1.Wstęp
Jak stanowi art. 90b ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) – dalej u.s.o., uczniowi przysługuje prawo do pomocy materialnej ze środków przeznaczonych na ten cel w budżecie państwa lub budżecie właściwej jednostki samorządu terytorialnego. Pomoc materialna ma charakter socjalny albo motywacyjny (zob. art. 90c ust. 1 u.s.o.). W myśl art. 90c ust. 2 u.s.o., świadczeniami pomocy materialnej o charakterze socjalnym są:
1) stypendium szkolne;
2) zasiłek szkolny.
Z kolei art. 90c ust. 3 u.s.o. stanowi, że świadczeniami pomocy materialnej o charakterze motywacyjnym są:
1) stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe;
2) stypendium Prezesa Rady Ministrów;
3) stypendium ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania (czyli obecnie Ministra Edukacji Narodowej);
4) stypendium ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (czyli obecnie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego).
Oba rodzaje pomocy materialnej, tj. pomoc materialna o charakterze socjalnym oraz motywacyjnym przysługują, w myśl art. 90b ust. 3 u.s.o.:
1) uczniom szkół publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych dla młodzieży i dla dorosłych oraz słuchaczom publicznych kolegiów nauczycielskich, nauczycielskich kolegiów języków obcych i kolegiów pracowników służb społecznych – do czasu ukończenia kształcenia, nie dłużej jednak niż do ukończenia 24. roku życia;
2) wychowankom publicznych i niepublicznych ośrodków umożliwiających dzieciom i młodzieży, o których mowa w art. 16 ust. 7 u.s.o., a także dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzężonymi, realizację odpowiednio obowiązku szkolnego i obowiązku nauki – do czasu ukończenia realizacji obowiązku nauki.
Tylko świadczenia pomocy materialnej o charakterze motywacyjnym przysługują, natomiast, stosownie do art. 90b ust. 4 u.s.o.:
1) uczniom szkół niepublicznych nieposiadających uprawnień szkół publicznych dla młodzieży i dla dorosłych – do czasu ukończenia realizacji obowiązku nauki;
2) słuchaczom niepublicznych kolegiów nauczycielskich i nauczycielskich kolegiów języków obcych – do czasu ukończenia kształcenia, nie dłużej jednak niż do ukończenia 24. roku życia.
Oprócz pomocy materialnej, przyznawanej na podstawie przepisów u.s.o. (w przypadku świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym, świadczenia przyznawane są przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, względnie przez upoważnionego kierownika ośrodka pomocy społecznej – zob. art. 90m u.s.o.; świadczenia pomocy materialnej o charakterze motywacyjnym przyznawane są przez dyrektorów szkół, Prezesa Rady Ministrów, Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego), uczniowie otrzymywać mogą również inną pomoc materialną odmiennego rodzaju, w tym stypendia otrzymywane od osób prywatnych oraz organizacji pozarządowych.
Przepisy u.p.d.o.f. określają dwa zwolnienia obejmujące świadczenia z tytułu pomocy materialnej dla uczniów. Zwolnienia te są określane przez przepisy art. 21 ust. 1 pkt 40 i 40b ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 z późn. zm.)
2.Zwolnienie od podatku świadczeń pomocy materialnej dla uczniów, przyznawanych na podstawie przepisów o systemie oświaty
Świadczenia pomocy materialnej dla uczniów, przyznawane na podstawie przepisów u.s.o., są zwolnione od podatku na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 40 u.p.d.o.f. Zwolnienie to ma charakter bezwarunkowy oraz nieograniczony limitem kwotowym. Zwolnienie, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 40 u.p.d.o.f., obejmuje oba rodzaje świadczeń pomocy materialnej przyznawanych na podstawie przepisów, a więc zarówno świadczenia pomocy materialnej o charakterze socjalnym (tj. stypendia szkolne oraz zasiłki szkolne), jak i świadczenia pomocy materialnej o charakterze motywacyjnym (tj. stypendia za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe, stypendia Prezesa Rady Ministrów, stypendia Ministra Edukacji Narodowej oraz stypendia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego). Potwierdził to Dyrektor Izby Skarbowej w Łodzi w interpretacji indywidualnej z dnia 21 lipca 2011 r., IPTPB2/415-82/11-4/GG, w której czytamy, że „pomoc materialna o charakterze socjalnym, w postaci stypendiów szkolnych i zasiłków szkolnych, jak również pomoc materialna o charakterze motywacyjnym – przyznawana i wypłacana na podstawie przepisów o systemie oświaty, finansowana z budżetu państwa lub budżetu jednostki samorządu terytorialnego korzysta ze zwolnienia od opodatkowania na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 40 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych".
Korzystanie ze zwolnienia, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 40 u.p.d.o.f., nie wiąże się z żadnymi obowiązkami w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych, ciążącymi na uczniach (jak również ich rodzicach) i podmiotach przyznających oraz wypłacających świadczenia pomocy materialnej. W szczególności uczniowie (ani ich rodzice) nie mają obowiązku wykazywać otrzymanej pomocy materialnej zwolnionej od podatku na podstawie omawianego przepisu w zeznaniach rocznych PIT, zaś podmioty przyznające oraz wypłacające świadczenia pomocy materialnej, przyznawane na podstawie przepisów u.s.o., nie są obowiązane do uwzględniania ich w składanych deklaracjach rocznych PIT, czy uwzględniania ich w rocznych informacjach PIT (w szczególności informacjach PIT-8C).
Zauważyć przy tym należy, że omawiane zwolnienie od podatku nie obejmuje zwrotu kosztów przejazdu, o których mowa w art. 17 ust. 3 i 3a u.p.d.o.f. Kwoty takie są jednak zwolnione od podatku na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 40c u.p.d.o.f.
Zwolnienie, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 40 u.p.d.o.f., nie obejmuje także otrzymywanych przez uczniów nagród w konkursach (zob. przykładowo interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 10 sierpnia 2010 r., IBPBII/1/415-490/10/MK. Wygrane i nagrody otrzymywane przez uczniów za udział w konkursach, turniejach i olimpiadach organizowanych na podstawie przepisów o u.s.o. są jednak zwolnione od podatku na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 115 u.p.d.o.f.
Dodać należy, że zwolnienie, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 40 u.p.d.o.f., obejmuje również stypendia przyznane przed ukończeniem szkoły przez ucznia, a otrzymane przez niego po ukończeniu szkoły. Odpowiednie zastosowanie ma w tym zakresie dotycząca studentów interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z dnia 18 grudnia 2008 r., ILPB1/415-775/08-5/AMN, w której czytamy, że „fakt dokonania wypłaty stypendium po zdaniu egzaminu kończącego studia i uzyskania statusu absolwenta, przyznanego studentom przed zdaniem egzaminu, nie ma wpływu na zastosowanie przedmiotowego zwolnienia od podatku dochodowego".
3.Zwolnienie od podatku stypendiów innych niż przyznawane na podstawie przepisów ustawy o systemie oświaty
Zwolnione od podatku dochodowego od osób fizycznych są nie tylko stypendia przyznawane uczniom na podstawie przepisów u.s.o. Na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 40b u.p.d.o.f., zwolnione są od podatku także stypendia dla uczniów (oraz studentów), których wysokość i zasady udzielania zostały określone w uchwale organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, oraz stypendia dla uczniów i studentów przyznane przez organizacje, o których mowa w art. 3 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 z późn. zm.) – dalej u.d.p.p., na podstawie regulaminów zatwierdzonych przez organy statutowe, udostępnianych do publicznej wiadomości za pomocą Internetu, środków masowego przekazu lub wykładanych (wywieszanych) dla zainteresowanych w pomieszczeniach ogólnie dostępnych – do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 3800 zł.
Jak stanowi art. 90b ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) – dalej u.s.o., uczniowi przysługuje prawo do pomocy materialnej ze środków przeznaczonych na ten cel w budżecie państwa lub budżecie właściwej jednostki samorządu terytorialnego. Pomoc materialna ma charakter socjalny albo motywacyjny (zob. art. 90c ust. 1 u.s.o.). W myśl art. 90c ust. 2 u.s.o., świadczeniami pomocy materialnej o charakterze socjalnym są:
1) stypendium szkolne;
2) zasiłek szkolny.
Z kolei art. 90c ust. 3 u.s.o. stanowi, że świadczeniami pomocy materialnej o charakterze motywacyjnym są:
1) stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe;
2) stypendium Prezesa Rady Ministrów;
3) stypendium ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania (czyli obecnie Ministra Edukacji Narodowej);
4) stypendium ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (czyli obecnie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego).
Oba rodzaje pomocy materialnej, tj. pomoc materialna o charakterze socjalnym oraz motywacyjnym przysługują, w myśl art. 90b ust. 3 u.s.o.:
1) uczniom szkół publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych dla młodzieży i dla dorosłych oraz słuchaczom publicznych kolegiów nauczycielskich, nauczycielskich kolegiów języków obcych i kolegiów pracowników służb społecznych – do czasu ukończenia kształcenia, nie dłużej jednak niż do ukończenia 24. roku życia;
2) wychowankom publicznych i niepublicznych ośrodków umożliwiających dzieciom i młodzieży, o których mowa w art. 16 ust. 7 u.s.o., a także dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzężonymi, realizację odpowiednio obowiązku szkolnego i obowiązku nauki – do czasu ukończenia realizacji obowiązku nauki.
Tylko świadczenia pomocy materialnej o charakterze motywacyjnym przysługują, natomiast, stosownie do art. 90b ust. 4 u.s.o.:
1) uczniom szkół niepublicznych nieposiadających uprawnień szkół publicznych dla młodzieży i dla dorosłych – do czasu ukończenia realizacji obowiązku nauki;
2) słuchaczom niepublicznych kolegiów nauczycielskich i nauczycielskich kolegiów języków obcych – do czasu ukończenia kształcenia, nie dłużej jednak niż do ukończenia 24. roku życia.
Oprócz pomocy materialnej, przyznawanej na podstawie przepisów u.s.o. (w przypadku świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym, świadczenia przyznawane są przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, względnie przez upoważnionego kierownika ośrodka pomocy społecznej – zob. art. 90m u.s.o.; świadczenia pomocy materialnej o charakterze motywacyjnym przyznawane są przez dyrektorów szkół, Prezesa Rady Ministrów, Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego), uczniowie otrzymywać mogą również inną pomoc materialną odmiennego rodzaju, w tym stypendia otrzymywane od osób prywatnych oraz organizacji pozarządowych.
Przepisy u.p.d.o.f. określają dwa zwolnienia obejmujące świadczenia z tytułu pomocy materialnej dla uczniów. Zwolnienia te są określane przez przepisy art. 21 ust. 1 pkt 40 i 40b ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 z późn. zm.)
2.Zwolnienie od podatku świadczeń pomocy materialnej dla uczniów, przyznawanych na podstawie przepisów o systemie oświaty
Świadczenia pomocy materialnej dla uczniów, przyznawane na podstawie przepisów u.s.o., są zwolnione od podatku na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 40 u.p.d.o.f. Zwolnienie to ma charakter bezwarunkowy oraz nieograniczony limitem kwotowym. Zwolnienie, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 40 u.p.d.o.f., obejmuje oba rodzaje świadczeń pomocy materialnej przyznawanych na podstawie przepisów, a więc zarówno świadczenia pomocy materialnej o charakterze socjalnym (tj. stypendia szkolne oraz zasiłki szkolne), jak i świadczenia pomocy materialnej o charakterze motywacyjnym (tj. stypendia za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe, stypendia Prezesa Rady Ministrów, stypendia Ministra Edukacji Narodowej oraz stypendia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego). Potwierdził to Dyrektor Izby Skarbowej w Łodzi w interpretacji indywidualnej z dnia 21 lipca 2011 r., IPTPB2/415-82/11-4/GG, w której czytamy, że „pomoc materialna o charakterze socjalnym, w postaci stypendiów szkolnych i zasiłków szkolnych, jak również pomoc materialna o charakterze motywacyjnym – przyznawana i wypłacana na podstawie przepisów o systemie oświaty, finansowana z budżetu państwa lub budżetu jednostki samorządu terytorialnego korzysta ze zwolnienia od opodatkowania na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 40 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych".
Korzystanie ze zwolnienia, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 40 u.p.d.o.f., nie wiąże się z żadnymi obowiązkami w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych, ciążącymi na uczniach (jak również ich rodzicach) i podmiotach przyznających oraz wypłacających świadczenia pomocy materialnej. W szczególności uczniowie (ani ich rodzice) nie mają obowiązku wykazywać otrzymanej pomocy materialnej zwolnionej od podatku na podstawie omawianego przepisu w zeznaniach rocznych PIT, zaś podmioty przyznające oraz wypłacające świadczenia pomocy materialnej, przyznawane na podstawie przepisów u.s.o., nie są obowiązane do uwzględniania ich w składanych deklaracjach rocznych PIT, czy uwzględniania ich w rocznych informacjach PIT (w szczególności informacjach PIT-8C).
Zauważyć przy tym należy, że omawiane zwolnienie od podatku nie obejmuje zwrotu kosztów przejazdu, o których mowa w art. 17 ust. 3 i 3a u.p.d.o.f. Kwoty takie są jednak zwolnione od podatku na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 40c u.p.d.o.f.
Zwolnienie, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 40 u.p.d.o.f., nie obejmuje także otrzymywanych przez uczniów nagród w konkursach (zob. przykładowo interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 10 sierpnia 2010 r., IBPBII/1/415-490/10/MK. Wygrane i nagrody otrzymywane przez uczniów za udział w konkursach, turniejach i olimpiadach organizowanych na podstawie przepisów o u.s.o. są jednak zwolnione od podatku na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 115 u.p.d.o.f.
Dodać należy, że zwolnienie, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 40 u.p.d.o.f., obejmuje również stypendia przyznane przed ukończeniem szkoły przez ucznia, a otrzymane przez niego po ukończeniu szkoły. Odpowiednie zastosowanie ma w tym zakresie dotycząca studentów interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z dnia 18 grudnia 2008 r., ILPB1/415-775/08-5/AMN, w której czytamy, że „fakt dokonania wypłaty stypendium po zdaniu egzaminu kończącego studia i uzyskania statusu absolwenta, przyznanego studentom przed zdaniem egzaminu, nie ma wpływu na zastosowanie przedmiotowego zwolnienia od podatku dochodowego".
3.Zwolnienie od podatku stypendiów innych niż przyznawane na podstawie przepisów ustawy o systemie oświaty
Zwolnione od podatku dochodowego od osób fizycznych są nie tylko stypendia przyznawane uczniom na podstawie przepisów u.s.o. Na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 40b u.p.d.o.f., zwolnione są od podatku także stypendia dla uczniów (oraz studentów), których wysokość i zasady udzielania zostały określone w uchwale organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, oraz stypendia dla uczniów i studentów przyznane przez organizacje, o których mowa w art. 3 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 z późn. zm.) – dalej u.d.p.p., na podstawie regulaminów zatwierdzonych przez organy statutowe, udostępnianych do publicznej wiadomości za pomocą Internetu, środków masowego przekazu lub wykładanych (wywieszanych) dla zainteresowanych w pomieszczeniach ogólnie dostępnych – do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 3800 zł.