RPO przystąpił do postępowania TK w sprawie zasad przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego

Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w postępowaniu Trybunału Konstytucyjnego ze skargi konstytucyjnej, dotyczącej zasad przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego. W stanowisku dla TK RPO przedstawia argumenty na rzecz uznania, że zaskarżony, a już nie obowiązujący, artykuł ustawy o świadczeniach rodzinnych jest niezgodny z art. 71 ust. 1 zd. 2 Konstytucji RP - w zakresie, w jakim za jedyną przesłankę uprawniającą do świadczenia pielęgnacyjnego przez osoby inne niż współmałżonek, przy sprawowaniu opieki nad osobą z niepełnosprawnością w związku małżeńskim, uznaje legitymowanie się orzeczeniem z znacznym stopniu niepełnosprawności przez współmałżonka osoby wymagającej opieki.

Skarga konstytucyjna (sygn. akt SK 66/24) dotyczy dostępu do świadczenia pielęgnacyjnego osób zobowiązanych do alimentacji innych niż małżonek względem osoby z niepełnosprawnością pozostającej w małżeństwie, w sytuacji gdy współmałżonek nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Przystępując do postępowania, Marcin Wiącek wniósł o stwierdzenie, że art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2023 r., poz. 390 ze zm., dalej: u.ś.r.) w brzmieniu obowiązującym do czasu jego uchylenia przez art. 43 pkt 4 lit. e ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. (Dz.U. z 2023 r., poz. 1429) w zakresie, w jakim za jedyną przesłankę uprawniającą do świadczenia pielęgnacyjnego przez osoby wskazane w art. 17 ust. 1 pkt 4, inne niż współmałżonek, w sytuacji sprawowania opieki nad osobą pozostającą w związku małżeńskim, uznaje legitymowanie się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności przez współmałżonka osoby wymagającej opieki, jest niezgodny z art. 69, art. 18 i art. 71 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji RP.

Czytaj również: NSA: Nie można odmówić świadczenia tylko dlatego, że są też inne dzieci>>

Stan faktyczny 

Skarżący wniósł o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia w związku z opieką nad ojcem z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (nie da się ustalić, kiedy powstała niepełnosprawność). Małżonka ojca pobiera zaś świadczenie pielęgnacyjne w związku z opieką nad bratem skarżącego. 

Prezydent Miasta odmówił, wskazując że małżonka ojca skarżącego nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, co powoduje, iż skarżący nie spełnia warunku z  art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r. Decyzję utrzymało Samorządowe Kolegium Odwoławcze. Wskazało, że mimo szczególnie trudnej sytuacji w rodzinie, skarżący będzie mógł skutecznie ubiegać się o świadczenie dopiero z chwilą ewentualnego uzyskania przez żonę ojca orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności. 

WSA oddalił skargę na tę decyzję SKO. Wskazał, iż art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r. stanowi, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeśli osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Dodano, ze skarżący ma rodzeństwo, które pracuje, wobec czego powinien on swoje roszczenia finansowe kierować przede wszystkim do osób zobowiązanych prawnie do opieki i do alimentacji. Nie ma podstaw, by pomoc w opiece była finansowana ze środków publicznych, skoro są ustalone osoby zobowiązane do pomocy.

NSA oddalił  skargę kasacyjną skarżącego.

Sprawdź również książkę: Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Komentarz >>

Stanowisko RPO 

Prawo do świadczenia pielęgnacyjnego mogłoby skarżącemu, przy spełnieniu innych warunków ustawowych, przysługiwać wyłącznie, gdyby małżonka ojca legitymowała się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Zdaniem rzecznika zasadniczo należy podzielić wskazywaną w skardze konstytucyjnej ocenę, że przepisy u.ś.r. dotyczące dostępu do świadczenia pielęgnacyjnego syna - który zrezygnował z zatrudnienia z uwagi na konieczność zapewnienia opieki ojcu pozostającemu w małżeństwie legitymującemu się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, a jego małżonka nie dysponuje orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności - naruszają normy konstytucyjne.

Wymaga jednak sprecyzowania, że będący przedmiotem skargi konstytucyjnej zarzut dotyczy naruszenia art. 69, art. 18 i art. 71 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji przez art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r. w brzmieniu obowiązującym do czasu jego uchylenia w zakresie, w jakim za jedyną przesłankę uprawniającą do świadczenia pielęgnacyjnego przez osoby wskazane w art. 17 ust. 1 pkt 4, inne niż współmałżonek, w sytuacji sprawowania opieki nad osobą pozostającą w związku małżeńskim, uznaje legitymowanie się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności przez współmałżonka osoby wymagającej opieki. 

Kwestionowana skargą konstytucyjną norma art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a u.ś.r. obowiązywała do 31 grudnia 2023 r. Od 1 stycznia 2024 r. utraciła moc obowiązującą na skutek zmiany art. 17 ust. 5 u.ś.r. przez art. 43 pkt 4 lit. e ustawy z 7 lipca 2023 r. Aktualnie uprawnieniem do świadczenia pielęgnacyjnego dysponują wyłącznie osoby wskazane w art. 17 ust. 1 u.ś.r., jeżeli sprawują opiekę nad osobą w wieku do ukończenia 18. roku życia.

Wydanie orzeczenia TK odnośnie aktu normatywnego, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał, jest - w opinii RPO - konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw skarżącego.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.