekiego zasięgu; nawigowanie w strefach podbiegunowych, astronawigacja i nawigacja układów ciśnienia, dokumentacja nawigacyjna;

7) procedury operacyjne: posługiwanie się dokumentacją operacyjną oraz nawigacyjną, wydawnictwami oficjalnymi i prywatnymi, poszukiwanie i ratownictwo, badanie wypadków i incydentów lotniczych, procedury bezpieczeństwa i awaryjne w lotach według wskazań przyrządów, skutki naruszenia przepisów lotniczych;

8) zasady lotu: podstawowe zasady lotu odnoszące się do samolotów, śmigłowców i sterowców;

9) łączność: frazeologia radiotelefoniczna w języku polskim i angielskim, procedury radiotelefoniczne stosowane przy próbach naziemnych radiostacji, nawiązywaniu łączności, w lotach nadlotniskowych i przelotach, we wszystkich rodzajach ruchu lotniczego, zezwolenia, instrukcje, ostrzeżenia i informacje, łączność w niebezpieczeństwie i sytuacjach naglących, procedury w razie utraty łączności.

4.2.3. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada umiejętności:

1) operacyjnego przygotowania do lotu, w tym określania charakterystycznych prędkości i parametrów startu i początkowego wznoszenia, parametrów przelotu, przygotowania nawigacyjnego, oceny zdatności systemów nawigacyjnych statku powietrznego;

2) wykonywania czynności nawigatora lotniczego podczas lotów VFR i IFR zgodnie z wymaganiami instrukcji użytkowania w locie statku przy optymalnym wykorzystaniu jego systemów nawigacyjnych;

3) rozpoznawania niesprawności systemów nawigacyjnych statku powietrznego i skutecznego nawigowania w locie w warunkach stwierdzonych niesprawności;

4) określania pozycji statku powietrznego w locie dziennym i nocnym za pomocą astronawigacji;

5) właściwej współpracy w załodze jako jej integralnej części, w sposób niebudzący wątpliwości pozostałych członków załogi, skutecznego porozumiewania się z nimi przy wykorzystaniu standardowej frazeologii;

6) prowadzenia w zakresie zleconym przez dowódcę statku powietrznego korespondencji z organami ruchu lotniczego lub innymi statkami powietrznymi.

4.2.4. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że:

1) w trakcie praktycznego szkolenia lotniczego i nadzorowanej praktyki wykonał na statku powietrznym ogółem co najmniej 200 godzin lotu w charakterze nawigatora lotniczego, w tym co najmniej 30 godzin w nocy;

2) w czasie lotu wymienionym w pkt 1 nie więcej niż:

a) 100 godzin lotu może być wykonane na urządzeniu treningowym zaakceptowanym do tego celu przez Prezesa Urzędu,

b) 50 godzin lotu może być zaliczone, jeżeli zostało wykonane w charakterze pilota.

4.2.5. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji nawigatora lotniczego mogą być wpisane następujące uprawnienia lotnicze:

a) na poszczególne typy statków powietrznych, które uprawniają do wykonywania na tych typach czynności nawigatora lotniczego, po spełnieniu wymagań określonych w ust. 4.2.5.1,

b) instruktora typu, upoważniające do prowadzenia szkolenia praktycznego na ziemi i w locie na statku powietrznym danego typu, po spełnieniu wymagań określonych w ust. 4.2.5.2,

c) specjalne instruktora symulatorowego, po spełnieniu wymagań określonych w ust. 6.1.2 i 6.2.3.1.

4.2.5.1. Uprawnienie dotyczące typu:

1) może być przyznane nawigatorowi lotniczemu, który ukończył szkolenie teoretyczne i praktyczne obejmujące:

a) tematykę określoną w ust. 4.2.2 i 4.2.3, dotyczącą danego typu statku powietrznego, podczas szkolenia do licencji albo podczas szkolenia na dany typ,

b) tematykę współpracy w załodze wieloosobowej;

2) może być przyznane nawigatorowi lotniczemu, który wykaże znajomość języka, w którym jest wydana zatwierdzona instrukcja użytkowania w locie tego typu;

3) jest ważne 12 miesięcy i jego ważność może być przedłużona, jeżeli w ciągu okresu ważności jego posiadacz wykonał co najmniej 20 przelotów jako nawigator lotniczy na tym typie albo 1 taki przelot pod nadzorem upoważnionego egzaminatora oraz zaliczył sprawdzenie umiejętności praktycznych;

4) może być wznowione po szkoleniu wznawiającym wiadomości i umiejętności w zakresie ustalonym przez Prezesa Urzędu przy uwzględnieniu lotniczej praktyki kandydata, przerwy w ważności uprawnienia i właściwości statku powietrznego oraz po zaliczeniu egzaminu teoretycznego i praktycznego.

4.2.5.2. Uprawnienie instruktora typu:

1) może być wydane nawigatorowi lotniczemu, który:

a) posiada uprawnienie na typ statku powietrznego, którego ma dotyczyć uprawnienie instruktora, oraz wykonał co najmniej 1.000 godzin jako nawigator lotniczy,

b) w ciągu ostatnich 12 miesięcy, poprzedzających wniosek, wykonał co najmniej 30 przelotów, obejmujących starty i lądowania na danym typie statku powietrznego lub uznanym za podobny, z czego nie więcej niż 15 na symulatorze lotu, a jeżeli ubiega się o uprawnienie instruktora na następny typ, wykonał co najmniej 15 przelotów, których nie więcej niż 7 może być wykonanych na symulatorze lotu,

c) ukończył kurs szkolenia do uprawnień instruktora, obejmujący:

- szkolenie teoretyczne w następującym zakresie: prawo lotnicze, człowiek - możliwości i ograniczenia, metodyka i organizacja szkolenia mechaników pokładowych, zasady wykonywania czynności lotniczych nawigatora lotniczego,

- szkolenie praktyczne obejmujące praktyczne nauczanie w locie na symulatorze lotu i na statku powietrznym czynności normalnych i awaryjnych kandydatów na nawigatorów lotniczych;

2) jest ważne 3 lata i jego ważność może być przedłużona, jeżeli w ciągu 12 miesięcy poprzedzających wygaśnięcie terminu ważności jego posiadacz przeprowadził co najmniej 3 godziny szkolenia na symulatorze, 1 godzinę lotu na statku powietrznym co najmniej z 2 startami i lądowaniami, zaliczył szkolenie wznawiające kwalifikacje oraz sprawdzenie umiejętności;

3) może być wznowione po:

a) wykonaniu przez kandydata, który wykonał jako nawigator lotniczy co najmniej 30 przelotów, obejmujących starty i lądowania na danym typie statku powietrznego lub na uznanym za podobny, z czego nie więcej niż 15 na symulatorze,

b) szkoleniu wznawiającym wiadomości i umiejętności, obejmującym co najmniej 3 godziny lotu w charakterze instruktora na danym typie statku powietrznego lub podobnym albo na symulatorze lotu,

c) zaliczeniu egzaminu teoretycznego i praktycznego.

4.2.5.2.1. Zastępcze wykonywanie czynności instruktorskich. Na statkach powietrznych, na których brak jest możliwości zapewnienia instruktorowi-nawigatorowi lotniczemu bezpiecznego miejsca na fotelu w kabinie załogi, wykonywanie czynności instruktorskich w stosunku do kandydata na nawigatora lotniczego musi być powierzone pilotowi-dowódcy statku powietrznego, posiadającemu:

1) ważne odpowiednie dla typu statku powietrznego uprawnienie instruktora;

2) zaliczone odpowiednie szkolenie metodyczne dotyczące wykonywania tego rodzaju czynności instruktorskich według zatwierdzonego programu.

4.2.6. Uprawnienia posiadacza licencji

Posiadacz licencji nawigatora lotniczego jest uprawniony do wykonywania za wynagrodzeniem czynności nawigatora lotniczego we wszystkich rodzajach zarobkowych i niezarobkowych operacji lotniczych na typach statków powietrznych, których dotyczą uprawnienia lotnicze wpisane do jego licencji.

4.3. Licencja mechanika pokładowego i uprawnienia lotnicze do niej wpisywane

Licencja mechanika pokładowego może być wydana jako licencja mechanika pokładowego:

1) samolotowego;

2) śmigłowcowego;

3) sterowcowego.

4.3.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć i zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

4.3.2. Wiadomości. Kandydat powinien wykazać podczas teoretycznego egzaminu państwowego, że posiada wiadomości w następującym zakresie:

1) przepisy licencjonowania, dotyczące licencji mechanika pokładowego i wpisywanych do niej uprawnień, operacji cywilnych statków powietrznych mających związek z czynnościami lotniczymi i obowiązkami mechanika pokładowego;

2) ogólna wiedza o statku powietrznym:

a) podstawowe zasady pracy zespołów napędowych, turbinowych, turboodrzutowych i tłokowych, paliwa lotnicze i kontrola ich jakości, układy paliwowe i kontrola ich funkcjonowania, smarowanie i układy smarowania, dopalacze i systemy wtryskowe, systemy rozruchowe,

b) zasady operacyjne, procedury handlingowe, ograniczenia operacyjne zespołów napędowych, wpływ warunków atmosferycznych na osiągi silników,

c) płatowce samolotów albo śmigłowców, układy sterowania lotem, podwozia, ich układy i systemy hamowania, antypoślizgowe, korozja i trwałość zmęczeniowa, rozpoznawanie uszkodzeń strukturalnych i usterek, systemy: hydrauliczny i pneumatyczny,

d) systemy hermetyzacji, klimatyzacji i tlenowe, systemy przeciwoblodzeniowe i odladzające,

e) podstawy wiedzy o elektryczności, system elektryczny i jego elementy, umasienie i ekranowanie,

f) przyrządy pokładowe, kontroli zespołów napędowych i systemów statku powietrznego, pilotażowo-nawigacyjne, awionika i monitory, systemy kierowania lotem,

g) ograniczenia statku powietrznego zamieszczone w instrukcji użytkowania w locie,

i) instalacja przeciwpożarowa statku powietrznego, system wykrywania i sygnalizacji oraz tłumienia lub gaszenia pożaru,

j) wykorzystanie systemu sprawdzania zdatności do lotu wyposażenia i systemów statku powietrznego;

3) osiągi i planowanie lotu: obliczenia masy i wyważenia, zależność właściwości statku powietrznego od masy i wyważenia;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz wpływie warunków lotu, chorób, higieny, medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną pilota, czynnik ludzki w lotnictwie;

5) meteorologia: podstawowa wiedza o atmosferze, czynnikach meteorologicznych, zjawiskach atmosferycznych niebezpiecznych dla lotu: oblodzenie, uskok wiatru, turbulencja;

6) nawigacja: podstawowe zasady, wysokość i poziom lotu, nastawianie wysokościomierzy ciśnieniowych, nawigacja zliczeniowa, wykorzystanie kalkulatorów nawigacyjnych, czas - średni lokalny i uniwersalny koordynowany, systemy nawigacyjne i radionawigacyjne, systemy kierowania lotem;

7) procedury operacyjne: zasady obsługi technicznej i naziemnej, procedury utrzymania i oceny zdatności do lotu, zgłaszanie usterek, procedury ostrożnościowe przy tankowaniu paliwa i wykorzystywaniu obcych źródeł mocy, obsługa systemów wyposażenia kabin, normalne i nienormalne procedury awaryjne, procedury operacyjne przewozu ładunku oraz towarów niebezpiecznych;

8) zasady lotu: aerodynamika podstawowa, podstawy mechaniki lotu, obciążenia konstrukcji w czasie lotu oraz poruszania się statku powietrznego na ziemi przy użyciu własnego napędu albo holowania;

9) łączność: frazeologia radiotelefoniczna w języku polskim i angielskim, procedury radiotelefoniczne stosowane przy próbach naziemnych radiostacji, nawiązywaniu łączności, zezwolenia, instrukcje, ostrzeżenia i informacje, łączność w niebezpieczeństwie i sytuacjach naglących, procedury w razie utraty łączności.

4.3.3. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada umiejętności:

1) stosowania i wykonywania następujących procedur normalnych:

a) sprawdzenia przed lotem, oceny zdatności oraz, jeżeli przewiduje to instrukcja obsługi technicznej, wykonanie obsługi technicznej przedlotowej,

b) obsługi naziemnej: kontroli jakości paliwa, tankowania oraz nadzoru nad obsługą naziemną wykonywaną przez służby specjalistyczne,

c) procedur pokładowych podczas wszystkich faz lotu,

d) współpracy w załodze, również w przypadku niesprawności jednego z członków załogi,

e) zgłaszania usterek;

2) stosowania procedur zastępczych przewidzianych w instrukcji użytkowania w locie statku powietrznego:

a) rozpoznawanie nienormalnego funkcjonowania systemów statku powietrznego,

b) wykonywanie działań przewidzianych dla tych okoliczności;

3) stosowania procedur awaryjnych:

a) rozpoznawanie awarii,

b) wykonywanie działań awaryjnych przewidzianych dla rozpoznanych awarii;

4) wykorzystywania systemów statku powietrznego w ramach ich możliwości technicznych i ograniczeń;

5) podejmowania prawidłowych decyzji i sprawnego sterowania systemami;

6) właściwej współpracy w załodze jako jej integralnej części, w sposób niebudzący wątpliwości pozostałych członków załogi, skutecznego porozumiewania się z nimi przy wykorzystaniu standardowej frazeologii;

7) prowadzenia w zakresie zleconym przez dowódcę statku powietrznego korespondencji z organami ruchu lotniczego lub statkami powietrznymi.

4.3.4. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że:

1) w trakcie praktycznego szkolenia lotniczego i nadzorowanej praktyki wykonał na statku powietrznym jednej z kategorii wymienionych w ust. 4.3., do której ma się odnosić licencja, ogółem co najmniej 100 godzin lotu w charakterze mechanika pokładowego, w tym nie więcej niż:

a) 50 godzin lotu może być wykonane na urządzeniu treningowym zaakceptowanym do tego celu przez Prezesa Urzędu,

b) 25 godzin lotu może być zaliczone, jeżeli zostało wykonane w charakterze:

- pilota, na statku powietrznym tej kategorii, do której ma się odnosić licencja, o którą kandydat się ubiega,

- mechanika pokładowego, posiadającego licencję uprawniającą do wykonywania tych czynności na statku powietrznym innej kategorii niż ta, do której ma się odnosić licencja, o którą kandydat się ubiega;

2) posiada co najmniej jeden rok praktyki w obsłudze technicznej statków powietrznych tej kategorii, do której ma się odnosić licencja, o którą kandydat się ubiega, w zakresie płatowca, zespołu napędowego oraz wyposażenia w przyrządy pokładowe i systemy nawigacyjne oraz kierowania lotem.

4.3.4.1. Jeżeli uprawnienia wynikające z licencji mechanika pokładowego mają być ograniczone do jednego typu statku powietrznego o napędzie tłokowym, którego maksymalna masa startowa nie przekracza 5.700 kg i inne właściwości tego typu to uzasadniają, wówczas Prezes Urzędu może ograniczyć zakres wymaganej praktyki, jednak nie więcej niż do 50 lotów na tym typie statku powietrznego, przez zatwierdzenie odpowiedniego programu szkolenia.

4.3.5. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji mechanika pokładowego samolotu albo śmigłowca, albo sterowca mogą być wpisane uprawnienia:

a) na poszczególne typy statków powietrznych tej kategorii, której dotyczy licencja, które uprawniają do wykonywania na tych typach czynności mechanika pokładowego oraz poświadczania przedlotowej obsługi technicznej, jeżeli instrukcja obsługi technicznej tego typu wymaga takiej obsługi, po spełnieniu wymagań określonych w ust. 4.3.5.1,

b) instruktora typu, upoważniające do prowadzenia szkolenia praktycznego na ziemi i w locie na statku powietrznym danego typu, po spełnieniu wymagań określonych w ust. 4.3.5.2,

c) specjalne instruktora symulatorowego, po spełnieniu wymagań określonych w ust. 6.1.2 i 6.2.4.1.

4.3.5.1. Uprawnienie dotyczące typu:

1) może być wydane mechanikowi pokładowemu, którego licencja dotyczy odpowiedniej kategorii statków powietrznych, który ukończył szkolenie teoretyczne i praktyczne obejmujące:

a) tematykę określoną w ust. 4.3.2 i 4.3.3, dotyczącą danego typu statku powietrznego, podczas szkolenia do licencji albo podczas szkolenia na dany typ,

b) tematykę współpracy w załodze wieloosobowej,

c) przedlotową obsługę techniczną statku powietrznego, jeżeli instrukcja obsługi technicznej tego typu wymaga takiej obsługi, a kandydat nie posiada licencji mechanika poświadczenia obsługi statku powietrznego, z której wynika takie uprawnienie;

2) może być wydane mechanikowi pokładowemu, który wykaże znajomość języka, w którym jest wydana zatwierdzona instrukcja użytkowania w locie tego typu oraz instrukcja obsługi technicznej, jeżeli zachodzą okoliczności, wymienione w pkt 1 lit. c;

3) jest ważne 12 miesięcy i jego ważność może być przedłużona, jeżeli w ciągu okresu ważności jego posiadacz wykonał co najmniej 10 godzin lotu jako mechanik na tym typie albo 1 taki przelot pod nadzorem upoważnionego egzaminatora oraz zaliczył sprawdzian umiejętności;

4) może być wznowione po szkoleniu wznawiającym wiadomości i umiejętności w zakresie ustalonym przez Prezesa Urzędu po uwzględnieniu lotniczej praktyki kandydata, przerwy w ważności uprawnienia i właściwości statku powietrznego oraz po zaliczeniu egzaminu teoretycznego i praktycznego.

4.3.5.2. Uprawnienie instruktora typu:

1) może być wydane mechanikowi pokładowemu, którego licencja dotyczy odpowiedniej kategorii statków powietrznych, który:

a) posiada uprawnienie na typ statku powietrznego, którego ma dotyczyć uprawnienie instruktora oraz wykonał co najmniej 1.500 godzin jako mechanik pokładowy,

b) w ciągu ostatnich 12 miesięcy, poprzedzających wniosek, wykonał co najmniej 30 przelotów obejmujących starty i lądowania na danym typie statku powietrznego lub na uznanym za podobny, z czego nie więcej niż 15 na symulatorze lotu, a jeżeli ubiega się o uprawnienie instruktora na następny typ, wykonał co najmniej 15 przelotów, których nie więcej niż 7 może być wykonanych na symulatorze lotu,

c) ukończył kurs szkolenia do uprawnień instruktora, obejmujący:

- szkolenie teoretyczne w zakresie przedmiotów: prawo lotnicze, człowiek - możliwości i ograniczenia, metodyka i organizacja szkolenia mechaników pokładowych, zasady wykonywania czynności lotniczych mechanika pokładowego,

- szkolenie praktyczne obejmujące nauczanie kandydatów na mechaników pokładowych w locie, na symulatorze lotu i na statku powietrznym czynności normalnych i awaryjnych;

2) jest ważne 3 lata i jego ważność może być przedłużona, jeżeli w ciągu 12 miesięcy poprzedzających wygaśnięcie terminu ważności jego posiadacz przeprowadził co najmniej 3 godziny szkolenia na symulatorze, 1 godzinę lotu na statku powietrznym co najmniej z 2 startami i lądowaniami, zaliczył szkolenie wznawiające kwalifikacje oraz sprawdzian umiejętności;

3) może być wznowione po:

a) wykonaniu przez kandydata, który wykonał, jako mechanik pokładowy, co najmniej 30 przelotów, obejmujących starty i lądowania na danym typie statku powietrznego lub uznanym za podobny, z czego nie więcej niż 15 na symulatorze,

b) szkoleniu wznawiającym wiadomości i umiejętności obejmującym co najmniej 3 godziny lotu w charakterze instruktora na danym typie statku powietrznego lub podobnym albo na symulatorze lotu,

c) zaliczeniu egzaminu teoretycznego i praktycznego.

4.3.5.2.1. Zastępcze wykonywanie czynności instruktorskich. Na statkach powietrznych, na których brak jest możliwości zapewnienia instruktorowi-mechanikowi pokładowemu bezpiecznego miejsca na fotelu w kabinie załogi, wykonywanie czynności instruktorskich w stosunku do kandydata na mechanika pokładowego musi być powierzone pilotowi-dowódcy statku powietrznego, posiadającemu:

1) ważne odpowiednie dla typu statku powietrznego uprawnienie instruktora;

2) zaliczone odpowiednie szkolenie metodyczne dotyczące wykonywania tego rodzaju czynności instruktorskich według zatwierdzonego programu.

4.3.6. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji mechanika pokładowego jest uprawniony do wykonywania za wynagrodzeniem:

1) czynności mechanika pokładowego we wszystkich rodzajach zarobkowych i niezarobkowych operacjach lotniczych na statkach powietrznych tej kategorii, której dotyczy licencja, na typach statków powietrznych, których dotyczą uprawnienia lotnicze wpisane do jego licencji;

2) poświadczania przedlotowej obsługi technicznej typu statku powietrznego, na który posiada uprawnienie, jeżeli instrukcja obsługi technicznej tego typu wymaga tego rodzaju obsługi.

4.3.7. Ograniczenia, które są obligatoryjnie wpisywane do licencji mechanika pokładowego:

1) ograniczenie uprawnień wynikających z licencji do jednego typu statku powietrznego, o których mowa w ust. 4.3.4.1;

2) ograniczenie uprawnień polegające na wyłączeniu prawa prowadzenia korespondencji radiotelefonicznej, mające zastosowanie, jeżeli następuje zamiana licencji mechanika pokładowego, wydanej zgodnie z wymaganiami rozporządzenia Ministra Komunikacji z dnia 10 września 1986 r. w sprawie personelu lotniczego, do której nie było wpisane uprawnienie radiotelefonisty pokładowego albo było ono wpisane na podstawie ograniczonego świadectwa radiotelefonisty, na licencję mechanika pokładowego, wydawaną zgodnie z wymaganiami niniejszego rozporządzenia.

4.4. Licencja radiooperatora pokładowego i uprawnienia lotnicze do niej wpisywane

4.4.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć i zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

4.4.2. Wiadomości. Kandydat powinien wykazać podczas teoretycznego egzaminu państwowego, że posiada wiadomości w zakresie następujących przedmiotów:

1) przepisy licencjonowania, dotyczące licencji radiooperatora pokładowego i wpisywanych do niej uprawnień, operacji cywilnych statków powietrznych mających związek z czynnościami lotniczymi i obowiązkami mechanika pokładowego, przepisy i procedury łączności lotniczej, radiotelefonii i radiotelegrafii, ruchu lotniczego, służby i organy ruchu lotniczego oraz współdziałanie z nimi;

2) ogólna wiedza o statku powietrznym: podstawowe wiadomości o statkach powietrznych, wyposażenie elektryczne statków powietrznych, wyposażenie do łączności radiotelegraficznej i radiotelefonicznej;

3) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz wpływie warunków lotu, chorób, higieny, medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną pilota, czynnik ludzki w lotnictwie;

4) meteorologia: podstawowa wiedza o czynnikach meteorologicznych i zjawiskach atmosferycznych, terminologia;

5) nawigacja: podstawowa wiedza o nawigacji lotniczej, terminologia związana z nawigowaniem;

6) procedury operacyjne: terminologia związana z procedurami operacyjnymi i ruchu;

7) zasady lotu: podstawowe zasady lotu odnoszące się do samolotów, śmigłowców i sterowców;

8) łączność: znajomość praw fizycznych dotyczących propagacji fal radiowych, pasm częstotliwości radiokomunikacyjnych przeznaczonych dla lotnictwa, ich właściwości wpływających na zasięg łączności, regulaminu radiokomunikacyjnego oraz:

a) radiotelegrafii: przepisów dotyczących radiotelefonii, procedur radiokomunikacyjnych dotyczących prób radiostacji, nawiązywania, prowadzenia i kończenia łączności, kodu Q, alfabetu Morse'a, procedur oraz kodów i skrótów dotyczących korespondencji w niebezpieczeństwie i naglącej, procedur w razie utraty łączności;

b) radiotelefonii: frazeologii radiotelefonicznej w języku polskim i angielskim, procedur radiotelefonicznych stosowanych przy próbach naziemnych radiostacji, nawiązywaniu łączności we wszystkich rodzajach ruchu lotniczego, zezwoleń, instrukcji, ostrzeżeń i informacji, łączności w niebezpieczeństwie i sytuacjach naglących, procedur w razie utraty łączności.

4.4.3. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada następujące umiejętności:

1) przygotowanie do lotu dokumentacji zawierającej informacje o łączności na trasie lotu albo przelotu;

2) obsługa, sprawdzanie i posługiwanie się radiostacjami nadawczo-odbiorczymi radiotelegraficznymi i radiofonicznymi wraz ze sprawdzeniem i obsługą instalacji elektrycznej statku powietrznego, służącej do zasilania urządzeń radiowych, łącznie z usuwaniem usterek urządzeń radiowych, niewymagających narzędzi lub przyrządów specjalistycznych;

3) wykorzystywanie odpowiednich dla wysokości i obszaru wykonywanego lotu zakresów częstotliwości i częstotliwości korespondencyjnych;

4) nadawanie i odbiór, nieprzerwanie w okresie co najmniej 5 minut, radiotelefonicznych depesz kodu Q i tekstu otwartego z zastosowaniem alfabetu Morse'a z szybkością 20 grup na minutę;

5) prowadzenie dziennika korespondencji radiowej;

6) właściwa współpraca w załodze w sposób niebudzący wątpliwości pozostałych członków załogi, skuteczne porozumiewanie się z nimi przy wykorzystaniu standardowej frazeologii;

7) prowadzenie w zakresie zleconym przez dowódcę statku powietrznego korespondencji z organami ruchu lotniczego lub statkami powietrznymi.

4.4.4. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że:

1) podczas szkolenia lotniczego wykonał co najmniej 20 godzin lotu na statku powietrznym wyposażonym w radiostacje łączności radiotelegraficznej i radiotelefonicznej, wykonując czynności radiooperatora pokładowego pod nadzorem upoważnionego przez ośrodek szkolenia lotniczego radiooperatora posiadającego uprawnienia dotyczące typu;

2) nie więcej niż 10 godzin lotu wymienionego w pkt 1 może być zastąpione lotami na symulatorze albo ćwiczeniami na innym urządzeniu treningowym aprobowanym przez Prezesa Urzędu.

4.4.5. Uprawnienia lotnicze wpisywane do licencji

Do licencji radiooperatora pokładowego mogą być wpisane uprawnienia lotnicze na poszczególne typy statków powietrznych tej kategorii, której dotyczy licencja. Po spełnieniu wymagań określonych w ust. 4.4.5.1 uprawniają one do wykonywania czynności operatora pokładowego na tych typach statków powietrznych.

4.4.5.1. Uprawnienie dotyczące typu:

1) może być wydane radiooperatorowi pokładowemu, który ukończył szkolenie teoretyczne i praktyczne, obejmujące:

a) tematykę określoną w ust. 4.4.2 i 4.4.3, dotyczącą danego typu statku powietrznego, podczas szkolenia do licencji albo podczas szkolenia na dany typ,

b) tematykę współpracy w załodze wieloosobowej;

2) może być wydane radiooperatorowi pokładowemu, który wykaże znajomość języka, w którym są wydane instrukcje obsługi urządzeń radiowych i instalacji zasilających te urządzenia, w które wyposażony jest dany typ statku powietrznego;

3) jest ważne 12 miesięcy i jego ważność może być przedłużona, jeżeli w okresie ważności uprawnienia jego posiadacz wykonał co najmniej 10 przelotów jako radiooperator pokładowy na tym typie albo jeden taki przelot pod nadzorem upoważnionego egzaminatora oraz zaliczył sprawdzenie umiejętności;

4) może być wznowione po odbyciu szkolenia wznawiającego wiadomości i umiejętności w z zakresie ustalonym przez Prezesa Urzędu z uwzględnieniem lotniczej praktyki kandydata, przerwy w ważności uprawnienia i właściwości statku powietrznego oraz po zaliczeniu egzaminu teoretycznego i praktycznego.

Rozdział  5

Szczegółowe wymagania dla licencji członków personelu lotniczego, niewchodzących w skład załóg lotniczych

5.1. Zasady ogólne

5.1.1. Do szkolenia kandydatów ubiegających się o wydanie licencji członków personelu lotniczego, niewchodzących w skład załóg lotniczych, mają odpowiednie zastosowanie przepisy zamieszczone w:

a) (uchylona),

b) (uchylona),

c) ust. 2.2,

d) ust. 2.5.2 pkt 1 lit. a-c, g oraz pkt 2 lit. a,

e) ust. 2.5.3.1,

f) ust. 2.5.3.3.

5.1.2. Prezes Urzędu, kierując się ogólnymi zakresami szkolenia oraz zakresami wymaganych wiadomości i umiejętności, określonymi ogólnie w niniejszym rozporządzeniu dla poszczególnych licencji i uprawnień, aktualnymi wymaganiami Aneksu 1, a także potrzebami bezpieczeństwa lotów i wynikającymi z rozwoju lotnictwa, ustala i ogłasza w PEL szczegółowe wytyczne dotyczące:

1) wymaganych liczb godzin zajęć i poszczególnych ćwiczeń praktycznych, w tym podziału tych zajęć na szkolenie symulatorowe i w warunkach rzeczywistych, jeżeli nie zostały określone w niniejszym załączniku;

2) zmniejszania liczby godzin zajęć i poszczególnych ćwiczeń praktycznych uczestnikom szkolenia posiadającym licencje i uprawnienia lotnicze, które uzasadniają tego rodzaju skróty szkoleniowe;

3) wymaganych zakresów umiejętności praktycznych wymaganych na wydanie licencji i wydawanie poszczególnych uprawnień lotniczych;

4) zakresów egzaminów praktycznych: wymagany czas i jego wykorzystanie na sprawdzenie poszczególnych umiejętności, dopuszczalne lub obowiązkowe wykorzystanie urządzeń treningowych, rodzaje urządzeń, które mogą być zastosowane przy sprawdzaniu poszczególnych umiejętności, zakres uzupełniającego sprawdzenia stosowania wiedzy teoretycznej.

5.1.2.1. Zamiast ustalenia wytycznych, o których mowa w ust. 5.1.2, Prezes Urzędu może dla rodzajów szkolenia niemających charakteru powszechnego zatwierdzać instrukcje i programy szkolenia zawierające odpowiednie postanowienia w sprawach wymienionych w ust. 5.1.2 pkt 1-3.

5.2. Licencja mechanika poświadczenia obsługi statku powietrznego i uprawnienia lotnicze do niej wpisywane

5.2.1. Rodzaje licencji mechanika poświadczania obsługi statków powietrznych innych niż samoloty i śmigłowce

1) Prezes Urzędu wydaje licencje mechanika obsługi statków powietrznych innych niż samoloty i śmigłowce oraz statków powietrznych wymienionych w Załączniku II do rozporządzenia nr 216/2008/WE według standardów określonych w Aneksie 1 oraz według wymagań przepisów niniejszego rozporządzenia.

2) Przepisu pkt 1 nie stosuje się do statków powietrznych, o których mowa w § 4 ust. 1 pkt 2 niniejszego rozporządzenia.

5.2.2. (uchylony).

5.2.3. Szczegółowe wymagania dla licencji mechanika poświadczenia obsługi, wydanej według standardów Aneksu 1 i wymagań niniejszego rozporządzenia

5.2.3.1. Ograniczenia dotyczące wieku

Uprawnienia do poświadczania obsługi technicznej wykonanej przez inną osobę nie mogą być wydane posiadaczowi licencji, który nie ukończył 21 lat, oraz nie może mu być powierzane szkolenie do licencji lub uprawnień lotniczych mechanika poświadczenia obsługi.

5.2.3.2. Wymagania dotyczące ośrodka szkolenia mechaników poświadczenia obsługi

Szkolenie lotnicze do licencji mechanika poświadczenia obsługi może być prowadzone w:

1) certyfikowanym na dany rodzaj i zakres szkolenia ośrodku szkolenia mechaników poświadczenia obsługi;

2) certyfikowanej organizacji obsługi technicznej statków powietrznych, która uzyskała dodatkową certyfikację na szkolenie mechaników poświadczenia obsługi na dany rodzaj i zakres szkolenia.

5.2.3.3. Wiadomości. Kandydat powinien podczas teoretycznego egzaminu państwowego wykazać, że posiada wiadomości w zakresie następujących przedmiotów na poziomie oraz w zakresie niezbędnym dla licencji i wpisanych do niej uprawnień lotniczych:

1) prawo lotnicze: prawo lotnicze międzynarodowe i krajowe, organizacje lotnicze międzynarodowe, przepisy licencjonowania mechaników poświadczenia obsługi, przepisy dotyczące certyfikacji typu i zdatności egzemplarza, organizacji obsługi technicznej i szkolenia mechaników poświadczenia obsługi, dotyczące organizacji i wykonywania obsługi technicznej statku powietrznego oraz jej poświadczania, przepisy dotyczące napraw strukturalnych;

2) nauki przyrodnicze i ogólna wiedza o statku powietrznym: matematyka, jednostki miar, fizyka i chemia w zakresie niezbędnym w obsłudze statku powietrznego, kategorie statków powietrznych, ich zasadnicze zespoły;

3) technika lotnicza (dotycząca kategorii statku powietrznego): rodzaje i właściwości materiałów stosowanych w konstrukcji statku powietrznego, zasady konstrukcji i funkcjonowania struktur statku powietrznego, łączenia zespołów statku powietrznego, zespoły napędowe i systemy z nimi współdziałające, systemy mechaniczne, hydrauliczne, powietrzne, elektryczne i elektroniczne, źródła mocy, systemy przyrządów, awionika, systemy kierowania lotem, systemy sterowania statkiem powietrznym, systemy ciśnieniowe i klimatyzacyjne, systemy awaryjne i ratownicze;

4) obsługa techniczna statku powietrznego: podstawowe technologie mające zastosowanie w obsłudze i drobnych naprawach statków powietrznych, czynności obsługowe wymagane dla zapewnienia ciągłej zdatności statku powietrznego do lotu, obejmujące również metody i procedury przeglądów, napraw, inspekcji, wymiany części, modyfikacji i usuwania usterek i wad w strukturze i w zespołach, częściach i systemach zgodnie z metodami opisanymi w instrukcjach obsługi technicznej i standardach zdatności do lotu;

5) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz wpływie warunków pracy przy obsłudze statku powietrznego, wysiłku fizycznego i umysłowego na wydolność, wpływie zmęczenia na możliwość popełniania błędów, sposobach ich unikania, o wpływie stanów chorobowych, używania medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną, wpływie promieniowania na stan zdrowia, higiena życia i pracy, czynnik ludzki w lotnictwie;

6) zasady lotu odpowiednie do kategorii statku powietrznego: aerodynamika i mechanika lotu samolotu, szybowca, wiropłatów, aerostatyka i mechanika lotu balonów wolnych i sterowców; obciążenia w locie statków powietrznych i zespołów, funkcjonowanie usterzeń i innych elementów statku powietrznego, wykorzystujących zjawiska aerodynamiki i aerostatyki;

7) bezpieczeństwo obsługi statku powietrznego: przeciwdziałanie zagrożeniom dla ludzi, obsługiwanego statku powietrznego lub jego zespołu i otoczenia ze strony procesu technologicznego, zastosowanych źródeł energii i zasilania, urządzeń i materiałów promieniotwórczych, wykorzystywanych innych materiałów, w tym paliw, zapobieganie pożarowi i eksplozji.

5.2.3.4. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada następujące umiejętności odpowiednie do rodzaju licencji lub uprawnienia:

1) wykorzystania instrukcji obsługowych oraz narzędzi i sprzętu kontrolno-pomiarowego odpowiednich dla typu w taki sposób, że może wykonać inspekcję lub kontrolę bez ominięcia jakiejkolwiek usterki;

2) identyfikacji i umiejscowienia podzespołów oraz ich demontażu, montażu i dopasowania, a następnie właściwej inspekcji prawidłowości tych czynności;

3) posługiwania się odpowiednimi narzędziami i urządzeniami kontrolno-pomiarowymi oraz obrotu technologicznego, narzędziami, materiałami, częściami i podzespołami zamiennymi w sposób wykluczający możliwość pozostawiania obcych przedmiotów na obsługiwanym statku powietrznym lub w jego zespole;

4) skutecznego utrzymywania właściwego poziomu porządku na stanowisku pracy oraz zachowania czystości;

5) zachowania odpowiednich środków ostrożności chroniących podzespoły i materiały podczas posługiwania się nimi;

6) zachowania wymagań bezpieczeństwa pracy i bezpieczeństwa przeciwpożarowego;

7) dbałości o zdatność statku powietrznego i bezpieczeństwo lotów, do których ma być on wykorzystany;

8) dokonania przeglądu po zakończeniu obsługi;

9) dokumentowania poszczególnych operacji przeglądu lub obsługi oraz wpisywania poświadczeń obsługi do dokumentów obsługi statku powietrznego.

5.2.3.4.a. Mechanicy obsługi statków powietrznych posiadający licencję Part-66 w kategorii/podkategorii B1 lub B2 mogą być zwolnieni z obowiązku odbycia szkolenia, o którym mowa w ust. 5.2.3.2., oraz z obowiązku przystąpienia do egzaminów, o których mowa w ust. 5.2.3.3. i ust. 5.2.3.4., w odniesieniu do właściwego dla danej kategorii/podkategorii rodzaju statku powietrznego i uprawnienia.

5.2.3.5. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że posiada następującą praktykę w obsłudze:

1) elementów (płatowca, zespołu napędowego, awioniki) samolotów albo śmigłowców, o których mowa w Załączniku II do rozporządzenia nr 216/2008/WE, oraz wiatrakowców o maksymalnej masie do startu nieprzekraczającej (MTOM) 5.700 kg, jeżeli ma być uprawniony do poświadczenia obsługi wykonywanej:

a) wyłącznie osobiście - 1 rok,

b) przez inne osoby pod jego nadzorem - 2 lata;

2) statku powietrznego jako całości: samolotu albo śmigłowca, o którym mowa w Załączniku II do rozporządzenia nr 216/2008/WE, oraz wiatrakowca o maksymalnej masie do startu nieprzekraczającej (MTOM) 5.700 kg - 4 lata w charakterze mechanika poświadczenia obsługi wszystkich elementów statku powietrznego, a jeżeli ukończył szkolenie teoretyczne i praktyczne w tym zakresie - 2 lata;

3) statku powietrznego jako całości: sterowca, balonu wolnego, szybowca i motoszybowca, jeżeli ma być uprawniony do poświadczenia obsługi wykonywanej:

a) wyłącznie osobiście - 2 lata,

b) przez inne osoby pod jego nadzorem - 4 lata.

5.2.3.5.1. Prezes Urzędu może zmniejszyć o 50 % wymaganie odnośnie do praktyki, określone w ust. 5.2.3.5 kandydatom, którzy posiadają wyższe wykształcenie techniczne lotnicze lub pokrewne, jednak praktyka wymagana nie może być mniejsza niż 1 rok.

5.2.3.6. Uprawnienia lotnicze wpisane do licencji. Do licencji mechanika poświadczenia obsługi musi być wpisane co najmniej jedno z następujących uprawnień lotniczych do poświadczenia obsługi:

1) elementów samolotów i śmigłowców, o których mowa w Załączniku II do rozporządzenia nr 216/2008/WE, oraz wiatrakowców o maksymalnej masie do startu nieprzekraczającej (MTOM) 5.700 kg, odrębnie dla:

a) płatowca,

b) zespołu napędowego (silniki: tłokowe, turbośmigłowe, turboodrzutowe),

c) awioniki;

2) statku powietrznego jako całości: samolotu albo śmigłowca, o których mowa w Załączniku II do rozporządzenia nr 216/2008/WE, oraz wiatrakowca o maksymalnej masie do startu nieprzekraczającej (MTOM) 5.700 kg;

3) statku powietrznego jako całości: sterowca, balonu wolnego, szybowca, motoszybowca.

5.2.3.6.1. Uprawnienie lotnicze mechanika poświadczenia obsługi statku powietrznego może być wydane:

1) po odbyciu i zaliczeniu przez kandydata szkolenia w ośrodku szkolenia wymienionym w ust. 5.2.3.2;

2) kandydatowi posiadającemu wymaganą praktykę na dane uprawnienie określoną w ust. 5.2.3.5;

3) kandydatowi, który wykazał podczas egzaminu, że posiada wymagane przez program szkolenia wiadomości i umiejętności.

5.2.3.6.2. Szkolenie lotnicze - specjalistyczne mechanika poświadczenia obsługi statku powietrznego, dotyczące typu statku powietrznego, w zakresie określonym w ust. 5.2.3.6, może być przeprowadzone wyłącznie w organizacji obsługi technicznej statków powietrznych albo w ośrodku szkolenia mechaników poświadczenia obsługi, określonych w § 11 ust. 2 rozporządzenia.

5.2.3.6.2.1. Potwierdzenia szkolenia specjalistycznego, o którym mowa w ust. 5.2.3.6, przedłużenie i wznowienie tych uprawnień jest wpisywane do osobistego dokumentu praktyki lotniczej mechanika poświadczenia obsługi przez organizacje obsługi technicznej albo ośrodki szkolenia mechaników poświadczenia obsługi.

5.2.3.6.3. Prezes Urzędu:

1) ogłasza w PEL wytyczne i instrukcje techniczne, dotyczące:

a) szkolenia lotniczego - specjalistycznego, dotyczącego typu statku powietrznego,

b) trybu potwierdzania szkolenia specjalistycznego oraz przedłużania i wznawiania ważności tych potwierdzeń, a także rejestracji tych czynności;

2) zatwierdza programy szkolenia specjalistycznego dotyczące typu statku powietrznego;

3) uznaje albo odmawia uznania, zawiesza lub cofa uznanie potwierdzeń szkolenia specjalistycznego wydanych za granicą, bez względu na to, do jakiego dokumentu zostały wpisane.

5.2.3.6.4. Każde z uprawnień wymienionych w ust. 5.3.3.6, z wyjątkiem uprawnienia wymienionego w tym ustępie w pkt 3, zostaje czasowo ograniczone do poświadczania obsługi wykonywanej wyłącznie osobiście, jeżeli posiadacz licencji:

1) nie posiada praktyki w wymiarze wymaganym do wydania uprawnienia bez ograniczenia;

2) nie ukończył 21 lat.

Ograniczenie zostaje zniesione, jeżeli posiadacz licencji spełni warunki na wydanie tego uprawnienia bez ograniczenia.

5.2.3.6.5. (uchylony).

5.2.3.7. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji mechanika jest uprawniony, w zakresie posiadanych uprawnień lotniczych oraz ograniczeń wpisanych do jego licencji, a także, jeżeli ma to zastosowanie w odniesieniu do typu wpisanego do jego osobistego dokumentu praktyki lotniczej mechanika obsługi, do:

1) wykonywania obsługi technicznej statku powietrznego;

2) poświadczania obsługi technicznej statku powietrznego wykonanej osobiście;

3) poświadczania obsługi technicznej statku powietrznego, wykonanej przez inną osobę pod jego nadzorem, albo prowadzenia szkolenia praktycznego w zakresie obsługi technicznej statków powietrznych lub jej poświadczania.

5.2.3.7.1. Ważność uprawnień lotniczych posiadacza licencji

Ważność każdego z uprawnień lotniczych wpisanych do licencji wynosi 24 miesiące i może być przedłużona, jeżeli w tym okresie jej posiadacz w ciągu 6 miesięcy wykonywał czynności, do których to uprawnienie upoważnia, albo zaliczył sprawdzian umiejętności w tym zakresie przy odpowiednim zastosowaniu § 16 ust. 4 rozporządzenia.

5.3. Licencja kontrolera ruchu lotniczego i praktykanta-kontrolera ruchu lotniczego oraz uprawnienia lotnicze i uzupełniające do nich wpisywane

5.3.1. Podstawowe wymagania do wydania licencji

5.3.1.1. Licencja kontrolera ruchu lotniczego może być wydana tylko wraz z co najmniej jednym uprawnieniem lotniczym, operacyjnym i, jeżeli dla tego uprawnienia jest to wymagane, z odpowiednim uprawnieniem uzupełniającym, posiadaczowi licencji praktykanta kontrolera ruchu lotniczego, który w okresie ważności tej licencji ukończył szkolenie praktyczne na operacyjnym stanowisku pracy wymaganym do tego uprawnienia lotniczego i uzupełniającego, a następnie zdał egzamin państwowy na to uprawnienie.

5.3.1.2. Licencja praktykanta-kontrolera ruchu lotniczego może być wydana kandydatowi, który ukończył szkolenie teoretyczne i praktyczne symulatorowe do licencji kontrolera ruchu lotniczego i co najmniej jednego uprawnienia lotniczego operacyjnego oraz zdał z wynikiem pozytywnym egzamin państwowy na licencję kontrolera ruchu lotniczego.

5.3.2. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć z wynikiem pozytywnym szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia, potwierdzone odpowiednimi świadectwami. Instrukcje określające tryb i metody szkolenia oraz programy szkolenia do licencji kontrolera ruchu lotniczego i wpisywanych do niej uprawnień operacyjnych i instruktorskich muszą być dostosowywane do aktualnych wymagań lub wytycznych ESARR-5 oraz innych dokumentów i podręczników wydawanych przez EUROCONTROL.

5.3.2.1. Ośrodek szkolenia musi upewnić się podczas prowadzenia rekrutacji, że kandydat ubiegający się o przyjęcie na szkolenie do licencji kontrolera ruchu lotniczego posiada znajomość języka angielskiego w mowie i piśmie na poziomie umożliwiającym zdobycie umiejętności wymaganych do pozytywnego zaliczenia szkolenia teoretycznego i praktycznego.

5.3.2.2. Wiadomości. Kandydat do licencji praktykanta-kontrolera ruchu lotniczego powinien podczas teoretycznego egzaminu państwowego wykazać się wiedzą w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo lotnicze: przepisy licencjonowania kontrolerów ruchu lotniczego, przepisy dotyczące podziału przestrzeni powietrznej, organów i służb ruchu lotniczego, zasady ruchu lotniczego, przepisy dotyczące procedur ruchu lotniczego oraz służb ruchu lotniczego, mające zastosowanie w ruchu lotniczym kontrolowanym, odpowiedzialność kontrolera ruchu lotniczego oraz dowódców statków powietrznych;

2) sprzęt kontroli ruchu lotniczego: rodzaje, przeznaczenie, podstawowe zasady działania, ograniczenia użytkowania, sprzętu i systemów łączności, w tym systemów rejestracji korespondencji, pomocy radionawigacyjnych, sprzętu radarowego kontroli ruchu lotniczego, sprzętu automatyzacji kontroli ruchu lotniczego, pomocy nawigacyjnych wizualnych;

3) lotnicza wiedza ogólna: podstawowe zasady lotu, statki powietrzne, ich podstawowe zespoły, ograniczenia operacyjne podstawowych kategorii statków powietrznych, zasady działania podstawowych przyrządów pilotażowo-nawigacyjnych oraz systemów kierowania lotem, ich możliwości operacyjne i możliwe skutki ich wadliwego działania dla ich uczestnictwa w ruchu lotniczym;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz o wpływie warunków pracy kontrolera ruchu lotniczego, w tym radarowego, na wydolność, krótkotrwałego i długotrwałego działania w deficycie czasu na możliwości popełnienia błędów - ich unikanie, wpływie stanów chorobowych, używania medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną, higiena życia i pracy, czynnik ludzki w lotnictwie;

5) język angielski i język polski w zastosowaniach lotniczych: terminologia lotnicza, terminologia odnosząca się do statków powietrznych na ziemi i w locie, procedur ruchu lotniczego i korespondencji, frazeologia radiotelefoniczna w zastosowaniach standardowych i niestandardowych, korespondencji naglącej i w niebezpieczeństwie, najczęściej występujące błędy w korespondencji między pilotami a kontrolerami, unikanie błędów i krytyczne podejście do depesz pilotów obarczonych błędami frazeologicznymi;

6) meteorologia: podstawowa wiedza o zjawiskach i czynnikach meteorologicznych, korzystanie z dokumentacji meteorologicznej i innych informacji o pogodzie przewidywanej i obserwowanej, zjawiska niebezpieczne dla lotu oraz zakłócające działanie urządzeń nawigacyjnych i łączności, określanie wysokości lotu;

7) nawigacja: kula ziemska i jej odwzorowanie na mapach; mapy lotnicze dla lotów w ruchu kontrolowanym - rodzaje i wykorzystywanie w kontroli ruchu lotniczego, radionawigacja przy wykorzystaniu różnych systemów nawigacyjnych, dokładność stosowanych systemów nawigacyjnych, w tym pomocy wizualnych, nawigacja radarowa, obliczenia nawigacyjne w zakresie niezbędnym w pracy kontrolera ruchu lotniczego;

8) procedury operacyjne: służby kontroli ruchu lotniczego oraz informacji powietrznej i alarmowej, frazeologia proceduralna (standardowa, niestandardowa oraz stosowana w sytuacjach szczególnych i stanach zagrożenia), wykorzystanie odpowiedniej dokumentacji lotniczej; praktyki związane z bezpieczeństwem ruchu lotniczego.

5.3.2.3. Umiejętności. Kandydat do licencji praktykanta-kontrolera ruchu lotniczego powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada umiejętności wykonania następujących czynności:

1) ocena zdatności stanowiska pracy oraz jego wyposażenia do kontroli ruchu lotniczego i łączności, przed przystąpieniem do wykonywania czynności kontrolera ruchu lotniczego oraz ocena bieżącej zdatności podczas wykonywania tych czynności, a także działań awaryjnych w razie wystąpienia usterek;

2) wykorzystywanie informacji lotniczej oraz instrukcji zawierających lokalne procedury służb ruchu lotniczego, dotyczące lotniska lub części przestrzeni powietrznej, w której będzie wykonywał czynności kontrolera ruchu lotniczego;

3) wykonywanie czynności kontrolera ruchu lotniczego przy zastosowaniu ustalonych procedur i instrukcji operacyjnych, w tym prowadzenie korespondencji radiotelefonicznej ze statkami powietrznymi z zastosowaniem frazeologii lotniczej w języku angielskim i polskim, bez wadliwego akcentu lub wad wymowy, które mogłyby zakłócić łączność radiową oraz właściwe współdziałanie z innymi pracownikami organu;

4) współdziałanie z innymi organami ruchu lotniczego w zakresie wykonywania czynności kontrolera ruchu lotniczego na swoim stanowisku operacyjnym oraz współdziałanie z innymi służbami wspomagającymi funkcjonowanie ruchu lotniczego, np. służbami utrzymania zdatności lotniska lub ratowniczymi;

5) właściwe wykorzystywanie sprzętu kontroli ruchu lotniczego, łączności, sterowanie wizualnymi pomocami nawigacyjnymi, bieżąca kontrola ich zdatności, wykrywanie usterek i postępowanie w razie ich wystąpienia;

6) właściwe postępowanie w sytuacjach normalnych, nietypowych, alarmowych i niebezpiecznych.

5.3.2.4. Łączne szkolenia do licencji i uprawnienia lotniczego

Szkolenie teoretyczne i praktyczne na symulatorze do licencji praktykanta-kontrolera ruchu lotniczego musi być prowadzone łącznie ze szkoleniem do co najmniej jednego z uprawnień lotniczych kontrolera ruchu lotniczego, wymienionych w ust. 5.3.3.1 pkt 1.

5.3.3. Uprawnienia wpisywane do licencji

5.3.3.1. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji praktykanta-kontrolera ruchu lotniczego, i ich ważność.

Do licencji praktykanta-kontrolera ruchu lotniczego mogą być wpisane następujące uprawnienia lotnicze-operacyjne (ratings):

1) ADV (Aerodrome Control Visual) - kontroli lotniska wizualnej;

2) ADI (Aerodrome Control Instrument) - kontroli lotniska instrumentalnej;

3) APP (Approach Control Procedura) - kontroli zbliżania proceduralnej;

4) APS (Approach Control Surveillance) - kontroli zbliżania radarowej;

5) ACP (Area Control Procedura) - kontroli obszaru proceduralnej;

6) ACS (Area Control Surveillance) - kontroli obszaru radarowej.

5.3.3.1.a. Ważność uprawnień lotniczych-operacyjnych praktykanta-kontrolera ruchu lotniczego wynosi 2 lata. Uprawnienia te upoważniają do uczestnictwa w szkoleniu praktycznym do tych uprawnień na operacyjnym stanowisku pracy kontrolera ruchu lotniczego.

5.3.3.2. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji kontrolera ruchu lotniczego, i ich ważność.

Do licencji kontrolera ruchu lotniczego mogą być wpisane następujące uprawnienia lotnicze:

1) operacyjne, wymienione w ust. 5.3.3.1.;

2) uzupełniające, odnoszące się do uprawnień wymienionych w pkt 1:

a) TWR (Tower Control) - kontroli lotniska,

b) GMC (Ground Movement Control) - kontroli ruchu naziemnego,

c) GMS (Ground Movement Surveillance) - nadzoru ruchu naziemnego,

d) AIR (Air Control) - kontroli startów i lądowań,

e) RAD (Radar) - kontroli za pomocą radaru,

f) SRA (Surveillance Radar Approach) - kontroli podejścia nadzorowanego za pomocą radaru,

g) PAR (Precision Approach Radar) - kontroli podejścia za pomocą radaru podejścia precyzyjnego,

h) ADS (Automatic Dependent Surveillance) - zarządzania ruchem lotniczym przy użyciu systemu,

i) TCL (Terminal Control) - kontroli rejonu kontrolowanego lotniska;

3) instruktorskie:

a) OJTI (On-the-Job Training Instructor) - instruktora szkolenia operacyjnego, które uprawniają do prowadzenia szkolenia kandydatów do uprawnień lotniczych-operacyjnych i uzupełniających wymienionych w pkt 1 i 2,

b) OSTI (On-the-Simulator Training Instructor) - specjalne instruktora symulatorowego po spełnieniu wymagań określonych w ust. 6.1.2., 6.2.1. oraz 6.2.5.1.

5.3.3.2.1. Ważność uprawnień lotniczych kontrolera ruchu lotniczego, o których mowa w ust. 5.3.3.2., jest uzależniona od odbycia, przynajmniej raz na 3 lata, szkolenia uzupełniającego składającego się z części teoretycznej i praktycznej z uwzględnieniem symulacji, mającego na celu utrzymanie umiejętności kontrolera ruchu lotniczego, kursu prowadzonego dla przypomnienia zdobytych wiadomości, szkolenia na wypadek awarii oraz w uzasadnionych przypadkach szkolenia językowego.

5.3.3.2.2. Ważność uprawnień lotniczych kontrolera ruchu lotniczego, o których mowa w ust. 5.3.3.2. pkt 1 i 2, wynosi wstępnie 2 lata i może być przedłużona na następne 2 lata, jednak nie wcześniej niż na 3 miesiące przed upływem tej ważności, na podstawie przeprowadzonego przez egzaminatora państwowego sprawdzianu umiejętności teoretycznych i praktycznych na stanowisku operacyjnym oraz na symulatorze - w zakresie sytuacji niebezpiecznych, awaryjnych i kryzysowych.

5.3.3.2.3. Ważność uprawnień lotniczych instruktorskich, o których mowa w ust. 5.3.3.2. pkt 3, wynosi 3 lata i może być przedłużona na podstawie sprawdzianu umiejętności przeprowadzonego przez egzaminatora państwowego.

5.3.3.2.4. W przypadku przerwy w wykonywaniu czynności kontrolera ruchu lotniczego lub uprawnień lotniczych wymienionych w ust. 5.3.3.2., trwającej dłużej niż 6 miesięcy, ponowne dopuszczenie do ich wykonywania może nastąpić po zaliczeniu sprawdzianu umiejętności przed instruktorem - kontrolerem ruchu lotniczego OJTI o uprawnieniach określonych w ust. 5.3.6.5.

5.3.4. Uprawnienia posiadacza licencji

5.3.4.1. Posiadacz licencji kontrolera ruchu lotniczego jest uprawniony do wykonywania czynności kontrolera ruchu lotniczego w zakresie wynikającym z ważnych uprawnień lotniczych wpisanych do jego licencji i ewentualnych ograniczeń.

5.3.4.2. Posiadacz licencji praktykanta-kontrolera ruchu lotniczego jest uprawniony do uczestnictwa w praktycznym szkoleniu na operacyjnym stanowisku pracy w okresie ważności jego licencji, w zakresie wpisanych do niej uprawnień lotniczych operacyjnych.

5.3.5. Warunki wydawania uprawnień lotniczych - operacyjnych, wpisywanych do licencji kontrolera ruchu lotniczego

5.3.5.1. Uprawnienia lotnicze - operacyjne, wymienione w ust. 5.3.3.2, są wydawane i wpisywane do licencji w odniesieniu odpowiednio do konkretnego lotniska albo konkretnej części - sektora przestrzeni powietrznej, zgodnie z jej podziałem, dokonanym na podstawie zasad określonych w przepisach wydanych na podstawie ustawy - Prawo lotnicze, art. 121 ust. 3 i publikowanym w Zbiorze Informacji Lotniczych - Polska. W przypadku dokonania zmian w podziale przestrzeni powietrznej uprawnienia lotnicze kontrolerów dotyczące nowego podziału przestrzeni będą wydawane po zaliczeniu szkolenia w zakresie tych zmian, w ośrodku szkolenia lotniczego. Uprawnienie lotnicze-operacyjne dla kontroli obszaru wydawane jest łącznie na wszystkie sektory bez względu na ich konfigurację, pod warunkiem że system pracy zapewnia pełnienie służby kontroli obszaru w jednej lokalizacji.

5.3.5.2. Przy pierwszym wydaniu licencji kontrolera ruchu lotniczego wydawane są i wpisywane do niej uprawnienia, w zakresie których prowadzone było szkolenie do licencji.

5.3.5.3. Następne uprawnienia mogą być wydane kontrolerowi ruchu lotniczego po odbyciu i zaliczeniu szkolenia teoretycznego oraz praktycznego w ośrodku szkolenia lotniczego, prowadzonego na symulatorze i na stanowisku operacyjnym, którego dotyczy uprawnienie, potwierdzonego odpowiednimi świadectwami.

5.3.5.3.1. W przypadku utworzenia nowego lotniska kontrolowanego i wyznaczenia związanych z nim części przestrzeni kontrolowanej lub dokonania zmian w podziale obszaru kontrolowanego, szkolenie do odpowiednich uprawnień operacyjnych i uzupełniających, dotyczących tych lotnisk i tych nowo utworzonych części przestrzeni powietrznej kontrolowanej, jest prowadzone zgodnie ze specjalnym programem szkolenia, w którym dopuszcza się praktyczne szkolenie kandydatów do tego uprawnienia bez nadzoru instruktora OJTI, posiadającego uprawnienie odnoszące się do tych nowo utworzonych lotnisk i części przestrzeni powietrznych, z wykorzystaniem symulatora kontroli ruchu lotniczego, oraz skrócenie okresów szkolenia kandydatów o odpowiednim doświadczeniu w stosunku do wymagań określonych w ust 5.3.5.7.

5.3.5.4. Wiadomości. Kandydat powinien podczas teoretycznego egzaminu państwowego wykazać, że posiada wiadomości w następującym zakresie:

1) struktura przestrzeni powietrznej, a w przypadku szkolenia do uprawnienia lotniczego kontroli lotniska, również charakterystyka lotniska, jego instrukcja użytkowania, służby pomocnicze i system łączności;

2) stosowane przepisy, procedury i źródła informacji;

3) zasady i procedury współdziałania z organami ruchu lotniczego sąsiadujących przestrzeni powietrznych lub lotnisk;

4) naziemne urządzenia nawigacyjne;

5) sprzęt kontroli ruchu lotniczego jego charakterystyki operacyjne i wykorzystywanie;

6) teren, jego rzeźba, pokrycie, w tym przeszkody lotnicze i punkty orientacyjne;

7) charakterystyka ruchu lotniczego a w przypadku szkolenia w zakresie kontroli zbliżania i obszaru, również strumienia ruchu lotniczego;

8) cechy klimatologiczne i charakterystyczne zjawiska pogodowe;

9) plany awaryjne, poszukiwań i ratownictwa;

10) inne lokalne właściwości wykonywania czynności kontrolera ruchu lotniczego.

5.3.5.5. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada nabyte podczas szkolenia prowadzonego w dwóch fazach: szkolenie na symulatorze i na stanowisku operacyjnym kontrolera ruchu lotniczego umiejętności wymienione w ust. 5.3.2.3, odnoszące się do uprawnienia lotniczego kontroli, o które się ubiega.

5.3.5.6. Jeżeli do obowiązków kontrolera ruchu lotniczego na danym stanowisku pracy należy wykonywanie obserwacji meteorologicznych, wówczas w jego szkoleniu teoretycznym i praktycznym należy uwzględnić aktualne wymagania Światowej Organizacji Meteorologicznej dla personelu dokonującego obserwacji meteorologicznych, odnoszące się do kontrolerów ruchu lotniczego, wykonujących tę służbę.

5.3.5.7. Minimalne czasy szkolenia praktycznego na symulatorze i na stanowisku operacyjnym muszą być określone w programach szkolenia na każdy rodzaj uprawnienia lotniczego kontroli. Jeżeli program nie przewiduje szkolenia symulatorowego albo szkolenie to nie zostało przeprowadzone, czasy szkolenia lub liczby praktycznych ćwiczeń na stanowisku pracy nie mogą być mniejsze niż:

1) 90 godzin albo okres 1 miesiąca, na uprawnienie lotnicze kontroli lotniska; w zależności od tego, który z tych wymiarów czasowych oznacza dłuższy rzeczywisty czas szkolenia;

2) 180 godzin albo okres 3 miesięcy, na uprawnienia lotnicze kontroli:

a) zbliżania,

b) obszaru,

c) obszaru radarowej,

w zależności od tego, który z tych wymiarów czasowych oznacza dłuższy rzeczywisty czas szkolenia;

3) 180 godzin albo okres 3 miesięcy na uprawnienia lotnicze kontroli radarowej zbliżania, w zależności od tego, który z tych wymiarów czasowych oznacza dłuższy rzeczywisty czas szkolenia, oraz co najmniej 25 podejść statku powietrznego przy jego wektorowaniu przy zastosowaniu wskaźnika radarowego pozycji w płaszczyźnie poziomej;

4) 200 kontroli radarowych podejścia precyzyjnego statku powietrznego na uprawnienie kontroli radaru precyzyjnego podejścia, w przypadku szkolenia dotyczącego nowego stanowiska operacyjnego - 50.

5.3.5.7.1. W przypadku zastosowania szkolenia symulatorowego w szkoleniu do uprawnienia kontroli radaru precyzyjnego podejścia, liczba kontroli radarowych precyzyjnego podejścia przeprowadzonych na rzeczywistym stanowisku pracy nie może być mniejsza niż 100.

5.3.5.7.2. W przypadku szkolenia wyłącznie na nowym stanowisku pracy zakresy szkolenia praktycznego na symulatorze i na stanowisku pracy mogą być w zatwierdzonym programie szkolenia zmniejszone odpowiednio do posiadanej dotychczasowej praktyki kontrolera ruchu lotniczego na analogicznych stanowiskach pracy.

5.3.6. Warunki wydania uprawnienia lotniczego instruktora-kontrolera ruchu lotniczego

5.3.6.1. Wymagania wstępne

Kandydat powinien posiadać licencję kontrolera ruchu lotniczego z wpisanym co najmniej jednym uprawnieniem lotniczym-operacyjnym i uzupełniającym oraz wykazać, że:

a) na stanowisku, na którym będzie instruktorem, wykonywał czynności kontrolera ruchu lotniczego przez okres co najmniej 2 lat,

b) posiada minimum 6 miesięcy praktyki na stanowisku i w sektorze, na jakim będzie instruktorem.

5.3.6.2. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć i zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia lotniczego, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

5.3.6.3. Wiadomości. Kandydat powinien podczas teoretycznego egzaminu państwowego wykazać, że posiada wiedzę w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo lotnicze: przepisy dotyczące licencjonowania kontrolerów ruchu lotniczego oraz przepisy instrukcji szkolenia ośrodka szkolenia kontrolerów ruchu lotniczego i informatorów służby informacji powietrznej, w tym odnoszące się do obowiązków i odpowiedzialności instruktorów-kontrolerów ruchu lotniczego podczas prowadzenia szkolenia na stanowisku pracy;

2) człowiek - możliwości i ograniczenia: zasady higieny lotniczej w szkoleniu lotniczym, rozpoznawanie osób będących pod wpływem środków ograniczających sprawność fizyczną lub psychiczną, procesy psychiczne, psychomotoryka, psychologiczne właściwości poszczególnych rodzajów czynności kontrolera, psychologia uczenia się (zdobywanie wiedzy i umiejętności), racjonalizacja szkolenia lotniczego z punktu widzenia psychologii, czynnik ludzki w lotnictwie;

3) pedagogika - podstawy: pojęcia, wychowanie, nauczanie, metody i ich dostosowanie do wieku i innych cech szkolących się, podstawowe zasady dydaktyki i ich zastosowanie w szkoleniu lotniczym, różnice w nauczaniu i uczeniu się wiadomości i umiejętności, rola i pozycja instruktora w szkoleniu lotniczym;

4) urządzenia treningowe stosowane w nauczaniu kontroli ruchu lotniczego: rodzaje i ich charakterystyki, możliwości programowe i dydaktyczne, usterki w działaniu i objawy ich występowania, zasady zachowania bezpieczeństwa podczas użytkowania;

5) metodyka i organizacja szkolenia kandydatów na kontrolerów ruchu lotniczego i kontrolerów ruchu lotniczego: cykl szkolenia, szkolenie teoretyczne, czynności kontrolera ruchu lotniczego podczas pełnienia służb ruchu lotniczego, szkolenie praktyczne na symulatorze i na stanowisku pracy, błędy kontrolerów ruchu lotniczego, niedopuszczanie do błędów zagrażających bezpieczeństwu lub płynności ruchu lotniczego, właściwe reagowanie na błędy szkolonych, organizacja procesu szkolenia, kształtowanie postaw i dyscypliny lotniczej, szczegółowe zasady i metody szkolenia w różnych zakresach kontroli ruchu lotniczego, ocena postępów i wyników szkolenia, kryteria zaliczeniowe.

5.3.6.3.1. W przypadku szkolenia instruktora kontrolera ruchu lotniczego OJTI do kolejnego uprawnienia instruktora szkolenia operacyjnego tematyka szkolenia teoretycznego w przedmiotach wymienionych w ust. 5.3.6.3 pkt 4 i 5 powinna być ograniczona do zakresu wymaganego dla danego uprawnienia operacyjnego, którego ma dotyczyć uprawnienie OJTI, a pozostałe przedmioty pomija się. Dotyczy to również państwowego egzaminu teoretycznego.

5.3.6.4. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada umiejętności:

1) szkolenia symulatorowego, w tym określanie zadań do wykonania przez szkolonego, stosownie do jego zaawansowania, instruktażu przed ćwiczeniem, w jego trakcie i po zakończeniu ćwiczenia, oceny postępów i wyników;

2) szkolenia na stanowisku pracy, w tym niedopuszczania do błędów zagrażających bezpieczeństwu i płynności ruchu lotniczego, właściwego korygowania skutków błędów popełnianych przez szkolonego, omawiania ze szkolonym jego postępów, oceny postępów i wyników szkolenia.

5.3.6.5. Uprawnienia. Posiadacz ważnego uprawnienia instruktora-kontrolera ruchu lotniczego OJTI uprawniony jest do prowadzenia szkolenia praktycznego kandydatów na kontrolerów ruchu lotniczego i kontrolerów ruchu lotniczego:

1) na symulatorze;

2) na stanowisku pracy w zakresie wpisanych do swojej licencji ważnych uprawnień lotniczych operacyjnych.

5.4. Licencja dyspozytora lotniczego

5.4.1. Wiadomości i umiejętności

5.4.1.1. Kandydat powinien podczas egzaminu na licencję wykazać, że posiada znajomość języka angielskiego w stopniu umożliwiającym rozumienie pisanych tekstów angielskich dotyczących informacji operacyjnych o statkach powietrznych, operacji lotniczych, informacji lotniczej, łącznie z mapami lotniczymi i rozumienie potocznej mowy w tym języku oraz mówienie w tym języku bez wad wymowy, akcentu i błędów, które mogłyby utrudniać korespondencję radiotelefoniczną, w zakresie niezbędnym dla wykonywania czynności dyspozytora lotniczego.

5.4.1.2. Wiadomości. Kandydat powinien podczas teoretycznego egzaminu państwowego wykazać, że posiada wiadomości w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo lotnicze: przepisy licencjonowania dyspozytorów lotniczych, przepisy dotyczące organów i służb ruchu lotniczego, zasady ruchu lotniczego, procedury służb ruchu lotniczego stosowane w ruchu lotniczym kontrolowanym, szczególnie przepisy o lotach według wskazań przyrządów;

2) ogólna wiedza o statku powietrznym: zasady działania zespołów napędowych, przyrządów i systemów, ich ograniczenia operacyjne, wykaz minimalnego wyposażenia;

3) osiągi i planowanie lotu: masa i wyważenie, wpływ masy i wyważenia na osiągi i właściwości statku powietrznego; operacyjny plan lotu, w tym zużycie paliwa, jego zapasu, zasięgu i czasów lotu, wybór lotnisk zapasowych, kierowanie lotem po trasie przelotu, operacje o zwiększonym zasięgu, przygotowanie i wypełnianie planu lotu dla służb ruchu lotniczego, planowanie operacji z zastosowaniem komputera;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz o wpływie warunków pracy dyspozytora lotniczego na możliwość popełniania błędów, o wpływie stanów chorobowych, używania medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną, higiena życia i pracy, czynnik ludzki w lotnictwie;

5) meteorologia: ruch układów ciśnienia atmosferycznego, struktura i przemieszczanie się frontów mas powietrza, właściwości mas powietrza, pochodzenie i rozwój zjawisk pogodowych, ich właściwości i znaczenie dla warunków startu, przelotu i lądowania, interpretacja i wykorzystanie informacji meteorologicznych, map pogodowych, prognoz i ostrzeżeń, skróty i kody stosowane w informacjach meteorologicznych, procedury pozyskiwania informacji pogodowych;

6) nawigacja: zasady nawigacji lotniczej, obliczenia nawigacyjne dla przelotów, szczególnie wykonywanych według wskazań przyrządów;

7) procedury operacyjne: wykorzystanie dokumentacji lotniczej, operacyjnej i nawigacyjnej, procedury operacyjne dotyczące przewozu ładunków i materiałów niebezpiecznych, procedury badania wypadków i incydentów lotniczych, postępowanie w razie sytuacji awaryjnych, postępowanie w razie działań bezprawnych, sabotażu i aktów terroru na statku powietrznym;

8) zasady lotu: podstawowe zasady aerodynamiki i aerostatyki oraz mechaniki lotu samolotów, śmigłowców i sterowców;

9) łączność: sprzęt łączności wykorzystywany w pracy dyspozytora lotniczego, procedury i frazeologia łączności ze statkiem powietrznym oraz stacjami i służbami naziemnymi.

5.4.1.3. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada następujące umiejętności:

1) wykonanie dokładnej i prawidłowej analizy pogodowej na podstawie informacji meteorologicznych o pogodzie przewidywanej i rzeczywistej i map pogody oraz sporządzanie na tej podstawie wartościowej pod względem operacyjnym informacji o pogodzie na trasie przelotu, w jej sąsiedztwie i w rejonach lotnisk zapasowych, przewidywanie tendencji do zmian pogody dla trasy przelotu, lotniska docelowego i zapasowych, z uwzględnieniem wymagań przewozu lotniczego;

2) określanie optymalnych tras lotu dla odcinków przelotu i sporządzanie ręcznych lub komputerowych operacyjnych planów lotu i planów lotu na potrzeby służb ruchu lotniczego;

3) sprawowanie operacyjnego nadzoru nad lotem i zapewnienie pomocy dowódcy statku powietrznego w niekorzystnych warunkach pogodowych i nawigacyjnych stosownie do przyjętych procedur.

5.4.2. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że posiada następującą praktykę lotniczą wymienioną poniżej w pkt 1 albo 2 oraz w pkt 3:

1) w okresie 3 lat bezpośrednio poprzedzających ubieganie się o wydanie licencji wykonywał w ciągu 2 lat w przewozie lotniczym czynności na następujących stanowiskach:

a) członek załogi lotniczej statku powietrznego w transporcie lotniczym lub

b) meteorolog w organizacji wysyłającej statki powietrzne w transporcie lotniczym, lub

c) kontroler ruchu lotniczego, lub

d) inspektor nadzoru technicznego nad dyspozytorami lotniczymi;

w razie wykonywania przez kandydata czynności na kilku stanowiskach wyżej wymienionych, do wymaganej praktyki może być zaliczony okres wykonywania czynności na każdym z tych stanowisk nie krótszy niż jeden rok;

2) w okresie 2 lat bezpośrednio poprzedzających ubieganie się o wydanie licencji wykonywał czynności asystenta dyspozytora lotniczego co najmniej w ciągu jednego roku;

3) odbył w ciągu 2 lat od zaliczenia egzaminu praktycznego na licencję dyspozytora lotniczego jednoroczną praktykę w czynnościach dyspozytora lotniczego u przewoźnika lotniczego pod nadzorem upoważnionego dyspozytora lotniczego, aprobowanego przez Prezesa Urzędu.

5.4.2.1. Praktyka określona w ust. 5.4.2 pkt 1 albo 2 nie jest wymagana, jeżeli kandydat ukończył odpowiednie szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku przeszkalania pilotów licencjonowanych na uprawnienia na typ statku powietrznego oraz szkolenia dyspozytorów lotniczych, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

5.4.3. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji jest uprawniony do wykonywania czynności w zakresie sprawowania nadzoru operacyjnego w rozumieniu przepisów wydanych na podstawie ustawy - Prawo lotnicze, art. 159, ust. 1 i 2 oraz przepisów aneksu 6 i JAR-OPS.

5.4.4.1. Prezes Urzędu wpisuje do licencji dyspozytora lotniczego ograniczenie do posługiwania się wyłącznie językiem polskim w prowadzeniu korespondencji radiotelefonicznej i przy wykonywaniu innych czynności dyspozytora lotniczego, jeżeli podczas egzaminu na licencję nie wykazał się odpowiednią do wymagań umiejętnością posługiwania się językiem angielskim.

5.4.5. Licencję wydaje się na 5 lat. Przedłużenia ważności uprawnień lotniczych dokonuje się w drodze sprawdzenia umiejętności przy odpowiednim zastosowaniu przepisu § 16 ust. 1-5 rozporządzenia. Zaliczenie sprawdzenia jest warunkiem ponownego wydania licencji.

5.5. Licencja informatora służby informacji lotniczej i uprawnienia lotnicze do niej wpisywane

5.5.1. Szkolenie lotnicze. Kandydat powinien ukończyć i zaliczyć szkolenie teoretyczne i praktyczne w ośrodku szkolenia kontrolerów ruchu lotniczego i informatorów służby informacji powietrznej, potwierdzone odpowiednimi świadectwami.

5.5.1.1. Kandydat ubiegający się o przyjęcie na szkolenie do licencji informatora służby informacji musi wykazać się przed egzaminatorem ośrodka szkolenia lotniczego, w którym będzie prowadzone szkolenie, że posiada znajomość języka angielskiego na poziomie podstawowym w stopniu umożliwiającym rozumienie pisanych tekstów angielskich i potocznej mowy w tym języku oraz mówienia w tym języku bez wad wymowy, akcentu i błędów, które mogłyby utrudniać korespondencję radiotelefoniczną.

5.5.1.2. Wiadomości. Kandydat powinien podczas teoretycznego egzaminu państwowego wykazać, że posiada wiadomości w zakresie następujących przedmiotów:

1) prawo lotnicze: przepisy licencjonowania informatorów służby informacji lotniczej, ogólne przepisy dotyczące organów i służb ruchu lotniczego oraz szczegółowe dotyczące ośrodka informacji powietrznej, służby informacji powietrznej i alarmowej, zasady ruchu lotniczego niekontrolowanego oraz służby ruchu lotniczego, które w nim mogą być pełnione;

2) sprzęt informacji powietrznej: rodzaje, przeznaczenie, podstawowe zasady działania, sprzęt i systemy łączności, w tym systemy rejestracji korespondencji, sprzęt automatycznego rozgłaszania informacji powietrznej, sygnały optyczne stosowane w ruchu lotniczym lotniskowym;

3) lotnicza wiedza ogólna: podstawowe zasady lotu, statki powietrzne, ich podstawowe zespoły, ograniczenia operacyjne podstawowych kategorii statków powietrznych, działanie podstawowych przyrządów pilotażowo-nawigacyjnych;

4) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka oraz o wpływie warunków pracy informatora służby informacji powietrznej na wydolność i możliwości popełniania błędów, wpływie stanów chorobowych, używania medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną, higiena życia i pracy, ogólna wiedza o czynniku ludzkim w lotnictwie;

5) język angielski i język polski w zastosowaniach lotniczych: podstawowa terminologia lotnicza, terminologia odnosząca się do statków powietrznych na ziemi i w locie, informacji powietrznej i korespondencji, frazeologia radiotelefoniczna w zastosowaniach do informacji powietrznej, korespondencji naglącej i w niebezpieczeństwie, najczęściej występujące błędy frazeologiczne w korespondencji, unikanie błędów;

6) meteorologia: podstawowa wiedza o zjawiskach i czynnikach meteorologicznych, korzystanie z dokumentacji meteorologicznej i innych informacji o pogodzie przewidywanej i obserwowanej, zjawiska niebezpieczne dla lotu oraz zakłócające działanie urządzeń nawigacyjnych i łączności, pionowy i poziomy rozkład ciśnienia atmosferycznego a nastawy i wskazania wysokościomierza;

7) nawigacja: kula ziemska i jej odwzorowanie na mapach zbioru informacji lotniczych, podstawowe pojęcia nawigacji lotniczej;

8) procedury operacyjne: organizacja przestrzeni powietrznej, organy ruchu lotniczego, które w niej działają, oraz służby, jakie pełnią, procedury służb informacji powietrznej i alarmowej, procedury radiotelefoniczne, mające zastosowanie w sytuacjach normalnych i nadzwyczajnych, współdziałanie organów służby informacji powietrznej z innymi organami ruchu lotniczego;

9) procedura i frazeologia informacji powietrznej oraz korespondencji naglącej i w niebezpieczeństwie w języku angielskim i języku polskim.

5.5.1.3. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada umiejętności:

1) oceny zdatności stanowiska operacyjnego oraz jego wyposażenia do pełnienia służby informacji powietrznej, w tym radiostacji lotniczej oraz łączności z innymi organami ruchu lotniczego i służbą meteorologiczną, przed przystąpieniem do wykonywania czynności informatora służby informacji powietrznej i bieżącej podczas wykonywania tych czynności, a także działań awaryjnych w razie wystąpienia usterek;

2) pozyskiwania danych wchodzących w skład informacji powietrznych, dotyczących ruchu lotniczego i pogody, redagowania depesz informacji powietrznej uwzględniających lokalne procedury ruchu lotniczego, dotyczące lotniska lub części przestrzeni powietrznej, w której będzie wykonywał czynności informatora służby informacji;

3) wykonywania czynności informatora służby informacji powietrznej, przy zastosowaniu ustalonych procedur i instrukcji operacyjnych;

4) współdziałania z ośrodkiem informacji powietrznej i z innymi organami ruchu w zakresie wykonywania czynności informatora służby informacji powietrznej na swoim stanowisku operacyjnym oraz współdziałania z innymi służbami wspomagającymi funkcjonowanie ruchu lotniczego, np. służbami utrzymania zdatności lotniska lub ratowniczymi;

5) współdziałania ze służbami kontroli ruchu lotniczego w zakresie wymiany informacji powietrznej, przekazywania zezwoleń kontroli i innych ważnych informacji lotniczych;

6) współdziałania z załogami statków powietrznych podczas wykonywania ich obowiązków na ziemi: przyjmowanie planów lotów i przekazywanie ich pod właściwym adresem, udostępnianie publikacji informacji lotniczej, dostarczanie informacji pogodowych niezbędnych do planowania lotu i innych;

7) właściwego posługiwania się sprzętem łączności, posługiwania się wizualnymi pomocami nawigacyjnymi i wyposażeniem sygnalizacji wzrokowej, umiejętność bieżącej kontroli ich zdatności, wykrywania usterek i postępowania w razie ich wystąpienia.

5.5.1.4. Szkolenie teoretyczne i praktyczne do licencji informatora służby informacji powietrznej musi być prowadzone łącznie ze szkoleniem do co najmniej jednego z uprawnień lotniczych, wymienionych w ust. 5.5.3 pkt 1-2.

5.5.2. Praktyka. Kandydat powinien wykazać, że w trakcie szkolenia lotniczego do licencji odbył praktykę w wykonywaniu informatora służby informacji powietrznej:

1) wymaganą co najmniej dla jednego z uprawnień lotniczych, do którego prowadzone jest szkolenie zgodnie z wymaganiami ust. 5.5.3;

2) jeżeli szkolenie jest prowadzone równocześnie do dwóch z uprawnień lotniczych, wówczas odpowiednie wymagania odnośnie do praktyki, muszą być zgodne z ustaleniami w tej sprawie instrukcji szkolenia albo programu szkolenia i nie mogą być mniejsze niż dotyczące uprawnienia lotniczego, do którego wymagana jest większa praktyka.

5.5.3. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji. Do licencji informatora służby informacji powietrznej mogą być wpisane następujące uprawnienia lotnicze:

1) lotniskowej służby informacji powietrznej (AFIS - Aerodrome Flight Information Service) konkretnego lotniska niekontrolowanego;

2) obszarowej służby informacji powietrznej (FIS - Flight Information Service) w konkretnym rejonie informacji powietrznej i w konkretnym jego sektorze;

3) radarowej obszarowej służby informacji powietrznej (RIS - Radar Information Service).

5.5.3.1. Ważność każdego z uprawnień lotniczych informatora służby informacji powietrznej wynosi 3 lata i może być przedłużona na podstawie sprawdzianu umiejętności przeprowadzonego przez egzaminatora państwowego.

5.5.3.2. W przypadku przerwy dłuższej niż 12 miesięcy w wykonywaniu czynności informatora służby informacji powietrznej, wynikających z każdego z uprawnień wymienionych w ust. 5.5.3.1, ponowne dopuszczenie do ich wykonywania może nastąpić po zaliczeniu sprawdzianu umiejętności przed egzaminatorem państwowym.

5.5.4. Uprawnienia posiadacza licencji. Posiadacz licencji jest uprawniony do wykonywania czynności informatora służby informacji powietrznej w zakresie wynikającym z ważnych uprawnień lotniczych wpisanych do jego licencji i ewentualnych ograniczeń.

5.5.4.1. Prezes Urzędu wpisuje do licencji informatora służby informacji powietrznej ograniczenie do posługiwania się wyłącznie językiem polskim w prowadzeniu korespondencji radiotelefonicznej i przy wykonywaniu czynności informatora, jeżeli podczas egzaminu na licencję nie wykazał się odpowiednią do wymagań umiejętnością posługiwania się językiem angielskim.

5.5.4.2. Do licencji informatora służby informacji powietrznej z ograniczeniem wymienionym w ust. 5.5.4.1 nie mogą być wpisane uprawnienia lotnicze wymienione w ust. 5.5.3:

1) pkt 1, dotyczące lotniska niekontrolowanego, na którym dopuszczony jest ruch lotniczy międzynarodowy;

2) pkt 2 i 3.

5.5.5. Warunki wydawania uprawnień lotniczych, wpisywanych do licencji informatora służby informacji powietrznej

5.5.5.1. Uprawnienia lotnicze, wymienione w ust. 5.5.3 są wydawane i wpisywane do licencji w odniesieniu odpowiednio do konkretnego lotniska niekontrolowanego i jego strefy informacji powietrznej albo w odniesieniu do konkretnego regionu informacji powietrznej i konkretnego jego sektora, zgodnie z podziałem polskiej przestrzeni powietrznej, dokonanym zgodnie z zasadami określonymi w przepisach wydanych na podstawie ustawy - Prawo lotnicze, art. 121 ust. 3 i publikowanym w Zbiorze Informacji Lotniczych - Polska. W przypadku dokonania zmian w podziale przestrzeni powietrznej - uprawnienia lotnicze do informacji powietrznej dotyczące tych nowych sektorów będą wydawane po zaliczeniu odpowiedniego szkolenia w ośrodku szkolenia lotniczego, w zakresie wprowadzonych zmian.

5.5.5.2. Przy pierwszym wydaniu licencji informatora informacji służby informacji powietrznej jest wydawane i wpisane do niej każde uprawnienie, w zakresie którego prowadzone było szkolenie do licencji.

5.5.5.3. Następne uprawnienie może być wydane informatorowi służby informacji powietrznej po odbyciu i zaliczeniu szkolenia teoretycznego oraz praktycznego prowadzonego w ośrodku szkolenia lotniczego i na stanowisku operacyjnym, którego dotyczy uprawnienie, potwierdzonego odpowiednim świadectwem.

5.5.5.4. Wiadomości. Kandydat powinien podczas teoretycznego egzaminu państwowego wykazać, że posiada wiadomości w następującym zakresie:

1) granice sektora rejonu informacji powietrznej, a jeżeli uprawnienie dotyczy lotniska niekontrolowanego, granice i struktura jego strefy informacji powietrznej oraz charakterystyka lotniska, jego instrukcja użytkowania, służby pomocnicze i system łączności;

2) stosowane przepisy, procedury i źródła informacji powietrznej oraz lotniczej;

3) zasady i procedury współdziałania z ośrodkiem informacji powietrznej, z organami ruchu lotniczego sąsiadujących przestrzeni powietrznych lub lotnisk;

4) naziemne urządzenia nawigacyjne, w tym wizualne, oraz w przypadku uprawnienia dotyczącego lotniska niekontrolowanego wyposażenie sygnalizacji wzrokowej i posługiwanie się nim;

5) sprzęt łączności, jego charakterystyki i możliwości operacyjne;

6) teren, jego rzeźba, pokrycie, w tym przeszkody lotnicze i punkty orientacyjne;

7) charakterystyka ruchu lotniczego:

8) cechy klimatologiczne i charakterystyczne zjawiska pogodowe;

9) plany awaryjne, poszukiwań i ratownictwa;

10) inne lokalne właściwości wykonywania czynności kontrolera ruchu lotniczego.

5.5.5.5. Umiejętności. Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada umiejętności wymienione w ust. 5.5.1.3, odnoszące się do uprawnienia lotniczego informacji powietrznej, o które ubiega się.

5.5.5.6. Minimalne czasy szkolenia praktycznego na stanowisku operacyjnym muszą być określone w programach szkolenia na każdy rodzaj uprawnienia lotniczego informacji powietrznej. Muszą one uwzględniać stopień skomplikowania i trudności pełnienia służby na danym stanowisku pracy oraz dotychczasowe kwalifikacje informatora służby informacji powietrznej.

5.5.5.7. Szkolenie praktyczne kandydata do uprawnienia lotniczego informacji powietrznej na stanowisku operacyjnym musi być prowadzone przez informatora służby informacji powietrznej, posiadającego ważne uprawnienie lotnicze dotyczące tego stanowiska pracy oraz spełniającego wymagania określone w instrukcji szkolenia ośrodka szkolenia kontrolerów ruchu lotniczego i informatorów służby informacji powietrznej, który to szkolenie prowadzi.

5.6. Licencja operatora tankowania statków powietrznych i uprawnienia lotnicze do niej wpisywane

5.6.1. Wymagania dotyczące ośrodka szkolenia operatorów tankowania statków powietrznych

Szkolenie lotnicze do licencji operatora tankowania statków powietrznych może być prowadzone w:

1) certyfikowanym na dany rodzaj i zakres szkolenia ośrodku szkolenia operatorów tankowania statków powietrznych;

2) certyfikowanej organizacji obsługi technicznej statków powietrznych, która uzyskała dodatkowy certyfikat na szkolenie operatora statków powietrznych na dany rodzaj i zakres szkolenia.

5.6.2. Wiadomości.

Kandydat powinien podczas teoretycznego egzaminu państwowego wykazać, że posiada wiadomości w zakresie następujących przedmiotów na poziomie oraz w zakresie niezbędnym dla licencji:

1) prawo lotnicze: prawo lotnicze międzynarodowe i krajowe, organizacje lotnicze międzynarodowe, przepisy licencjonowania operatorów tankowania statków powietrznych, przepisy normujące działalność organizacji obsługi technicznej, agentów obsługi naziemnej, szkolenia operatorów tankowania statków powietrznych oraz dotyczące organizacji i wykonywania obsługi technicznej statku powietrznego;

2) przepisy specjalistyczne zawodowe;

3) nauki przyrodnicze i ogólna wiedza o statku powietrznym: matematyka, jednostki miar, fizyka i chemia szczególnie w zakresie niezbędnym przy pracy z paliwami lotniczymi, w obsłudze statku powietrznego, kategorie statków powietrznych, ich zasadnicze zespoły;

4) technika lotnicza: rodzaje i właściwości materiałów stosowanych w konstrukcji statku powietrznego (głównie poszycia statków powietrznych), zasady konstrukcji i funkcjonowania struktur statku powietrznego, zespoły napędowe;

5) obsługa techniczna statku powietrznego: podstawowe technologie mające zastosowanie w obsłudze;

6) człowiek - możliwości i ograniczenia: podstawowa wiedza o fizjologii i psychologii człowieka, wpływie warunków pracy przy obsłudze statku powietrznego, wysiłku fizycznego i umysłowego na wydolność, wpływie zmęczenia na możliwość popełniania błędów i sposobach ich unikania, o wpływie stanów chorobowych, używania medykamentów i środków psychotropowych na wydolność psychofizyczną, wpływie środków chemicznych, promieniowania na stan zdrowia, higiena życia i pracy, czynnik ludzki w lotnictwie;

7) bezpieczeństwo obsługi statku powietrznego:

a) przeciwdziałanie zagrożeniom dla ludzi, otoczenia oraz obsługiwanego statku powietrznego wynikającym z:

- procesu technologicznego,

- zastosowania źródeł energii i zasilania,

- zastosowania urządzeń i materiałów promieniotwórczych,

- wykorzystywania innych materiałów, w tym paliw,

b) zapobieganie pożarowi i eksplozji;

8) techniczne urządzenia nalewcze oraz ich obsługa i znajomość paliw;

9) paliwowe instalacje pokładowe samolotu.

5.6.3. Umiejętności.

Kandydat powinien wykazać podczas praktycznego egzaminu państwowego, że posiada odpowiednie do licencji lub uprawnienia następujące umiejętności:

1) wykorzystania instrukcji obsługi oraz narzędzi i sprzętu kontrolno-pomiarowego odpowiednich dla urządzenia tankującego;

2) posługiwania się odpowiednimi narzędziami i urządzeniami kontrolno-pomiarowymi oraz obrotu technologicznego, innymi narzędziami, materiałami, w sposób wykluczający możliwość pozostawiania obcych przedmiotów na obsługiwanym statku powietrznym lub zespole tego statku powietrznego;

3) skutecznego utrzymywania właściwego poziomu porządku na stanowisku pracy oraz zachowania czystości;

4) zachowania odpowiednich środków ostrożności chroniących podzespoły i materiały podczas posługiwania się nimi;

5) zachowania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy oraz bezpieczeństwa przeciwpożarowego;

6) dokumentowania operacji tankowania.

5.6.4. Praktyka.

5.6.4.1. Kandydat powinien wykazać, że w ośrodku szkolenia odbył, pod nadzorem instruktora, szkolenie lotnicze obejmujące 100 tankowań statków powietrznych.

5.6.4.2. Prezes Urzędu może zmniejszyć o 50 % wymaganą ilość tankowań statków powietrznych, określoną w 5.6.4.1., kandydatom, którzy posiadają wyższe wykształcenie techniczne.

5.6.5. Uprawnienia lotnicze, które mogą być wpisane do licencji

5.6.5.1. Do licencji operatora tankowania statków powietrznych może być wpisane uprawnienie instruktora - operatora tankowania statków powietrznych operatorowi tankowania statków powietrznych, który:

1) posiada ważną licencję operatora tankowania statków powietrznych i dokumenty potwierdzające wykonywanie czynności wynikających z posiadanej licencji, przez okres co najmniej 3 lat;

2) w ciągu ostatnich 12 miesięcy, poprzedzających złożenie wniosku o wydanie uprawnienia instruktora - operatora tankowania statków powietrznych, wykonał co najmniej 100 tankowań;

3) ukończył kurs szkoleniowy do uprawnień instruktora - operatora tankowania statków powietrznych, obejmujący:

a) szkolenie teoretyczne w zakresie przedmiotów:

- prawo lotnicze,

- człowiek - możliwości i ograniczenia,

- metodyka i organizacja szkolenia operatorów tankowania statków powietrznych,

- zasady wykonywania czynności lotniczych operatora tankowania statków powietrznych,

b) szkolenie praktyczne kandydata ubiegającego się o uzyskanie uprawnień instruktora - operatora tankowania statków powietrznych w zakresie umiejętności nauczania kandydatów na operatorów tankowania statków powietrznych;

4) zdał państwowy egzamin teoretyczny i praktyczny na uzyskanie uprawnienia instruktora - oparatora tankowania statków powietrznych.

5.6.5.2. Uprawnienie instruktora - operatora tankowania statków powietrznych jest ważne przez okres 3 lat i jego ważność może być przedłużona, jeżeli w ciągu 12 miesięcy poprzedzających wygaśnięcie terminu ważności jego posiadacz przeprowadził szkolenia co najmniej dwóch kandydatów na operatora tankowania statków powietrznych.

5.6.5.3. Uprawnienie instruktora - operatora tankowania statków powietrznych może być wznowione po szkoleniu wznawiającym wiadomości i umiejętności obejmującym program szkolenia lotniczego do uprawnień instruktora - operatora tankowania statków powietrznych i zdaniu państwowego egzaminu teoretycznego.

5.6.6. Prezes Urzędu:

1) ogłasza w PEL wytyczne i instrukcje techniczne, dotyczące:

- zasad prowadzenia szkolenia lotniczego, o którym mowa w 5.6.1. i 5.6.4.,

- trybu potwierdzania szkolenia oraz przedłużania i przywracania ważności uprawnienia, a także rejestracji tych czynności;

2) zatwierdza programy szkolenia lotniczego.

5.6.7. Uprawnienia posiadacza licencji.

5.6.7.1. Posiadacz licencji operatora tankowania statków powietrznych jest uprawniony do obsługi urządzeń tankujących na wszystkich etapach ich eksploatacji w lotnictwie.

Rozdział  6

Uprawnienia specjalne wydawane przez Prezesa Urzędu

6.1. Rodzaje uprawnień specjalnych i ogólne zasady ich wydawania

6.1.1. Rodzaje uprawnień specjalnych

Prezes Urzędu wydaje następujące uprawnienia specjalne:

1) instruktora symulatorowego:

a) samolotowego,

b) śmigłowcowego,

c) nawigatora lotniczego,

d) mechanika pokładowego,

e) kontrolera ruchu lotniczego;

2) instruktora spadochronowego bez prawa wykonywania czynności instruktora spadochronowego na pokładzie statku powietrznego i bez prawa wykonywania skoków.

6.1.2. Uprawnienie specjalne może być wydane kandydatowi, który:

1) posiada doświadczenie członka personelu lotniczego, uzyskane na podstawie wykonywania czynności lotniczych na podstawie posiadanej obecnie albo poprzednio licencji lotniczej;

2) odbył i zaliczył szkolenie lotnicze wymagane na dane upoważnienie lub szkolenie uzupełniające;

3) spełnia inne niezbędne wymagania.

6.1.3. Do szkolenia kandydatów ubiegających się o wydanie uprawnień specjalnych Prezesa Urzędu, wymienionych w ust. 6.1.1 pkt 1, mają odpowiednie zastosowanie przepisy zamieszczone w:

a) ust. 2.2.1.1 pkt 1 i 2,

b) ust. 2.2,

c) ust. 2.5.3 pkt 1 lit. a-c oraz g,

d) ust. 2.5.3 pkt 2 lit. a,

e) ust. 2.5.4.1,

f) ust. 5.1.2.

6.2. Uprawnienia lotnicze specjalne instruktora

6.2.1. Uprawnienie specjalne instruktora symulatorowego samolotowego

6.2.1.1. Uprawnienie specjalne instruktora symulatorowego samolotowego:

1) może być wydane kandydatowi, który posiada albo posiadał licencję pilota zawodowego albo pilota liniowego i wykonał co najmniej 1.500 godzin w charakterze pilota z załogą wieloosobową oraz ukończył szkolenie:

a) na symulatorze na typ samolotu, którego ma dotyczyć upoważnienie,

b) teoretyczne określone w ust. 3.4.3,

c) praktyczne, co najmniej w czasie 3 godzin lotu, obejmujące wykonywanie czynności instruktora symulatorowego podczas nauczania czynności normalnych i awaryjnych kandydatów na uprawnienie na typ, podczas którego kandydat na instruktora symulatorowego powinien opanować obsługę urządzenia treningowego oraz metodykę skutecznego nauczania czynności lotniczych i oceny ich opanowania;

2) może być rozszerzone na nowy typ samolotu, jeżeli kandydat ukończy szkolenie praktyczne dotyczące tego typu określone w pkt 1 lit. a oraz c;

3) jest ważne 3 lata i jego ważność może być przedłużona, jeżeli w ciągu 12 miesięcy poprzedzających wygaśnięcie terminu ważności jego posiadacz spełnił następujące warunki:

a) przeprowadził szkolenie symulatorowe w wymiarze co najmniej 3 godzin,

b) zaliczył sprawdzian w zakresie umiejętności instruktora symulatorowego;

4) może być wznowione po szkoleniu wznawiającym wiadomości i umiejętności w zakresie ustalonym przez Prezesa Urzędu po uwzględnieniu lotniczej praktyki kandydata, przerwy w ważności uprawnienia i właściwości statku powietrznego, obejmującym co najmniej 3 godziny szkolenia w zakresie czynności instruktora symulatorowego, oraz po zaliczeniu egzaminu teoretycznego i praktycznego.

6.2.1.2. Posiadacz uprawienia specjalnego instruktora symulatorowego samolotowego może prowadzić szkolenie symulatorowe kandydatów do uprawnienia lotniczego na typ samolotu objęty zakresem tego upoważnienia.

6.2.2. Uprawnienie specjalne instruktora symulatorowego śmigłowcowego

6.2.2.1. Uprawnienie specjalne instruktora symulatorowego śmigłowcowego:

1) może być wydane kandydatowi, który posiada albo posiadał licencję pilota zawodowego albo pilota liniowego i wykonał co najmniej 1.000 godzin w charakterze pilota z załogą wieloosobową oraz ukończył szkolenie:

a) na symulatorze na typ śmigłowca, którego ma dotyczyć upoważnienie,

b) teoretyczne określone w ust. 3.4.3,

c) praktyczne, w czasie co najmniej 3 godzin lotu, obejmujące wykonywanie czynności instruktora symulatorowego podczas nauczania czynności normalnych i awaryjnych kandydatów na uprawnienie na typ, podczas którego kandydat na instruktora symulatorowego powinien opanować obsługę urządzenia treningowego oraz metodykę skutecznego nauczania czynności lotniczych i oceny ich opanowania;

2) może być rozszerzone na nowy typ śmigłowca, jeżeli kandydat ukończy szkolenie praktyczne dotyczące tego typu określone w pkt 2 lit. a oraz c;

3) jest ważne 3 lata i jego ważność może być przedłużona, jeżeli w ciągu 12 miesięcy poprzedzających wygaśnięcie terminu ważności jego posiadacz spełnił następujące warunki:

a) przeprowadził szkolenie symulatorowe w wymiarze co najmniej 3 godzin,

b) zaliczył sprawdzian w zakresie umiejętności instruktora symulatorowego;

4) może być wznowione po szkoleniu wznawiającym wiadomości i umiejętności w zakresie ustalonym przez Prezesa Urzędu po uwzględnieniu lotniczej praktyki kandydata, przerwy w ważności uprawnienia i właściwości statku powietrznego, obejmującym co najmniej 3 godziny szkolenia w zakresie czynności instruktora symulatorowego oraz po zaliczeniu egzaminu teoretycznego i praktycznego.

6.2.2.2. Posiadacz uprawnienia specjalnego instruktora symulatorowego śmigłowcowego może prowadzić szkolenie symulatorowe kandydatów do uprawnienia lotniczego na typ śmigłowca, objęty zakresem tego upoważnienia.

6.2.3. Uprawnienie specjalne instruktora symulatorowego-nawigatora lotniczego

6.2.3.1. Uprawnienie specjalne instruktora symulatorowego-nawigatora:

1) może być wydane kandydatowi, który posiada albo posiadał licencję nawigatora lotniczego albo pilota liniowego i wykonał co najmniej 1.500 godzin w tym charakterze oraz ukończył szkolenie:

a) teoretyczne określone w ust. 4.2.2,

b) praktyczne, w czasie co najmniej 6 godzin, obejmujące praktyczne nauczanie w locie na symulatorze lotu czynności normalnych i awaryjnych kandydatów na nawigatorów lotniczych, podczas którego kandydat na instruktora symulatorowego powinien opanować obsługę urządzenia treningowego oraz metodykę skutecznego nauczania czynności lotniczych i oceny ich opanowania;

c) praktyczne w locie na symulatorze na typ statku powietrznego, w ciągu 12 miesięcy, poprzedzających wniosek, obejmujące co najmniej 6 godzin lotu;

2) może być rozszerzone na nowy typ statku powietrznego, jeżeli kandydat ukończy szkolenie praktyczne dotyczące tego typu określone w pkt 1 lit. b oraz c;

3) jest ważne 3 lata i jego ważność może być przedłużona, jeżeli w ciągu 12 miesięcy poprzedzających wygaśnięcie terminu ważności jego posiadacz wykonał co najmniej 6 godzin szkolenia na symulatorze;

4) może być wznowione po szkoleniu wznawiającym wiadomości i umiejętności w zakresie ustalonym przez Prezesa Urzędu po uwzględnieniu lotniczej praktyki kandydata, przerwy w ważności uprawnienia i właściwości statku powietrznego, obejmującym co najmniej 6 godzin lotu na symulatorze oraz po zaliczeniu egzaminu teoretycznego i praktycznego.

6.2.3.2. Posiadacz uprawnienia specjalnego instruktora symulatorowego-nawigatora może prowadzić szkolenie symulatorowe kandydatów do uprawnienia lotniczego na typ statku powietrznego, objęty zakresem tego upoważnienia.

6.2.4. Uprawnienie specjalne instruktora symulatorowego-mechanika pokładowego

6.2.4.1. Uprawnienie specjalne instruktora-mechanika pokładowego, symulatorowego:

1) wydaje się kandydatowi, który posiada albo posiadał licencję mechanika pokładowego i wykonał co najmniej 1.500 godzin jako mechanik pokładowy oraz ukończył szkolenie:

a) teoretyczne określone w ust. 4.3.5.2 pkt 1 lit. c,

b) praktyczne, w czasie co najmniej 3 godzin lotu, obejmujące praktyczne nauczanie w locie na symulatorze lotu czynności normalnych i awaryjnych kandydatów na mechaników pokładowych, podczas którego kandydat na instruktora symulatorowego powinien opanować obsługę urządzenia treningowego oraz metodykę skutecznego nauczania czynności lotniczych i oceny ich opanowania;

c) praktyczne w locie na symulatorze na typ statku powietrznego, w ciągu 12 miesięcy, poprzedzających wniosek, obejmujące co najmniej 3 godziny lotu;

2) rozszerza się na nowy typ statku powietrznego, jeżeli kandydat ukończy szkolenie praktyczne dotyczące tego typu określone w pkt 1 lit. b oraz c;

3) jest ważne 3 lata i jego ważność może być przedłużona, jeżeli w ciągu 12 miesięcy poprzedzających wygaśnięcie terminu ważności jego posiadacz wykonał co najmniej 3 godziny szkolenia na symulatorze;

4) wznawia się po szkoleniu wznawiającym wiadomości i umiejętności w z zakresie ustalonym przez Prezesa Urzędu po uwzględnieniu lotniczej praktyki kandydata, przerwy w ważności uprawnienia i właściwości statku powietrznego, obejmującym co najmniej 3 godziny lotu na symulatorze oraz po zaliczeniu egzaminu teoretycznego i praktycznego.

6.2.4.2. Posiadacz uprawienia specjalnego instruktora symulatorowego-mechanika pokładowego może prowadzić szkolenie symulatorowe kandydatów do uprawnienia lotniczego na typ statku powietrznego, objęty zakresem tego upoważnienia.

6.2.5. Uprawnienie specjalne instruktora symulatorowego-kontrolera ruchu lotniczego

6.2.5.1. Uprawnienie specjalne instruktora symulatorowego-kontrolera ruchu lotniczego może być wydane kontrolerowi ruchu lotniczego, który:

1) posiada w swej licencji ważne uprawnienie lotnicze instruktora-kontrolera ruchu lotniczego, bez egzaminu na to uprawnienie, w przypadku, jeżeli uprawnienie instruktora utraciło ważność na skutek przerwy w wykonywaniu czynności instruktora, po zaliczeniu sprawdzianu umiejętności zgodnie z ust. 5.3.3.2;

2) posiada lub posiadał licencję kontrolera ruchu lotniczego co najmniej wraz z jednym uprawnieniem operacyjnym oraz co najmniej 24 miesiące praktyki kontrolera ruchu lotniczego, na podstawie państwowego egzaminu teoretycznego i praktycznego po odbyciu i zaliczeniu w ośrodku szkolenia kontrolerów ruchu lotniczego i informatorów służby informacji powietrznej szkolenia w zakresie wiadomości wymienionych w ust. 5.3.6.3 oraz umiejętności wymienionych w ust. 5.3.6.4 pkt 1.

6.2.5.2. Ważność uprawnienia specjalnego instruktora symulatorowego - kontrolera ruchu lotniczego wynosi 3 lata i może być przedłużona na podstawie sprawdzianu umiejętności przeprowadzonego przez egzaminatora państwowego.

6.2.5.3. W przypadku przerwy dłuższej niż 3 miesiące w wykonywaniu czynności instruktora symulatorowego-kontrolera ruchu lotniczego, ponowne dopuszczenie do ich wykonywania może nastąpić po zaliczeniu sprawdzianu umiejętności przed instruktorem-kontrolerem ruchu lotniczego o kwalifikacjach zgodnych z wymaganiami określonymi w ust. 5.3.6.5. Powyższe nie dotyczy instruktora symulatorowego-kontrolera ruchu lotniczego, który posiada licencję kontrolera ruchu lotniczego z ważnym uprawnieniem lotniczym instruktora-kontrolera ruchu lotniczego oraz ważne orzeczenie lotniczo-lekarskie o zdatności do wykonywania czynności kontrolera ruchu lotniczego.

6.2.5.4. Uprawnienie specjalne instruktora symulatorowego-kontrolera ruchu lotniczego może być wykorzystywane w szkoleniu do licencji kontrolera ruchu lotniczego i uprawnień operacyjnych wpisywanych do tej licencji, również w sprawdzaniu w tym zakresie wiadomości i umiejętności, w zakresie wymienionym dla instruktora w instrukcji szkolenia ośrodka.

6.3. Uprawnienie specjalne instruktora spadochronowego bez prawa wykonywania czynności instruktora spadochronowego na pokładzie statku powietrznego i bez prawa wykonywania skoków

6.3.1. Uprawnienie specjalne, wymienione w ust. 6.3, może być wydane instruktorowi spadochronowemu, który otrzymał orzeczenie lotniczo-lekarskie o niezdatności do wykonywania czynności skoczka spadochronowego zawodowego:

1) bez egzaminu, jeżeli przerwa w wykonywaniu przez niego czynności instruktora spadochronowego nie jest większa niż 6 miesięcy;

2) po spełnieniu wymagań szkoleniowych, ustalonych dla niego indywidualnie przez Prezesa Urzędu, po uwzględnieniu jego doświadczenia instruktorskiego oraz długotrwałości przerwy w wykonywaniu czynności instruktora spadochronowego, przekraczającej 6 miesięcy.

6.3.2. Ważne uprawnienie specjalne wymienione w ust. 6.3 uprawnia do wykonywania czynności instruktora spadochronowego, z wyjątkiem wykonywania tych czynności na pokładzie statku powietrznego w locie oraz wykonywania skoków pokazowych we wszystkich rodzajach szkolenia kandydatów na skoczków spadochronowych i skoczków spadochronowych z zastrzeżeniem dodatkowych wymagań określonych w ust. 3.4.1.1 pkt 7 lit. a, e oraz f.

6.3.3. Przedłużanie ważności uprawnienia specjalnego instruktora spadochronowego bez prawa wykonywania czynności instruktora spadochronowego na pokładzie statku powietrznego i bez prawa wykonywania skoków

Ważność uprawnienia wynosi 3 lata i może być przedłużona po zaliczeniu sprawdzenia umiejętności instruktorskich po odbyciu seminarium instruktorskiego w okresie 12 miesięcy poprzedzających datę terminu ważności.

Załącznik Nr  2  ²⁶

OPISY I WZORY LICENCJI CZŁONKÓW PERSONELU LOTNICZEGO ORAZ WZÓR ŚWIADECTWA UZNANIA LICENCJI CZŁONKA PERSONELU LOTNICZEGO ALBO RÓWNOWAŻNEGO DOKUMENTU

1. Zasady ogólne

1.1. Rodzaj papieru i format

Licencję wydaje się na papierze albo innym materiale koloru białego, o fakturze zapobiegającej wymazaniom albo wyskrobywaniu zapisów i zastępowaniu ich innymi oraz sprzyjającej ujawnianiu takich działań. Papier albo materiał musi też być dostatecznie trwały, umożliwiający pięcioletnie użytkowanie. Licencja jest wydawana na pasie stanowiącym 1/2 formatu A-4 powstałym z wzdłużnego cięcia, a każda strona stanowi 1/4 długości tego pasa.

1.2. Wymagania wydawnicze

Ze względu na konieczność indywidualizacji każdej licencji oraz automatycznej, elektronicznej rejestracji danych do niej wpisanych, licencje nie mogą powstawać w drukarni i muszą być drukowane w Urzędzie Lotnictwa Cywilnego przy wykorzystaniu specjalnych programów komputerowych.

1.3. Nazwy specjalności członków personelu lotniczego i symbole ich licencji

Nazwy dla poszczególnych rodzajów licencji są zamieszczone w poniższej tabeli wraz z symbolami licencji:

Nazwa specjalności posiadacza licencji		Symbol licencji
w języku polskim	w języku angielskim
1	2	3
pilot turystyczny samolotowy	private pilot - aeroplane	PPL(A)
pilot zawodowy samolotowy	commercial pilot - aeroplane	CPL(A)
pilot liniowy samolotowy	airline transport pilot - aeroplane	ATPL(A)
pilot turystyczny śmigłowcowy	private pilot - helicopter	PPL(H)
pilot zawodowy śmigłowcowy	commercial pilot - helicopter	CPL(H)
pilot liniowy śmigłowcowy	airline transport pilot - helicopter	ATPL(H)
pilot turystyczny wiatrakowcowy	private pilot - autogiro	PPL(AG)
pilot zawodowy wiatrakowcowy	commercial pilot - autogiro	CPL(AG)
pilot zawodowy sterowcowy	commercial pilot - airship	CPL(AS)
pilot liniowy sterowcowy	airline transport pilot - airship	ATPL(AS)
pilot balonu wolnego	free balloon pilot	PL(FB)
pilot szybowcowy	glider pilot	PL(G)
radiooperator pokładowy	flight radiooperator	FRL
nawigator lotniczy	flight navigator	FNL
mechanik pokładowy	flight engineer	FEL
skoczek spadochronowy zawodowy	parachute commercial jumper	CDL(P)
mechanik poświadczenia obsługi statku powietrznego	aircraft maintenance mechanic	MML
kontroler ruchu lotniczego	air traffic controller	ATCL
praktykant-kontroler ruchu lotniczego	student air traffic controller licence	S-ATCL
dyspozytor lotniczy	flight dispatcher	FDL
informator służby informacji powietrznej	flight information service informator	FISL

1.4. Skróty nazw uprawnień lotniczych i innych wpisów do licencji

1.4.1. Skróty nazw uprawnień lotniczych

Stosowane w licencjach skróty nazw uprawnień lotniczych są zamieszczone w poniższej tabeli:

Uprawnienie lotnicze
Symbol - skrót	Nazwa w języku polskim	Nazwa w języku angielskim
1	2	3
Wpisywane do licencji członków personelu lotniczego, wchodzących w skład załogi statku powietrznego
SEP(L)	(klasa) (samoloty) jednosilnikowe, tłokowe, lądowe	Single-engine piston, land (aeroplanes) (class)
SEP(S)	(klasa) (samoloty) jednosilnikowe, tłokowe, wodne	Single-engine piston, sea (aeroplanes) (class)
SETP(L) ......	(klasa) (samoloty) jednosilnikowe, turbośmigłowe, lądowe ............	Single-engine, Turbo-prop, land (aeroplanes) (class) ...
SETP(S) ......	(klasa) (samoloty) jednosilnikowe, turbośmigłowe, wodne ............	Single-engine, Turbo-prop, sea (aeroplanes) (class) ...
MEP(L)	(klasa) (samoloty) wielosilnikowe, tłokowe, lądowe	Multi-engine piston, land (aeroplanes) (class)
MEP(S)	(klasa) (samoloty) wielosilnikowe, tłokowe, wodne	Multi-engine piston, sea (aeroplanes) (class)
TMG	(klasa) (samoloty) motoszybowiec turystyczny	Touring motor glider (aeroplanes) (class)
TR ......	uprawnienie dotyczące typu ......	Type rating
FI 2	(uprawnienie ograniczone) instruktora (szkolenia ogólnego) - klasy 2	Flight instructor (restricted rating) - 2 class
FI 1	(uprawnienie) instruktora (szkolenia ogólnego) - klasy 1	Flight instructor (rating) - 1 class
CRI(SP)S	uprawnienie instruktora szkolenia na klasę (samolotów) jednosilnikowych	Single-engine class rating instructor (aeroplanes)
CRI(SP)M	uprawnienie instruktora szkolenia na klasę (samolotów) wielosilnikowych	Multi-engine class rating instructor (aeroplanes)
TRI ......	(uprawnienie) instruktora szkolenia typ ......	Type rating instructor .....
TRI(MP) ......	(uprawnienie) instruktora szkolenia typ z załogą wieloosobową ......	Multi-pilot type rating instructor .....
IR	uprawnienie do lotów według wskazań przyrządów	Instrument rating
IRI	uprawnienie instruktora szkolenia w lotach według wskazań przyrządów	Instrument rating instructor
TPR	uprawnienie pilota doświadczalnego	Test pilot rating
TPR 3 / 2 / 1	uprawnienie pilota doświadczalnego klasy 3 albo 2 albo 1	Test pilot rating 3 or 2 or 1 class
PJIR	uprawnienie instruktora spadochronowego	Parachute jumper instructor rating
GPJIR	uprawnienie specjalne instruktora spadochronowego bez prawa wykonywania czynności instruktora spadochronowego na pokładzie statku powietrznego i wykonywania skoków	Parachute jumper instructor rating without authorisation for on aircraft activity and to jump
TJR	uprawnienie skoczka spadochronowego doświadczalnego	Test parachute jumper rating
ATTO	(uprawnienie) do startu (na szybowcu) za samolotem holującym	(Glider) aeroplane towing take off (rating)
WL	(uprawnienie) do startu (na szybowcu) za wyciągarką	(Glider) winch launch (rating)
MGTO	(uprawnienie) do startu na szybowcu z własnym napędem umożliwiającym samodzielny start	Powered glider take off rating
HAFB-R	(uprawnienie) na klasę balonów wolnych na ogrzane powietrze, ograniczone do wykonywania lotów niezarobkowych i nieodpłatnych	Hot air free balloon class (rating) restricted to non commercial operation
GFB-R	(uprawnienie) na klasę balonów wolnych na gaz, ograniczone do wykonywania lotów niezarobkowych i nieodpłatnych	Gas air free balloon class (rating) restricted to non commercial operation
HAFB	(uprawnienie) na klasę balonów wolnych na ogrzane powietrze	Hot air free balloon class (rating)
GFB	(uprawnienie) na klasę balonów wolnych na gaz	Gas air free balloon class (rating)
PFB-TAS	(uprawnienie) na klasę balonów wolnych z napędem - sterowców turystycznych	Powered free balloon - touring airship (rating)
CHAB	(uprawnienie) do zarobkowego wykonywania czynności dowódcy balonu wolnego na ogrzane powietrze	Commercial pilot in command of free balloon using hot air class (rating)
CGB	(uprawnienie) do zarobkowego wykonywania czynności dowódcy balonu wolnego na gaz	Commercial pilot in command of free balloon using gas class (rating)
Wpisywane do licencji mechaników poświadczenia obsługi statków powietrznych innych niż samoloty i śmigłowce, o których mowa w Załączniku II do rozporządzenia nr 1592/2002, z zastrzeżeniem § 4 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia, a także statków powietrznych wymienionych w Załączniku II do rozporządzenia nr 216/2008, według standardów Aneksu 1 i wymagań przepisów polskich.
AF(A)	(uprawnienie) dotyczące płatowca samolotu o masie startowej poniżej 5.700 kg	Airframe of aeroplane of weight below 5.700 kg (rating)
AF(H)	(uprawnienie) dotyczące płatowca śmigłowca o masie startowej poniżej 5.700 kg	Airframe of helicopter of weight below 5.700 kg (rating)
AF(AG)	(uprawnienie) dotyczące płatowca wiatrakowca o masie startowej poniżej 5.700 kg	Airframe of autogiro of weight below 5.700 kg (rating)
PP(A)	(uprawnienie) dotyczące zespołu napędowego samolotu o masie startowej poniżej 5.700 kg	Power plant of aeroplane of weight below 5.700 kg (rating)
PP(H)	(uprawnienie) dotyczące zespołu napędowego śmigłowca o masie startowej poniżej 5.700 kg	Power plant of helicopter of weight below 5.700 kg (rating)
PP(AG)	(uprawnienie) dotyczące zespołu napędowego wiatrakowca o masie startowej poniżej 5.700 kg	Power plant of autogiro of weight below 5.700 kg (rating)
AV(A)	(uprawnienie) dotyczące awioniki samolotu o masie startowej poniżej 5.700 kg	Avionics of aeroplane of weight below 5.700 kg (rating)
AV(H)	(uprawnienie) dotyczące awioniki śmigłowca o masie startowej poniżej 5.700 kg	Avionics of helicopter of weight below 5.700 kg (rating)
AV(AG)	(uprawnienie) dotyczące awioniki wiatrakowca o masie startowej poniżej 5.700 kg	Avionics of autogiro of weight below 5.700 kg (rating)
TM(A)R	(uprawnienie) dotyczące samolotu o masie startowej poniżej 5.700 kg, jako całości	Totality of aeroplane of weight below 5.700 kg (rating)
TM(H)R	(uprawnienie) dotyczące śmigłowca o masie startowej poniżej 5.700 kg, jako całości	Totality of helicopter of weight below 5.700 kg (rating)
TM(AG)R	(uprawnienie) dotyczące wiatrakowca o masie startowej poniżej 5.700 kg, jako całości	Totality of autogiro of weight below 5.700 kg (rating)
TM(AS)R	(uprawnienie) dotyczące sterowca jako całości	Totality of airship (rating)
TM(FB)R	(uprawnienie) dotyczące balonu wolnego jako całości	Totality of free balloon (rating)
TM(G)R	(uprawnienie) dotyczące szybowca jako całości	Totality of total glider motor (rating)
TM(MG)R	(uprawnienie) dotyczące motoszybowca jako całości	Totality of total motor glider (rating)
Wpisywane do licencji kontrolera ruchu lotniczego oraz licencji praktykanta-kontrolera ruchu lotniczego wydawanych według wytycznych EUROCONTROL
ADV	(uprawnienie) kontroli lotniska	Aerodrome control visual (rating)
ADI	(uprawnienie) kontroli lotniska instrumentalnej	Aerodrome control instrument (rating)
APP	(uprawnienie) kontroli zbliżania proceduralnej	Approach control procedural (rating)
APS	(uprawnienie) kontroli zbliżania radarowej	Approach control surveillance (rating)
ACP	(uprawnienie) kontroli obszaru proceduralnej	Area control procedural (rating)
ACS	(uprawnienie) kontroli obszaru radarowej	Area control surveillance (rating)
OJT	(uprawnienie) instruktora szkolenia operacyjnego	On-the-Job Training Instructor (rating)
OST	(uprawnienie specjalne) instruktora symulatorowego	On-the-Simulator Training Instructor (special rating)
AIR	kontroli startów i lądowań (uprawnienie uzupełniające)	Air Control (endorsement)
ADS	zarządzanie ruchem lotniczym przy użyciu systemu ADS (uprawnienie uzupełniające)	Automatic Dependent Surveillance (endorsement)
GMC	kontroli ruchu naziemnego (uprawnienie uzupełniające)	Ground Movement Control (endorsement)
GMS	nadzoru ruchu naziemnego (uprawnienie uzupełniające)	Ground Movement Surveillance (endorsement)
PAR	kontroli podejścia za pomocą radaru podejścia precyzyjnego (uprawnienie uzupełniające)	Precision Approach Radar (endorsement)
RAD	kontroli za pomocą radaru (uprawnienie uzupełniające)	Radar (endorsement)
SRA	kontroli podejścia nadzorowanego za pomocą radaru (uprawnienie uzupełniające)	Surveillance Radar Approach (endorsement)
TCL	kontroli rejonu kontrolowanego lotniska (uprawnienie uzupełniające)	Terminal Control (endorsement)
TWR	kontroli lotniska (uprawnienie uzupełniające)	Tower Control (endorsement)
Wpisywane do licencji informatorów służby informacji powietrznej, wydawanych według wymagań przepisów polskich
AFIS-........*	(uprawnienie) lotniskowej służby informacji powietrznej	Aerodrome Flight Information Service (rating)
FIS-........*	(uprawnienie) obszarowej służby informacji powietrznej	Flight Information Service (rating)
RIS-........*	(uprawnienie) radarowej obszarowej służby informacji powietrznej	Radar Information Service (rating)

* Wpisać obowiązujący skrót odpowiedniej nazwy lotniska albo części przestrzeni powietrznej, opublikowany w Zbiorze Informacji Lotniczych.

1.4.2. Skróty innych wpisów do licencji

Stosowane w licencjach skróty innych wpisów do licencji są zamieszczone w poniższej tabeli:

1	2	3
NCA	(ograniczenie) do wykonywania lotów wyłącznie poza przestrzenią kontrolowaną	(restriction) to fly only out of control area

1.4.3. Niestandardowe wpisy do licencji

W licencjach, w razie zaistnienia takiej potrzeby, mogą być stosowane przez Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego, zwanego dalej Prezesem Urzędu, wpisy inne niż wymienione w ust. 1.4.1 i 1.4.2.

1.4.4. W przypadku gdy mechanik obsługi statku powietrznego posiada już licencję w kategorii B1.2 wydaną zgodnie z Part-66, uprawnienia oznaczone w tabeli jako "Wpisywane do licencji mechanika poświadczenia obsługi wydawane według standardów Aneksu 1 i wymagań przepisów polskich" mogą zostać wpisane do tej licencji na stronie "Załącznik do Formularza 26 EASA" - Krajowe uprawnienia poza zakresem Part-66.

2. Wzory licencji

2.1. Zasadnicze rodzaje wzorów licencji

1) Ze względu na wymagania, jakim te licencje odpowiadają, wyróżnia się cztery zasadnicze rodzaje wzorów licencji:

a) dla licencji wydanej według standardów JAA, zwanej dalej licencją JAA, która jest oznaczana zapisem wyłącznie w języku angielskim: "JOINT AVIATION AUTHORITIES", która odpowiada również standardom Aneksu 1, o czym informuje zapis w języku angielskim: "Issued in accordance with ICAO Standards" i polskim: "Wydana zgodnie ze standardami ICAO", z wyjątkiem licencji mechanika obsługi, której odmienne oznaczenie podane jest we wzorze w ust. 2.3.2,

b) dla licencji wydanej według standardów Aneksu 1, zwanej dalej licencją ICAO, która jest oznaczona skrótem: "ICAO" i informacją w języku angielskim: "Issued in accordance with ICAO Standards" i polskim: "Wydana zgodnie ze standardami ICAO",

c) dla licencji wydanej zgodnie z wytycznymi ECAC i EUROCONTROL, która zawiera informację w języku angielskim: "Issued in accordance with ICAO and ECAC guidelines" i polskim: "Wydana zgodnie z wytycznymi ICAO i ECAC",

d) dla licencji wydanej według wymagań przepisów polskich, która zwiera informację w języku angielskim: "Issued in accordance with Polish Licensing Requirements" i polskim: "Wydana zgodnie z polskimi wymaganiami";

2) Ze względu na rodzaj czynności lotniczych wykonywanych przez członka personelu lotniczego, w rozumieniu ustawy - Prawo lotnicze, art. 94 ust. 6 pkt 1, wyróżnia się następujące wzory licencji różniące się okładkami i treścią:

a) dla licencji członków personelu wchodzącego w skład załóg statków powietrznych, oznaczone zapisem w języku polskim: "LICENCJA CZŁONKA ZAŁOGI LATAJĄCEJ" i angielskim: "FLIGHT CREW LICENCE",

b) dla licencji skoczka spadochronowego zawodowego, oznaczona zapisem w języku polskim: "LICENCJA SKOCZKA SPADOCHRONOWEGO ZAWODOWEGO" i angielskim: "COMMERCIAL PARACHUTE JUMPER LICENCE",

c) dla licencji kontrolera ruchu lotniczego, oznaczona zapisem w języku polskim: "LICENCJA KONTROLERA RUCHU LOTNICZEGO" i angielskim: "AIR TRAFFIC CONTROLLER LICENCE",

d) dla licencji mechanika poświadczenia obsługi statku powietrznego, oznaczona zapisem w języku polskim: "LICENCJA MECHANIKA POŚWIADCZENIA OBSŁUGI STATKU POWIETRZNEGO" i angielskim: "AIRCRAFT MAINTENANCE MECHANIC LICENCE",

e) dla licencji dyspozytora lotniczego, oznaczona napisem w języku polskim: "LICENCJA DYSPOZYTORA LOTNICZEGO" i angielskim: "FLIGHT DISPATCHER LICENCE",

f) dla licencji informatora służby informacji powietrznej, oznaczona zapisem w języku polskim: "LICENCJA INFORMATORA SŁUŻBY INFORMACJI POWIETRZNEJ" i angielskim: "FLIGHT INFORMATION SERVICE INFORMATOR LICENCE".

2.2. Elementy składowe licencji

Każda licencja posiada:

1) stronę tytułową, odpowiadającą standardowi albo wymaganiom, według których została wydana, oraz rodzajowi licencji;

2) standardowe części oznaczone numeracją rzymską, zawierające wpisy do licencji stałe i zmienne:

a) część I zawiera nadruk w języku polskim: "Rzeczpospolita Polska" i angielskim: "Republic of Poland", z wyjątkiem licencji JAA, która zawiera jedynie nadruk w języku angielskim: "Republic of Poland", a informacje w języku angielskim poprzedzają informacje w języku polskim;

b) część II zawiera:

- nazwę licencji w języku polskim i angielskim oraz symbol literowy licencji według JAR albo przydzielony przez Prezesa Urzędu, a w licencji JAA wyłącznie symbol według JAR,

- datę pierwszego wydania licencji według standardowego zapisu: dzień, miesiąc, rok, np. 20/03/2003.,

- dla licencji JAA symbol państwa wydania licencji,

c) część III zawiera numer licencji przedstawiony następująco: "PL-0xxxSYMBOLzz, który zawiera:

- oznaczenie PL - kod przydzielony Polsce przez ONZ,

- kolejne cyfry osobistego numeru członka personelu lotniczego, który jest przydzielony mu przez Państwowy Rejestr Personelu Lotniczego, zaczynający się zawsze od zera,

- SYMBOL - symbol literowy według JAR albo wymieniony w tablicy w ust. 1.1.2,

- dwucyfrowy numer kolejnego wydania licencji, np. 06, 11,

d) część IV zawiera NAZWISKO i imię posiadacza licencji, wpisane alfabetem łacińskim, nawet wówczas, gdy pisownia nazwiska i imienia w języku ojczystym posiadacza jest pisana innym alfabetem,

e) część IVa przeznaczona na wpisanie daty i miejsca urodzenia w licencjach według standardów ICAO i wymagań polskich; datę wpisuje się cyframi arabskimi następująco: XX-XX-XXXX, przy czym kolejne znaki X oznaczają kolejne cyfry dnia, miesiąca, roku,

f) część V przeznaczona na wpisanie adresu posiadacza licencji: nazwę ulicy, nr domu i mieszkania, kod pocztowy, miejscowość, nazwę kraju w języku angielskim,

g) część VI zawiera obywatelstwo wpisane w języku polskim i angielskim,

h) część VII przeznaczona jest na podpis posiadacza licencji,

i) część VIII zawiera nazwę organu wydającego licencję w języku polskim: "Urząd Lotnictwa Cywilnego" i angielskim: "Civil Aviation Office",

j) część IX zawiera określenie okresu, na który licencja została wydana, przez podanie daty ostatniego dnia tego okresu, zapisanej w sposób określony pod lit b, informację, że licencja jest ważna wraz dokumentem tożsamości ze zdjęciem, a dla licencji JAA, również informację, że jest ona ważna w odniesieniu do statków powietrznych zarejestrowanych w każdym państwie Zrzeszenia Władz Lotniczych; wpisy te są dokonane tylko w języku angielskim dla licencji JAA oraz polskim i angielskim dla pozostałych, jak we wzorze w ust. 2.4.3,

k) część X przeznaczona jest na podpis Prezesa Urzędu albo osoby wydającej licencje w jego imieniu,

l) część XI przeznaczona jest na odcisk pieczęci Urzędu Lotnictwa Cywilnego

m) część XII przeznaczona jest na wpisy w języku polskim i angielskim:

- uprawnień lotniczych nadanych posiadaczowi licencji, podlegających przedłużeniu ważności,

- dokonanych przedłużeń ważności wpisanych uprawnień lotniczych przez uprawnionego egzaminatora,

n) część XIII przeznaczona jest na wpisanie ograniczeń,

o) część XIV przeznaczona jest, w licencjach wydanych według standardów JAA, na wpisanie daty i miejsca urodzenia, a w pozostałych licencjach na inne wpisy,

p) informację o znaczeniu skrótów użytych w danej licencji we wpisach uprawnień, przedłużeń ich ważności i ograniczeń.

2.3. Wzory stron licencji

2.3.1. Wzór stron licencji JAA - dla członka załogi latającej

grafika

W przypadku niewykorzystania stron licencji należy zamieścić na nich napis w języku polskim: "Celowo pozostawiono niezapisaną" i angielskim "Intentionally left blank".

2.3.2. Wzór stron licencji JAR-66 - dla mechanika poświadczania obsługi statku powietrznego, patrz załącznik nr 4 do niniejszego rozporządzenia.

2.3.3. Wzór stron licencji wydawanych według standardów ICAO i wymagań przepisów polskich - dla członka załogi latającej

1) wzór licencji członków załogi latającej wydany według standardów Aneksu 1 różni się od wzoru licencji wydanego według wymagań polskich treścią informacji na dole strony tytułowej

grafika

2) nazwę licencji (część II) należy podać w języku polskim i angielskim według Aneksu 1 albo zgodnie z tabelą zamieszczoną w ust. 1.3, a symbol licencji według JAR-FCL, chyba że JAR-FCL nie zawierają symbolu dla danej licencji, wówczas według tej samej tabeli.

grafika

W przypadku niewykorzystania stron licencji należy zamieścić na nich napis w języku polskim: "Celowo pozostawiono niezapisaną" i angielskim: "Intentionally left blank".

2.3.4. Wzór stron licencji, wydawanych według wymagań przepisów polskich - dla skoczka spadochronowego zawodowego

grafika

W przypadku niewykorzystania stron licencji należy zamieścić na nich napis w języku polskim: "Celowo pozostawiono niezapisaną" i angielskim: "Intentionally left blank".

2.3.5. Wzór stron licencji, wydawanych według standardów ICAO i wymagań przepisów polskich - dla mechanika poświadczenia obsługi statku powietrznego

1) Wzór licencji mechanika poświadczenia obsługi statku powietrznego wydanej według standardów Aneksu 1 różni się od wzoru licencji wydanej według wymagań polskich treścią informacji na dole strony tytułowej.

grafika

2) Nazwę licencji (część II) należy podać w języku polskim i angielskim według Aneksu 1.

grafika

W przypadku niewykorzystania stron licencji należy zamieścić na nich napis w języku polskim: "Celowo pozostawiono niezapisaną" i angielskim: "Intentionally left blank".

2.3.6. Wzór stron licencji wydawanych według wytycznych ICAO i EUROCONTROL dla kontrolera ruchu lotniczego

grafika

2.3.7. Wzór stron licencji wydawanych według wytycznych ICAO i EUROCONTROL dla praktykanta - kontrolera ruchu lotniczego

grafika

Na niewykorzystanych stronach 7 i 8 zamieścić napis w języku polskim: "Celowo pozostawiono niezapisaną" i angielskim: "Intentionally left blank".

2.3.8. Wzór stron licencji, wydawanych według wymagań przepisów polskich - dla informatora służby informacji powietrznej

grafika

W przypadku niewykorzystania stron licencji należy zamieścić na nich napis w języku polskim: "Celowo pozostawiono niezapisaną" i angielskim: "Intentionally left blank".

2.3.9. Wzór stron licencji, wydawanych według standardów ICAO i wymagań przepisów polskich - dla dyspozytora lotniczego

Wzór licencji dyspozytora lotniczego wydanej według standardów Aneksu 1 różni się od wzoru licencji wydanej według wymagań polskich treścią informacji na dole strony tytułowej.

grafika

W przypadku niewykorzystania stron licencji należy zamieścić na nich napis w języku polskim: "Celowo pozostawiono niezapisaną" i angielskim: "Intentionally left blank".

3. Wzór świadectwa uznania licencji członka personelu lotniczego albo równoważnego dokumentu

1) Wzór świadectwa uznania licencji członka personelu lotniczego albo równoważnego dokumentu uznanego przez Prezesa Urzędu za zgodny ze standardami Aneksu 1 różni się od wzoru ich uznania za zgodne z wymaganiami polskimi treścią informacji na dole strony tytułowej.

grafika

2) Nazwę licencji (część II) należy podać w języku polskim i angielskim według Aneksu 1 albo zgodnie z tabelą zamieszczoną w ust. 1.3, a symbol licencji według JAR-FCL, chyba że JAR-FCL nie zawierają symbolu dla danej licencji, wówczas według tej samej tabeli.

grafika

W przypadku niewykorzystania stron świadectwa należy zamieścić na nich napis w języku polskim: "Celowo pozostawiono niezapisaną" i angielskim: "Intentionally left blank".

Załącznik Nr  3  ²⁷

Świadectwa kwalifikacji

Rozdział  1

Zasady ogólne

1.1. W niniejszym załączniku mają zastosowanie określenia i skróty zdefiniowane w załączniku nr 1 oraz niżej wymienione:

- Instruktor lotniowy. Pilot lotni, posiadający uprawnienie instruktora wpisane do swego świadectwa kwalifikacji pilota lotni.

- Instruktor motolotniowy. Pilot motolotni, posiadający uprawnienie instruktora wpisane do swego świadectwa kwalifikacji pilota motolotni.

- Instruktor paralotniowy. Pilot paralotni, posiadający uprawnienie instruktora wpisane do swego świadectwa kwalifikacji pilota paralotni.

- Instruktor - pilot-operator modelu latającego. Pilot-operator modelu latającego, posiadający uprawnienie instruktora wpisane do swego świadectwa kwalifikacji pilota-operatora modelu latającego.

- Świadectwo. Świadectwo kwalifikacji.

- Ultralekki samolot. Samolot, którego dopuszczalna masa do startu nie przekracza 495 kg.

- Ultralekki statek powietrzny. Statek powietrzny, którego dopuszczalna masa do startu nie przekracza 495 kg.

- Ultralekki śmigłowiec. Śmigłowiec, którego dopuszczalna masa do startu nie przekracza 495 kg.

- Ultralekki wiatrakowiec. Wiatrakowiec, którego dopuszczalna masa do startu nie przekracza 495 kg.

1.2. Szkolenie wymagane do wydania świadectw i wpisywanych do nich uprawnień lotniczych może być prowadzone w organizacjach lotniczych, które uzyskały w tym zakresie certyfikację Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego, zwanego dalej Prezesem Urzędu.

1.3. Prezes Urzędu, działając na podstawie art. 22 ust. 3 ustawy, może upoważnić organizację lotniczą do wykonywania w zakresie ustalonym w jego decyzji niektórych czynności nadzoru i kontroli, dotyczących:

1) przeprowadzania pod nadzorem inspektora Urzędu egzaminów teoretycznych i praktycznych wymaganych do wydawania, przedłużania i wznawiania ważności świadectw i wpisywanych do nich uprawnień, w zakresie posiadanej zgody na prowadzenie szkolenia, wymaganego do ich uzyskania;

2) zatwierdzania instrukcji technicznych i dokumentów regulaminowych, o których mowa w § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia, z uwzględnieniem przepisu § 13 ust. 1, jeżeli ma zastosowanie;

3) wydawania świadectw kwalifikacji i dokonywania w nich wpisów uprawnień lotniczych;

4) szkoleń specjalistycznych, o których mowa w ust. 2.6.1 i 2.6.2.

1.5. Szkolenie w locie, wymagane do uzyskania świadectw, może być prowadzone wyłącznie na statkach powietrznych, o których mowa w § 5 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia. Przepis ten nie dotyczy modeli latających, o których mowa w ust. 2.1.1.

1.6. Wydawanie świadectw

1.6.1. Świadectwo wydaje się na okres 5 lat.

1.6.2. Wymiany świadectwa dokonuje się na wniosek złożony do Prezesa Urzędu. W świadectwie wydanym w wyniku wymiany wpisuje się uprawnienia lotnicze posiadane przez członka personelu lotniczego w dniu wydania tego świadectwa.

1.6.3. Przedłużania ważności uprawnień lotniczych dokonuje się na podstawie sprawdzenia umiejętności w zakresie wymaganym do ich wydania, z tym że w razie ponownego wydawania świadectwa:

1) przed upływem 3 lat od dnia upływu ważności poprzedniego świadectwa, następuje po sprawdzeniu umiejętności lotniczych, wymaganych do wydania świadectwa i wpisanych do niego uprawnień;

2) po upływie 3 lat od dnia upływu ważności poprzedniego świadectwa, następuje po sprawdzeniu wiadomości i umiejętności lotniczych, wymaganych do wydania świadectwa i wpisanych do niego uprawnień.

Rozdział  2

Świadectwa kwalifikacji pilotów i skoczków spadochronowych

2.1. Przepisy niniejszego rozdziału dotyczą świadectw wydawanych dla specjalności personelu lotniczego wymienionych w art. 95 ust. 2 ustawy oraz w § 4 rozporządzenia.

2.1.3. (uchylony).

2.1.2. Do świadectw kwalifikacji pilotów i odpowiednio skoczków spadochronowych mogą być wpisane następujące uprawnienia lotnicze:

1) instruktora (nie dotyczy świadectwa kwalifikacji skoczka spadochronowego);

2) wykonywania lotów VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym (nie dotyczy świadectwa kwalifikacji skoczka spadochronowego i pilota-operatora modelu latającego);

3) prowadzenia korespondencji raditelefonicznej z pokładu statku powietrznego w języku polskim lub angielskim;

4) wykonywania przeglądu przedlotowego statku powietrznego bez prawa wykonywania napraw i regulacji, z zastrzeżeniem ust. 2.1.3;

5) loty z pasażerem (do świadectwa kwalifikacji pilota lotni, paralotni i motolotni);

6) loty z napędem (do świadectwa kwalifikacji pilota paralotni);

7) loty na motoparalotni (do świadectwa kwalifikacji pilota paralotni).

2.1.3. Podstawą do wpisania uprawnienia wymienionego w ust. 2.1.2. pkt 4 jest złożenie zaświadczenia o ukończeniu z wynikiem pozytywnym szkolenia w organizacji, o której mowa w ust. 3.2 pkt 1 lub 2.

2.2. Programy szkolenia wymaganego do uzyskania świadectw wymienionych w ust. 2.1 i wpisywanych do nich uprawnień lotniczych, wymienionych w ust. 2.1.2, muszą zawierać nauczanie w odpowiednim dla danej specjalności zakresie wiedzy teoretycznej i umiejętności praktycznych.

2.2.1. Nauczanie wiedzy teoretycznej musi zapewnić wyposażenie kandydata w zasób wiadomości w zakresie i na poziomie odpowiednim dla świadectwa, o które się ubiega, oraz obejmować następujące przedmioty:

1) prawo lotnicze;

2) wiedza ogólna o statku powietrznym, którego dotyczy świadectwo;

3) osiągi i planowanie lotu (nie dotyczy szkolenia do świadectwa skoczka spadochronowego);

4) człowiek - możliwości i ograniczenia;

5) meteorologia;

6) nawigacja (nie dotyczy szkolenia do świadectwa skoczka spadochronowego);

7) procedury operacyjne;

8) zasady lotu albo odpowiednio skoku spadochronowego;

9) łączność (nie dotyczy szkolenia do świadectwa skoczka spadochronowego);

10) ogólne bezpieczeństwo lotów lub odpowiednio: skoków spadochronowych albo operacji modelami latającymi.

2.2.2. Nauczanie umiejętności praktycznych musi obejmować:

1) przygotowanie statku powietrznego do lotu i jego obsługę naziemną, łącznie z oceną jego zdatności;

2) przygotowanie operacyjne do lotu albo skoku spadochronowego, łącznie z analizą informacji meteorologicznych oraz, jeżeli to wymagane, wykonaniem obliczeń nawigacyjnych i zużycia paliwa w locie;

3) wykonywanie procedur pilotażowych i nawigacyjnych, normalnych oraz procedur mających zastosowanie w sytuacjach niebezpiecznych, przewidzianych w instrukcji użytkowania w locie statku powietrznego, w innym równoważnym dokumencie, instrukcji wykonywania lotów albo skoków spadochronowych lub w innym równoważnym zatwierdzonym dokumencie, w zależności od tego, co dla danej specjalności ma zastosowanie;

3) posługiwanie się wyposażeniem radiowym i radionawigacyjnym oraz prowadzenie korespondencji radiotelefonicznej (dotyczy specjalności wymienionych w art. 95 ust. 2 pkt 3 i 4 ustawy).

2.2.2.1. Nauczanie umiejętności prowadzenia korespondencji radiotelefonicznej w języku angielskim nie jest obowiązkowe.

2.2.3. Program nauczania umiejętności praktycznych w locie do świadectwa kwalifikacji pilota motolotni musi obejmować co najmniej 25 godzin lotu, w tym co najmniej 8 godzin w charakterze dowódcy statku powietrznego, w tym jeden przelot wykonany samodzielnie po wyznaczonej trasie w czasie nie krótszym niż 50 min na miejsce lądowania oddalone od miejsca startu o co najmniej 30 km.

2.2.3.1. Uprawnienie do lotów z pasażerem może być wpisane do świadectwa kwalifikacji pilota motolotni po osiągnięciu przez niego co najmniej 50 godzin nalotu i przeszkoleniu do lotów z pasażerem.

2.2.4. Program nauczania umiejętności praktycznych w locie do świadectwa kwalifikacji pilota lotni musi obejmować co najmniej 60 lotów w łącznym czasie nie krótszym niż 10 godzin lotu, w tym 3 loty żaglowe w czasie nie krótszym niż po 20 min każdy oraz 3 loty termiczne w czasie nie krótszym niż po 30 min każdy.

2.2.4.1. Uprawnienie do lotów z pasażerem może być wpisane do świadectwa kwalifikacji pilota lotni po osiągnięciu przez niego co najmniej 50 godzin nalotu i wykonaniu przeszkolenia do lotów z pasażerem.

2.2.5. Program nauczania umiejętności praktycznych w locie do świadectwa kwalifikacji pilota paralotni dla paralotni jednoosobowej musi obejmować nie mniej niż 3 godziny lotu, w tym nie mniej niż 30 lotów, w tym 10 lotów z wysokości nie mniejszej niż 200 metrów.

2.2.5.1. Uprawnienie do lotów z pasażerem może być wpisane do świadectwa kwalifikacji pilota paralotni po osiągnięciu przez niego co najmniej 60 godzin nalotu i wykonaniu przeszkolenia do lotów z pasażerem.

2.2.5.2. Uprawnienie do lotów z napędem może być wpisane do świadectwa kwalifikacji pilota paralotni po zaliczeniu szkolenia obejmującego co najmniej 3 godziny lotu z napędem, w tym wykonaniu 3 przelotów po wyznaczonej trasie na miejsce lądowania oddalone od miejsca startu o co najmniej 15 km.

2.2.5.3. Uprawnienie do lotów na motoparalotni może być wpisane do świadectwa kwalifikacji pilota paralotni po zaliczeniu szkolenia obejmującego co najmniej 10 godzin lotu na motoparalotni, w tym wykonaniu 3 przelotów po wyznaczonej trasie na miejsce lądowania oddalone od miejsca startu o co najmniej 15 km.

2.2.5.4. Szkolenie instruktorskie na uprawnienie instruktora paralotniowego może rozpocząć kandydat posiadający nalot co najmniej 60 godzin na paralotni jednoosobowej lub w ramach jednego z uprawnień wymienionych w ust. 2.2.5.2 lub 2.2.5.3.

2.2.6. Program szkolenia praktycznego do świadectwa skoczka spadochronowego musi obejmować co najmniej:

1) naukę układania spadochronu głównego do skoku;

2) wykonanie co najmniej 50 skoków z opóźnionym otwarciem spadochronu w łącznym czasie swobodnego spadania nie krótszym niż 30 minut;

3) naukę sterowania położeniem ciała podczas swobodnego spadania we wszystkich płaszczyznach;

4) naukę lądowania w wyznaczonym miejscu;

5) naukę określania miejsca zrzutu;

6) wykonanie co najmniej 10 skoków na naukę wykonywania ewolucji lub zespołowej akrobacji.

2.3. Uprawnienie lotnicze instruktora może być wpisane do każdego ze świadectw wymienionych w art. 95 ust. 2 pkt 1-5 ustawy i dotyczy wykonywania czynności instruktora podczas szkolenia praktycznego do tego świadectwa i uprawnień lotniczych do niego wpisywanych. Uprawnienie instruktora może być wydane jedynie osobie, która ukończyła 18 lat. Programy szkolenia do poszczególnych uprawnień instruktora muszą zawierać:

1) wymagania wstępne odnośnie do wykształcenia i praktyki lotniczej;

2) zakresy wiedzy teoretycznej oraz umiejętności praktycznych;

3) zakres uzupełniającego szkolenia praktycznego w formie nadzorowanej praktyki instruktorskiej;

4) wymagania, jakim muszą odpowiadać instruktorzy prowadzący szkolenie praktyczne i nadzorowaną praktykę kandydatów na instruktorów;

5) dopuszczalne skróty szkoleniowe w zakresie praktyki instruktorskiej dla kandydatów posiadających uprawnienia instruktora innej specjalności.

2.3.1. Nauczanie wiedzy teoretycznej musi zapewnić wyposażenie kandydata w zasób wiadomości w zakresie i na poziomie odpowiednim dla uprawnienia instruktora, o które się ubiega, oraz obejmować następujące przedmioty:

1) prawo lotnicze: przepisy dotyczące wydawania świadectw i wpisywanych do nich uprawnień lotniczych w zakresie, w jakim dotyczyć ma uprawnienie instruktora, oraz przepisy dotyczące kierowania lotami w ruchu lotniczym niekontrolowanym;

2) człowiek - możliwości i ograniczenia: zasady higieny lotniczej w szkoleniu lotniczym, rozpoznawanie osób będących pod wpływem środków ograniczających sprawność fizyczną lub psychiczną, procesy psychiczne, psychomotoryka, psychologiczne właściwości poszczególnych rodzajów lotów, psychologia zdobywania wiedzy i umiejętności, racjonalizacja szkolenia lotniczego z punktu widzenia psychologii, czynnik ludzki w lotnictwie;

3) pedagogika - podstawy: pojęcia, wychowanie, nauczanie, metody i ich dostosowanie do wieku i innych cech szkolących się, podstawowe zasady dydaktyki i ich zastosowanie w szkoleniu lotniczym, różnice w nauczaniu i uczeniu się wiadomości i umiejętności, rola i pozycja instruktora w szkoleniu lotniczym;

4) metodyka i organizacja szkolenia kandydatów na pilotów i pilotów: cykl szkolenia, szkolenie teoretyczne, czynności pilota wykonywane w locie, szkolenie praktyczne na ziemi oraz w locie, organizacja procesu szkolenia, bezpieczeństwo lotów oraz szkolenie do bezpiecznej praktyki lotniczej, w tym kształtowanie postaw i dyscypliny lotniczej, szczegółowe zasady i metody szkolenia w zakresie dotyczącym rodzaju uprawnienia instruktora, o które kandydat ubiega się;

5) pierwsza pomoc osobom z obrażeniami ciała i w nagłym rozstroju zdrowia;

6) zasady pilotażu i wykonywania innych czynności pilota, dotyczące rodzajów lotów, w których nauczanie jest objęte danym uprawnieniem instruktora;

7) organizacja lotów szkolnych w ruchu lotniczym niekontrolowanym i kierowanie nimi;

8) łączność w lotach VFR niekontrolowanych.

2.3.2. Nauczanie umiejętności praktycznych musi obejmować:

1) wykonywanie czynności instruktora na ziemi podczas lotów szkoleniowych uczniów pilotów i pilotów podczas szkolenia kandydata na instruktora motolotniowego, a także pilotowania statku powietrznego i wykonywania innych czynności lotniczych pilota z miejsca instruktora;

2) szkolenie praktyczne w kierowaniu lotami w ruchu lotniczym niekontrolowanym, które nie obowiązuje w szkoleniu do uprawnienia instruktora lotniowego, paralotniowego i instruktora - pilota-operatora modelu latającego;

3) odbycie nadzorowanej praktyki instruktorskiej podczas szkolenia kandydatów do świadectwa w takiej ich liczbie i w takim zakresie, który zapewni kandydatowi na instruktora uzyskanie umiejętności instruktorskich na poziomie umożliwiającym samodzielne wykonywanie czynności instruktora.

2.3.3. Ważność uprawnień instruktora wymienionych w ust. 2.3 wynosi 3 lata i może być przedłużona na podstawie zaliczenia sprawdzenia umiejętności oraz odbycia i zaliczenia w ciągu 12 miesięcy poprzedzających datę upływu ważności uprawnienia albo 3 miesięcy po jego upływie seminarium instruktorskiego, przeprowadzonego w certyfikowanym ośrodku szkolenia.

2.3.4. Do wykonywania czynności instruktora podczas szkolenia do świadectw, wymienionych w art. 95 ust. 2 pkt 4 ustawy, są uprawnieni:

1) instruktorzy samolotowi i śmigłowcowi szkolenia ogólnego;

2) instruktorzy wiatrakowcowi,

posiadający uprawnienia do wykonywania lotów odpowiednio na samolotach, śmigłowcach lub wiatrakowcach tej kategorii.

2.3.5. Do wykonywania czynności instruktora podczas szkolenia do świadectwa, wymienionego w art. 95 ust. 2 pkt 6 ustawy, są uprawnieni instruktorzy spadochronowi.

2.4. Wykonywanie lotów w ruchu lotniczym kontrolowanym przez pilotów posiadających świadectwa kwalifikacji specjalności wymienionych w art. 95 ust. 2 pkt 1-5 ustawy jest zabronione, z zastrzeżeniem ust. 2.4.1.

2.4.1. Loty VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym mają prawo wykonywać piloci posiadający świadectwa, wymienione w art. 95 ust. 2 pkt 3 i 4 ustawy, jeżeli posiadają:

1) ważne wpisane do swojego świadectwa uprawnienie do wykonywania lotów VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym; lub

2) ważną co najmniej jedną z następujących licencji: licencję pilota samolotowego, śmigłowcowego albo wiatrakowcowego, co najmniej turystycznego z uprawnieniem do wykonywania lotów VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym.

2.4.2. Uprawnienie do wykonywania lotów VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym może być wpisane do świadectwa wymienionego w art. 95 ust. 2 pkt 3 i 4 ustawy, z zastrzeżeniem ust. 2.5.1.1, jeżeli kandydat:

1) ukończy z wynikiem pozytywnym szkolenie do tego uprawnienia oraz zda z wynikiem pozytywnym teoretyczny i praktyczny egzamin na to uprawnienie;

2) posiada licencję wymienioną w ust. 2.4.1 pkt 2 albo uprawnienie do lotów VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym wpisane do posiadanego ważnego świadectwa innej specjalności.

2.4.3. Program szkolenia do uprawnienia do lotów VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym musi zawierać:

1) wymagania wstępne odnośnie do wykształcenia i praktyki lotniczej;

2) następującą tematykę szkolenia teoretycznego:

a) przepisy i procedury dotyczące lotów VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym, w tym procedury związane z pogorszeniem warunków pogodowych,

b) procedury radiotelefoniczne i frazeologia korespondencji radiotelefonicznej, wraz z procedurą utraty łączności oraz korespondencją naglącą i w niebezpieczeństwie,

c) wykorzystanie przyrządów radionawigacyjnych w lotach VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym,

d) zasady planowania lotów oraz rodzaje informacji meteorologicznych, zasady ich pozyskiwania i wykorzystywania,

e) wykorzystanie informacji lotniczych i map ruchu kontrolowanego, zawartych w zbiorach informacji lotniczej i w prywatnych wydawnictwach;

3) następujący zakres umiejętności:

a) interpretacja informacji meteorologicznych, wypełnianie i składanie planów lotu,

b) wykonywanie procedur przylotowych, odlotowych oraz przelotu w przestrzeni kontrolowanej, wraz z procedurami wlotu do przestrzeni kontrolowanej i jej opuszczania,

c) wykonywanie procedur kołowania lub podlotu na lotniskach kontrolowanych,

d) stosowanie się do zezwoleń i instrukcji kontrolerów ruchu lotniczego oraz współdziałanie z wszystkimi służbami ruchu lotniczego, działającymi na lotniskach kontrolowanych i przestrzeniach kontrolowanych.

2.4.4. Uprawnienie do wykonywania lotów VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym jest ważne 3 lata i jego ważność może być przedłużona na następny okres na podstawie pozytywnego wyniku sprawdzenia umiejętności.

2.5.1. Świadectwa wymienione w art. 95 ust. 2 ustawy mogą być wydane jedynie kandydatom posiadającym co najmniej ograniczone świadectwo radiotelefonisty w służbie lotniczej.

2.5.1.1. Kandydat nieposiadający ważnego świadectwa, o którym mowa w ust. 2.5.1, może otrzymać świadectwo wymienione w art. 95 ust. 2 ustawy z ograniczeniem do wykonywania lotów jedynie bez łączności radiowej. Do świadectwa z takim ograniczeniem nie może być wpisane uprawnienie do wykonywania lotów VFR w ruchu lotniczym kontrolowanym.

2.5.2. Uprawnienie do prowadzenia korespondencji radiotelefonicznej w języku angielskim może być wydane jedynie kandydatowi lub posiadaczowi świadectwa, który spełnia wymagania określone w załączniku nr 1 w ust. 1.3.6.

2.6. Potwierdzenia szkolenia specjalistycznego

2.6.1. Wykonywanie lotów w charakterze dowódcy samolotu, śmigłowca i wiatrakowca o dopuszczalnej masie do startu nieprzekraczającej 495 kg oraz na lotni i motolotni:

1) akrobacyjnych,

2) grupowych, w których statki powietrzne znajdują się podczas lotu tak blisko siebie, że wymaga to od pilotów specjalnych umiejętności pilotażowych dla zachowania bezpieczeństwa,

3) połączonych z holowaniem statku powietrznego przez inny statek powietrzny,

4) połączonych z holowaniem transparentów przez statek powietrzny,

5) z ciężarem podwieszonym pod statkiem powietrznym,

6) których celem jest wyrzucanie skoczków spadochronowych,

7) lotów na typach statków powietrznych w poszczególnych ich klasach

- wymaga posiadania ważnego potwierdzenia szkolenia specjalistycznego, związanego ze świadectwem, wpisanego do osobistego dokumentu praktyki lotniczej pilota.

2.6.2. Prezes Urzędu, kierując się potrzebami bezpieczeństwa lotów, może rozszerzyć zakres rodzajów lotów określony w ust. 2.6.1, których wykonywanie wymaga posiadania potwierdzeń szkolenia specjalistycznego.

2.6.3. Prezes Urzędu w odniesieniu do potwierdzenia szkolenia specjalistycznego wymienionego w ust. 2.6.1 i 2.6.2:

1) zatwierdza programy szkolenia specjalistycznego, wymagającego potwierdzania w dokumentach przebiegu praktyki lotniczej pilota, które muszą zawierać:

a) warunki, które muszą spełniać kandydaci,

b) zakres szkolenia lotniczego specjalistycznego,

c) wymagania odnośnie do nadawania i potwierdzania tych uprawnień oraz przedłużania i wznawiania ich ważności, a także rejestracji tych czynności;

2) uznaje albo odmawia uznania, zawiesza lub cofa uznanie potwierdzeń szkolenia specjalistycznego, wydanych za granicą, bez względu na to, do jakiego dokumentu zostały wpisane.

Rozdział  3

Świadectwa kwalifikacji mechaników poświadczenia obsługi statku powietrznego

3.1. Prezes Urzędu wydaje świadectwa mechaników poświadczenia obsługi statku powietrznego, odnoszące się do statków powietrznych wymienionych w art. 33 ust. 2 pkt 1 lit. c oraz d, pkt 3 lit. a, b oraz f ustawy.

3.1.1. Kandydat musi mieć ukończone 18 lat.

3.1.2. Uprawnienie posiadacza świadectwa do czasu ukończenia przez niego 21 lat jest ograniczone do poświadczania obsługi wykonywanej osobiście. Uprawnienia do poświadczania obsługi technicznej wykonanej przez inną osobę przysługują posiadaczowi świadectwa, który ukończył 21 lat oraz może mu być powierzone szkolenie praktyczne do świadectwa mechanika poświadczenia obsługi statku powietrznego lub uprawnień lotniczych mechanika poświadczenia obsługi.

3.2. Szkolenie do świadectwa może być prowadzone w zakresie określonym w certyfikacie na prowadzenie szkolenia wymaganego do uzyskania świadectwa lub uprawnień lotniczych do niego wpisywanych, wydanym przez Prezesa Urzędu, o którym mowa w § 10 rozporządzenia, przez:

1) organizację zatwierdzoną do wytwarzania lub obsługi statków powietrznych wymienionych w ust. 3.1;

2) organizację lotniczą wymienioną w § 9 ust. 5 rozporządzenia.

3.2.1. Organizacje wymienione w ust. 3.2 posiadają prawo przedłużania i wznawiania ważności uprawnień lotniczych, określonych w certyfikacie na prowadzenie szkolenia.

3.3. Programy szkolenia wymaganego do uzyskania świadectw wymienionych w ust. 3.1 muszą zawierać nauczanie w odpowiednim dla kategorii statku powietrznego lub jego zespołu zakresie wiedzy teoretycznej i umiejętności praktycznych oraz wymagania dotyczące praktyki lotniczej. W programie muszą być również zamieszczone wymagania dotyczące wykształcenia oraz dopuszczalne skróty w zakresie szkolenia i wymaganej praktyki, uzasadnione wykształceniem, kwalifikacjami lotniczymi i praktyką w innej specjalności członka personelu lotniczego.

3.3.1. Nauczanie wiedzy teoretycznej musi obejmować następujące przedmioty:

1) prawo lotnicze;

2) matematyka i nauki przyrodnicze oraz ogólna wiedza o statku powietrznym;

3) technika lotnicza dotycząca kategorii statku powietrznego;

4) obsługa techniczna statku powietrznego;

5) człowiek - możliwości i ograniczenia;

6) zasady lotu odpowiednie do kategorii statku powietrznego;

7) bezpieczeństwo obsługi statku powietrznego.

3.4. Nauczanie umiejętności praktycznych musi obejmować:

1) wykorzystanie instrukcji obsługowych oraz narzędzi i sprzętu kontrolno-pomiarowego odpowiednich dla typu w taki sposób, że można wykonać inspekcję lub kontrolę bez pominięcia jakiejkolwiek usterki;

2) identyfikację i umiejscowienie podzespołów oraz ich demontaż, montaż i dopasowanie, a następnie właściwą inspekcję prawidłowości tych czynności;

3) posługiwanie się odpowiednimi narzędziami i urządzeniami kontrolno-pomiarowymi oraz obrotu technologicznego, narzędziami, materiałami, częściami i podzespołami zamiennymi w sposób wykluczający możliwość pozostawiania obcych przedmiotów na obsługiwanym statku powietrznym lub w jego zespole;

4) utrzymywanie właściwego porządku na stanowisku pracy oraz zachowanie czystości;

5) zachowanie środków ostrożności chroniących podzespoły i materiały podczas posługiwania się nimi;

6) zachowanie wymagań bezpieczeństwa pracy i bezpieczeństwa przeciwpożarowego;

7) dbałość o zdatność statku powietrznego i bezpieczeństwo lotów, do których ma być on wykorzystany;

8) dokonanie przeglądu po zakończeniu obsługi;

9) dokumentowanie poszczególnych operacji przeglądu lub obsługi oraz wpisywanie poświadczeń obsługi do dokumentów obsługi statku powietrznego.

3.5. Praktyka lotnicza musi obejmować wszystkie czynności obsługowe, do których wykonywania lub poświadczania będzie uprawniać świadectwo lub wpisane do niego uprawnienie lotnicze oraz odpowiedni okres ich wykonywania pod nadzorem, zapewniający osiągnięcie biegłości i doświadczenia wymaganego do późniejszego samodzielnego ich wykonywania.

3.6. Do świadectw mechanika poświadczenia obsługi mogą być wpisane następujące uprawnienia lotnicze do poświadczenia obsługi:

1) poszczególnych zespołów samolotów albo śmigłowców i wiatrakowców o maksymalnej masie do startu nieprzekraczającej 495 kg, odrębnie dla:

a) płatowca,

b) zespołu napędowego,

c) awioniki;

2) statku powietrznego jako całości: samolotu albo śmigłowca i wiatrakowca o maksymalnej masie do startu nieprzekraczającej 495 kg;

3) statku powietrznego jako całości: lotni, paralotni, motolotni i spadochronu oraz ich wyposażenia, odpowiednio.

3.6.1. Ważność każdego z uprawnień lotniczych wpisanych do świadectwa wynosi 3 lata i może być przedłużona, jeżeli w tym okresie jej posiadacz przez 6 miesięcy wykonywał czynności, do których to uprawnienie upoważnia, albo zaliczył sprawdzenie umiejętności w tym zakresie w organizacji określonej w ust. 3.2 pkt 1 lub 2.

3.6.2. Uprawnienia uzupełniające, dotyczące typu w odniesieniu do uprawnień lotniczych wymienionych w ust. 3.6, są wydawane i wpisywane do osobistego dokumentu praktyki lotniczej mechanika poświadczenia obsługi przez organizacje wymienione w ust. 3.2.

Rozdział  4

Wzór świadectwa kwalifikacji

4.1. Do świadectw kwalifikacji mają odpowiednie zastosowanie przepisy załącznika nr 1 ust. 1.1 i 1.2.

4.2. Nazwy dla poszczególnych rodzajów świadectw są zamieszczone w poniższej tabeli wraz z symbolami licencji:

Nazwa specjalności posiadacza świadectwa kwalifikacji
w języku polskim	w języku angielskim	Symbol świadectwa kwalifikacji
1	2	3
pilot lotni	hang glider pilot	HGP
pilot paralotni	paraglider pilot	PP
pilot motolotni	powered hang glider pilot	PHGP
pilot samolotu ultralekkiego	ultralight aeroplane pilot	UAP
pilot śmigłowca ultralekkiego	ultralight helicopter pilot	UHP
pilot wiatrakowca ultralekkiego	ultralight autogiro pilot	UAGP
pilot-operator modelu latającego	flying model pilot-operator	FMP
skoczek spadochronowy	parachute jumper	PJ
mechanik poświadczenia obsługi statku powietrznego	aircraft maintenance mechanic	MM

4.3. Skróty nazw uprawnień lotniczych i innych wpisów do świadectw

4.3.1.  Skróty nazw uprawnień lotniczych

Stosowane w świadectwach skróty nazw uprawnień lotniczych są zamieszczone w poniższej tabeli:

Uprawnienie lotnicze
Symbol - skrót	Nazwa w języku polskim	Nazwa w języku angielskim
1	2	3
Wpisywane do świadectw kwalifikacji pilotów
CVFR	(uprawnienie) do wykonywania lotów kontrolowanych VFR	Controlled VFR flights (rating)
INS	uprawnienie instruktora	Instructor rating
CP	(uprawnienie) do lotów z pasażerem	Carry passenger (rating)
PPG	(uprawnienie) do wykonywania lotów z napędem	Powered paraglider (rating)
PPGG	(uprawnienie) do wykonywania lotów na motoparalotni	Powered paraglider with gear (rating)
Wpisywane do świadectw mechanika poświadczenia obsługi statku powietrznego
AF(A)	(uprawnienie) dotyczące płatowca samolotu o masie startowej do 495 kg	Airframe of aeroplane of weight no more than 495 kg (rating)
AF(H)	(uprawnienie) dotyczące płatowca śmigłowca o masie startowej do 495 kg	Airframe of helicopter of weight no more than 495 kg (rating)
AF(AG)	(uprawnienie) dotyczące płatowca wiatrakowca o masie startowej do 495 kg	Airframe of autogiro of weight no more than 495 kg (rating)
PP(A)	(uprawnienie) dotyczące zespołu napędowego samolotu o masie startowej do 495 kg	Power plant of aeroplane of weight no more than 495 kg (rating)
PP(H)	(uprawnienie) dotyczące zespołu napędowego śmigłowca o masie startowej do 495 kg	Power plant of helicopter of weight no more than 495 kg (rating)
PP(AG)	(uprawnienie) dotyczące zespołu napędowego wiatrakowca o masie startowej do 495 kg	Power plant of autogiro of weight no more than 495 kg (rating)
AV(A)	(uprawnienie) dotyczące awioniki samolotu o masie startowej do 495 kg	Avionics of aeroplane of weight no more than 495 kg (rating)
AV(H)	(uprawnienie) dotyczące awioniki śmigłowca o masie startowej do 495 kg	Avionics of helicopter of weight no more than 495 kg (rating)
AV(AG)	(uprawnienie) dotyczące awioniki wiatrakowca o masie startowej do 495 kg	Avionics of autogiro of weight no more than 495 kg (rating)
TM(A)	(uprawnienie) dotyczące samolotu o masie startowej do 495 kg, jako całości	Totality of aeroplane of weight no more than 495 kg (rating)
TM(H)	(uprawnienie) dotyczące śmigłowca o masie startowej do 495 kg, jako całości	Totality of helicopter of weight no more than 495 kg (rating)
TM(AG)	(uprawnienie) dotyczące wiatrakowca o masie startowej do 495 kg, jako całości	Totality of autogiro of weight no more than 495 kg (rating)
TM(HG)	(uprawnienie) dotyczące lotni jako całości	Totality of hang glider (rating)
TM(PG)	(uprawnienie) dotyczące paralotni jako całości	Totality of paraglider (rating)
TM(PHG)	(uprawnienie) dotyczące motolotni jako całości	Totality of powered hang glider (rating)
TM(P)	(uprawnienie) dotyczące spadochronu jako całości	Totality of parachute (rating)

4.3.2. W świadectwach są stosowane wpisy niestandardowe w razie zaistnienia takiej potrzeby

4.3.3. W przypadku gdy mechanik obsługi statku powietrznego posiada już licencję w kategorii B1.2 wydaną zgodnie z Part-66, uprawnienia oznaczone w tabeli jako "Wpisywane do świadectwa kwalifikacji mechanika poświadczenia obsługi statków powietrznych" mogą zostać wpisane do tej licencji na stronie "Załącznik do Formularza 26 EASA" - Krajowe uprawnienia poza zakresem Part-66.

4.4. Elementy składowe świadectwa

Świadectwo posiada:

1) stronę tytułową;

2) standardowe części oznaczone numeracją rzymską, zawierające wpisy do licencji stałe i zmienne:

a) część I zawiera nadruk w języku polskim: RZECZPOSPOLITA POLSKA i angielskim: REPUBLIC OF POLAND,

b) część II zawiera:

- nazwę specjalności lotniczej posiadacza świadectwa w języku polskim i angielskim oraz symbol literowy świadectwa według tabeli zamieszczonej w ust. 4.2,

- datę pierwszego wydania świadectwa według standardowego zapisu: dzień, miesiąc, rok, np. 20/03/2003.,

c) część III zawiera numer świadectwa przedstawiony następująco: "PL-0xxxSYMBOLzz, który zawiera:

- oznaczenie PL - kod przydzielony Polsce przez ONZ,

- kolejne cyfry osobistego numeru członka personelu lotniczego, który jest przydzielony mu przez Państwowy Rejestr Personelu Lotniczego, zaczynający się zawsze od zera,

- SYMBOL - symbol literowy według tabeli w ust. 4.2,

- dwucyfrowy numer kolejnego wydania świadectwa, np. 06, 11 itp.,

d) część IV zawiera NAZWISKO i imię posiadacza świadectwa, wpisane alfabetem łacińskim, nawet wówczas, gdy pisownia nazwiska i imienia w języku ojczystym posiadacza jest pisana innym alfabetem;

e) część IVa zawiera datę i miejsce urodzenia,

f) część V zawiera adres posiadacza świadectwa: nazwę ulicy, nr domu i mieszkania, kod pocztowy, miejscowość, nazwę kraju wpisane w języku polskim i angielskim,

g) część VI zawiera obywatelstwo posiadacza wpisane w języku polskim i angielskim,

h) część VII przeznaczona na podpis posiadacza świadectwa,

i) część VIII zawiera nazwę organu wydającego świadectwo w języku polskim: Urząd Lotnictwa Cywilnego - ULC i angielskim: Civil Aviation Office,

j) część IX zawiera określenie okresu, na który świadectwo zostało wydane, przez podanie daty ostatniego dnia tego okresu, zapisanej w sposób określony pod lit b, informację, że świadectwo jest ważne wraz z dokumentem tożsamości ze zdjęciem; wpisy te są dokonane w języku polskim i angielskim,

k) część X przeznaczona jest na podpis Prezesa Urzędu albo osoby wydającej świadectwo w jego imieniu,

l) część XI przeznaczona jest na odcisk pieczęci Urzędu Lotnictwa Cywilnego,

m) część XII przeznaczona jest na wpisy w języku polskim i angielskim:

- uprawnień lotniczych nadanych posiadaczowi świadectwa, podlegających przedłużeniu ważności,

- dokonanych przedłużeń ważności wpisanych uprawnień lotniczych przez uprawnionego egzaminatora,

n) część XIII przeznaczona jest na wpisanie ograniczeń,

o) część XIV przeznaczona jest na inne wpisy;

p) informację o znaczeniu skrótów użytych w danym świadectwie we wpisach uprawnień, przedłużeń ich ważności i ograniczeń.

4.5. Wzory stron świadectwa

grafika

W przypadku niewykorzystania stron świadectwa, należy zamieścić na nich napis w języku polskim: "Celowo pozostawiono niezapisaną" i angielskim: "Intentionally left blank".

Załącznik Nr  4  ²⁸

(uchylony)

1 Minister Infrastruktury kieruje działem administracji rządowej - transport, na podstawie § 1 ust. 2 pkt 4 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 marca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Infrastruktury (Dz. U. Nr 32, poz. 302 oraz z 2003 r. Nr 19, poz. 165 i Nr 141, poz. 1359).

2 Niniejsze rozporządzenie dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia dyrektywy 91/670/EWG z dnia 16 grudnia 1991 r. w sprawie wzajemnego uznawania licencji personelu pełniącego określone funkcje w lotnictwie cywilnym (Dz. Urz. WE L 373 z 31.12.1991, str. 21; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 6, t. 1, str. 270).

_____

Odnośnik nr 2 dodany przez § 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Transportu z dnia 28 sierpnia 2006 r. (Dz.U.06.164.1160) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 29 września 2006 r.

* Z dniem 19 marca 2013 r. nin. rozporządzenie utraciło częściowo podstawę prawną na skutek zmiany art. 94 ust. 9 oraz art. 104 ust. 1 ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. - Prawo lotnicze (Dz.U.02.130.1112) przez art. 1 pkt 55 lit. g), art. 1 pkt 65 lit. a) oraz art. 18 ustawy z dnia 30 czerwca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo lotnicze oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.11.170.1015).

3 § 2 pkt 2 zmieniony przez § 1 pkt 1 rozporządzenia z dnia 31 sierpnia 2010 r. (Dz.U.10.165.1119) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 8 września 2010 r.

4 § 2 pkt 8 dodany przez § 1 pkt 1 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

5 § 2 pkt 9 dodany przez § 1 pkt 1 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

6 § 2 pkt 10 dodany przez § 1 pkt 1 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

7 § 2a dodany przez § 1 pkt 2 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

8 § 3 zmieniony przez § 1 pkt 3 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

9 § 4 ust. 1 pkt 1a dodany przez § 1 pkt 4 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

10 § 4 ust. 1 pkt 1b dodany przez § 1 pkt 4 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

11 § 4 ust. 1 pkt 1c dodany przez § 1 pkt 4 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

12 § 5 ust. 1 zmieniony przez § 1 pkt 5 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

13 § 5 ust. 2 pkt 3 zmieniony przez § 1 pkt 2 rozporządzenia z dnia 25 kwietnia 2005 r. (Dz.U.05.70.632) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 maja 2005 r.

14 § 5 ust. 4 pkt 2 zmieniony przez § 1 pkt 2 rozporządzenia z dnia 31 sierpnia 2010 r. (Dz.U.10.165.1119) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 8 września 2010 r.

15 § 7 ust. 1 pkt 2 zmieniony przez § 1 pkt 6 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

16 § 8 ust. 1 pkt 2 zmieniony przez § 1 pkt 7 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

17 § 9 ust. 2 pkt 2 lit. d) dodana przez § 1 pkt 3 rozporządzenia z dnia 25 kwietnia 2005 r. (Dz.U.05.70.632) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 maja 2005 r.

18 § 16 ust. 1 zmieniony przez § 1 pkt 8 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

19 § 16a dodany przez § 1 pkt 9 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

20 § 18 ust. 6 zmieniony przez § 1 pkt 4 rozporządzenia z dnia 25 kwietnia 2005 r. (Dz.U.05.70.632) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 maja 2005 r.

21 § 18 ust. 7 zmieniony przez § 1 pkt 10 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

22 § 35a dodany przez § 1 pkt 11 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

23 § 35b dodany przez § 1 pkt 11 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

24 § 37a dodany przez § 1 rozporządzenia z dnia 26 października 2005 r. (Dz.U.05.219.1867) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 8 listopada 2005 r.

25 Załącznik nr 1:

- zmieniony przez § 1 pkt 5 rozporządzenia z dnia 25 kwietnia 2005 r. (Dz.U.05.70.632) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 maja 2005 r.

- zmieniony przez § 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Transportu z dnia 28 sierpnia 2006 r. (Dz.U.06.164.1160) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 29 września 2006 r.

- zmieniony przez § 1 rozporządzenia z dnia 5 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.97.808) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 8 lipca 2009 r.

- zmieniony przez § 1 pkt 12 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

- zmieniony przez § 1 pkt 3 rozporządzenia z dnia 31 sierpnia 2010 r. (Dz.U.10.165.1119) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 8 września 2010 r.

26 Załącznik nr 2 zmieniony przez § 1 pkt 13 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

27 Załącznik nr 3:

- zmieniony przez § 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Transportu z dnia 28 sierpnia 2006 r. (Dz.U.06.164.1160) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 29 września 2006 r.

- zmieniony przez § 1 pkt 14 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

28 Załącznik nr 4 uchylony przez § 1 pkt 15 rozporządzenia z dnia 24 czerwca 2009 r. (Dz.U.09.113.942) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 sierpnia 2009 r.

• Identyfikator: Dz.U.2003.165.1603
• Rodzaj: Rozporządzenie
• Tytuł: Licencjonowanie personelu lotniczego.
• Data aktu: 03/09/2003
• Data ogłoszenia: 19/09/2003
• Data wejścia w życie: 20/12/2003