1. Zobowiązania solidarne – przepisy ogólne
Materia zobowiązań solidarnych została szczegółowo uregulowana w Księdze Trzeciej ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) dalej k.c. Polskie prawo rozróżnia dwa sposoby powstania zobowiązania solidarnego – na podstawie powszechnie obowiązujących przepisów oraz na podstawie czynności prawnej (art. 368 k.c.).
Rozpatrując kwestię zobowiązań solidarnych w przypadku ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. Nr 225, poz. 1635 z późn. zm.) - dalej u.o.s., należy stwierdzić, że istnieje kilka przypadków, kiedy powstanie – z mocy prawa – solidarność dłużników, czyli taki stan prawny, w którym co najmniej dwóch dłużników jest zobowiązanych w taki sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna. Jeżeli którykolwiek z dłużników solidarnych spełni świadczenie w całości, pozostali dłużnicy są zwolnieni z długu (art. 366 k.c.) – wygasa dług pozostałych dłużników w stosunku do wierzyciela, natomiast podmiot, który spełnił świadczenie ma prawo regresu w stosunku do pozostałych zobowiązanych do zapłaty1, na podstawie przepisów prawa cywilnego (art. 376 k.c.).
Najważniejsze, z punktu widzenia postępowania podatkowego, są art. 371 i 372 k.c. Pierwszy z artykułów stanowi, że działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić współdłużnikom. Drugi ze wskazanych przepisów stanowi, że przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia w stosunku do jednego z dłużników nie ma skutku względem współdłużników. Treść powyższych przepisów wskazuje, że sytuacja prawna każdego z dłużników solidarnych może być znacząco różna ze względu na zarzuty, jakie podniosą oni w postępowaniu.
2. Zobowiązania solidarne w prawie podatkowym
Ze względu na normę konstytucyjną dotyczącą nakładania podatków (art. 217 Konstytucji RP), w prawie podatkowym zobowiązanie solidarne powstaje wyłącznie na podstawie precyzyjnego przepisu ustawy – zobowiązanie solidarne nie może powstać w wyniku umowy między stronami.
Ze względu na odesłanie zawarte w art. 91 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) - dalej o.p. – (art. 91) do właściwego określenia zasad powstania zobowiązań solidarnych stosuje się wprost przepisy k.c. Mając na uwadze to, co napisano powyżej w przedmiocie nakładania obowiązków podatkowych – zobowiązanie solidarne powstanie wyłącznie w przypadku wyraźnego przepisu ustawy. Należy tu rozróżnić dwie sytuacje: albo zobowiązanie powstanie na podstawie przepisu ustawy materialnej (regulującej konkretny podatek) albo na podstawie przepisów o.p. dotyczących odpowiedzialności osób trzecich (art. 107 i 108 o.p.).
Z istoty solidarności wynika, że organ podatkowy może żądać zapłaty całości lub części świadczenia od jednego, wielu lub wszystkich dłużników solidarnych według własnego uznania. W praktyce, w celu najpełniejszego zabezpieczenia interesów fiskalnych postępowanie jest prowadzone wobec wszystkich dłużników.
Ponieważ przepisy o.p. stosuje się również do opłaty skarbowej (art. 2 § 1 pkt 3 o.p.), poniżej zostaną omówione zasady powstawania zobowiązań solidarnych na podstawie u.o.s. jak i o.p.
Materia zobowiązań solidarnych została szczegółowo uregulowana w Księdze Trzeciej ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) dalej k.c. Polskie prawo rozróżnia dwa sposoby powstania zobowiązania solidarnego – na podstawie powszechnie obowiązujących przepisów oraz na podstawie czynności prawnej (art. 368 k.c.).
Rozpatrując kwestię zobowiązań solidarnych w przypadku ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. Nr 225, poz. 1635 z późn. zm.) - dalej u.o.s., należy stwierdzić, że istnieje kilka przypadków, kiedy powstanie – z mocy prawa – solidarność dłużników, czyli taki stan prawny, w którym co najmniej dwóch dłużników jest zobowiązanych w taki sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna. Jeżeli którykolwiek z dłużników solidarnych spełni świadczenie w całości, pozostali dłużnicy są zwolnieni z długu (art. 366 k.c.) – wygasa dług pozostałych dłużników w stosunku do wierzyciela, natomiast podmiot, który spełnił świadczenie ma prawo regresu w stosunku do pozostałych zobowiązanych do zapłaty1, na podstawie przepisów prawa cywilnego (art. 376 k.c.).
Najważniejsze, z punktu widzenia postępowania podatkowego, są art. 371 i 372 k.c. Pierwszy z artykułów stanowi, że działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić współdłużnikom. Drugi ze wskazanych przepisów stanowi, że przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia w stosunku do jednego z dłużników nie ma skutku względem współdłużników. Treść powyższych przepisów wskazuje, że sytuacja prawna każdego z dłużników solidarnych może być znacząco różna ze względu na zarzuty, jakie podniosą oni w postępowaniu.
2. Zobowiązania solidarne w prawie podatkowym
Ze względu na normę konstytucyjną dotyczącą nakładania podatków (art. 217 Konstytucji RP), w prawie podatkowym zobowiązanie solidarne powstaje wyłącznie na podstawie precyzyjnego przepisu ustawy – zobowiązanie solidarne nie może powstać w wyniku umowy między stronami.
Ze względu na odesłanie zawarte w art. 91 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) - dalej o.p. – (art. 91) do właściwego określenia zasad powstania zobowiązań solidarnych stosuje się wprost przepisy k.c. Mając na uwadze to, co napisano powyżej w przedmiocie nakładania obowiązków podatkowych – zobowiązanie solidarne powstanie wyłącznie w przypadku wyraźnego przepisu ustawy. Należy tu rozróżnić dwie sytuacje: albo zobowiązanie powstanie na podstawie przepisu ustawy materialnej (regulującej konkretny podatek) albo na podstawie przepisów o.p. dotyczących odpowiedzialności osób trzecich (art. 107 i 108 o.p.).
Z istoty solidarności wynika, że organ podatkowy może żądać zapłaty całości lub części świadczenia od jednego, wielu lub wszystkich dłużników solidarnych według własnego uznania. W praktyce, w celu najpełniejszego zabezpieczenia interesów fiskalnych postępowanie jest prowadzone wobec wszystkich dłużników.
Ponieważ przepisy o.p. stosuje się również do opłaty skarbowej (art. 2 § 1 pkt 3 o.p.), poniżej zostaną omówione zasady powstawania zobowiązań solidarnych na podstawie u.o.s. jak i o.p.