W obradach Zjazdu uczestniczyli przedstawiciele wszystkich ośrodków naukowych i akademickich w Polsce, wywodzących się z nurtu szkolnictwa publicznego, oraz niektórych niepublicznych szkół wyższych.

Celem Zjazdu było – z jednej strony – podsumowanie osiągnięć nauki prawa finansowego i podatkowego po okresie transformacji ustrojowej, z drugiej zaś – wskazanie kierunków i wyzwań, przed jakimi stoi współczesna nauka prawa finansowego i podatkowego. Chodzi zwłaszcza o wyzwania związane z globalizacją gospodarki, stanowiącą zagrożenie dla równowagi finansów publicznych, ochroną suwerenności państw oraz stworzeniem nowego systemu finansów lokalnych odpowiedniego do zwiększającego się zakresu zadań tego samorządu. Zgromadzenie w tym samym czasie i miejscu większości przedstawicieli nauk prawa finansowego i podatkowego, skupionych w katedrach poszczególnych uniwersytetów i pozostałych szkół wyższych, stanowiło znakomitą okazję, aby cele te zrealizować.

W Zjeździe wzięło udział ok. 170 pracowników naukowych katedr prawa finansowego i podatkowego z całego kraju. Zgłoszono również ponad 60 wystąpień referatowych.

Zjazd był nie tylko niezwykle ważnym wydarzeniem naukowym, największą od kilku lat konferencją naukową z zakresu prawa finansowego i podatkowego, ale jako taki stanowił również znakomitą okazję dla doskonalenia wiedzy i umiejętności zawodowych. Obradom przysłuchiwało się bowiem także kilkudziesięciu przedstawicieli korporacji zawodowych – doradcy podatkowi zrzeszeni w Oddziale Łódzkim Krajowej Izby Doradców Podatkowych, radcy prawni skupieni w Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Łodzi, adwokaci Okręgowej Rady Adwokackiej w Łodzi, notariusze z Izby Notarialnej w Łodzi, a także pracownicy organów samorządowych z województwa łódzkiego oraz doktoranci i studenci UŁ oraz innych uczelni.

W obradach Zjazdu wzięli również udział Prezesi Trybunału Konstytucyjnego; obecny – prof. dr hab. Andrzej Rzepliński oraz pozostający w stanie spoczynku Jerzy Stępień. Minister Finansów RP Jacek Rostowski wystosował list do uczestników i gości Zjazdu. Wskazuje to na wagę, jaką przypisuje się – z jednej strony – konstytucjonalizacji ustroju finansowego oraz gwarancjom konstytucyjnym w zakresie podatków w orzecznictwie, z drugiej zaś – staraniom doktryny odnośnie poprawy jakości legislacji prawnofinansowej. Patronat nad Zjazdem objęła Prezydent Miasta Łodzi, Hanna Zdanowska. Obecni byli również posłowie Iwona Śledzińska-Katarasińska oraz Krzysztof Kwiatkowski.

Zjazd rozpoczął się powitaniem uczestników i gości przez prof. dr. hab. Włodzimierza Nykiela, kierownika Katedry Materialnego Prawa Podatkowego i rektora Uniwersytetu Łódzkiego, oraz prof. dr hab. Agnieszkę Liszewską, dziekana Wydziału Prawa i Administracji UŁ.

Wprowadzeniem do obrad było wystąpienie prof. dr hab. Teresy Dębowskiej-Romanowskiej, kierownika Katedry Prawa Finansowego UŁ, która przypomniała osiągnięcia polskiego prawa finansowego i podatkowego po przełomie ustrojowym. Zaliczyła do nich uregulowanie całego ustroju finansowego w Konstytucji RP, co dało silną ochronę przed nadmiernym długiem publicznym i finansowaniem deficytu inflacją. Podkreśliła znaczenie gwarancji konstytucyjnych z art. 84 i 217 Konstytucji RP, z których wynikają restryktywne wymagania dotyczące przyzwoitości legislacji podatkowej. Przypomniała, że wysokie konstytucyjne wymagania odnoszące się do ustawy podatkowej powodują, że klauzule generalne służące zapobieganiu zjawisku obchodzenia prawa podatkowego są w Polsce niemal niemożliwe do wprowadzenia. W wystąpieniu wskazano również, że finanse lokalne oczekuje gruntowna przebudowa, a gwarancje konstytucyjne są w tym zakresie niewystarczające.

Obrady w części zasadniczej zostały podzielone na pięć paneli.

Pierwszy z nich był poświęcony kwestiom ustrojowego prawa finansowego. Obradom tej części przewodniczył prof. dr hab. Eugeniusz Ruśkowski z Katedry Finansów Publicznych i Prawa Finansowego Uniwersytetu w Białymstoku. Jako pierwszy w tej części wystąpił dr hab. Andrzej Gorgol z Katedry Prawa Finansowego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, przedstawiając referat dotyczący zasady jawności finansów publicznych. Następnie dr Piotr Stanisławiszyn, reprezentujący Zakład Prawa Finansowego Uniwersytetu Opolskiego, omówił problemy legislacyjne związane z kwestią źródeł sankcji w prawie finansowym. W dalszej części obrad przesłanki wydłużenia harmonogramu wypełniania przez Polskę kryteriów konwergencji w aspekcie kryzysu Unii Gospodarczo-Walutowej przybliżył dr Rafał Mroczkowski z Katedry Prawa Finansowego i Podatkowego Uniwersytetu Gdańskiego. Jako ostatni w tej części obrad głos zabrał prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski z Katedry Prawa Finansowego Uniwersytetu Łódzkiego, przedstawiając problemy funkcji ordynacji podatkowej a jej systematyki.

Panel II dotyczył prawa finansowego samorządu terytorialnego. Obrady tego panelu moderowała prof. dr hab. Wiesława Miemiec z Katedry Prawa Finansowego Uniwersytetu Wrocławskiego. Obrady w ramach tego panelu rozpoczęły się od wystąpienia prof. dr. hab. Zbigniewa Ofiarskiego z Katedry Prawa Finansowego Uniwersytetu Szczecińskiego, który mówił na temat statusu ustrojowego i finansowoprawnego jednostek pomocniczych gmin. Następnie głos zabrał dr Andrzej Niezgoda z Katedry Prawa Finansowego UMCS w Lublinie, omawiając kwestię udziału jednostek samorządu terytorialnego w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. Katedrę Finansów i Prawa Finansowego Wyższej Szkoły Prawa i Administracji w Przemyślu (Zamiejscowy Wydział Prawa i Administracji w Rzeszowie) reprezentowała z kolei dr Elżbieta Feret, przedstawiając referat „Zadania publiczne a zakres działania jednostek samorządu terytorialnego”. Obrady tej części zakończyło wystąpienie dr Moniki Boguckiej-Felczak z Katedry Prawa Finansowego UŁ dotyczące oceny projektowanych zmian instytucji tzw. janosikowego.

Obrady dnia następnego, tj. 6. czerwca 2012 r., rozpoczęły się panelem dotyczącym europejskiego prawa podatkowego. Obrady w tej części prowadził prof. dr hab. Ryszard Mastalski, wieloletni kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytetu Wrocławskiego. Pierwszym z mówców był dr Adam Zalasiński z Katedry Prawa Finansów Publicznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, który przedstawił referat „Przeciwdziałanie nadużyciom podatkowym w sferze podatków bezpośrednich – prawo, a nie obowiązek państw członkowskich UE – uwagi na tle wyroku TS w sprawie 3M Italia”. Następnie głos zabrał dr hab. Dominik Mączyński z Katedry Prawa Finansowego Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, wskazując stan obecny i perspektywy wymiany informacji w zakresie podatków bezpośrednich w UE. W dalszej części przepisy ograniczające niedostateczną kapitalizację w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE omówił dr Ziemowit Kukulski z Katedry Materialnego Prawa Podatkowego Uniwersytetu Łódzkiego. Na koniec tej części obrad wystąpiła dr Ewa Gwardzińska z Katedry Prawa Administracyjnego i Finansowego Przedsiębiorstw Szkoły Głównej Handlowej, przedstawiając proces harmonizacji usług pośrednictwa celnego na rynku wspólnotowym.

Panel IV, dotyczący międzynarodowego prawa podatkowego, był moderowany przez prof. dr. hab. Bogumiła Brzezińskiego, który na Zjeździe reprezentował Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Uniwersytet Jagielloński. W tej części obrad jako pierwszy głos zabrał prof. dr hab. Wiesław Czyżowicz z Katedry Prawa Administracyjnego i Finansowego Przedsiębiorstw SGH w Warszawie, przedstawiając referat na temat roli ceł w kształtowaniu unii celnej Białorusi, Kazachstanu i Rosji. Następnie dr Krzysztof Lasiński-Sulecki z Katedry Prawa Finansów Publicznych UMK w Toruniu omówił kwestię statusu prawnego wytycznych OECD w sprawie cen transferowych w odniesieniu do międzynarodowych przedsiębiorstw oraz administracji podatkowych, wskazując jednocześnie na ich znaczenie w orzecznictwie polskich sądów. W dalszej części obrad mgr Kamil Dybiec z Katedry Prawa Finansowego UAM w Poznaniu przedstawił zarys problematyki negocjowania umów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania. Warto dodać, że w tej części obrad Katedra Prawa Finansowego i Podatkowego Uniwersytetu Gdańskiego była reprezentowana przez dwóch mówców: dr. Edvarda Juchnevica, który mówił na temat sprawiedliwości podatkowej w międzynarodowym prawie podatkowym, oraz dr Małgorzatę Wróblewską, która przedstawiła regulacje prawa podatkowego w ramach Światowej Organizacji Handlu.

Ostatni, piąty panel obrad Zjazdu dotyczył kwestii ogólnego prawa podatkowego. Obradom tej części przewodniczył prof. dr hab. Andrzej Gomułowicz z Katedry Prawa Finansowego UAM w Poznaniu. Na wstępie z referatem dotyczącym konfliktu międzynarodowych, unijnych i krajowych interpretacji prawa podatkowego lub celnego oraz próby ich hierarchizacji wystąpił dr Wojciech Morawski z Katedry Prawa Finansów Publicznych UMK w Toruniu. Następnie dr hab. Paweł Borszowski z Katedry Prawa Finansowego Uniwersytetu Wrocławskiego przedstawił referat  „Elastyczność a stosowanie klauzul generalnych i określeń nieostrych w ogólnym prawie podatkowym”. Na koniec tej części dr Artur Mudrecki z Katedry Prawa Finansowego i Podatkowego Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie omówił modele ochrony praw podatnika w postępowaniu sądowym na świecie.

Na zakończenie obrad prof. dr hab. Andrzej Gomułowicz podzielił się refleksjami na temat roli naukowca i sędziego w odniesieniu do trudnych problemów prawa finansowego i podatkowego, odwołując się w tym zakresie do dorobku naukowego i orzeczniczego prof. dr hab. Teresy Dębowskiej-Romanowskiej.
Dokonując podsumowania przebiegu Zjazdu, należy wskazać, że w wystąpieniach przedstawionych podczas obrad uwzględniono główną tematykę Zjazdu, w której ramach podjęto zagadnienia:
1) zakresu i głębokości reglamentacji prawnej finansów publicznych,
2) jakości regulacji prawnej jako odpowiadających zasadom prawidłowej i przyzwoitej legislacji,
3) skutków ustrojowych regulacji prawnej,
4) rozwoju i wzrostu znaczenia w Polsce międzynarodowego i europejskiego prawa podatkowego.

Różnorodność tematów wystąpień, które objęły cały zakres prawa finansowego i podatkowego, oraz ich wysoki poziom merytoryczny, uwzględniający wskazane powyżej węzłowe zagadnienia regulacji prawnofinansowej, umożliwiły postawienie zasadniczych kwestii, przed którymi stoi nauka prawa finansowego i podatkowego. Chodzi mianowicie o odpowiedź na – wydawałoby się – proste, choć niezmiernie trudne pytania: jaki jest niezbędny zakres regulacji prawnej w tej dziedzinie? Czy działa tu zasada proporcjonalności ingerencji ustawodawcy? Jakie są minimalne standardy wymagań stawianych legislacji? Efektem Zjazdu było także podsumowanie istotnych osiągnięć i dokonań nauki w zakresie tworzenia samodyscyplinującego się ładu prawnego finansów publicznych; osiągnięć, które stawiają nas w czołówce państw europejskich.

dr Ireneusz Mirek
Katedra Materialnego Prawa Podatkowego, Uniwersytet Łódzki
dr Tomasz Nowak
Katedra Prawa Finansowego, Uniwersytet Łódzki

Tekst pochodzi z Przeglądu Podatkowego nr 8/2012