Z pytań, jakie trafiają w ostatnim czasie do redakcji Prawo.pl, wynika, że podatnicy mają coraz więcej wątpliwości dotyczących kwestii odpowiedzialności za zaległości podatkowe. Pytania dotyczą nie tylko ich własnych zobowiązań, ale także ich małżonków - zwłaszcza jeśli prowadzą działalność gospodarczą. Problematyczna okazuje się przede wszystkim odpowiedzialność solidarna męża i żony, a także skutki podatkowe zawarcia umowy intercyzy.

Stosownie do art. 26 ordynacji podatkowej podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. W przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka (art. 29 par. 1 ordynacji podatkowej).

Uwaga: Odpowiedzialność małżonka podatnika powstaje z mocy prawa, bez wydawania jakichkolwiek decyzji przez organ podatkowy.

Należy rozróżnić przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową, które należą do majątku osobistego podatnika oraz przedmioty majątkowe wchodzące w skład majątku wspólnego (dorobkowego) podatnika i jego małżonka.

Przykład: Jeżeli mieszkanie należy do majątku wspólnego małżonków, to egzekucja za zaległości podatkowego jednego z nich (powiedzmy podatnika) może być prowadzona nie tylko z majątku odrębnego, ale także z majątku wspólnego. Natomiast jeżeli małżonek podatnika posiadałby majątek odrębny (np. nieruchomości nabyta przed zawarciem związku małżeńskiego), to egzekucja nie może być prowadzona z majątku osobistego.

Czytaj w LEX: O odpowiedzialności majątkiem wspólnym małżonków za zobowiązania podatkowe jednego z nich powstałe przed powstaniem ustroju wspólności majątkowej (polemika z W. Góreckim) >

Jak działa intercyza

Odpowiedzialność za zaległości podatkowe małżonka może być ograniczona, wyłączona, zniesiona lub może ustać. Najpopularniejszym sposobem wyłączenia i ograniczenia tej odpowiedzialności jest zawarcie umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólnocie majątkowej małżonków, czyli tzw. intercyzy.

Jednak należy pamiętać, że w myśl art. 29 par. 2 ordynacji podatkowej, skutki prawne intercyzy nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem:

  1. zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej;
  2. zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu;
  3. ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka;
  4. uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji.

 

Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa).

Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej. W razie ustania wspólności, udziały małżonków są równe, chyba że umowa majątkowa małżeńska stanowi inaczej.

Zobacz też w LEX: III FSK 3420/21, Intercyza a odpowiedzialność podatkowa z majątku wspólnego. - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego >

Co należy do majątku wspólnego

Kwestie stosunków majątkowych w małżeństwie reguluje kodeks rodzinny i opiekuńczy. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny).

Do majątku wspólnego należą w szczególności:

  1. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
  2. dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
  3. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
  4. kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ;
  5. środki zgromadzone na koncie OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1238 w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE) oraz na subkoncie OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 9 ustawy o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym każdego z małżonków.

W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może też rozporządzać swymi prawami do majątku wspólnego.

Więcej w LEX: Majątek wspólny a majątek osobisty dłużnika >

Co należy do majątku osobistego

Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Innymi słowy sam fakt, że między małżonkami istnieje wspólność ustawowa nie czyni małżonków współwłaścicielami majątku osobistego jednego z nich.

W myśl art. 33 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

  1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
  2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
  3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
  4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
  5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
  6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
  7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
  8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
  9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
  10. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Odpowiedzialność podatkowa małżonka jako członka rodziny

Nie zawsze zawarcie intercyzy, zniesienie wspólności majątkowej przez sąd oraz pozostawanie w separacji wyłącza odpowiedzialność za zaległości podatkowe małżonka.

Solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności odpowiadają również członkowie rodziny. Chodzi o zaległości powstałe w okresie, w którym członek rodziny stale współdziałał z podatnikiem w wykonywaniu działalności, osiągając z niej korzyści. Za członków rodziny podatnika uważa się zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małżonków zstępnych, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz pozostającą z podatnikiem w faktycznym pożyciu (art. 111 par. 1 Ordynacji podatkowej). Dotyczy to również małżonków, którzy zawarli intercyzę oraz pozostających w separacji.

Odpowiedzialność nie dotyczy osób, które w okresie stałego współdziałania z podatnikiem były osobami, wobec których na podatniku ciążył obowiązek alimentacyjny - w zakresie wynikającym z obowiązku alimentacyjnego.

Odpowiedzialność podatkowa rozwiedzionego małżonka

Małżonkowie muszą pamiętać, że rozwód nie znosi całkowicie odpowiedzialności za zaległości podatkowe byłego małżonka.

Jak bowiem wynika z art. 110 par. 1 ordynacji podatkowej, rozwiedziony małżonek odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej, jednakże tylko do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym.

Należy przyjąć, że małżonek nie może zostać obciążony obowiązkiem zapłaty zaległości podatkowych, które powinny być uregulowane przez drugiego małżonka przed wstąpieniem w związek małżeński, ani zaległości podatkowych, które powstały po rozwodzie. Jeżeli małżonkowie jeszcze przed zawarciem małżeństwa zawarli intercyzę, odpowiedzialność rozwiedzionego małżonka w ogóle nie powinna powstać.

Więcej w LEX: Odpowiedzialność rozwiedzionego małżonka za zobowiązania podatkowe >

Zaświadczenie o wysokości zaległości podatkowych podatnika

Na żądanie małżonka organy podatkowe, za zgodą podatnika, wydają zaświadczenie o wysokości zaległości podatkowych podatnika. Rozwiedziony małżonek może otrzymać zaświadczenie o zaległościach powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej.

Zgoda podatnika nie jest jednak wymagana, jeżeli z żądaniem wydania zaświadczenia występuje małżonek podatnika pozostający z nim we wspólności majątkowej. Małżonek podatnika składa oświadczenie o pozostawaniu z podatnikiem we wspólności majątkowej pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania (art. 306h par. 2 Ordynacji podatkowej).

Marcin Szymankiewicz, doradca podatkowy

Czytaj również: Kto skorzysta ze wspólnego rozliczenia PIT z małżonkiem >>

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.