1. Wprowadzenie
Płatnikami – w rozumieniu przepisów prawa podatkowego – są podmioty (osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej) obowiązane na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczania i pobierania podatku od podatników i wpłacania tego podatku we właściwym terminie organom podatkowym (zob. art. 8 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa, tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.).
Instytucja płatnika jest w szczególnie szerokim stopniu wykorzystywana na gruncie przepisów ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.) – dalej u.p.d.o.f. Na gruncie przepisów u.p.d.o.f. szkoły mogą być obowiązane do pełnienia funkcji płatnika jako:
1)zakłady pracy (zob. pkt 2. Szkoła pełniąca obowiązki płatnika jako zakład pracy),
2)jednostki wypłacające stypendium (zob. pkt 3. Szkoła pełniąca obowiązki płatnika jako jednostka wypłacająca stypendia),
3)podmioty dokonujące wypłaty należności z tytułu działalności wykonywanej osobiście oraz z tytułu praw majątkowych (zob. pkt 4. Szkoła pełniąca obowiązki płatnika jako jednostka dokonująca wypłat należności z tytułu działalności wykonywanej osobiście oraz z tytułu praw majątkowych).
Zauważyć przy tym należy, że obowiązki płatników ciążą na szkołach tylko w zakresie otrzymywanych przez osoby fizyczne przychodów opodatkowanych, nie ciążą zaś w przypadku otrzymywanych przez te osoby fizyczne przychodów zwolnionych od podatku. Jest to o tyle istotne, że przepisy u.p.d.o.f. przewidują wiele zwolnień, które mają zastosowanie do przychodów uzyskiwanych przez pracowników i stypendystów (w mniejszym zakresie do przychodów z działalności wykonywanej osobiście). W zakresie, w jakim dochody te są zwolnione od podatku, szkoły nie są obowiązane do pobierania zaliczek na podatek oraz wykazywania dochodów zwolnionych w składanych jako płatnicy deklaracjach oraz informacjach (z jednym wyjątkiem dotyczącym stypendiów – zob. pkt 3. Szkoła pełniąca obowiązki płatnika jako jednostka wypłacająca stypendia).
2. Szkoła pełniąca obowiązki płatnika jako zakład pracy
Na podstawie art. 31 u.p.d.o.f. szkoły – jako zakłady pracy – są płatnikami podatku dochodowego od osób fizycznych z tytułu wypłacanych przychodów ze stosunku pracy (stosunek pracy nawiązywany jest przez szkoły na podstawie umów o pracę oraz – w przypadku nauczycieli – również na podstawie mianowania – zob. art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela, tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm.) oraz zasiłków pieniężnych z ubezpieczenia społecznego wypłacanych przez szkoły.
Konsekwencją tego jest obowiązek obliczania i pobierania przez szkoły zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych. Kwoty pobranych zaliczek wpłacane winny być przez szkoły w terminie do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrano zaliczki, na rachunek urzędu skarbowego, który kieruje właściwy dla szkoły naczelnik urzędu skarbowego (zob. art. 38 ust. 1 u.p.d.o.f.).
Do końca 2006 r. obowiązkowi temu towarzyszyło składanie miesięcznych deklaracji PIT-4. Obecnie deklaracje takie nie są składane. Zamiast tego szkoły są obowiązane po zakończeniu roku (do końca stycznia następnego roku) sporządzić i przesłać do urzędu skarbowego, którym kieruje właściwy dla szkoły naczelnik urzędu skarbowego, roczną deklarację PIT-4R (zob. art. 38 ust. 1a u.p.d.o.f.), której wzór określa załącznik nr 6 do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 kwietnia 2008 r. w sprawie określenia niektórych wzorów oświadczeń, deklaracji i informacji podatkowych obowiązujących w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych (Dz. U. Nr 74, poz. 445 z późn. zm.) – dalej r.w.d.
Ponadto, jeśli szkoły nie dokonują za swojego pracownika rocznego obliczenia podatku (zob. pkt 6. Roczne obliczenie podatku przez szkołę), obowiązane są po zakończeniu roku (do końca lutego następnego roku) sporządzić i przekazać wszystkim pracownikom oraz urzędom skarbowym, którym kierują właściwi dla pracowników naczelnicy urzędów skarbowych, informacje PIT-11 (zob. art. 39 ust. 1 u.p.d.o.f.), których wzór stanowi załącznik nr 11 do r.w.d.
Dotyczy to również, co do zasady, sytuacji, gdy obowiązek poboru zaliczek na podatek ustał w ciągu roku (np. w przypadku nieprzedłużenia czy rozwiązania umowy o pracę z nauczycielem po zakończeniu roku szkolnego), chyba, że pracownik szkoły (np. nauczyciel) wystąpi z wnioskiem o wcześniejsze wystawienie informacji PIT-11. W takich przypadkach szkoła ma obowiązek sporządzić i przekazać pracownikowi oraz urzędowi skarbowemu, którym kieruje właściwy dla niego naczelnik urzędu skarbowego, informację PIT w terminie 14 dni od dnia złożenia takiego wniosku (zob. art. 39 ust. 2 u.p.d.o.f.; zauważyć należy, że zasada wystawiania informacji PIT-11 w trakcie roku tylko na wniosek pracowników jest nowością 2009 r.; wcześniej ustanie w trakcie roku obowiązku poboru zaliczek na podatek obligowało pracodawców do sporządzenia i przekazania informacji PIT-11 w terminie do 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrana została ostatnia zaliczka).
2.1. Wysokość zaliczek pobieranych od pracowników rozliczających się indywidualnie
Zasady ustalania wysokości zaliczek na podatek dochodowy od przychodów ze stosunku pracy regulują przepisy art. 32 u.p.d.o.f. Jak wynika z art. 32 ust. 1 u.p.d.o.f., zaliczki od dochodów uzyskiwanych przez pracowników, którzy nie zgłosili szkole zamiaru wspólnego rozliczenia (z małżonkiem lub z wychowywanym samotnie dzieckiem) pobierane są w wysokości:
•18% dochodu uzyskanego w danym miesiącu – za miesiące od początku roku do miesiąca włącznie, w którym dochód pracownika szkoły uzyskany od początku roku w tym zakładzie pracy przekroczył kwotę stanowiącą górną granicę pierwszego przedziału skali podatkowej (w 2009 r. jest to 85.528 zł; zważywszy wysokość zarobków nauczycieli i innych pracowników szkół – w ogromnej większości oznacza to, że zaliczki według stawki 18% pobierane są przez cały rok);
•32% dochodu uzyskanego w danym miesiącu – za miesiące następujące po miesiącu, w którym dochód pracownika szkoły przekroczył kwotę stanowiącą górną granicę pierwszego przedziału skali podatkowej.
Sposób ustalenia dochodu stanowiącego podstawę obliczenia wysokości zaliczki określa przepis art. 32 ust. 2 u.p.d.o.f.. Wynika z niego, że za dochód uważa się uzyskane w ciągu miesiąca przychody ze stosunku pracy (w rozumieniu art. 12 u.p.d.o.f.) oraz zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego wypłacane przez szkołę, po odliczeniu:
•kosztów uzyskania przychodu w wysokości (w 2009 r.) 111,25 zł miesięcznie, z zastrzeżeniem, że w przypadku, gdy miejsce stałego lub czasowego zamieszkania pracownika szkoły położone jest poza miejscowością, w której znajduje się szkoła, a pracownik nie uzyskuje dodatku za rozłąkę przysługują podwyższone koszty uzyskania przychodów w wysokości (w 2009 r.) 139,06 zł miesięcznie (warunkiem stosowania podwyższonych kosztów uzyskania przychodu jest złożenie przez pracownika oświadczenia o spełnieniu powyższego warunku – zob. art. 32 ust. 5 u.p.d.o.f.), oraz
•potrąconych przez szkołę ze środków pracownika w danym miesiącu składek na ubezpieczenie społeczne (na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz na ubezpieczenie chorobowe).
Płatnikami – w rozumieniu przepisów prawa podatkowego – są podmioty (osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej) obowiązane na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczania i pobierania podatku od podatników i wpłacania tego podatku we właściwym terminie organom podatkowym (zob. art. 8 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa, tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.).
Instytucja płatnika jest w szczególnie szerokim stopniu wykorzystywana na gruncie przepisów ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.) – dalej u.p.d.o.f. Na gruncie przepisów u.p.d.o.f. szkoły mogą być obowiązane do pełnienia funkcji płatnika jako:
1)zakłady pracy (zob. pkt 2. Szkoła pełniąca obowiązki płatnika jako zakład pracy),
2)jednostki wypłacające stypendium (zob. pkt 3. Szkoła pełniąca obowiązki płatnika jako jednostka wypłacająca stypendia),
3)podmioty dokonujące wypłaty należności z tytułu działalności wykonywanej osobiście oraz z tytułu praw majątkowych (zob. pkt 4. Szkoła pełniąca obowiązki płatnika jako jednostka dokonująca wypłat należności z tytułu działalności wykonywanej osobiście oraz z tytułu praw majątkowych).
Zauważyć przy tym należy, że obowiązki płatników ciążą na szkołach tylko w zakresie otrzymywanych przez osoby fizyczne przychodów opodatkowanych, nie ciążą zaś w przypadku otrzymywanych przez te osoby fizyczne przychodów zwolnionych od podatku. Jest to o tyle istotne, że przepisy u.p.d.o.f. przewidują wiele zwolnień, które mają zastosowanie do przychodów uzyskiwanych przez pracowników i stypendystów (w mniejszym zakresie do przychodów z działalności wykonywanej osobiście). W zakresie, w jakim dochody te są zwolnione od podatku, szkoły nie są obowiązane do pobierania zaliczek na podatek oraz wykazywania dochodów zwolnionych w składanych jako płatnicy deklaracjach oraz informacjach (z jednym wyjątkiem dotyczącym stypendiów – zob. pkt 3. Szkoła pełniąca obowiązki płatnika jako jednostka wypłacająca stypendia).
2. Szkoła pełniąca obowiązki płatnika jako zakład pracy
Na podstawie art. 31 u.p.d.o.f. szkoły – jako zakłady pracy – są płatnikami podatku dochodowego od osób fizycznych z tytułu wypłacanych przychodów ze stosunku pracy (stosunek pracy nawiązywany jest przez szkoły na podstawie umów o pracę oraz – w przypadku nauczycieli – również na podstawie mianowania – zob. art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela, tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm.) oraz zasiłków pieniężnych z ubezpieczenia społecznego wypłacanych przez szkoły.
Konsekwencją tego jest obowiązek obliczania i pobierania przez szkoły zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych. Kwoty pobranych zaliczek wpłacane winny być przez szkoły w terminie do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrano zaliczki, na rachunek urzędu skarbowego, który kieruje właściwy dla szkoły naczelnik urzędu skarbowego (zob. art. 38 ust. 1 u.p.d.o.f.).
Do końca 2006 r. obowiązkowi temu towarzyszyło składanie miesięcznych deklaracji PIT-4. Obecnie deklaracje takie nie są składane. Zamiast tego szkoły są obowiązane po zakończeniu roku (do końca stycznia następnego roku) sporządzić i przesłać do urzędu skarbowego, którym kieruje właściwy dla szkoły naczelnik urzędu skarbowego, roczną deklarację PIT-4R (zob. art. 38 ust. 1a u.p.d.o.f.), której wzór określa załącznik nr 6 do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 kwietnia 2008 r. w sprawie określenia niektórych wzorów oświadczeń, deklaracji i informacji podatkowych obowiązujących w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych (Dz. U. Nr 74, poz. 445 z późn. zm.) – dalej r.w.d.
Ponadto, jeśli szkoły nie dokonują za swojego pracownika rocznego obliczenia podatku (zob. pkt 6. Roczne obliczenie podatku przez szkołę), obowiązane są po zakończeniu roku (do końca lutego następnego roku) sporządzić i przekazać wszystkim pracownikom oraz urzędom skarbowym, którym kierują właściwi dla pracowników naczelnicy urzędów skarbowych, informacje PIT-11 (zob. art. 39 ust. 1 u.p.d.o.f.), których wzór stanowi załącznik nr 11 do r.w.d.
Dotyczy to również, co do zasady, sytuacji, gdy obowiązek poboru zaliczek na podatek ustał w ciągu roku (np. w przypadku nieprzedłużenia czy rozwiązania umowy o pracę z nauczycielem po zakończeniu roku szkolnego), chyba, że pracownik szkoły (np. nauczyciel) wystąpi z wnioskiem o wcześniejsze wystawienie informacji PIT-11. W takich przypadkach szkoła ma obowiązek sporządzić i przekazać pracownikowi oraz urzędowi skarbowemu, którym kieruje właściwy dla niego naczelnik urzędu skarbowego, informację PIT w terminie 14 dni od dnia złożenia takiego wniosku (zob. art. 39 ust. 2 u.p.d.o.f.; zauważyć należy, że zasada wystawiania informacji PIT-11 w trakcie roku tylko na wniosek pracowników jest nowością 2009 r.; wcześniej ustanie w trakcie roku obowiązku poboru zaliczek na podatek obligowało pracodawców do sporządzenia i przekazania informacji PIT-11 w terminie do 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrana została ostatnia zaliczka).
2.1. Wysokość zaliczek pobieranych od pracowników rozliczających się indywidualnie
Zasady ustalania wysokości zaliczek na podatek dochodowy od przychodów ze stosunku pracy regulują przepisy art. 32 u.p.d.o.f. Jak wynika z art. 32 ust. 1 u.p.d.o.f., zaliczki od dochodów uzyskiwanych przez pracowników, którzy nie zgłosili szkole zamiaru wspólnego rozliczenia (z małżonkiem lub z wychowywanym samotnie dzieckiem) pobierane są w wysokości:
•18% dochodu uzyskanego w danym miesiącu – za miesiące od początku roku do miesiąca włącznie, w którym dochód pracownika szkoły uzyskany od początku roku w tym zakładzie pracy przekroczył kwotę stanowiącą górną granicę pierwszego przedziału skali podatkowej (w 2009 r. jest to 85.528 zł; zważywszy wysokość zarobków nauczycieli i innych pracowników szkół – w ogromnej większości oznacza to, że zaliczki według stawki 18% pobierane są przez cały rok);
•32% dochodu uzyskanego w danym miesiącu – za miesiące następujące po miesiącu, w którym dochód pracownika szkoły przekroczył kwotę stanowiącą górną granicę pierwszego przedziału skali podatkowej.
Sposób ustalenia dochodu stanowiącego podstawę obliczenia wysokości zaliczki określa przepis art. 32 ust. 2 u.p.d.o.f.. Wynika z niego, że za dochód uważa się uzyskane w ciągu miesiąca przychody ze stosunku pracy (w rozumieniu art. 12 u.p.d.o.f.) oraz zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego wypłacane przez szkołę, po odliczeniu:
•kosztów uzyskania przychodu w wysokości (w 2009 r.) 111,25 zł miesięcznie, z zastrzeżeniem, że w przypadku, gdy miejsce stałego lub czasowego zamieszkania pracownika szkoły położone jest poza miejscowością, w której znajduje się szkoła, a pracownik nie uzyskuje dodatku za rozłąkę przysługują podwyższone koszty uzyskania przychodów w wysokości (w 2009 r.) 139,06 zł miesięcznie (warunkiem stosowania podwyższonych kosztów uzyskania przychodu jest złożenie przez pracownika oświadczenia o spełnieniu powyższego warunku – zob. art. 32 ust. 5 u.p.d.o.f.), oraz
•potrąconych przez szkołę ze środków pracownika w danym miesiącu składek na ubezpieczenie społeczne (na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz na ubezpieczenie chorobowe).