Statystyki pokazują, że z każdym rokiem dynamiczne wzrasta liczba odmów poddania się obowiązkowym szczepieniom. Problem ten dotyczy także obowiązkowych szczepień poekspozycyjnych, których najczęstszym przykładem jest szczepienie przeciwko tężcowi, jakie należy wykonać u pacjenta, który doznał zranienia. Odmowa przyjęcia odpowiedniej szczepionki otwiera przed lekarzem opiekującym się takim pacjentem sporo znaków zapytania. Jak sobie z nimi poradzić?

 

Kiedy szczepienie przeciwko tężcowi jest obowiązkowe?

Zgodnie z obowiązującym komunikatem Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 27 października 2023 roku w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2024, osoby zranione, narażone na zakażenie tężcem są objęte obowiązkowym, poekspozycyjnym szczepieniem na tężec. Dokładny schemat szczepienia oraz liczba dawek zależą w tym przypadku od charakterystyki wykorzystywanej szczepionki. Do wyboru pozostają tu trzy kategorie preparatów: szczepionka monowalentna przeciw tężcowi (T); szczepionka skojarzona przeciw błonicy, tężcowi (Td) szczepionka przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi ze zmniejszoną zawartością komponentu krztuścowego zawierającą bezkomórkowy komponent krztuśca – w przypadku osób obowiązkiem szczepień przeciw krztuścowi.

Jednak wybór rodzaju szczepionki nie jest zupełnie dowolny. Aktualny Program Szczepień Ochronnych decyzję w tym zakresie uzależnia od historii szczepień pacjenta – zwłaszcza od tego, czy i kiedy miało miejsce szczepienie podstawowe lub przypominające przeciwko tężcowi – oraz od niskiego lub wysokiego ryzyka wystąpienia tężca, które jest oceniane w zależności od sytuacji klinicznej. Zasadniczo zranione osoby narażone na zakażenie nie wymagają omawianego tu szczepienia tylko wówczas, gdy ostatnia dawka szczepienia podstawowego lub przypominającego została przyjęta przez pacjenta mniej niż pięć lat przed zranieniem.

Czytaj także: Szczepienia przeciw COVID-19 za chwilę w aptekach i przychodniach

 

Ryzyko popełnienia błędu w sztuce

W związku z tym zaniechanie przez lekarza udzielającego pomocy medycznej zranionemu pacjentowi, u którego występuje ryzyko zakażenia tężcem podania mu szczepionki może być rozpatrywane w kategoriach błędu w sztuce medycznej. O ile oczywiście nie występują inne okoliczności uniemożliwiające dokonanie szczepienia, związane ze stanem zdrowia pacjenta. Jeżeli więc pacjent, który powinien zostać zaszczepiony przeciwko tężcowi odmawia przyjęcia szczepionki, kluczową kwestią pozostaje odebranie od niego stosownego oświadczenia o odmowie, a wcześniej wyraźnie poinformowanie go o ryzyku związanym z wystąpieniem tężca.

W tym kontekście trzeba pamiętać, że poddanie się poekspozycyjnemu szczepieniu przeciwko tężcowi jest obowiązkiem prawnym. Na mocy par. 8 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 27 września 2023 roku w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych obowiązkowym szczepieniom przeciw tężcowi podlegają osoby zranione, narażone na zakażenie. Przepis ten został wydany na podstawie delegacji art. 17 ust. 10 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Jest to istotne z punktu widzenia tzw. ogólnej klauzuli limitacyjnej zamieszczonej w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, która stanowi, że ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie. Jednak w doktrynie i w orzecznictwie dopuszcza się sytuację, gdy ograniczenie to – a obowiązek szczepienia zalicza się do tej kategorii – jest wprowadzane na mocy rozporządzenia. Pod warunkiem, że zostało ono wydane na mocy delegacji ustawowej, a w samej ustawie zakres ograniczenia został odpowiednio sprecyzowany.

Czytaj w LEX: Wyrok TK z dnia 9 maja 2023 r. (sygn. akt SK 81/19) [dot. obowiązkowych szczepień ochronnych] > >

 

Możliwe ścieżki postępowania

W każdym razie lekarz spotykający się z odmową poddania się obowiązkowemu szczepieniu poekspozycyjnemu przeciwko krztuścowi staje przed nie lada wyzwaniem – zwłaszcza w perspektywie braku skutecznych instrumentów prawnych zmierzających do szybkiego wyegzekwowania tego obowiązku. Sprawę dodatkowo komplikuje fakt, że każdy pacjent ma prawo od odmowy wyrażenia zgody na udzielenie mu świadczeń zdrowotnych. Kluczowe więc tu jest zapewnienie mu pełnej i przystępnej informacji o znaczeniu omawianego szczepienia oraz możliwych skutków jego niewykonania. W przypadku zaś, gdy pacjentem jest małoletni, zawsze warto rozważyć zwrócenie się do sądu o wyrażenie zgody zastępczej. W ostateczności lekarzowi pozostaje sięgnięcie po procedurę odmowy lub odstąpienia od leczenia, unormowanej w art. 38 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 roku o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. Wydaje się to szczególnie godne rozważenia, gdy rana pacjenta odmawiającego przyjęcia szczepionki przeciwko tężcowi wymaga wykonania zabiegów chirurgicznych.

Zobacz również w LEX: Rodzic nie może zasłaniać się nieznajomością obowiązkowych szczepień > >

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.