W paragrafie 1 ust. 2 lit. j regulaminu repartycji ZAIKS-u wprowadzono definicję sztucznej inteligencji. Zgodnie z nią sztuczna inteligencja (AI) to „generatywna sztuczna inteligencja, forma sztucznej inteligencji, która, bazując na poleceniach/zapytaniach (promptach) użytkownika systemu teleinformatycznego, może samodzielnie generować zróżnicowane treści, w tym teksty, obrazy, muzykę, choreografię na podstawie danych, na których jest szkolona”.
Czytaj też: Treści wygenerowane przez sztuczną inteligencję mogą być objęte ochroną
Obowiązująca w ZAiKS definicja sztucznej inteligencji została ograniczona więc tylko do jednego modelu sztucznej inteligencji, którym jest generatywna sztuczna inteligencja (gen AI). Ten model w praktyce jest jednak najczęściej wykorzystywany, ponieważ na postawie danych wejściowych (tzw. promptów) umożliwia jego użytkownikom stosunkowo szybkie wytworzenie treści (outputu), takich właśnie jak na przykład muzyka lub obrazy.
Obowiązek oznaczania wytworów AI w zgłoszeniach utworów do ZAiKS
Osoby, które zamierzają zgłosić do ZAiKS jakiekolwiek utwory, na podstawie par. 4 ust. 5 pkt. 7 regulaminu zgłaszania i rejestracji utworów, mają obowiązek przekazać informację ZAIKS -owi o wykorzystaniu wytworu AI stworzonego przez generatywną sztuczną inteligencję w zgłaszanym utworze lub opracowaniu utworu chronionego przez prawo autorskie wraz ze wskazaniem procentowego udziału twórcy.
Z tego postanowienia regulaminu wynika więc obowiązek wskazywania w zgłoszeniu, że utwór został stworzony z wykorzystaniem narzędzi opartych na generatywnej sztucznej inteligencji (gen AI) oraz obowiązek oznaczenia w jakiej części zgłaszany utwór lub opracowanie zostało stworzone wyłącznie przez twórcę (człowieka).
Przyjęty przez ZAiKS sposób procentowego oznaczania udziału twórcy w utworze lub opracowaniu, w którym wykorzystano wytwory gen AI, przypomina model umownego określenia wysokości udziałów poszczególnych autorów utworu współautorskiego, oczywiście zgodnie z faktycznie wniesionymi przez autorów wkładami twórczymi niezbędnymi do stworzenia utworu współautorskiego.
Czytaj w LEX: Klonowanie mobilnych gier wideo w świetle prawa autorskiego >
ZAiKS nie chroni wytworów Al w całości
Ponadto, w ZAiKS „z góry” przyjęto założenie, że wytwory stworzone w całości przez generatywną sztuczną inteligencję nie mogą korzystać z ochrony autorskoprawnej. Świadczy o tym na przykład stanowisko ZAiKS-u w kwestii sztucznej inteligencji z 11 czerwca 2024 r.: „Jeśli twórca korzystał z funkcjonalności AI jako narzędzia wspierającego proces twórczy, które pozostawia swobodę wyborów i możliwość decydowania o ostatecznym kształcie utworu (AI-assisted works), taki utwór nadal podlegać może rejestracji na dotychczasowych zasadach. Ale jeśli np. tekst piosenki został w całości wytworzony przez narzędzie generatywnej AI, takiej jak Chat GPT, to wytwór ten nie będzie chroniony przez ZAiKS.”. ZAiKS nie będzie również wypłacał twórcom wynagrodzenia za korzystanie z takich wytworów.
Czytaj więcej w LEX: Prawo do autorstwa wytworów stworzonych przez sztuczną inteligencję >
Procentowe oznaczanie udziału twórcy w zgłaszanym utworze
Obowiązek oznaczania wytworów sztucznej inteligencji wprowadzony przez ZAiKS sam w sobie należy ocenić pozytywnie, natomiast w praktyce powoduje on wiele wątpliwości u osób chcących dokonać takiego zgłoszenia. Wątpliwości budzą przede wszystkim następujące kwestie:
- czy możliwe jest zgłoszenie do ZAiKS utworu, w którym większość takiego utworu (np. 60 proc. lub 80 proc.) zostało stworzone dzięki narzędziom opartym na generatywnej sztucznej inteligencji;
- w oparciu, o jakie konkretnie kryteria należy ustalić procentowy udział twórcy oraz co za tym idzie procentowy udział narzędzi AI w stworzeniu zgłaszanego do ZAiKS utworu.
Zobacz w LEX: Ochrona dzieł sztuki konceptualnej na gruncie prawa autorskiego >
W odniesieniu do ustalenia procentowego udziału twórcy w stworzeniu zgłaszanego do ZAiKS utworu można w bardzo ograniczonym zakresie posługiwać się kryterium „wkładu twórczego” w powstanie utworu. Znaczenie tego pojęcia ma już ustalone znaczenie w odniesieniu do utworów stworzonych bez wykorzystania narzędzi wykorzystujących sztuczną inteligencję.
W odniesieniu do utworów stworzonych przy pomocy narzędzi wykorzystujących generatywną sztuczną inteligencję nie jest wykluczone jednak, że „wkład twórczy” w powstanie dzieła zostanie wniesiony właśnie na skutek wprowadzenia wielu odpowiednio sformułowanych promptów. Wówczas system może wygenerować konkretny i oczekiwany przez użytkownika takiego systemu efekt, który przy jednoczesnym spełnieniu przesłanek twórczości oraz indywidualnego charakteru – mógłby zostać uznany za chroniony przez prawo autorskie utwór, do którego prawa autorskie przysługiwać będą osobie, która wprowadziła stosowny prompt.
Innymi słowy, jeśli więc wkład człowieka w powstanie efektu wygenerowanego przez system oparty na gen AI był na tyle istotny, że pozwala stwierdzić, iż to człowiek miał decydujący wpływ na to co powstanie w wyniku pracy takiego systemu, wówczas nie można wykluczyć, że dojdzie do powstania wytworu chronionego jako utwór w rozumieniu prawa autorskiego.
Przykładem wytworu, który – pod warunkiem spełnienia wszystkich przesłanek – mógłby podlegać ochronie autorskoprawnej jest fragment stanowiący dokończenie X Symfonii Ludwiga van Beethovena. Ten fragment powstał w wyniku korzystania przez zespoły składające się przede wszystkim z muzyków oraz muzykologów z narzędzi opartych na generatywnej sztucznej inteligencji. W efekcie trwających ponad dwa lata prac zespołów ekspertów powstała muzyka, która w całości została wygenerowana przy pomocy narzędzi generatywnej sztucznej inteligencji.
Istnieje spore prawdopodobieństwo, że właśnie takie dzieło muzyczne (tj. takie które zostało stworzone w wyniku działalności człowieka korzystającego z narzędzi opartych na generatywnej sztucznej inteligencji) mogłoby zostać objęte ochroną autorskoprawną. Trudno jednocześnie znaleźć logiczne argumenty przemawiające za tym, że eksperci, którzy na skutek korzystania z narzędzi opartych na generatywnej sztucznej inteligencji wnieśli wkłady twórcze w powstanie takiego dzieła muzycznego (ponosząc przy okazji znaczne nakłady finansowe i czasowe na jego powstanie) nie mogliby na przykład otrzymywać wynagrodzenia za jego odtwarzanie lub wykonywanie. Przykład z dokończeniem X Symfonii Ludwiga van Beethovena prowadzi do wniosku, że w niewielkim zakresie przydatne jest posługiwanie się kryterium „wkładu twórczego” w znaczeniu, które zostało dotychczas wypracowane w orzecznictwie i doktrynie w odniesieniu do utworów współautorskich stworzonych wyłącznie przez ludzi.
Zobacz w LEX: Sztuczna inteligencja: zrozumieć, opanować, zastosować. Prawne aspekty funkcjonowania >
Brak jednoznacznych kryteriów
Brak kryteriów pozwalających na ocenę w jakiej części zgłaszany utwór został stworzony przez twórcę, a w jakiej przez generatywną sztuczną inteligencję, powoduje, że osoby zgłaszające taki utwór do ZAiKS będą musiały samodzielnie ocenić i wskazać w zgłoszeniu własny procentowy udział w stworzeniu takiego utworu bazując na własnych przemyśleniach. Jednocześnie ze względu na brak takich kryteriów utrudniona, a w niektórych przypadkach niemożliwa w praktyce będzie weryfikacja wskazanego w zgłoszeniu do ZAiKS oświadczenia twórcy w zakresie jego procentowego udziału w stworzenie utworu.
Jednocześnie należy podkreślić, że sam obowiązek oznaczania utworów stworzonych przy wykorzystaniu generatywnej sztucznej inteligencji wpisuje się w obecne trendy. Już teraz niektóre podmioty, w tym na przykład uczelnie, wprowadzają wewnętrzne regulacje dotyczące zasad korzystania z narzędzi sztucznej inteligencji i oznaczania efektów tego korzystania.
Analogiczne stanowisko, w kwestii obowiązku oznaczania utworów wyraził w swoich decyzjach US Copyright Office, który odpowiada m.in. za rejestrację utworów podlegających ochronie autorskoprawnej w USA. W swoich rozstrzygnięciach dotyczących konkretnych sytuacji, w których dzieła zostały stworzone z wykorzystaniem sztucznej inteligencji, US Copyright Office wprost podkreśla, że wnioski o rejestrację utworów muszą ujawniać treści generowane przez sztuczną inteligencję. US Copyright Office jednak tylko ogólnie wskazuje, że we wniosku rejestracyjnym należy wskazać, że część utworu została stworzona przy wykorzystaniu AI, a część przez człowieka, nie pozostawiając w tym zakresie żadnych szczegółowych wytycznych, co również budzi szereg wątpliwości w zakresie tego w jaki sposób dokonać takiego oznaczenia.
Marta Ostrowska, radca prawny, Senior Associate, WN Legal Wątrobiński Nartowski
Michał Ryba, radca prawny, Senior Associate, WN Legal Wątrobiński Nartowski
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
