Zwiększona kontrola kontroli skarbowej

Zapewnienie merytorycznej i efektywnej kontroli sądu nad czynnościami operacyjnymi wywiadu skarbowego, wprowadzenie tzw. zgody następczej, zakaz wykorzystywania dowodw uzyskanych w wyniku kontroli operacyjnej w innych postępowaniach niż postępowanie karne to najważniejsze zmiany w ustawie o kontroli skarbowej, ktre weszły w życie 11 czerwca 2011 r.Nowelizacja ustawy o kontroli skarbowej ma zapewnić merytoryczną i efektywną kontrolę sądu nad ustawowo dozwolonymi czynnościami operacyjno-rozpoznawczymi wywiadu skarbowego. Procedury kontrolne muszą bowiem odpowiadać zasadom praworządności.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 12 grudnia 2005 r., K 32/04, LEX nr 181611, wskazywał, że tajność czynności operacyjnych powoduje, iż osoba poddana kontroli operacyjnej nie jest w stanie uruchomić procedur i gwarancji, których wykorzystanie jest zależne od jej wiedzy i inicjatywy. Niejawna działalność operacyjna organów ścigania pozostaje więc w naturalnym, nieusuwalnym konflikcie z prawem jednostki do prywatności, wolnością komunikowania się i tajemnicą komunikowania się, ochroną autonomii informacyjnej oraz konstytucyjną gwarancją sądowej ochrony praw jednostki. Koniecznym stało się więc zapewnienie efektywnego nadzoru nad czynnościami operacyjnymi, który sprawuje wyłącznie Sąd Okręgowy w Warszawie.

Sięganie do kontroli operacyjnej może odbywać się tylko w szczególnych przypadkach, gdy inne środki dowodowe okazały się bezskuteczne lub będą nieprzydatne, jak również tylko w wypadku podejrzenia popełnienia szczególnie niebezpiecznych przestępstw. Nowelizacja wyeliminowała tym samym prawdopodobieństwo zawodności innych środków jako podstawę stosowania kontroli operacyjnej. Poza tym Główny Inspektor Kontroli Skarbowej (GIKS), wnioskujący o zarządzenie kontroli, został zobowiązany do przedstawiania sądowi materiałów, które potwierdzają okoliczności uzasadniające zastosowanie kontroli operacyjnej. GIKS nie jest zobowiązany do przedstawiania całości materiałów lecz może dokonać wstępnej selekcji zgromadzonych materiałów pod kątem uzasadnienia wniosku o przeprowadzenie kontroli operacyjnej.

Skuteczność ścigania najpoważniejszych przestępstw wymaga stworzenia prawnych możliwości ubiegania się o zgodę na wykorzystanie utrwalonych w trakcie kontroli dowodów, nie tylko w czasie jej trwania, ale także po jej zakończeniu. Dlatego też w kodeksie postępowania karnego oraz między innymi w ustawie o kontroli skarbowej wprowadzono instytucję tzw. „zgody następczej” - tj. sądowej zgody na wykorzystywanie dowodów pochodzących z kontroli operacyjnej, które wykraczały poza zakres postanowienia sądu zarządzającego tego rodzaju czynności. O zgodę sądu będzie można wystąpić jednak dopiero po zakończeniu kontroli operacyjnej. Ustawa wskazuje, że do sądu o zgodę następczą występuje Prokurator Generalny.

W celu wzmocnienia nadzoru nad realizacją obowiązku niszczenia materiałów z bezskutecznej kontroli operacyjnej nowelizacja wprowadziła obowiązek powiadamiania Prokuratora Generalnego przez GIKS-a o wydaniu i wykonaniu zarządzenia dotyczącego zniszczenia materiałów uzyskanych w trakcie kontroli operacyjnej, jeżeli zarządzone czynności nie doprowadziły do zebrania dowodów popełnienia przestępstwa.

Zgodnie z nowelizacją ustawy, materiały uzyskane w toku kontroli operacyjnej będą mogły być wykorzystane w toku postępowania karnego w sprawie o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo w postępowaniu kontrolnym, a nie jak dotychczas również w sprawie o wykroczenia lub wykroczenia skarbowe.

Michał Malinowski