Aspekt proceduralny nowych przepisów o ukrytych dochodach budzi wątpliwości

Analiza nowych przepisów o dochodach nieujawnionych skłania do kilku refleksji. Wydaje się, że dokonane zmiany przepisów mogą poprawić jakość prowadzonych postępowań w tym zakresie - zauważa Dariusz Strzelec w komentarzu opublikowanym w Vademecum Doradcy Podatkowego.

Za słuszne należy uznać wprowadzenie regulacji nakazujących dążenie do ustalenia źródła pochodzenia przychodów i ich opodatkowania podatkiem dochodowym innym niż według stawki sankcyjnej lub innym rodzajem podatku na podstawie odrębnych ustaw. W tym zakresie zmiana przepisów, choć wydaje się rewolucyjna jest w rzeczywistości potwierdzeniem dotychczas formułowanych w piśmiennictwie poglądów, które jednak nie zyskały uznania w praktyce podatkowej.

Natomiast można mieć pewne wątpliwości, jeśli chodzi o aspekt proceduralny dokonanej nowelizacji. Należy pamiętać, że istotnym czynnikiem, który wpływał na sposób stosowania instytucji opodatkowania dochodów nieujawnionych, był przyjęty w praktyce sposób rozłożenia obowiązku wyjaśnienia stanu faktycznego w tego typu postępowaniach, z uwagi na trudności dowodowe w wykazywaniu środków finansowych jako pokrycia dokonanych wydatków. Taka sytuacja odnosiła się właśnie do lat za które w momencie prowadzenia postępowania przedawniły się zobowiązania podatkowe. Wiązała się jednocześnie nierzadkim wszczynaniem postępowań dotyczących ostatniego roku przed upływem terminu przedawnienia prawa do dokonania wymiaru dochodu nieujawnionego.

Zobacz: Od 1 stycznia 2016 r. nowe zasady opodatkowania ukrytych dochodów >>

Oczywiście wprowadzenie możliwości uprawdopodobnienia osiąganych przychodów z lat odległych na pierwszy rzut oka wydaje się rozwiązaniem eliminującym pewne niedogodności i trudności dowodowe, przed jakimi w dalszym ciągu będą stawać podatnicy. Takie rozwiązanie wynikało ona z obserwacji praktyki i oceną czy przeciętny podatnik mógł czynić zadość oczekiwaniom, jakie przed nim stawiano w tego typu postępowaniach, wobec braku wyartykułowanych wprost obowiązków przechowywania odpowiednich dokumentów ponad ramy czasowe przewidziane w art. 86 Ordynacji podatkowej.

Niemniej jednak na gruncie nowych przepisów powstanie potrzeba pewnej refleksji wśród pracowników organów podatkowych i skarbowych prowadzących te postępowania, a być może i sądów administracyjnych kontrolujących wydawane decyzje. Jest ważne, aby dotychczasowych dyskusji na temat ciężaru dowodu nie zastąpiły nowe związane z oceną, czy podatnik w dostatecznym stopniu uprawdopodobnił osiąganie dochodów, czy też nie uprawdopodobnił. W tym sensie spór o uprawdopodobnienie lub udowodnienie jest tak naprawdę sporem, którego osią jest to, za pomocą jakich środków dowodowych strona może dowodzić prawnie relewantnych w sprawie okoliczności. Dowodzenie bowiem sprowadza się do uznawania lub odrzucania twierdzeń o faktach według pewnych kryteriów.

Zobacz: Udowodnienie źródła ukrytych dochodów nie może spoczywać tylko na podatniku >>

W tym jednak rzecz, że dobór tych kryteriów oraz dokonywana ocena tej kwestii budziło niekiedy spore wątpliwości i polaryzowało organy podatkowe i podatników. Jak można przypuszczać, bierze się to po części z przekonania, że choć od strony formalnej wszystkie dowody (poza księgą podatkową oraz dokumentem urzędowym) są równe, to jednak od strony ich oceny pojawia się przekonanie o faktycznym prymacie dowodu z dokumentów jako lepszych i właściwszych do wykazywania istotnych okoliczności. Niekiedy powoduje to, że sami podatnicy są skłonni przyjmować, iż w sytuacjach, w których strona postępowania składa wnioski o przeprowadzenie innych niż dokumenty dowodów, czyni to w celu uprawdopodobnienia swoich twierdzeń.

Rzecz jednak w tym, że poza sytuacjami wyraźnie opisanymi w przepisach prawa podatkowego daną okoliczność można udowodnić każdym dopuszczonym przez prawo dowodem. Tym samym kwestia udowodnienia lub uprawdopodobnienia wydaje się problemem bardziej werbalnym niż prawnym, ponieważ dana okoliczność może zostać udowodniona lub nieudowodniona i wiąże się, jak można przypuszczać, z nieuświadamianym błędnym założeniem, że daną okoliczność można udowodnić jedynie przedkładając stosowne dokumenty. Natomiast praktyka dopiero wypracuje standardy oceny wyjaśnień podatników co do źródeł osiąganych przychodów oraz wyjaśnień co do chronologii, jeśli chodzi o pokrywanie wydatków osiąganymi przychodami.

Fragment komentarza Dariusza Strzelca "Opodatkowanie dochodów ze źródeł nieujawnionych" opublikowanego w Vademecum Doradcy Podatkowego

Temat nowych regulacji w zakresie opodatkowania przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych będzie szczegółowo omawiany na Forum Podatkowo-Księgowym, które odbędzie się 16 kwietnia w Warszawie. Zapraszamy!

Osoby zainteresowane tematyką zapraszamy na Forum >>