Zalecenie 2023/499 w sprawie Kodeksu postępowania dotyczącego zarządzania aktywami intelektualnymi w celu waloryzacji wiedzy w europejskiej przestrzeni badawczej

ZALECENIE KOMISJI (UE) 2023/499 z dnia 1 marca 2023 r.

w sprawie Kodeksu postępowania dotyczącego zarządzania aktywami intelektualnymi w celu waloryzacji wiedzy w europejskiej przestrzeni badawczej

KOMISJA EUROPEJSKA,

uwzględniając Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w szczególności jego art. 292,

a także mając na uwadze, co następuje:

(1) Skuteczne zarządzanie aktywami intelektualnymi ma zasadnicze znaczenie dla przyspieszenia wykorzystywania innowacyjnych rozwiązań oraz opracowywania nowych technologii, produktów i usług z myślą o sprostaniu najpilniejszym wyzwaniom społecznym, takim jak zapewnienie sprawiedliwej ekologicznej i cyfrowej transformacji zgodnie z celem przewidzianym w Nowym europejskim planie na rzecz innowacji ¹ , jednocześnie nadal mając na uwadze otwartą strategiczną autonomię Unii w zakresie badań naukowych i innowacji.

(2) Około 20 % światowych osiągnięć naukowych i technologicznych jest dokonywanych w Unii ² . Innowacyjne przedsiębiorstwa intensywnie wykorzystujące wiedzę, których rozwój w znacznym stopniu zależy od wartości niematerialnych i prawnych, w ciągu ostatnich dwóch dziesięcioleci zmieniły swoje podejście do kontroli aktywów intelektualnych, o czym świadczy gwałtowny wzrost inwestycji w Unii w "produkty stanowiące własność intelektualną" wynoszący 87 % ³ . Ponadto wykorzystanie możliwości w zakresie badań naukowych i innowacji poprzez skuteczne zarządzanie aktywami intelektualnymi i zwiększenie współpracy między przemysłem a środowiskiem akademickim przyczyni się do poprawy wyników sektorów, w których inwestycje w badania i rozwój zmniejszyły się w ostatnich latach, w szczególności sektorów, które najbardziej odczuły skutki kryzysu związanego z COVID-19, takich jak sektor lotniczy i kosmiczny oraz obronny, motoryzacyjny i chemiczny.

(3) Oprócz formalnych praw własności intelektualnej (takich jak patenty lub prawa autorskie) zasadnicze znaczenie ma uwzględnienie innych rodzajów aktywów intelektualnych, takich jak publikacje, dane, wiedza fachowa uzyskana przez podmioty działające w sferze badań naukowych i innowacji, aby zwiększyć możliwości tworzenia wartości i innowacje społeczne. Aktywa intelektualne stanowią główny element waloryzacji wiedzy pod kątem rezultatów uzyskanych w ramach programu "Horyzont Europa" ⁴  i innych programów finansowania unijnego finansowanych za pomocą takich instrumentów jak polityka spójności ⁵ , Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności ⁶  czy fundusz innowacyjny ⁷ .

(4) Celem strategii zarządzania aktywami intelektualnymi jest utworzenie portfela wartościowych aktywów intelektualnych, którymi można zarządzać w sposób strategiczny z myślą o wykorzystaniu ich poprzez wiele ścieżek tworzenia wartości, w szczególności przy ubieganiu się o finansowanie badań naukowych, zachęcaniu do współpracy badawczej i jej nawiązywaniu, wykorzystywaniu możliwości komercyjnych przez udzielanie licencji, sprzedaż lub tworzenie przedsięwzięć. Stworzenie środowiska, w którym praktyki zarządzania aktywami intelektualnymi są jasno określone, przekazywane i realizowane, jest pierwszym krokiem do ułatwienia ich waloryzacji w ekosystemie badań naukowych i innowacji.

(5) Wspólne działania badawcze są dla partnerów idealnym środowiskiem do łączenia wiedzy i pomysłów oraz wspólnego opracowywania nowych technologii, produktów i usług. Takie projekty oparte na współpracy stanowią jednak wyzwanie, ponieważ uczestniczą w nich różni partnerzy, tacy jak uniwersytety, organizacje badawcze, społeczności lokalne, przedsiębiorstwa, w tym małe albo średnie przedsiębiorstwa (MŚP), organizacje pozarządowe (NGO) i partnerzy społeczni, z odmiennych środowisk kulturowych, mający różne doświadczenie zawodowe, motywacje i interesy - od czysto badawczych po wykorzystanie komercyjne ⁸ .

(6) Podmioty działające w sferze badań naukowych i innowacji mogą napotykać wyzwania w zakresie skutecznego zarządzania swoimi aktywami intelektualnymi ze względu na trudności w określeniu najodpowiedniejszych środków kontrolowania swoich aktywów, znalezieniu właściwych rynków i angażowaniu partnerów biznesowych. Ponadto wprowadzenie rezultatów badań na rynek może być uciążliwe z uwagi na różne rozumienie ich wartości, a także asymetrię informacji i pozycji negocjacyjnych.

(7) Współpraca międzynarodowa jest głównym aspektem badań naukowych i innowacji; nauka i technologia są jednak również głównym obiektem napięć geopolitycznych w zmieniającym się środowisku globalnym ⁹ . Inne zmiany, takie jak przejście na system otwartej nauki w celu udoskonalenia badań, o czym przypomniano w konkluzjach Rady w sprawie oceny badań naukowych i wdrażania otwartej nauki ¹⁰ , oraz przejście na otwarte podejście do innowacji, stanowią zarówno możliwości, jak i wyzwania w zmieniającym się ekosystemie badań naukowych i innowacji. Zmiany te powinny zapewnić doskonałość i oddziaływanie unijnych inwestycji w badania naukowe i innowacje, a jednocześnie chronić interesy Unii. W tym kontekście główne podmioty uczestniczące w europejskich projektach dotyczących badań naukowych i innowacji wyraziły potrzebę lepszego zrozumienia zarządzania strategicznego, kontrolowania (w tym ochrony), upowszechniania, przeniesienia własności/udzielania licencji oraz wykorzystywania rezultatów badań ¹¹ .

(8) Zgodnie z programem polityki w zakresie europejskiej przestrzeni badawczej (EPB) ¹² , który obejmuje działanie polegające na "Udoskonaleniu wskazówek UE dotyczących lepszej waloryzacji wiedzy", Komisja przedstawia niniejsze zalecenie w sprawie Kodeksu postępowania dotyczącego zarządzania aktywami intelektualnymi w celu wykonania zalecenia Rady (UE) 2022/2415 ¹³ . Wezwanie do przedstawienia niniejszego zalecenia określono w komunikacie Komisji w sprawie nowej europejskiej przestrzeni badawczej na rzecz badań naukowych i innowacji ¹⁴  oraz w konkluzjach Rady z dnia 26 listopada 2021 r. w sprawie zarządzania europejską przestrzenią badawczą oraz paktu na rzecz badań naukowych i innowacji w Europie ¹⁵ . Ponadto w Planie działania UE w zakresie własności intelektualnej ¹⁶  uznano, że prawidłowe zarządzanie własnością intelektualną jest potrzebne do wspierania waloryzacji i wdrażania rezultatów badań i rozwoju w Europie, a także konieczność poprawy wykorzystania rezultatów badań naukowych i innowacji oraz dostępu do nich i ich udostępniania poprzez usprawnienie zarządzania aktywami intelektualnymi.

(9) Niniejsze zalecenie odzwierciedla nowe kierunki wyznaczone w zaleceniu Rady (UE) 2022/2415, ponieważ jego zakres obejmuje szersze pojęcie aktywów intelektualnych w kontekście badań naukowych i innowacji. Ma ono na celu przezwyciężenie fragmentacji ekosystemu innowacji w Unii i propagowanie spójności innowacji, jak określono w Nowym europejskim planie na rzecz innowacji.

(10) Podmioty działające w sferze badań naukowych i innowacji należy zachęcać do stosowania strategicznego podejścia do poszczególnych etapów zarządzania aktywami intelektualnymi oraz do podejmowania wyzwań związanych z odpowiednią kontrolą i wystarczającym wykorzystaniem aktywów intelektualnych. Należy ponadto zachęcać do strategicznej wymiany wiedzy jako solidnej podstawy współpracy. Należy uwzględnić również możliwości rynkowe wynikające z otwartych innowacji oraz znaczenie otwartości badań naukowych odzwierciedlone w ostatecznym porozumieniu w sprawie reformy oceny badań naukowych ¹⁷ .

(11) Do stosowania niniejszego zalecenia należy zachęcać wszystkie kategorie podmiotów zaangażowanych w badania naukowe i innowacje, takie jak pośrednicy, pojedynczy badacze, innowatorzy i ich zespoły oraz organizacje, w tym uniwersytety, publiczne i prywatne organizacje zajmujące się badaniami naukowymi i innowacjami, przedsiębiorstwa każdej wielkości, infrastruktury badawcze i technologiczne, administracje publiczne i przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego. Niniejsze zalecenie należy stosować zgodnie z wszelkimi odpowiednimi przepisami na poziomie krajowym lub regionalnym oraz na poziomie Unii. Chociaż części niniejszego zalecenia są sformułowane w odniesieniu do poziomu organizacji, ich zakres ma zasadnicze znaczenie również dla ukierunkowania pojedynczych badaczy, innowatorów i ich zespołów w zarządzaniu strategicznym aktywami intelektualnymi powstałymi w ramach ich projektów,

PRZYJMUJE NINIEJSZE ZALECENIE:

1. DEFINICJE

Do celów niniejszego zalecenia stosuje się następujące definicje:

1) własność intelektualna oznacza rezultat działalności intelektualnej, który kwalifikuje się do ochrony prawnej i obejmuje wynalazki, dzieła literackie i artystyczne, symbole, nazwy, obrazy i wzory;

2) prawa własności intelektualnej obejmują patenty, znaki towarowe, wzory, prawa autorskie i prawa pokrewne, oznaczenia geograficzne i prawa do ochrony odmian roślin, a także zasady ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa;

3) aktywa intelektualne oznaczają wszelkie rezultaty lub produkty powstałe w wyniku jakiejkolwiek działalności w zakresie badań naukowych i innowacji (takie jak prawa własności intelektualnej, dane, wiedza fachowa, prototypy, procesy, praktyki, technologie, oprogramowanie);

4) otwarta nauka oznacza podejście do procesu naukowego oparte na otwartej współpracy, narzędziach i rozpowszechnianiu wiedzy, jak określono w art. 14 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/695 ¹⁸ ;

5) otwarte innowacje oznaczają podejście polegające na otwarciu procesu innowacji poza organizację;

6) otwarty dostęp oznacza zapewniany nieodpłatnie użytkownikom końcowym dostęp do danych badawczych, w tym publikacji naukowych, zgodnie z art. 14 ust. 1 lit. a) i art. 39 ust. 3 rozporządzenia (UE) 2021/695;

7) zarządzanie aktywami intelektualnymi oznacza zbiór procesów strategicznych dotyczących postępowania z aktywami intelektualnymi na wszystkich etapach ich życia, od stworzenia do wprowadzenia na rynek, w tym: identyfikację potencjalnych aktywów stworzonych lub nabytych, ocenę korzyści technicznych, prawnych i rynkowych wynikających z potencjalnego aktywa, podjęcie decyzji w sprawie dostępnych form ochrony, określenie strategii marketingowej i strategii transferu technologii, identyfikację najlepszych partnerów do zarządzania tymi aktywami - zgodnie z celem biznesowym i polityką odpowiedzialności społecznej organizacji.

2. USTANOWIENIE STRATEGII SKUTECZNEGO ZARZĄDZANIA AKTYWAMI INTELEKTUALNYMI

2.1. Zaleca się określenie i przyjęcie strategicznych praktyk zarządzania aktywami intelektualnymi poprzez:

8) zapewnienie istnienia na poziomie organizacji strategii obejmującej tworzenie wszystkich rodzajów aktywów intelektualnych (w tym danych, wiedzy fachowej, norm), zarządzanie nimi i ich wykorzystanie zgodnie z misją organizacji oraz uwzględniania w działalności w zakresie badań naukowych i innowacji praktyk otwartej nauki i otwartych innowacji;

9) dostosowanie poszczególnych elementów strategii do odpowiednich działań i partnerów oraz jej publiczne udostępnienie;

10) zapewnienie, aby w strategii uwzględniono w szczególności:

a) cały cykl życia badań naukowych i waloryzacji, gdy tylko budżet na działalność w zakresie badań naukowych i innowacji zostanie zaplanowany; jaki rodzaj aktywów wiedzy powstanie w wyniku tego procesu, jakie są przewidywane możliwości wykorzystania i w jaki sposób wzmacniają one lub uzupełniają istniejący portfel zarządzany przez organizację;

b) kwestie zrównoważonego rozwoju, etyki i włączenia społecznego oraz promowanie rozpowszechniania wiedzy i (ponownego) wykorzystania rezultatów w celu osiągnięcia korzyści gospodarczych i społecznych przy jednoczesnym poszanowaniu norm etycznych i praw człowieka oraz wspieraniu realizacji celów zrównoważonego rozwoju ¹⁹ , jak również celów Zielonego Ładu;

c) wycenę własności intelektualnej;

d) tworzenie przedsiębiorstw typu spin-off i startup;

e) sytuacje istnienia współwłasności;

f) ewentualne konflikty interesów;

g) analitykę biznesową w celu oceny pozycji konkurencyjnej organizacji w krajobrazie aktywów intelektualnych w danej dziedzinie działalności w zakresie badań naukowych i innowacji;

h) skuteczne strategie w zakresie własności intelektualnej na rzecz rozwoju biznesu;

11) ustanowienie szczegółowej procedury należytej staranności w odniesieniu do wszystkich aktywów intelektualnych powstałych w organizacji;

12) ustanowienie jasnych i przejrzystych procedur i procesów decyzyjnych dotyczących zarządzania aktywami intelektualnymi (na przykład określenie środków i obowiązków biura transferu wiedzy/technologii);

13) zapewnienie odpowiedniego poziomu zawodowej wiedzy fachowej na temat zarządzania aktywami intelektualnymi poprzez inwestowanie w budowanie zdolności, podnoszenie świadomości, szkolenie i kształcenie, zatrudnienie i mobilność oraz zwracanie się o wsparcie do specjalistów zewnętrznych;

14) wskazanie zachęt dla badaczy, wynalazców, specjalistów ds. transferu wiedzy i technologii oraz kierowników badań (takich jak rozwój kariery) do stosowania strategii zarządzania aktywami intelektualnymi obowiązującej w organizacji;

15) zapewnienie sprawiedliwego i równego podziału wartości powstałej w ramach działalności w zakresie badań naukowych i innowacji od etapu początkowego (na przykład poprzez uznanie kariery) do etapu końcowego (na przykład poprzez podział opłat licencyjnych) z uwzględnieniem wpływu uzyskanego w wyniku tej działalności;

16) określenie oczekiwanego wpływu działalności w zakresie badań naukowych i innowacji z wykorzystaniem poszczególnych wymiarów: środowiskowego, technologicznego, ekonomicznego, społecznego, politycznego i zdrowotnego;

17) udzielanie niezbędnego wsparcia przy wdrażaniu polityki zarządzania aktywami intelektualnymi za pomocą odpowiednich narzędzi i instrumentów, w tym monitorowania wyników na podstawie uzgodnionych mierników (na przykład przy użyciu sprawozdań na temat mierników dotyczących transferu wiedzy publikowanych przez Wspólne Centrum Badawcze Komisji Europejskiej ²⁰ ); stosowanie jakościowych i ilościowych mierników, które są skonkretyzowane, mierzalne, osiągalne, realne, terminowe (ang. "specific, measurable, achievable and attributable, relevant, timely" = SMART);

18) zwiększenie świadomości na temat dostępnych programów finansowania dotyczących zarządzania aktywami intelektualnymi i korzystanie z nich, w tym na poziomie krajowym lub unijnym;

19) zapewnienie i zbadanie niezbędnych zasobów i źródeł finansowania na potrzeby dojrzewania aktywów intelektualnych powstałych w ramach działalności w zakresie badań naukowych i innowacji poprzez udział w programach takich jak weryfikacja poprawności projektu ERBN ²¹  i "Transformacja" EIC ²² ;

20) dokonywanie okresowych przeglądów strategii zarządzania aktywami intelektualnymi polegających na:

a) uczestnictwie w sprawozdawczości na poziomie europejskim dotyczącej transferu wiedzy i działalności związanej z zarządzaniem aktywami intelektualnymi za pomocą ankiet i platform wymiany najlepszych praktyk ²³ ;

b) określeniu dynamicznego modelu biznesowego z uwzględnieniem skutków dla aktywów intelektualnych w przypadku powstających nowych technologii.

2.2. Zachęca się do zarządzania aktywami intelektualnymi w sposób umożliwiający praktykowanie otwartej nauki i stosowanie otwartych innowacji. W tym kontekście zaleca się:

21) przeanalizowanie korzyści wynikających z praktykowania otwartej nauki i stosowania otwartych innowacji na poszczególnych etapach cyklu życia badań naukowych po przeprowadzeniu oceny, czy rezultaty powinny być w pierwszej kolejności chronione za pomocą praw własności intelektualnej oraz zapewnienie, aby wszystkie potencjalne bariery dla udostępniania rezultatów badań naukowych zostały poddane szczegółowej ocenie, zwłaszcza przy rozważaniu możliwości zawarcia umowy o współpracy, transferze i umowy licencyjnej ze stronami trzecimi;

22) sprawdzenie wszelkich obowiązujących wymogów finansowych, instytucjonalnych i prawnych umożliwiających otwarty dostęp do rezultatów badań naukowych ²⁴  oraz, gdy tylko jest to możliwe, zapewnienie otwartego dostępu do rezultatów badań naukowych, jednocześnie mając na uwadze następujące kwestie w odniesieniu do:

a) publikacji: zapewnienie natychmiastowego otwartego dostępu do publikacji naukowych na podstawie otwartych licencji, w szczególności w przypadku gdy publikacje te są rezultatem badań naukowych finansowanych ze środków publicznych;

b) danych:

- stosowanie zasad FAIR (ang. "findable", "accessible", "interoperable", "reusable") ²⁵  w celu zapewnienia, aby dane będące rezultatem procesu naukowego były "możliwe do znalezienia", "dostępne", "interoperacyjne" i "możliwe do ponownego wykorzystania", co zwiększy ponowne wykorzystywanie i odtwarzalność rezultatów badań;

- analizowanie warunków wykorzystywanego każdego zbioru danych. Jeżeli warunki te nie są jasne lub nie udzielono zgody, traktowanie takiego zbioru jako informacji objętych klauzulą "wszelkie prawa zastrzeżone";

- rozważenie zapewnienia otwartego dostępu do danych, gdy nie mają zastosowania prawnie uzasadnione interesy lub ograniczenia;

- zachęcanie badaczy do korzystania z zaufanych repozytoriów ²⁶ , takich jak repozytoria certyfikowane, dyscyplinarne lub dziedzinowe, powszechnie stosowane, uznane na szczeblu międzynarodowym i zatwierdzone przez społeczność badawczo-innowacyjną;

- uwzględnienie, że w pewnych sytuacjach dane można uznać za wiedzę fachową (która może być chroniona tajemnicą handlową);

c) bazy danych:

- sprawdzenie, czy wykorzystywane dane lub baza danych są chronione prawem autorskim lub prawem sui generis do bazy danych lub tajemnicą handlową;

- zapewnienie otwartego dostępu do danych lub baz danych powstałych w wyniku procesu naukowego, gdy nie mają zastosowania prawnie uzasadnione interesy lub ograniczenia prawne (np. prawa własności intelektualnej stron trzecich);

d) oprogramowania: zwracanie uwagi użytkowników oprogramowania na informację o prawach autorskich oraz nawiązywanie do warunków udzielania licencji podczas rozpowszechniania oprogramowania. Jeżeli jest to zgodne z ogólną strategią waloryzacji, rozważenie udostępnienia kodu źródłowego jako otwartego źródła, biorąc pod uwagę różne licencje otwarte;

23) ustanowienie strategii publikacji i wykorzystywania na wczesnym etapie procesu, aby umożliwić publikację przy jednoczesnej ochronie informacji poufnych i potencjalnych zgłoszeń patentowych dokonywanych przez partnerów prywatnych, dotyczących wspólnej działalności badawczej;

24) angażowanie się w otwarte współtworzenie pomysłów na projekty przez przemysł i środowisko akademickie w celu dalszego dostosowania potrzeb i wyzwań naukowych oraz przemysłowych;

25) uczestniczenie w otwartych platformach innowacji, które oferują możliwości otwartych, przedkonkurencyjnych partnerstw publiczno-prywatnych na rzecz współpracy międzysektorowej i wymiany wiedzy;

26) ustanowienie sprawiedliwych i elastycznych modeli dzielenia się i kompensacji dla partnerów w ramach otwartych partnerstw innowacyjnych przed rozpoczęciem współpracy.

2.3. Zaleca się inwestowanie w kształcenie, szkolenie i podnoszenie świadomości przez:

27) ustanowienie mapowania i promowania istniejących narzędzi i materiałów edukacyjnych oraz opracowanie kilku rodzajów narzędzi edukacyjnych dostosowanych do grupy docelowej w celu wypełnienia luk (np. zasobów online, podręczników, broszur, seminariów, testów samooceny, narzędzi wizualnych, schematów blokowych dotyczących procesów, bibliotek szablonów) i udostępnienie wszystkich materiałów na jednej platformie w organizacji;

28) podnoszenie świadomości na temat całego zakresu aktywów intelektualnych i ich potencjalnego wykorzystania w portfelach w celu wsparcia konkurencyjności organizacji oraz zwiększenia jej możliwości rynkowych;

29) wspieranie zrozumienia w kwestii komplementarności otwartej nauki i otwartych innowacji z ochroną własności intelektualnej, gdy odpowiednio zarządza się aktywami intelektualnymi;

30) organizowanie regularnych sesji i szkoleń podnoszących świadomość, w szczególności poświęconych:

a) korzyściom płynącym z ustanowienia strategii zarządzania aktywami intelektualnymi, która ma służyć wspieraniu badań naukowych i otwartych innowacji, oraz zagrożeniom wynikającym z braku takiej strategii;

b) identyfikacji aktywów intelektualnych w organizacji;

c) sukcesom w zakresie efektywnego zarządzania aktywami intelektualnymi oraz studiom przypadków dostosowanym do grupy docelowej;

d) przedsiębiorczości, rozwojowi ścieżek biznesowych umożliwiających dotarcie innowacji na rynek, wykorzystaniu własności intelektualnej do przyciągania inwestycji i dostępu do finansowania oraz budowaniu zespołów tworzących przedsiębiorstwa typu startup i spin-off;

e) budowaniu umiejętności negocjowania i zawierania umów o współpracy, strukturze umów licencyjnych oraz monitorowaniu i zarządzaniu długoterminowymi relacjami między licencjodawcą a licencjobiorcami (w tym monitorowaniu wyników i możliwości egzekwowania);

f) korzystaniu z baz danych dotyczących praw własności intelektualnej;

g) niezabezpieczonym aktywom intelektualnym oraz sposobom wykorzystania takich instrumentów jak umowa o zachowaniu poufności oraz ochrona własności intelektualnej;

h) istnieniu różnych systemów ochrony własności intelektualnej (przykładowo w odniesieniu do zakresu ochrony i podziału własności) w państwach trzecich;

i) istnieniu innych krajowych lub regionalnych przepisów (np. przepisów dotyczących konkurencji oraz, w stosownych przypadkach, zasad pomocy państwa), które mogą mieć wpływ na porozumienia w sprawie badań naukowych i innowacji;

j) egzekwowaniu praw własności intelektualnej oraz unikaniu naruszania praw własności intelektualnej stron trzecich;

31) uwzględnienie, w przypadku uniwersytetów i innych publicznych organizacji badawczych, zwłaszcza kształcenia i szkolenia w zakresie:

a) zarządzania aktywami intelektualnymi w programach, w tym programach nauczania, dla profesorów, badaczy i studentów, z uwzględnieniem różnych dziedzin badawczych ich działalności (np. kierunku zarządzanie, nauki, technologii, inżynierii, matematyki, prawa, sztuki), zgodnie z kompetencjami kluczowymi związanymi z aktywami intelektualnymi w ramach uczenia się przez całe życie;

b) aktywów intelektualnych w kontekście waloryzacji wiedzy ze szczególnym uwzględnieniem szerszej interpretacji aktywów intelektualnych;

c) zrozumienia roli prawa autorskiego w kontekście nauczania w przypadku profesorów, badaczy i studentów;

d) identyfikowania i rozumienia sytuacji konfliktu interesów;

32) zachęcanie do uczestnictwa w odpowiednich sieciach kontaktów ekspertów, które mogą pomóc w podnoszeniu świadomości w zakresie własności intelektualnej (takich jak ambasadorzy europejskiego Punktu Informacyjnego IP ²⁷ , Europejska Sieć Przedsiębiorczości ²⁸ , ośrodki informacji patentowej ²⁹ ) oraz rozważenie możliwości zwrócenia się o wsparcie w ramach istniejących usług doradczych w zakresie zarządzania aktywami intelektualnymi, oferowanych na poziomie krajowym i unijnym (np. przez europejski Punkt Informacyjny IP ³⁰  oraz krajowe urzędy własności intelektualnej).

3. ZARZĄDZANIE AKTYWAMI INTELEKTUALNYMI WE WSPÓLNYCH DZIAŁANIACH W ZAKRESIE BADAŃ NAUKOWYCH I INNOWACJI

3.1. Zaleca się jak najwcześniejsze wyjaśnienie kwestii własności aktywów intelektualnych przez:

33) jak najwcześniejsze określenie jasnych przepisów dotyczących własności na poziomie organizacji w celu skutecznej identyfikacji, przekazywania i wykorzystania aktywów intelektualnych, w tym procedury rozwiązywania konfliktów;

34) zapewnienie dobrego zrozumienia przez uczestników specyficznych dla danego programu zasad dotyczących własności i dostępu w kontekście działań w zakresie badań naukowych i innowacji finansowanych ze środków publicznych;

35) uzgodnienie z partnerami na wczesnym etapie kwestii własnościowych, w tym praw dostępu i użytkowania (przykładowo do celów badawczych, edukacyjnych lub wykorzystania komercyjnego), istniejącej wiedzy, rezultatów i odpowiednich aktywów intelektualnych stron trzecich (przykładowo w celu ułatwienia inwestycji i innych ustaleń finansowych);

36) przed rozpoczęciem projektu przygotowanie wykazu służącego określeniu wszystkich rezultatów w ramach istniejącej wiedzy, w tym własności intelektualnej, oraz odpowiednich informacji pobocznych należących do każdego z partnerów, które mają być wykorzystane w trakcie danego projektu, oraz w razie potrzeby aktualizowanie tego wykazu. W trakcie trwania projektu śledzenie wygenerowanych rezultatów oraz informacji o ich przewidywanym właścicielu. Na zakończenie projektu przygotowanie "Wykazu właścicieli rezultatów", w którym wskazane są wszystkie wygenerowane rezultaty i określona jest ścieżka ich wykorzystania;

37) rozważenie, podczas przygotowań do współpracy z partnerami, wykorzystania istniejących zestawów narzędzi, w tym wzorcowych porozumień ustanawiających konsorcjum, w których uwzględniono specyfikę danego projektu i wzięto pod uwagę ograniczone zasoby niektórych podmiotów biorących udział w negocjacjach, takich jak MŚP lub przedsiębiorstwa typu startup;

38) zapewnienie, aby w przypadku gdy własność intelektualna jest przedmiotem współwłasności, opracowano umowę o współwłasności i zarządzaniu lub umowę o współwłasności i podziale przychodów;

39) wprowadzenie wytycznych skierowanych do partnerów w celu zapewnienia efektywnego wykorzystania rezultatów, w przypadku gdy partnerzy mają różne możliwości dotarcia do rynku;

40) rozważenie, w przypadku gdy rezultaty wspólnej działalności badawczej są współwłasnością publicznej organizacji badawczej i uczestnika z sektora przemysłu, umożliwienia publicznej organizacji badawczej udzielania licencji stronom trzecim (takim jak przedsiębiorstwa typu start-up), jeżeli uczestnik z sektora przemysłu nie wykorzystuje rezultatów w okresie wcześniej uzgodnionym przez współwłaścicieli;

41) w przypadku gdy projekty są w przeważającej mierze finansowane ze środków publicznych:

a) przyznanie własności rezultatów uczestniczącej publicznej organizacji badawczej oraz przyznanie preferencyjnych praw dostępu do wyników uczestnikom z sektora przemysłu. Zakres praw dostępu powinien być proporcjonalny do wkładu przemysłu. Jeżeli rezultat stanowi ulepszenie w stosunku do istniejącej wiedzy stanowiącej własność intelektualną wprowadzonej przez uczestnika z sektora przemysłu, rozważenie przyznania nieograniczonego dostępu do danego rezultatu uczestnikowi z sektora przemysłu za uczciwą i rozsądną opłatą, proporcjonalną do jego wkładu;

b) zapewnienie, aby aktywami intelektualnymi powstałymi w ramach działań w zakresie badań naukowych i innowacji finansowanych ze środków publicznych zarządzano w taki sposób, by korzyści społeczno-gospodarcze związane z ich waloryzacją stanowiły korzyść dla Unii;

c) umożliwienie udzielania licencji niewyłącznych na sprawiedliwych i rozsądnych warunkach podmiotom prawnym, które potrzebują danych rezultatów w celu zaradzenia niebezpieczeństwu publicznemu, oraz zobowiązanie się do szybkiego i szerokiego wykorzystania powstałych produktów i usług na sprawiedliwych i rozsądnych warunkach, w przypadku niebezpieczeństwa publicznego (np. w dziedzinie bezpieczeństwa publicznego, zdrowia publicznego lub porządku publicznego) oraz gdy projekt jest specjalnie finansowany w celu zaradzenia niebezpieczeństwu publicznemu.

3.2. Zaleca się ustalenie jasnych warunków współpracy przez:

42) określenie potencjału rezultatów projektów w zakresie badań naukowych i innowacji pod względem dotarcia na rynek od samego początku oraz omówienie możliwości przyznania uczestnikom opcji negocjowania licencji do przyszłych rezultatów projektów;

43) zapewnienie istnienia w organizacji jasnych ram współpracy i umów, w tym stosownych zasad dotyczących aktywów intelektualnych;

44) ustanowienie, w odniesieniu do wspólnej działalności badawczej, jasnego porozumienia o współpracy, służącego w szczególności określeniu zakresu współpracy, strategii waloryzacji, upowszechniania i wykorzystywania rezultatów (takiego jak udzielanie licencji lub przekazywanie rezultatów, tworzenie przedsiębiorstw typu spin-off) oraz strategii zarządzania aktywami intelektualnymi obejmującej cykl życia projektu i późniejszy okres. Wspomniane porozumienie powinno zawierać procedurę przewidującą powiadamianie wszystkich partnerów o osiągnięciu rezultatów i możliwości ich ochrony (na przykład za pomocą patentów);

45) zapewnienie, aby wszyscy partnerzy zadeklarowali obciążenia związane z ich istniejącą wiedzą (w tym związane z własnością intelektualną, takie jak prawa stron trzecich lub otwarte oprogramowania z licencjami ograniczającymi konkurencję);

46) zapewnienie pełnego uwzględnienia różnic w przepisach prawa, w przypadkach gdy we współpracy uczestniczą partnerzy z różnych krajów, a w szczególności:

a) ocena, w jaki sposób różnice te mogą wpłynąć na oczekiwania dotyczące waloryzacji, upowszechniania i wykorzystywania, oraz odpowiednie włączenie niezbędnych klauzul do wspomnianego porozumienia;

b) rozważenie zapewnienia ram doradztwa w zakresie rozwiązywania sporów, aby pomóc partnerom w polubownym rozwiązywaniu sporów;

47) przewidzenie roli mediatorów (takich jak eksperci w różnych środowiskach społeczno-kulturowych), by pomóc partnerom z różnym przygotowaniem w ich międzynarodowej współpracy;

48) rozważenie konkretnych środków w celu uniknięcia niewłaściwego wykorzystania lub upublicznienia bez zgody udostępnionych informacji przez omówienie i zawarcie umowy o zachowaniu poufności przed udostępnieniem wszelkich informacji, w razie potrzeby, partnerom projektu, jak również omówienie i ustalenie niezbędnych wymogów dotyczących ochrony tajemnicy handlowej, jeżeli dąży się do uzyskania takiej ochrony;

49) stworzenie, w odniesieniu do wspólnej współpracy przemysłu i środowiska akademickiego, warunków dla efektywnej współpracy między partnerami od samego początku, na przykład przez ułatwianie tworzenia sieci kontaktów oraz organizowanie wymian i możliwości wizyt.

4. OD STWORZENIA AKTYWÓW INTELEKTUALNYCH PO RYNEK

4.1. Zaleca się znalezienie odpowiednich środków kontroli przez:

50) przygotowanie dokładnej analizy ryzyka związanego z aktywami intelektualnymi, w tym analizy swobody działania ³¹  w celu określenia elementów krytycznych, w przypadkach gdy ma zostać opracowana, zatwierdzona i wprowadzona na rynek technologia;

51) wewnętrzne inwestowanie w niezbędne umiejętności i profile w celu określenia odpowiednich środków kontroli aktywów intelektualnych (przykładowo specjalistów od prawa własności intelektualnej w celu wsparcia przy składaniu wniosków dotyczących praw własności intelektualnej) oraz zwracanie się o wsparcie do specjalistów zewnętrznych;

52) określenie, czy konieczna jest ochrona za pośrednictwem praw własności intelektualnej lub inny rodzaj ochrony oraz rozważenie możliwości udostępnienia rezultatów w ramach otwartego dostępu, przy jednoczesnej ocenie poszczególnych środków kontroli;

53) zapoznanie się z lokalnymi przepisami, w tym przepisami krajowymi i odpowiednimi orzeczeniami sądowymi, oraz z zakresem przyznanej ochrony, przed wejściem na nowy rynek;

54) przeprowadzenie odpowiedniej wyceny własności intelektualnej oraz procesów należytej staranności przed przekazaniem lub udzieleniem licencji na dany składnik aktywów.

4.2. W zakresie przeprowadzania wyceny własności intelektualnej zaleca się następujące działania:

55) określenie celów wyceny na podstawie poszczególnych rodzajów wartości (wartości organizacyjnej, kulturowej, ekonomicznej, środowiskowej, społecznej);

56) określenie, przed przeprowadzeniem wyceny własności intelektualnej, celu operacji wyceny, ponieważ pomoże to w wyborze odpowiedniej metody zgodnie z normami międzynarodowymi, które różnią się pod względem celu, zakresu lub podejścia:

a) podejście ukierunkowane na jakość pozwoli uzyskać analizę opisową lub wynik dla celów zarządczych, z myślą o wsparciu procesu decyzyjnego lub przekazaniu informacji o znaczeniu danej własności intelektualnej;

b) podejście ukierunkowane na ilość może opierać się na kosztach, rynku i dochodach oraz pozwoli uzyskać obliczenie wartości pieniężnej danej własności intelektualnej w określonym kontekście i w określonym czasie;

57) zapewnienie dobrego zrozumienia poszczególnych podejść do określenia wartości innowacji na wczesnym etapie przez członków organizacji odpowiedzialnych za wdrażanie strategii innowacji;

58) współpracę z odpowiednimi partnerami w celu określenia wspólnego podejścia dotyczącego wyceny własności intelektualnej powstałej w wyniku wspólnej działalności badawczej;

59) wewnętrzne inwestowanie w umiejętności i profile w zakresie wyceny własności intelektualnej (przykładowo specjalistów od prawa własności intelektualnej i wyceny) oraz zwracanie się o wsparcie do specjalistów zewnętrznych;

60) przyjęcie otwartego, przejrzystego i niedyskryminacyjnego podejścia w ramach całego procesu wyceny własności intelektualnej.

4.3. Zaleca się ustanowienie praktyk monitorowania, przekazywania i udzielania licencji przez:

61) określenie odpowiednich zainteresowanych stron, które będą zaangażowane w upowszechnianie i wykorzystywanie rezultatów, w tym w stosownych przypadkach ewentualnych użytkowników, oraz odpowiednie zaangażowanie ich w negocjacje;

62) rozważenie zaangażowania się we wspólne mechanizmy licencyjne, takie jak zasoby patentowe oraz izby rozliczeniowe;

63) określenie nowo wydanych patentów i nowo opublikowanych zgłoszeń patentowych należących do stron trzecich w drodze monitorowania patentów w trakcie trwania projektu, w celu ograniczenia ewentualnych naruszeń i zapewnienia wartości każdego przyszłego patentu powstałego w wyniku realizacji projektu;

64) określenie potencjalnych patentów uzupełniających i negocjowanie porozumień o licencjonowaniu wzajemnym w celu zwiększenia wartości opracowanej technologii dla potencjalnych inwestorów i licencjobiorców będących stronami trzecimi;

65) zobowiązanie się do stosowania zrównoważonych, odpowiedzialnych społecznie praktyk udzielania licencji;

66) rozważenie, w stosownych przypadkach, możliwości przyznania partnerom wynikającego z umowy prawa do priorytetowego zawarcia transakcji biznesowej z podmiotem prawnym (prawo odmowy) lub ograniczonej czasowo licencji niewyłącznej na korzystanie z własności intelektualnej wytworzonej w trakcie projektu oraz uwzględnienie wszelkich obowiązujących przepisów dotyczących finansowania, w kontekście wspólnych działań przemysłu i środowiska akademickiego;

67) określenie ryzyka związanego z odpowiedzialnością za rozwój produktów i wprowadzanie do obrotu oraz uwzględnienie go w negocjacjach dotyczących umów licencyjnych.

Sporządzono w Brukseli dnia 1 marca 2023 r.

W imieniu Komisji Mariya GABRIEL Członek Komisji

1 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów - Nowy europejski plan na rzecz innowacji (COM(2022) 332 final).

2 Sprawozdanie na temat osiągnięć UE w dziedzinie nauki, badań i innowacji w 2022 r.

3 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów - Pełne wykorzystanie potencjału innowacyjnego UE - Plan działania w zakresie własności intelektualnej wspierający odbudowę i odporność UE (COM(2020) 760 final).

4 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/695 z dnia 28 kwietnia 2021 r. ustanawiające program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji "Horyzont Europa" oraz zasady uczestnictwa i upowszechniania obowiązujące w tym programie oraz uchylające rozporządzenia (UE) nr 1290/2013 i (UE) nr 1291/2013 (Dz.U. L 170 z 12.5.2021, s. 1).

5 Nowa polityka spójności (europa.eu).

6 Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (ec.europa.eu).

7 Fundusz innowacyjny (europa.eu).

8 Wykorzystywanie innowacji poprzez współpracę: wyzwania i możliwości związane z własnością intelektualną, przed którymi stoją MŚP w kontekście projektów badawczych opartych na współpracy finansowanych przez UE (lesi.org).

9 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów - Globalne podejście do badań naukowych i innowacji. Strategia Europy na rzecz współpracy międzynarodowej w zmieniającym się świecie (COM(2021) 252 final).

10 Konkluzje Rady w sprawie oceny badań naukowych i wdrażania otwartej nauki.

11 Wykorzystywanie innowacji poprzez współpracę: wyzwania i możliwości związane z własnością intelektualną, przed którymi stoją MŚP w kontekście projektów badawczych opartych na współpracy finansowanych przez UE (lesi.org).

12 Program polityki w zakresie europejskiej przestrzeni badawczej (europa.eu).

13 Zalecenie Rady (UE) 2022/2415 z dnia 2 grudnia 2022 r. w sprawie zasad przewodnich w odniesieniu do waloryzacji wiedzy (Dz.U. L 317 z 9.12.2022, s. 141).

14 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów - Nowa europejska przestrzeń badawcza na rzecz badań naukowych i innowacji (COM(2020) 628 final).

15 Przyszłe zarządzanie Europejską Przestrzenią Badawczą (EPB) - Konkluzje Rady.

16 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów - Pełne wykorzystanie potencjału innowacyjnego UE - Plan działania w zakresie własności intelektualnej wspierający odbudowę i odporność UE (COM(2020) 760 final).

17 Porozumieniu w sprawie reformy oceny badań naukowych z dnia 20 lipca 2022 r.

18 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/695 z dnia 28 kwietnia 2021 r. ustanawiające program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji "Horyzont Europa" oraz zasady uczestnictwa i upowszechniania obowiązujące w tym programie oraz uchylające rozporządzenia (UE) nr 1290/2013 i (UE) nr 1291/2013 (Dz.U. L 170 z 12.5.2021, s. 1).

19 17 CELÓW | Zrównoważony rozwój (un.org).

20 Mierniki dotyczące transferu wiedzy - w kierunku ogólnoeuropejskiego zbioru zharmonizowanych wskaźników.

21 Weryfikacja poprawności projektu | ERBN: Europejska Rada ds. Badań Naukowych (europa.eu).

22 "Transformacja" EIC (europa.eu).

23 Na przykład unijnej platformy waloryzacji wiedzy.

24 Na przykład beneficjenci programu "Horyzont Europa" są zobowiązani do zapewnienia natychmiastowego otwartego dostępu do publikacji naukowych za pośrednictwem repozytoriów i na podstawie otwartych licencji, a szczegółowe zasady dotyczące otwartego dostępu określono w załączniku 5 do wzoru umowy o udzielenie dotacji. Rozporządzenie (UE) 2021/695 ustanawiające program "Horyzont Europa".

25 Zasady FAIR - GO FAIR (go-fair.org).

26 Takich jak Platforma rezultatów programu "Horyzont 2020" i "Horyzont Europa" poświęcona projektom finansowanym w ramach tych programów.

27 Europa - zespół ambasadorów (europa.eu).

28 Europejska Sieć Przedsiębiorczości (europa.eu).

29 EPO - ośrodki informacji patentowej.

30 Europejski Punkt Informacyjny IP (europa.eu).

31 Analiza swobody działania służy zapewnieniu, by komercyjna produkcja, wprowadzenie na rynek i wykorzystanie nowego produktu, procesu lub nowej usługi nie naruszała lub nie naruszało praw własności intelektualnej innych stron.

• Identyfikator: Dz.U.UE.L.2023.69.75
• Rodzaj: Zalecenie
• Tytuł: Zalecenie 2023/499 w sprawie Kodeksu postępowania dotyczącego zarządzania aktywami intelektualnymi w celu waloryzacji wiedzy w europejskiej przestrzeni badawczej
• Data aktu: 01/03/2023
• Data ogłoszenia: 07/03/2023
• Data wejścia w życie: 01/03/2023