W przedmiotowej sprawie skarżący powołując się na status świadka i jednocześnie strony w prowadzonych wobec niego postępowaniach kontrolnych, zgodnie z art. 196 § 1-3 Ordynacji podatkowej (o.p.) oświadczył, że korzysta z prawa do odmowy składania wyjaśnień i zeznań oraz udzielania odpowiedzi na pytania i nie będzie zeznawał. W związku z powyższym dyrektor uks w drodze postanowienia ukarał podatnika karą porządkową.

Organ podatkowy rozpoznając zażalenie na to postanowienie podkreślił, że o.p. nie zawiera regulacji przewidującej możliwość niestawienia się świadka na prawidłowo doręczone wezwanie. W ocenie organu podatkowego, zgodnie z art. 196 § 1 o.p. prawo do odmowy składania zeznań służy jedynie osobom spokrewnionym lub spowinowaconym ze stroną postępowania, a takiego związku skarżący w żaden sposób nie wykazał.

Zdaniem organu w sprawie nie miał również zastosowania art. 196 § 2 o.p. Przepis ten uprawnia jedynie do odmowy odpowiedzi na konkretne pytania, natomiast w sprawie poprzez swoje niestawiennictwo skarżący pozbawił organ pierwszej instancji możliwości zadania jakichkolwiek pytań. W tych okolicznościach w ocenie organu odwoławczego niestawiennictwo skarżącego na prawidłowo sporządzone wezwanie było nieusprawiedliwione, zatem nałożenie kary porządkowej było zasadne.

Sprawa ostatecznie trafiła do NSA. Sąd podzielił tu stanowisko organu wskazując, że skarżący był zobowiązany stawić się na termin przesłuchania nie w charakterze strony, lecz świadka. Nie dotyczą go zatem możliwe przypadki odmowy zeznań, przewidziane w art. 196 § 1 o.p. , ponieważ nie wykazał, że łączy go ze stroną w tychże sprawach jakiś stosunek, o którym mowa w tym przepisie.

Odróżnić przy tym należy instytucję prawa odmowy zeznań (art. 196 § 1 o.p. ) od przysługującego świadkowi prawa odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania, uregulowanej w art. 196 § 2 o.p. Instytucja przewidziana w art. 196 § 2 o.p. może być wykorzystana przez świadka w trakcie przesłuchania, na które świadek został wezwany do osobistego stawiennictwa. Ten ostatni przepis nie upoważnia wezwanego świadka do odmowy zeznań lub odmowy stawienia się w odpowiedzi na wezwanie, jak również do odmowy odpowiedzi na jakiekolwiek pytania, które mogłyby zostać sformułowane przez organ w trakcie przesłuchania świadka.

Wezwanemu do osobistego stawiennictwa świadkowi przysługuje jedynie (na podstawie art. 196 § 2 o.p. ) prawo odmowy odpowiedzi na konkretne pytania w trakcie przesłuchania i to tylko w sytuacji, jeżeli "odpowiedź mogłaby narazić jego lub jego bliskich wymienionych w § 1 art. 196 o.p. na odpowiedzialność karną, karną skarbową albo spowodować naruszenie obowiązku zachowania ustawowo chronionej tajemnicy zawodowej". Organ podatkowy miał zatem, zdaniem sądu, podstawę do zastosowania kary porządkowej.

Wyrok NSA z 19 lipca 2012 r. II FSK 131/11

Przywołane akty prawne:

Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2012 r., poz.749 t.j.)