Podatnicy obowiązani do prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów - konstrukcja prawna

W latach 20032009 podatkowa księga przychodw i rozchodw powinna być prowadzona zgodnie z przepisami: 1) od dnia 1 września 2003 r. rozporządzenia z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodw i rozchodw (Dz. U. Nr 152, poz. 1475 z pźn. zm.), 2) od dnia 1 stycznia 2003 r. do dnia 31 sierpnia 2003 r. rozporządzenia z dnia 15 grudnia 2000 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodw i rozchodw (Dz. U. Nr 116, poz. 1222 z pźn. zm.). Rozporządzenia zostały wydane na podstawie art. 24a ust. 7 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osb fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z pźn. zm.) u.p.d.o.f. Przepisy art. 24a zostały wprowadzone do ustawy o podatku dochodowym od osb fizycznych nowelizacją z dnia 9 listopada 2000 r. (Dz. U. Nr 104, poz. 1104). Nowelizacja ta wprowadziła do ustawy o podatku dochodowym od osb fizycznych określenie podmiotw obowiązanych do prowadzenia podatkowej księgi przychodw i rozchodw oraz sposb jej prowadzenia, zapewniający ustalenie dochodu (straty), podstawy opodatkowania i wysokości należnego podatku za rok obrotowy.

Podmioty obowiązane do prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów

Zgodnie z ww. zmianami, do prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów obowiązane są następujące podmioty i osoby:
1. Osoby fizyczne i spółki cywilne osób fizycznych wykonujące działalność gospodarczą, jak również spółki jawne osób fizycznych oraz spółki partnerskie (rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 27 października 2001 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów, Dz. U. Nr 128, poz. 1421).
Zgodnie z nowym brzmieniem definicji działalności gospodarczej zawartej w przepisie art. 3 pkt 9 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) – dalej o.p., obowiązującym od dnia 21 sierpnia 2004 r., jest to każda działalność zarobkowa w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, w tym wykonywanie wolnego zawodu, a także każda inna działalność zarobkowa wykonywana we własnym imieniu i na własny lub cudzy rachunek, nawet gdy inne ustawy nie zaliczają tej działalności do działalności gospodarczej lub osoby wykonującej taką działalność – do przedsiębiorców.
Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.), działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Przedsiębiorcą w rozumieniu tej ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.
W okresie od dnia 1 stycznia 2003 r. do dnia 20 sierpnia 2004 r. art. 3 pkt 9 o.p., definiował działalność gospodarczą jako każdą działalność zarobkową w rozumieniu przepisów prawa działalności gospodarczej, wykonywanie wolnego zawodu, a także każdą inną działalność zarobkową wykonywaną we własnym imieniu i na własny lub cudzy rachunek, nawet gdy inne ustawy nie zaliczają tej działalności do działalności gospodarczej lub osoby wykonującej taką działalność – do przedsiębiorców.
Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. – Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178 z późn. zm.), obowiązującej od dnia 1 stycznia 2001 r. do dnia 20 sierpnia 2004 r., działalnością gospodarczą była zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Ustawa ta definiwała również pojęcie przedsiębiorcy jako osoby fizycznej, osoby prawnej, niemającej osobowości prawnej spółki prawa handlowego, która zawodowo, we własnym imieniu podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą, a także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.
2. Osoby wykonujące działalność na podstawie umów agencyjnych (umowa o świadczenie usług polegających na prowadzeniu placówki za wynagrodzeniem w formie prowizji od wykonanego obrotu) i umów na warunkach zlecenia (umowa o świadczenie usług polegających na prowadzeniu placówki przez osobę fizyczną, która zatrzymuje część przychodów pozostałą po pokryciu kosztów działalności, uiszczeniu zryczałtowanej odpłatności na rzecz zleceniodawcy i uregulowaniu zobowiązań wobec budżetu i banku), zawartych na podstawie odrębnych przepisów (uchwała Nr 17 Rady Ministrów z dnia 17 lutego 1983 r. w sprawie ogólnych warunków umów agencyjnych i umów na warunkach zlecenia między jednostkami gospodarki uspołecznionej a osobami fizycznymi, M. P. z 1988 r. Nr 13, poz. 118, Nr 35, poz. 317, uchylona uchwałą Nr 7 Rady Ministrów z dnia 23 stycznia 1991 r., M. P. Nr 4, poz. 18) – mimo uchylenia z dniem 31 stycznia 1991 r., do umów zawartych na podstawie uchwały stosuje się nadal przepisy w zakresie skutków prawnych zdarzeń powstałych przed dniem ich uchylenia. Na podstawie art. 57 u.p.d.o.f. do czasu wygaśnięcia skutków prawnych ww. umów, źródłem przychodów jest działalność gospodarcza wykonywana na ich podstawie.
3. Osoby prowadzące działy specjalne produkcji rolnej, jeżeli osoby te zgłosiły zamiar prowadzenia tych ksiąg.
Jak wynika z powyższego, podatnicy prowadzący działy specjalne produkcji rolnej mają prawo, a nie obowiązek, prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów.
Zgodnie z art. 2 ust. 3 u.p.d.o.f. oraz załącznikiem nr 2 określającym rozmiar i rodzaje upraw, hodowli, chowu zwierząt, które stanowią działy specjalne produkcji rolnej, działami specjalnymi produkcji rolnej są:

• 1) uprawy w szklarniach ogrzewanych o powierzchni powyżej 25 m2,
• 2) uprawy w szklarniach nie ogrzewanych o powierzchni powyżej 25 m2,
• 3) uprawy w tunelach foliowych ogrzewanych o powierzchni powyżej 50 m2,
• 4) uprawy grzybów i ich grzybni o powierzchni uprawnej powyżej 25 m2,
• 5) hodowla drobiu rzeźnego (kurcząt, gęsi, kaczek, indyków), powyżej 100 sztuk,
• 6) hodowla kur nieśnych (w stadzie reprodukcyjnym), powyżej 80 szt.,
• 7) hodowla kur mięsnych (w stadzie reprodukcyjnym), powyżej 80 szt.,
• 8) hodowla gęsi (w stadzie reprodukcyjnym), powyżej 80 szt.,
• 9) hodowla kaczek (w stadzie reprodukcyjnym), powyżej 80 szt.,
• 10) hodowla indyków (w stadzie reprodukcyjnym), powyżej 80 szt.,
• 11) hodowla kur (w celu produkcji jaj konsumpcyjnych), powyżej 80 szt.,
• 12) wylęgarnie drobiu (kurcząt, gęsi, kaczek, indyków),
• 13) hodowla zwierząt futerkowych: lisów i jenotów, norek, tchórzofretek, szynszyli, nutrii, królików (powyżej 50 sztuk samic stada podstawowego),
• 14) hodowla zwierząt laboratoryjnych (szczurów białych, myszy białych),
• 15) hodowla jedwabników – produkcja kokonów,
• 16) pasieki powyżej 80 rodzin,
• 17) uprawy roślin „in vitro”,
• 18) hodowla entomofagów,
• 19) hodowla dżdżownic,
• 20) hodowla i chów innych zwierząt poza gospodarstwem rolnym:
  • a) krów powyżej 5 sztuk,
  • b) cieląt powyżej 10 sztuk,
  • c) bydła rzeźnego powyżej 10 sztuk (z wyjątkiem opasów),
  • d) tuczników powyżej 50 sztuk,
  • e) prosiąt i warchlaków powyżej 50 sztuk,
  • f) owiec powyżej 10 sztuk,
  • g) tucz owiec powyżej 15 sztuk,
  • h) koni rzeźnych,
  • i) koni hodowlanych,
  • j) ryb akwariowych w akwariach powyżej 700 dm3,
  • k) psów rasowych,
  • l) kotów rasowych.

O zamiarze założenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów podatnik jest zobowiązany powiadomić właściwego naczelnika urzędu skarbowego (przed dniem 1 września 2003 r. – właściwy urząd skarbowy) przed rozpoczęciem roku podatkowego lub przed rozpoczęciem prowadzenia działów specjalnych produkcji rolnej, jeżeli nastąpiło ono w ciągu roku.
4. Osoby duchowne, które zrzekły się opłacania zryczałtowanego podatku dochodowego płaconego na podstawie ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930 z późn. zm.).
Osoby duchowne mogą zrzec się opodatkowania w formie ryczałtu za dany rok podatkowy, nie później niż do dnia 20 stycznia roku podatkowego lub do dnia poprzedzającego dzień rozpoczęcia pełnienia funkcji o charakterze duszpasterskim, w przypadku rozpoczęcia pełnienia tych funkcji w ciągu roku podatkowego i opłacać za ten rok podatek dochodowy na zasadach ogólnych, prowadząc podatkową księgę przychodów i rozchodów.