Czy fiskus może korzystać ze skargi pauliańskiej?

Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar złożył do Trybunału Konstytucyjnego wniosek w sprawie stosowania przez organy w drodze analogii legis regulacji cywilnoprawnej, jaką jest skarga pauliańska, do dochodzenia należności publicznoprawnych, w tym zobowiązań podatkowych.

Skarga pauliańska, to zasada prawna, której celem jest ochrona interesów wierzyciela na wypadek nielojalnego postępowania dłużnika – kiedy ten, z pokrzywdzeniem wierzyciela, wyzbywa się majątku na rzecz osób trzecich i w ten sposób stwarza lub pogłębia stan swojej niewypłacalności. Skarga  uregulowana jest w przepisach Kodeksu cywilnego, dotyczy więc sfery cywilnoprawnej, w której obowiązuje zasada równości stron, dlatego jej stosowanie do ochrony wierzytelności wynikającej ze stosunku administracyjnoprawnego budzi wątpliwości.

Fiskus korzysta ze skargi pauliańskiej

Ujednolicona i utrwalona praktyka orzecznicza Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych, dopuszcza jednak sytuację, że fiskus może wystąpić z powództwem cywilnym przeciwko osobie, która np. otrzymała nieruchomość w drodze darowizny od podatnika, mającego zaległości podatkowe, a po uzyskaniu korzystnego dla siebie wyroku stwierdzającego bezskuteczność darowizny, może prowadzić postępowanie egzekucyjne z tej nieruchomości, z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami.

Wystąpienie do ministra finansów

Już w styczniu Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do ministra finansów o odpowiedź, dlaczego - skoro nie ma odpowiednich regulacji prawnych – dopuszcza się w drodze wykładni sądowej działania na niekorzyść podatnika poprzez wykorzystywanie środka charakterystycznego dla stosunków cywilnoprawnych do egzekwowania należności podatkowych.

W ocenie Ministra Finansów, mając nie ma przesłanek do kwestionowania dopuszczalności dochodzenia przez Skarb Państwa należności publicznoprawnych na drodze skargi pauliańskiej. Nie ma powodów aby, w świetle art. 84 Konstytucji RP wierzytelności publicznoprawne miały gorszy standard ochrony niż wierzytelności cywilnoprawne i w związku z tym stwierdził, że nie ma podstaw do zmiany przepisów.

Wniosek do Trybunału Konstytucyjnego

Wobec tego, Rzecznik Praw Obywatelskich zdecydował o konieczności zakwestionowania przed Trybunałem Konstytucyjnej znaczenia art. 527 i nast. Kodeksu Cywilnego (skarga pauliańska), jakie nadała mu praktyka orzecznicza. Rzecznik stoi na stanowisku, zgodnie z którym korzystanie przez fiskusa z tej instytucji na zasadzie analogii, wobec braku jasnych regulacji w prawie daninowym, jest niezgodne z Konstytucją RP.

Zdaniem Rzecznika dopuszczenie przez orzecznictwo możliwości przeniesienia tej cywilistycznej instytucji na grunt prawa podatkowego stoi w sprzeczności z zasadą poprawnej legislacji, bo w tym przypadku ustawodawca pozostawił organom stosującym prawo nadmierną swobodę interpretacyjną, co doprowadziło do niedopuszczalnego odwołania się do konstrukcji wnioskowania z analogii na niekorzyść obywatela.

Narusza też zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, ponieważ stawia w uprzywilejowanej sytuacji Skarb Państwa. Fiskus nie może bowiem bez dostatecznego umocowania ustawowego wykorzystywać instytucji cywilnoprawnych dla realizacji swoich uprawnień władczych, w sytuacji gdy dysponuje możliwością korzystania ze środków wprost uregulowanych w prawie daninowym. Ponadto znaczenie zaskarżonego przez Rzecznika przepisu narusza zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego prawa także z perspektywy gwarancji praw jednostki, która nabywa rzecz lub prawo majątkowe od podmiotu zobowiązanego do uiszczenia należności publicznoprawnej.

Wykreowanie nadmiarowych gwarancji instytucjonalnych dla Skarbu Państwa dochodzącego należności publicznoprawnych, nie przewidzianych wprost w przepisach podatkowych, godzi w zasadę powszechności ponoszenia danin publicznych określonych w ustawie.