1. Rodzaje spółek osobowych i zasady odpowiedzialności niepodatkowej

Do spółek osobowych zalicza się spółkę prawa cywilnego (spółkę cywilną) oraz spółki handlowe:

  1. jawną,
  2. partnerską,
  3. komandytową,
  4. komandytowo-akcyjną.

Spółka cywilna (s.c.) uregulowana jest w art. 860 i n. ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Zgodnie z tymi przepisami przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Należy przy tym podkreślić, iż umowa spółki powinna być stwierdzona pismem.
Omawiana spółka cywilna jest najprostszą (a przynajmniej najtańszą) formą wspólnego prowadzenia działalności gospodarczej. Jej specyfiką jest to, że spółka nie ma podmiotowości gospodarczej – przedsiębiorcami są jej wspólnicy (oznacza to zatem, że każdy z nich musi mieć odrębny wpis do ewidencji działalności gospodarczej). Spółka ma natomiast swój numer REGON oraz NIP, może też być pracodawcą, płatnikiem czy podatnikiem VAT.

Przykład 1
Zgodnie z zapisem na fakturze nabywcą samochodu ciężarowego (12 t DMC) jest spółka cywilna i to ona może odliczyć VAT z tego tytułu. Mimo to, za faktycznych nabywców należy uznać wspólników spółki działających pod jej firmą.

Spółka cywilna ma charakter osobisty i wymaga dużego zaufania do pozostałych wspólników (każdy ze wspólników odpowiada nie tylko za swoje działania, ale także za działania podjęte w ramach spółki przez pozostałych wspólników). Wierzyciel spółki może zatem dochodzić zaspokojenia swojego roszczenia według swojego wyboru od spółki, jak i od poszczególnych wspólników.
Jest ona prowadzona przez swoich wspólników – każdy z nich jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki cywilnej (zasady prowadzenia spraw spółki określają stosunki wewnętrzne spółki).
Spółką jawną (sp. j.) jest osobowa spółka handlowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową. Uregulowana ona została w art. 22 i n. ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.) – dalej k.s.h. Umowa spółki jawnej musi być zawarta na piśmie (pozostałe spółki handlowe wymagają zawarcia umowy w formie notarialnej).
Podobnie jak w przypadku spółki cywilnej, każdy wspólnik spółki jawnej odpowiada za jej zobowiązania bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. W odróżnieniu jednak od spółki cywilnej wierzyciel spółki jawnej musi w pierwszej kolejności zaspokajać się z majątku spółki (musi najpierw żądać zapłaty z majątku spółki). Wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (nie dotyczy to jednak długów powstałych przed wpisem do rejestru). Należy jednak podkreślić, iż nie stanowi to przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.
Także w przypadku omawianej spółki jest ona prowadzona przez swoich wspólników. W braku innych postanowień w umowie każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. Może więc samodzielnie załatwiać sprawy i podejmować decyzje, ale tylko w granicach zwykłych czynności. W sprawach wykraczających poza te granice konieczna jest uchwała wspólników. Prowadzenie spraw spółki może być powierzone jednemu lub kilku wspólnikom bądź na mocy umowy spółki, bądź na podstawie późniejszej uchwały wspólników. Pozostali wspólnicy są wówczas wyłączeni od prowadzenia spraw spółki. Jeżeli prowadzenie spraw spółki powierzono kilku wspólnikom, uchwałę wszystkich wspólników zastępuje uchwała tych wspólników, którym powierzono prowadzenie spraw spółki. Jeżeli w sprawach nieprzekraczających zwykłych czynności spółki wymagana jest uchwała wspólników (np. z powodu sprzeciwu któregoś ze wspólników), konieczna jest jednomyślność wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki. W sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest natomiast zgoda wszystkich wspólników, w tym także wspólników wyłączonych od prowadzenia spraw spółki.
O ile spółka jawna jest dostępna dla każdego, to spółka partnerska (sp. p.) jest tylko dla wybranych (zob. art. 86 i n. k.s.h.). Spółka partnerska jest zresztą tak naprawdę pewnym specyficznym typem spółki jawnej. Spółką taką jest spółka osobowa utworzona przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Partnerami w spółce mogą być osoby uprawnione do wykonywania następujących zawodów: adwokata, aptekarza, architekta, inżyniera budownictwa, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, maklera papierów wartościowych, doradcy inwestycyjnego, księgowego, lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego.

Specyfika spółki partnerskiej powoduje, że każdy z partnerów odpowiada za swoją część działalności i nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki. Umowa spółki może jednakże przewidywać, że jeden albo większa liczba partnerów godzą się na ponoszenie odpowiedzialności tak jak wspólnik spółki jawnej.
Mówiąc inaczej, w spółce partnerskiej partnerzy odpowiadają indywidualnie za to, co robią samodzielnie lub przez podległych sobie pracowników, a zyskami dzielą się analogicznie jak w przypadku spółki jawnej.
Reprezentować spółkę na zewnątrz może każdy partner samodzielnie, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Z ważnych powodów można pozbawić partnera prawa reprezentowania spółki – konieczna jest w tym wypadku uchwała powzięta większością trzech czwartych głosów w obecności co najmniej dwóch trzecich ogólnej liczby partnerów, przy czym umowa spółki może przewidywać surowsze wymogi powzięcia uchwały. Partner zostaje pozbawiony prawa reprezentowania spółki z chwilą wpisu tego faktu do rejestru. Umowa spółki partnerskiej może przewidywać, że prowadzenie spraw i reprezentowanie spółki powierza się zarządowi.
Spółkę komandytową (sp. k.) – podobnie jak partnerską – potraktować można jako szczególną formę spółki jawnej. Jest to bowiem spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona – uregulowana ona została w art. 102 i n. k.s.h.

Spółka komandytowa (podobnie komandytowo-akcyjna) jest tworem pośrednim – komplementariusz odpowiada jak w spółce osobowej (całym swoim majątkiem), a komandytariusz w sposób zbliżony do spółki kapitałowej (do określonej kwoty, zwanej sumą komandytową).
Nazwisko komandytariusza nie może być zamieszczane w firmie spółki. W przypadku złamania tego zakazu komandytariusz ten odpowiada wobec osób trzecich tak jak komplementariusz, czyli bez ograniczeń. W pozostałych przypadkach odpowiedzialność komandytariusza ogranicza się do sumy komandytowej, przy czym nie musi ona odpowiadać wysokości wniesionych wkładów.
Spółkę komandytową reprezentują na zewnątrz komplementariusze, których z mocy umowy spółki albo prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa reprezentowania spółki. Komandytariusz może reprezentować spółkę jedynie jako pełnomocnik.
Spółka komandytowo-akcyjna (S.K.A.) to spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Spółka ta – uregulowana w art. 125 i n. k.s.h. – jest bardzo zbliżona do spółki komandytowej (spółkę komandytową określić można jako połączenie spółki jawnej ze spółką z o.o., a spółkę komandytowo-akcyjną jako skrzyżowanie spółki jawnej ze spółką akcyjną). Także w tym wypadku nazwisko albo firma (nazwa) akcjonariusza nie mogą być zamieszczane w firmie spółki. W przypadku złamania tego zakazu akcjonariusz odpowiada wobec osób trzecich tak jak komplementariusz.

Za zobowiązania spółki odpowiadają wyłącznie komplementariusze; odpowiedzialność akcjonariuszy jest wyłączona. Spółkę reprezentują komplementariusze (akcjonariusz może reprezentować spółkę jedynie jako pełnomocnik), których z mocy statutu lub prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa reprezentowania spółki. Późniejsze pozbawienie komplementariusza prawa reprezentowania spółki stanowi zmianę statutu spółki i wymaga zgody wszystkich pozostałych komplementariuszy (pozbawienie komplementariusza prawa reprezentowania spółki wbrew jego sprzeciwowi może nastąpić jedynie z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądu).