Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 18 lipca 2013 r. (SK 18/09) pozwaliło na składanie wniosków o wznowienie postępowania w sprawie decyzji ostatecznych dotyczących podatku od dochodów z nieujawnionych źródeł przychodu ustalonego za lata 1998 - 2006.
Po uchyleniu decyzji w wyniku wznowienia postępowania można skutecznie wznawiać postępowanie karne skarbowe.
Do wielu podatników, którzy złożyli w ustawowym terminie wnioski wznowieniowe, zaczynają już wpływać postanowienia organów o wznowieniu postępowania, a w ślad za nimi pojawią się zapewne decyzje rozstrzygające sprawy, co do istoty.
Decyzje korzystne oznaczać będą zwrot zapłaconego podatku, choć zapewne trwać jeszcze będzie spór o oprocentowanie nadpłat. Decyzje niekorzystne zaś, z pewnością zaskarżane będą do sądów administracyjnych.
Co jednak z karami wymierzonymi na podstawie kodeksu karnego skarbowego?
Kary na podstawie przepisów karnych skarbowych
Kary związane z decyzjami dotyczącymi podatku od nieujawnionych źródeł wymierzane były zazwyczaj na podstawie art. 54, a czasami na podstawie art. 56, kks.
Niezależnie od ewentualnych wątpliwości co do słuszności zastosowania tych przepisów, orzeczenia wydane na ich podstawie są już od dawna prawomocne.
Należy jednak zważyć, że na hipotezę normy prawnej wynikającej z każdego z nich składają się dwie przesłanki, które spełnione muszą być łącznie, by możliwe było zastosowanie sankcji określonych tymi przepisami.
Pierwsza z tych przesłanek to uchylanie się od opodatkowania i nie ujawnianie właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania (art. 54 kks), albo podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy (art. 56 kks), natomiast druga, to - dla obydwu tych przepisów - narażenie podatku na uszczuplenie.
Nie spełnienie jednej z nich, w szczególności brak narażenia podatku na uszczuplenie, sprawia że sankcja nie może być zastosowana.
Wznowienie postępowania karnego skarbowego
Wyrok Trybunału w odniesieniu do art. 20 ust. 3 updof wywiera skutek ex tunc. Z sentencji wyroku TK wynika wprost, że skutek ten dotyczy bezpośrednio tego przepisu w brzmieniu obowiązującym w latach 1998 – 2006. Ale treść uzasadnienia wyroku oraz pojawiające się już pierwsze orzeczenia sądów administracyjnych wskazują na duże prawdopodobieństwo, że skutek ten dotyczy przepisu art. 20 ust. 3 updof od początku obowiązywania tej ustawy, do chwili obecnej.
Z chwilą, gdy - w wyniku wznowienia postępowania - decyzje wymierzające ten podatek zostaną uchylone, jako wydane na podstawie przepisu sprzecznego z Konstytucją, utraci byt główna część hipotezy normy prawnej wynikającej z art. 54 oraz art. 56 kks, jaką jest narażenie podatku na uszczuplenie. Nie można bowiem było narazić podatku na uszczuplenie, jeśli zobowiązanie podatkowe uznane zostało za nieistniejące, ze skutkiem ex tunc.
Kodeks karny skarbowy nie zawiera regulacji dotyczących wznowienia postępowania karnego skarbowego, lecz w tym m.in. zakresie nakazuje w swym art. 113 § 1 stosowanie odpowiednie przepisów Kodeksu postępowania karnego (kpk).
Zgodnie z art. 540 § 1 pkt 2 lit. a kpk, postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem wznawia się, jeżeli po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody nie znane przedtem sądowi, wskazujące na to, że skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze.
Zgodnie z art. 113 § 1 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (kpw), przepis ten stosuje się również wówczas, gdy wymierzona została kara za wykroczenie.
Takim nowym dowodem, nieznanym poprzednio sądowi, będzie z pewnością wydana po wznowieniu postępowania decyzja uchylająca decyzje wymierzające podatek od nieujawnionych źródeł. Decyzja ta wskazywała będzie bowiem, że skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze.
Oznacza to możliwość skutecznego wznowienia postępowania karnego skarbowego, wobec osób skazanych uprzednio prawomocnym wyrokiem, w związku z podatkiem od nieujawnionych źródeł.
Wątpliwe jest natomiast, by podstawę wznowienia w tym przypadku mógł stanowić art. 540 § 2 kpk, bowiem przepis ten mówi o wznowieniu w sytuacji, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją przepisu prawnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie (chodzi o orzeczenie karne). Orzeczenie karne nie zostało zaś wydane na podstawie art. 20 ust. 3 updof.
Nie znalazłem w kpk przepisu określającego termin do złożenia wniosku o wznowienie postępowania karnego w omawianej sytuacji (terminy zawite wymienione są jedynie w art. 540b oraz art. 542 § 5 kpk), co oznaczałoby że wniosek ten złożyć można bezterminowo.
Z uwagi jednak na brzmienie art. 429 § 1, w związku z art. 545 § 1 kpk (odmowa przyjęcia wniosku wniesionego po terminie), ostrożność procesowa nakazywałaby nie zwlekać ze złożeniem wniosku, po doręczeniu korzystnej decyzji kończącej wznowione postępowanie.
Należy zauważyć, iż wniesieniu i rozpoznaniu wniosku wznowieniowego na korzyść oskarżonego nie stoi na przeszkodzie wykonanie kary, zatarcie skazania, akt łaski ani też okoliczność wyłączająca ściganie lub uzasadniająca zawieszenie postępowania (art. 529, w związku z art. 545 § 1, kpk).
Uniewinnienie
W kwestii wznowienia postępowania orzeka sąd okręgowy, zaś w kwestii wznowienia postępowania zakończonego orzeczeniem sądu okręgowego - sąd apelacyjny. Sąd orzeka w składzie trzech sędziów, co do zasady, na posiedzeniu bez udziału stron (art. 544 § 1 i § 3 kpk).
W odniesieniu do wniosków o wznowienie postępowania obowiązuje tzw. „przymus adwokacki” (art. 545 § 2 kpk).
Orzekając o wznowieniu postępowania sąd może uchylić orzeczenie karne i przekazać sprawę właściwemu sądowi do ponownego rozpoznania, uniewinnić oskarżonego, jeżeli nowe fakty lub dowody wskazują na to, że orzeczenie to jest oczywiście niesłuszne, albo też postępowanie umorzyć (art. 547 § 2 - 3 kpk).
Roszczenia odszkodowawcze
W przypadku wyroku uniewinniającego, uprzednio skazany może wystąpić o odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, na podstawie art. 552 kpk.
Żądanie odszkodowania zgłasza się w sądzie okręgowym, w którego okręgu wydano orzeczenie w pierwszej instancji, zaś sąd okręgowy orzeka wyrokiem na rozprawie w składzie trzech sędziów; sprawy o odszkodowanie powinny być rozpoznawane w pierwszej kolejności, a postępowanie to wolne jest od kosztów (art. 554 kpk).
Roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie przedawnia się po upływie roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do tych roszczeń (art. 555 kpk).
Roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje również w sytuacji uniewinnienia osoby, której wymierzono uprzednio karę za wykroczenie (art. 114 § 1 kpw).
W przypadku tym stosuje się odpowiednio omówione wyżej przepisy kpk, z zastrzeżeniem że roszczenie to przedawnia się po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia uniewinniającego lub umarzającego postępowanie (art. 115 - 116 kpw).
Jerzy Andrzej Tomczak
doradca podatkowy
właściciel JAT serwis doradztwa podatkowego on-line
partner w Grupie Doradców Podatkowych sp. z o.o.
Zobacz także: