Odpowiedzialność podatnika za zobowiązania podatkowe

W potocznym znaczeniu odpowiedzialność występuje jako kategoria etyczna, bądź prawna. Według słownika języka polskiego rozumiana jest jako konieczność, obowiązek moralny lub prawny odpowiadania za swoje czyny i ponoszenie za nie konsekwencji1. Pojęcie odpowiedzialności nie jest zdefiniowane w polskim prawie podatkowym, jedynie sformułowane są zasady odpowiedzialności poszczeglnych kategorii podmiotw prawa podatkowego.W literaturze prawa podatkowego odpowiedzialność podatkowa rozumiana jest jako dopuszczalność żądania przez wierzyciela podatkowego zapłaty podatku od ponoszących taką odpowiedzialność podmiotw2. Tym samym, odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe jest odpowiedzialnością majątkową, ktrej jedynym celem jest uzyskanie świadczenia podatkowego w wysokości ustalonej w zobowiązaniu podatkowym3. Trafnie wskazuje się w literaturze przedmiotu, że odpowiedzialność podatkowa powinna być rozumiana jako dopuszczalność żądania przez wierzyciela podatkowego zapłaty podatku od zobowiązanych do tego podmiotw oraz możliwość stosowania przewidzianych prawem środkw zmierzających do przymusowego wyegzekwowania należnych podatkw z ich majątku4.

1. Odpowiedzialność podatnika za zobowiązanie podatkowe

Zgodnie z art. 26 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) - dalej o.p., podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. Tym samym, podatnik (dłużnik podatkowy) odpowiada za pokrycie długu podatkowego w zobowiązaniowym stosunku podatkowoprawnym. Podatnik ponosi odpowiedzialność majątkową o charakterze osobistym, co oznacza, że wierzyciel może kierować egzekucję do wszystkich rzeczy i prawa majątkowych podatnika. Ponadto, odpowiedzialność podatnika ma charakter nieograniczony, co oznacza, że „obejmować będzie nie tylko składniki majątkowe posiadane przez podatnika w momencie powstania zobowiązania podatkowego, ale cały majątek istniejący w chwili realizowania odpowiedzialności"5.
Zobowiązanie podatkowe powinno być zaspokojone z majątku podatnika6, gdyż tylko z jego obowiązkiem podatkowym, rozumianym jako obowiązek osobisty, jest ono związane. Oznacza to, że nie może ono być zaspokojone z majątku innej osoby, a więc np. umowa o przejęcie długu podatkowego nie będzie wywoływała skutków podatkowych i uwalniała od odpowiedzialności7. Innymi słowy „w świetle przepisów prawa podatkowego brak podstawy do tego, by podatnik mógł w drodze umowy z osobą trzecią zwolnić się w stosunku do Skarbu Państwa, z ciążących na nim z mocy ustawy obowiązków jako podatnika i przenieść te obowiązki na tę osobę trzecią. Umowa taka nie może wywierać żadnych skutków prawnych w zakresie obowiązków jako podatnika wobec Skarbu Państwa, a także powodować zmian w istniejącym już czy też mającym powstać stosunku podatkowym"8.
Podstawą ponoszenia odpowiedzialności jest zawsze przepis ustawy (aktu prawnego). Tym samym, „odpowiedzialność podatkowa ma z nielicznymi wyjątkami charakter obiektywny, co oznacza, że od odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków nałożonych przepisami prawa nie uwalnia brak winy, przyczynienie się innych osób do stanu niezgodnego z prawem itp. Sam fakt niewykonania obowiązku skutkuje automatycznie odpowiedzialnością podatkową"9.