Opinia Europejskiego Komitetu Regionów - Zmiany demograficzne: propozycje dotyczące oceny negatywnych skutków w regionach UE oraz poszukiwanie rozwiązań.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów - Zmiany demograficzne: propozycje dotyczące oceny negatywnych skutków w regionach UE oraz poszukiwanie rozwiązań

(2020/C 440/07)

(Dz.U.UE C z dnia 18 grudnia 2020 r.)

Sprawozdawca: János Ádám KARÁCSONY (HU/EPL), członek rady Tahitótfalu

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Uwagi ogólne

1. Uważa, że zmiany demograficzne to jedno z największych wyzwań stojących przed europejskimi regionami, miastami i skupiskami ludności na obszarach wiejskich, i zwraca uwagę, że niektóre czynniki odpowiedzialne za to zjawisko to starzenie się społeczeństwa, niskie współczynniki płodności i urodzeń i pogarszający się nierówny rozkład geograficzny ludności.

2. Przypomina wytyczne zawarte w strategicznym programie na lata 2019-2024 zatwierdzonym przez Radę Europejską w odniesieniu do europejskiego modelu na przyszłość, który wymaga również rozwiązania problemów demograficznych.

3. Z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji Europejskiej, by zwrócić się do wiceprzewodniczącej Komisji Dubravki Šuicy o przeanalizowanie wpływu zmian demograficznych na różnorakie grupy społeczne oraz na obszary i regiony niewspółmiernie dotknięte tym zjawiskiem w Europie, a także o przedstawienie środków mających na celu sprostanie tym wyzwaniom, w tym również takim jak drenaż mózgów, lepsze godzenie życia zawodowego i rodzinnego, przyszła gwarancja dla dzieci, zielona księga w sprawie starzenia się i długoterminowa wizja obszarów wiejskich; przypomina o konieczności uwzględnienia w każdym z tych przypadków perspektywy płci.

4. Pragnie wzmocnić rolę osób dorosłych lub starszych nie tylko jako otrzymujących opiekę, lecz także jako zasobu w danej społeczności, promując ich udział w życiu społecznym, obywatelskim, gospodarczym i kulturalnym oraz wspierając ustanawianie środków na rzecz ich samodzielności i dobrostanu w ich zwyczajowym środowisku życia.

5. Odnosi się bardzo pozytywnie do sprawozdania Komisji Europejskiej w sprawie wpływu zmian demograficznych, w którym uwzględniono wspólne podejście łączące transformację cyfrową, zieloną gospodarkę i wyzwania demograficzne - całościową wizję, która ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia sprawiedliwych i zrównoważonych rozwiązań dla wszystkich pokoleń, bez pozostawiania nikogo w tyle, zgodnie z celami zrównoważonego rozwoju na 2030 r.

6. Z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę chorwackiej prezydencji Rady, by uznać zmiany demograficzne za jeden z kluczowych priorytetów, oraz fakt, że zasięgnięto opinii KR-u w tej sprawie.

7. Odnosi się pozytywnie do inicjatywy Parlamentu Europejskiego dotyczącej przedstawienia sprawozdania na temat wyzwań demograficznych w odpowiedzi na komunikat Komisji.

8. Przywołuje też współpracę Komitetu Regionów w ramach Porozumienia w sprawie Zmian Demograficznych, bazującej na wynikach tematycznej sieci innowacji na rzecz środowisk przyjaznych dla osób starszych, która skupia władze lokalne, regionalne i krajowe działające przy wsparciu WHO na rzecz aktywnego starzenia się w dobrym zdrowiu w odpowiedzi na wyzwania demograficzne.

9. Zaznacza, że na szczeblu międzynarodowym istotne jest osiągniecie synergii z Organizacją Narodów Zjednoczonych z myślą o dokonaniu przeglądu międzynarodowego Madryckiego planu działania w kwestii starzenia się społeczeństw z 2002 r. oraz wymianie poglądów z Grupą Roboczą ds. Starzenia się w celu zwiększenia ochrony praw człowieka osób starszych. Na szczeblu globalnym przydatna jest współpraca ze Światową Organizacją Zdrowia w ramach "Dekady starzenia się w dobrym zdrowiu".

Główne tendencje i wyzwania demograficzne

10. Zwraca uwagę na znacząco odmienne tendencje wzrostu liczby ludności w państwach członkowskich UE i regionach, co stanowi problem, który należy pilnie rozwiązać za pomocą różnych środków w kontekście UE-27.

11. Podkreśla, że na szczeblu regionalnym w ostatnich latach zaobserwowano wysoce negatywne tendencje demograficzne w wielu częściach Europy. W większości z tych obszarów można zaobserwować "wyspy" wzrostu liczby ludności wokół obszarów stołecznych i metropolitalnych ¹ .

12. Odnosi się do ustalenia, że regiony, które doświadczają wyludnienia, to najczęściej obszary wiejskie, które są już słabo zaludnione i oddalone. Tendencja do wyludniania dotyka także upadających obszarów przemysłowych i różnych miejscowości peryferyjnych ²

13. Podkreśla, że zmniejszająca się liczba osób w wieku produkcyjnym i rosnąca liczba osób starszych wywierają wpływ na współczynnik obciążenia ekonomicznego osobami starszymi. Przewiduje się, że w UE współczynnik ten wzrośnie z 29,3 % w 2016 r. do 52,3 % w 2080 r. (wzrost o 23,0 punkty procentowe) ³ .

14. Uznaje, że w kontraście do tego, że liczba ludności na świecie rośnie, tempo wzrostu liczby ludności w UE uległo znacznemu spowolnieniu. W 2015 r. odnotowano pierwszy spadek liczby ludności w UE-28, przy czym zanotowano większą liczbę zgonów niż narodzin.

15. Podkreśla stały wzrost wskaźnika obciążenia demograficznego, w związku z czym według danych Eurostatu dotyczących ludności, o ile w 1960 r. średnio na każdą osobę starszą (w wieku co najmniej 65 lat) przypadały trzy osoby młode (w wieku 0-14 lat), o tyle 100 lat później, w 2060 r., przewiduje się, że na każdą osobę młodą będą przypadały dwie osoby starsze.

16. Podkreśla, że przesunięcie wieku, w którym kobiety rodzą dzieci, i odroczenie planowanych porodów na lata późniejsze powodują, że zakładane plany ⁴  dotyczące liczby dzieci (zwykle 2-3 dzieci) ⁵  nie są realizowane, co powoduje rozbieżność między pożądaną a faktyczną liczbą dzieci (lukę dzietności). Dopóki w państwach członkowskich UE występuje luka dzietności, kluczowym zadaniem jest jej zmniejszenie, migracja może nastąpić dopiero później. Należy dołożyć wszelkich starań, aby zachęcać i motywować do rodzenia dzieci.

17. Podkreśla, że utrata młodych ludzi w regionach charakteryzujących się emigracją ludności oznacza, w kontekście malejących współczynników urodzeń, nadzwyczajne utrudnienie dla mniejszych gmin, jeżeli chodzi o utrzymanie podstawowych usług publicznych i pobudzanie działalności gospodarczej i produkcyjnej na tych obszarach, a są to czynniki o zasadniczym znaczeniu dla zatrzymania ludności na danym terytorium oraz przyciągnięcia jej do niego i ograniczenia zjawiska wyludniania się obszarów wiejskich, które dotyka państw członkowskich UE.

18. Odnosi się do niedawnych badań KR-u ⁶ , w których podkreśla się w szczególności wymiar terytorialny wyzwań demograficznych.

19. Zgodnie ze swoją opinią w sprawie drenażu mózgów podkreśla, że swobodny przepływ obywateli i pracowników jest podstawą rynku wewnętrznego i jedną z podstawowych wolności uznanych w Traktatach Unii Europejskiej.

Potrzeba spójnych działań politycznych na wszystkich szczeblach sprawowania rządów

20. Zwraca uwagę na swoją opinię "Reakcja UE na wyzwania demograficzne" (2016), w której stwierdza się, że wiele europejskich strategii politycznych może przyczynić się do rozwiązania problemów demograficznych, nie przewidując przy tym konkretnych środków wsparcia obszarów dotkniętych tymi wyzwaniami. Dotyczy to transportu, społeczeństwa informacyjnego, zatrudnienia i polityki społecznej, kultury, środowiska i klimatu, a także przedsiębiorstw. Ponawia swój apel o opracowanie nadrzędnej europejskiej strategii dotyczącej zmian demograficznych i podkreśla, że sprostanie tym wyzwaniom będzie wymagało kompleksowego podejścia w wielu różnych obszarach polityki, tak aby przyczynić się do odwrócenia zmian (działania proaktywne) lub złagodzenia (działania reaktywne) skutków zmian demograficznych.

Proaktywne rozwiązania polityczne:

– biorąc pod uwagę, że jednym z wyznaczników liczby ludności jest współczynnik urodzeń, stworzenie odpowiednich warunków, dzięki którym osobom pragnącym posiadać dzieci byłoby łatwiej mieć ich więcej i na wcześniejszym etapie życia, przy czym - pamiętając, że zgodnie z perspektywą demograficzną dla Unii Europejskiej (2017) ⁷  polityka mająca na celu zmianę przyszłych tendencji demograficznych jest ograniczona, a jej rezultaty wymagają czasu - należy skoncentrować się na środkach dostosowawczych i na ułatwieniu przejścia do społeczeństwa o większej liczbie osób starszych, wspierając jednocześnie młodzież w procesie wchodzenia w życie dorosłe oraz rodziny z myślą o zwiększeniu współczynnika płodności w dotkniętych regionach,

– zwiększenie atrakcyjności regionów, tak aby zapewniały młodym ludziom możliwości nauki, innowacji oraz stabilnego i dobrej jakości zatrudnienia, poprzez specjalne inwestycje m.in. w infrastrukturę, kulturę i łączność,

– opracowanie specjalnych systemów zachęt dla młodych ludzi, które miałyby ich skłonić do osiedlenia się w tych regionach,

– uczynienie możliwości posiadania dużej rodziny opłacalną opcją dla młodych ludzi z ekonomicznego punktu widzenia,

– rozwinięcie koncepcji gospodarki dobrobytu w UE, zgodnie z którą zwiększenie dobrobytu obywateli i tym samym rodzin (pod względem edukacji, zdrowia, opieki nad dziećmi, równowagi życia prywatnego i zawodowego, mieszkalnictwa, mobilności w transporcie, łączności i kultury.) przyczynia się do pozytywnego cyklu gospodarczego, pomagając utrzymać długoterminowe inwestycje w dobrobyt, co może zwiększyć atrakcyjność regionów i miast jako miejsc do osiedlenia się i założenia rodziny na podstawie wyżej wspomnianych czynników a nie wyłącznie z punktu widzenia wzrostu gospodarczego,

– promowanie i prowadzenie kompleksowej i zintegrowanej polityki mającej na celu analizowanie rodziny w swobodnym wykonywaniu jej funkcji społecznych oraz udzielanie jej w tym zakresie wsparcia,

– przypomnienie o szczególnej konieczności, jaką jest opracowanie w społeczeństwie integracyjnym wysokiej jakości rozwiązań zaspokajających potrzeby starzejących się osób z niepełnosprawnościami.

Rozwiązania reaktywne:

– poprawa uczestnictwa w rynku pracy, zwłaszcza wśród kobiet, poprzez zwiększenie inwestycji w lepszą równowagę między życiem zawodowym a prywatnym, infrastrukturę społeczną i sprzyjającą życiu rodzinnemu oraz większą równość płci,

– ograniczenie kosztów zdrowotnych i kosztów opieki starzejącego się społeczeństwa poprzez propagowanie aktywnego starzenia się w dobrym zdrowiu, inwestowanie w nowe formy samodzielnego życia (nowe koncepcje mieszkalnictwa) i promowanie gospodarki społecznej,

– zwiększenie planowania inwestycji publicznych poprzez kontrolę demograficzną inwestycji publicznych dzięki opracowaniu metodologii i narzędzi technicznych ułatwiających analizę wpływu różnych strategii politycznych na demografię,

– obniżenie wskaźnika przedwczesnego kończenia nauki przez młodych ludzi oraz podniesienie poziomu umiejętności poprzez inwestowanie w edukację i elastyczność siły roboczej w zakresie przekwalifikowania oraz w kształcenie ukierunkowane na popyt i potencjał poszczególnych obszarów,

– zwrócenie szczególnej uwagi na świadczenie usług publicznych, takich jak opieka zdrowotna, edukacja i kultura, w małych i średnich miastach w regionach oraz wykorzystanie rozwiązań cyfrowych w celu dotarcia do wszystkich miejsc,

– stworzenie na szczeblu europejskim sprawnie funkcjonujących i opartych na konsensusie ram prawnych w celu ułatwiania integracji obywateli spoza UE na europejskim rynku pracy i w europejskim społeczeństwie jako elementu całościowej strategii rozwiązania problemu zmian demograficznych,

– zapewnienie mieszanych struktur mieszkalnictwa socjalnego, które mogłoby obejmować formy wspólnego zamieszkania, synergii i wzajemności między pokoleniami, a także formy samopomocy sprzyjającej włączeniu społecznemu,

– propagowanie działań na rzecz jakości życia oraz zwalczania samotności i izolacji osób starszych, w szczególności, lecz nie tylko w sytuacji pandemii,

– zachęcanie do tworzenia środowisk umożliwiających rozwijanie międzypokoleniowych kontaktów społecznych sprzyjających dobrostanowi całego społeczeństwa.

Demografia i trwająca dyskusja na temat wieloletnich ram finansowych

21. Istnieje potrzeba przeznaczenia w przyszłości większych funduszy europejskich na walkę z drenażem mózgów.

22. Podkreśla w szczególności, w kontekście trwających negocjacji dotyczących rozporządzeń w sprawie funduszy strukturalnych, że zgodnie z sugestią Parlamentu Europejskiego należy w większym stopniu uwzględniać zmiany demograficzne oraz uelastycznić stosowanie tych przepisów na obszarach i w regionach, które zostały niewspółmiernie dotknięte omawianym zjawiskiem, tak aby można było te fundusze wykorzystać łącznie w ramach tego samego projektu, zaplanować to z wyprzedzeniem i zapewnić ich komplementarność z instrumentami finansowymi.

23. Przypomina, że w jego opinii "Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Fundusz Spójności" (2018) stwierdzono, iż cele Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności (EFRR) obejmują wspieranie obszarów miejskich i wiejskich o niekorzystnych warunkach geograficznych lub demograficznych. Obejmują również udzielanie dodatkowego wsparcia finansowego na projekty promujące zrównoważony pod względem środowiskowym i sprzyjający włączeniu społecznemu rozwój gospodarczy w danych regionach.

24. Przypomina w związku z tym o propozycji Komitetu Regionów i Parlamentu Europejskiego, by w szczególności wspierać regiony na poziomie NUTS 3 lub klastry lokalnych jednostek administracyjnych o gęstości zaludnienia poniżej 12,5 mieszkańca na km² na obszarach słabo zaludnionych lub poniżej 8 mieszkańców na km² w przypadku obszarów o bardzo niskiej gęstości zaludnienia lub o średnim spadku liczby ludności o ponad 1 % w latach 2007-2017. Regiony te powinny być przedmiotem szczegółowych planów regionalnych i krajowych mających na celu zwiększenie ich atrakcyjności, jak również zwiększenie inwestycji przedsiębiorstw i dostępności usług cyfrowych i publicznych. Należy także uwzględnić te regiony w funduszu przewidzianym w umowie o współpracy w ramach funduszy strukturalnych.

25. Potwierdza stanowisko KR-u i PE w sprawie poparcia planów krajowych na rzecz wsparcia obszarów regionalnych i lokalnych, które borykają się z ciągłym spadkiem liczby ludności i potrzebują wsparcia, w tym finansowego z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, w celu zwiększenia swej atrakcyjności, jak również inwestycji biznesowych i dostępności usług cyfrowych i publicznych. Te plany krajowe i regionalne muszą znaleźć odzwierciedlenie w nowej unijnej strategii na rzecz zmian demograficznych.

Aspekty demograficzne w kluczowych obszarach polityki UE

26. Podkreśla demograficzny wymiar urbanizacji, ponieważ Unia Europejska zmaga się również z rosnącą urbanizacją, i akcentuje znaczenie zdecydowanego stawienia czoła wyzwaniom demograficznym we wdrażaniu agendy miejskiej dla Unii Europejskiej oraz w kontekście odnowienia karty lipskiej.

27. Popiera stanowisko Parlamentu Europejskiego, które uwzględnia propozycje Komitetu Regionów dotyczące wsparcia słabo zaludnionych regionów, by co najmniej 5 % środków z EFRR na poziomie krajowym w ramach celu "Inwestycje na rzecz zatrudnienia i wzrostu" przydzielać na zintegrowany rozwój terytorialny na obszarach pozamiejskich charakteryzujących się utrudnieniami naturalnymi i geograficznymi, niekorzystną sytuacją demograficzną lub utrudnionym dostępem do usług podstawowych. Z tej kwoty co najmniej 17,5 % należy przydzielić obszarom i społecznościom wiejskim, "z uwzględnieniem postanowień paktu na rzecz inteligentnych wsi w celu opracowania projektów takich jak inteligentne wsie" ⁸ , by poprawić warunki panujące na tych obszarach i sprzyjać ich ponownemu zaludnieniu.

28. Podkreśla rolę gwarancji dla młodzieży i inicjatywy "Twoja pierwsza praca z EURES-em", które pomagają młodym ludziom znaleźć pracę. Bezpośrednie znaczenie gwarancji dla młodzieży dla demokracji i pośrednio dla demografii wynika również z poprzednich wyników w okresie 2014-2020: przyczyniła się ona do poprawy jakości życia milionów młodych Europejczyków.

29. Oczekuje na wnioski Komisji Europejskiej dotyczące przyszłej gwarancji dla dzieci, która ma pomóc dzieciom zagrożonym ubóstwem i wykluczeniem społecznym poprzez wspieranie inwestycji zapewniających im podstawowe prawo do życia i rozwoju w przyjaznym dla nich i dla rodziny otoczeniu. Pierwszeństwo należy tu dać środkom wspierającym rodziców i zmierzającym do zwiększenia ogólnych dochodów rodzin, a także zagwarantować dostęp do bezpłatnej i dobrej jakości opieki zdrowotnej, edukacji, opieki nad dziećmi, godnych warunków mieszkaniowych i odpowiedniego wyżywienia. Uważa, że polityki rodzinnej nie należy postrzegać jako kosztu dla budżetu publicznego, lecz raczej jako inwestycję w strategiczny atut dla społeczeństwa.

30. Uważa, że wspólna polityka rolna (WPR na lata 2014-2020), która dotyczy rozwoju obszarów wiejskich, pomaga stawić czoła wyzwaniom demograficznym. W latach 2021-2027 WPR powinna zatem pozostać silną polityką UE. Tętniące życiem obszary wiejskie, młode osoby trudniące się rolnictwem i gospodarstwa rodzinne stosujące dobre praktyki powinny odgrywać kluczową rolę w przeciwdziałaniu zmianie klimatu, ochronie środowiska, zachowaniu krajobrazu i różnorodności biologicznej oraz zapobieganiu wyludnianiu się obszarów wiejskich.

31. Chociaż zakres działań Komisji Europejskiej jest bardzo ograniczony, powinna ona interweniować w zakresie przepisów dotyczących rynku gruntów w celu: zachęcania do wykorzystywania możliwości dostępnych w ramach rozwoju obszarów wiejskich, aby wspierać nowe działania na rzecz obrotu ziemią (banki ziemskie, inicjatywy na rzecz łączenia zbywców gruntów rolnych z potencjalnymi ich nabywcami oraz inne promowane na szczeblu lokalnym inicjatywy ułatwiające nowym podmiotom dostęp do ziemi); rozszerzenia zakresu działań wspierających, tak by obejmowały nowe modele prowadzenia gospodarstw rolnych (zwłaszcza innowacyjne rodzaje partnerstwa między rolnikami) i organizacje lokalne mogące wspierać młodych rolników oraz nowe podmioty pragnące uzyskać dostęp do ziemi; zachęcania do aktywniejszej realizacji polityki krajowej z uwzględnieniem zaleceń UE dotyczących dostępu do ziemi i zawierających najlepsze praktyki (w tym te, które są już wdrażane).

32. Sądzi, że państwa członkowskie powinny zdecydowanie wspierać strategie polityczne promujące włączenie kobiet i zachęcanie ich do zaangażowania się w technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) i w nauki przyrodnicze, technologię, inżynierię, sztukę i matematykę (STEAM) oraz w gospodarkę wiejską, co jest warunkiem wyważenia struktury ludności na obszarach dotkniętych lub zagrożonych wyludnieniem.

33. Zwraca się do Komisji Europejskiej i państw członkowskich o zapewnienie niezbędnej koordynacji między polityką spójności UE a wspólną polityką rolną w celu zapewnienia, aby obszary wiejskie mogły również wdrażać projekty w zakresie inteligentnych wsi poprzez zintegrowane podejście (ZIT, rozwój lokalny kierowany przez społeczność lub LEADER);

34. Ponownie wyraża myśl przedstawioną w opinii "Starzenie się w aktywności i dobrym zdrowiu" (2019), że "wyzwania związane ze zmianami demograficznymi wymagają badań i aktywnego europejskiego przemysłu, aby opracowywać, rozwijać i tworzyć nowe innowacyjne rozwiązania, np. w odniesieniu do produktów codziennego użytku, infrastruktury, technologii i oprogramowania dla starzejącego się społeczeństwa, a zwłaszcza rozwoju telemedycyny w celu zapewnienia wysokiej jakości specjalistycznej opieki, szczególnie na obszarach wiejskich lub słabo zaludnionych oraz postrzega to jako szansę dla UE do zajęcia pozycji lidera na rynku w sektorze srebrnej gospodarki, tworzenia lokalnych miejsc pracy, generowania bogactwa i eksportowania twórczych innowacji za granicę". Ponadto duże znaczenie dla tych aspektów ma otoczenie przyjazne rodzinie oraz solidarność międzypokoleniowa. Władze lokalne i regionalne odgrywają kluczową rolę w określaniu warunków promowania i zapewniania zdrowego starzenia się. W tym celu konieczne jest zarówno opracowanie bardziej szczegółowych odpowiednich zaproszeń do składania wniosków, jak i poprawa koordynacji różnych dostępnych zasobów finansowych.

35. Podkreśla kluczową rolę, jaką w poprawie warunków życia na obszarach najbardziej dotkniętych wyzwaniami demograficznymi mogą odegrać technologie informacyjne i komunikacyjne oraz inteligentne otoczenie. W związku z tym wzywa UE do zajęcia się problemem przepaści cyfrowej, która wpływa na wiele obszarów, za pomocą rozwiązań SMART i z wykorzystaniem europejskich instrumentów i programów, takich jak fundusze strukturalne i inwestycyjne oraz narzędzie Next Generation EU, aby zapewnić łączność cyfrową wysokiej jakości dla całej ludności.

36. Odnosząc się do przepaści cyfrowej, zwraca uwagę na inteligentne rozwiązania w dziedzinie usług w zakresie opieki nad osobami starszymi i transportu na żądanie (DRT), a także na potrzebę opracowania planów świadczenia usług telefonii komórkowej na drogach gminnych i lokalnych. Jednocześnie uważa, że konieczne jest uwzględnienie świadczenia usług telefonii komórkowej w ramach powszechnej usługi telekomunikacyjnej, w szczególności na słabo zaludnionych obszarach wiejskich oraz na drogach lokalnych, by ułatwić życie zwłaszcza osobom starszym i rodzicom z małymi dziećmi. Wszystkie te czynniki mają wyraźny wpływ na zatrzymywanie ludności.

37. Jest zdania, ze należy zapewnić ścieżki kształcenia i wsparcia w zakresie korzystania z technologii cyfrowych w celu zmniejszenia przepaści cyfrowej dotykającej osoby starsze, a także ścieżki zarządzania zmianą przeznaczone dla zarządzających usługami socjalnymi w gminach, tak aby mogli wspierać transformację cyfrową usług opieki osobistej.

38. Zgadza się, że różne działania zaproponowane przez Komisję w komunikacie na lata 2014-2020 przyjętym we wrześniu 2017 r. ("Zwiększanie wzrostu gospodarczego i spójności w regionach przygranicznych UE") mogą pomóc w zmniejszeniu złożoności, długości i kosztów interakcji transgranicznych oraz przyczyniają się do łączenia usług wzdłuż granic wewnętrznych. Komisja podkreśla, że "inwestycje w poprawę warunków życia będą miały istotne znaczenie: wspólne działania na rzecz środowiska i wspólne środki na rzecz łagodzenia zmiany klimatu przyczynią się do lepszej ochrony ludności w regionach przygranicznych" ⁹ .

39. Ponownie zwraca uwagę na obserwację zawartą w swojej własnej opinii "Równowaga między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów" (2017), że "obecne tendencje demograficzne wymuszają zmianę ról związanych z płcią oraz propagowanie bardziej elastycznych i równych form organizacji pracy". W związku z tym ramy prawne UE w dziedzinie polityki dążącej do wspierania godzenia życia prywatnego i zawodowego i równouprawnienia płci są nierozerwalnie związane z gospodarką, demografią, zatrudnieniem i aspektami regionalnymi. Mając to na uwadze, Komitet z zadowoleniem przyjmuje strategię Komisji Europejskiej w zakresie równouprawnienia płci.

40. Zwraca uwagę na swe opinie "Mobilność w regionach zmagających się z wyzwaniami geograficznymi i demograficznymi" (2014) i "Reakcja UE na wyzwania demograficzne" (2016). Obejmują one obszary takie jak zapewnienie mobilności polityk transportowych i określa się w nich dalsze szczególne środki, w tym innowacyjne rozwiązania takie jak "transport na żądanie" na rzecz usprawnienia połączeń we wszystkich regionach i pomiędzy nimi. KR podkreśla również, że potrzebne są nowe podejścia do finansowania transportu w regionach zmagających się z wyzwaniami.

41. Wskazuje, że wysoka stopa bezrobocia jest niezgodna z wymogami rynku pracy. W związku z tym konieczne jest zorganizowanie szkoleń zawodowych lub kursów dokształcających dla bezrobotnych, którzy nie mogą wpasować się w rynek pracy lub ponownie włączyć się do niego. Należy zaangażować w to organy publiczne, instytucje regionalne i lokalne oraz wspólne ośrodki koordynujące służb zatrudnienia.

42. Uważa za konieczne, by w ramach różnych polityk korzystnie przedstawiać obszary wiejskie w celu stawienia czoła problemowi, jakim jest ich wyludnianie się, a tym samym nakreślać przychylny wizerunek środowiska wiejskiego i uwypuklać jego pozytywne aspekty i wartości.

43. Ważne jest, by podkreślić, że w przypadku, gdy ojcowie uczestniczą w większym stopniu w opiece nad dziećmi i życiu rodzinnym, dzieci mają większe zdolności poznawcze i emocjonalne, a także wyższy poziom zdrowia fizycznego. Ci, którzy poświęcają więcej uwagi swoim dzieciom, zwykle wyrażają większe zadowolenie z życia i odnotowują poprawę zdrowia fizycznego i psychicznego. W 2015 r. trzy czwarte państw OECD zapewniło co najmniej kilka dni płatnego urlopu, które mogą być wykorzystane wyłącznie przez ojca, lub płatny urlop rodzicielski przeznaczony dla ojca. Urlop rodzicielski może również przyczynić się do ograniczenia dyskryminacji kobiet w miejscu pracy.

44. Przypomina o celach zrównoważonego rozwoju, a w szczególności o osobnym celu w zakresie rozwoju obszarów miejskich, tj. celu zrównoważonego rozwoju nr 11, w którym wzywa się do tego, by "uczynić miasta i osiedla ludzkie bezpiecznymi, stabilnymi, zrównoważonymi oraz sprzyjającymi włączeniu społecznemu". Popiera te projekty skierowane do władz lokalnych, miast i regionów, które aktywnie przyczyniają się do osiągnięcia celu zrównoważonego rozwoju nr 11.

45. Bierze pod uwagę Europejski Zielony Ład, który stanowi ważną odpowiedź na wyzwania środowiskowe, demograficzne, gospodarcze i społeczne. Zrównoważona strategia na rzecz wzrostu ma zasadnicze znaczenie dla przekształcenia UE w sprawiedliwe i dobrze prosperujące społeczeństwo sprzyjające włączeniu społecznemu. Musimy zmienić podejście do polityki w zakresie czystej energii w gospodarce, przemyśle i konsumpcji, transporcie, żywności i rolnictwie oraz budownictwie, a także opodatkowaniu oraz niektórych aspektach zagadnień społecznych i dotyczących ogólnego wsparcia rodzin.

border-regions

46. Podkreśla, że posiadanie dzieci nie powinno stanowić przeszkody dla ambicji zawodowych i nie powinno prowadzić do zubożenia lub utraty siły nabywczej, zwłaszcza w przypadku dużych rodzin i rodzin z jednym rodzicem. Planowanie rodziny odbywa się w perspektywie długoterminowej, dlatego ważne jest prowadzenie stabilnej i proaktywnej polityki, która obejmuje pogodzenie życia rodzinnego i zawodowego oraz zaangażowanie ojców w życie rodzinne. Należy ułatwić matkom po urlopie macierzyńskim szybki i elastyczny powrót do rynku pracy.

47. Wskazuje, że pewien odsetek miejsc pracy, jakie będą potrzebne w przyszłości, dziś jeszcze nie istnieje. Stąd też trzeba zapewnić obywatelom (w każdym wieku i we wszystkich sektorach) możliwość nabycia umiejętności ułatwiających znalezienie zatrudnienia, a także zwrócić szczególną uwagę w planowaniu polityki szkoleniowej na osoby zamieszkujące obszary mniej zaludnione lub o dużym rozproszeniu ludności, tak aby ułatwić im dostęp do kształcenia.

48. Zwraca uwagę na znaczenie nieodpłatnej pracy wykonywanej głównie przez kobiety, polegającej na wspieraniu rodzin i kompensowaniu braku publicznej infrastruktury społecznej. Nieodpłatna praca to głównie nieodpłatna opieka i praca w gospodarstwie domowym, które są szacowane odpowiednio na 10 % i 39 % produktu krajowego brutto (PKB) na świecie.

Demografia i demokracja

49. Uważa, że pojawiające się kwestie takie jak transformacja społeczeństwa i rozmieszczenie ludności powodują reakcje polityczne, co może prowadzić do polaryzacji systemu demokratycznego.

50. Należy zwrócić szczególną uwagę na młodych ludzi, którzy są lub mogą stać się rodzicami. Średnia stopa bezrobocia wśród młodzieży w państwach członkowskich UE jest nadal wyższa niż stopa bezrobocia wśród ogółu zatrudnionych. Osoby młode są narażone na niepewne warunki pracy. Stosowne badania wskazują, że należy położyć nacisk na zapewnienie młodym ludziom przewidywalnego dochodu i mieszkań, co w konsekwencji zapewni im bezpieczeństwo niezbędne do założenia rodziny.

51. Uważa, że transeuropejskie sieci transportowe, które zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1316/2013 ¹⁰  będą nadal finansowane z Funduszu Spójności w okresie programowania 2021-2027, obok zmniejszania istniejących wąskich gardeł powinny priorytetowo traktować inwestycje w sieci zrównoważonego transportu i stymulować usługi publiczne na obszarach wiejskich, zwłaszcza na obszarach słabo zaludnionych lub o dużym rozproszeniu ludności i na obszarach ze starzejącą się ludnością, tak aby wspierać wzajemne połączenia między wsią a miastem, stymulować rozwój obszarów wiejskich i zmniejszać przepaść cyfrową.

52. W związku z tym przestrzega przed rozwojem tzw. geografii niezadowolenia, która występuje w wielu regionach i krajach UE, gdzie ludzie czują się pozostawieni w tyle, co często jest ściśle związane ze spadkiem demograficznym. W związku z tym należy zagwarantować dostęp do podstawowych usług publicznych na obszarach wiejskich i słabo zaludnionych.

53. Dostrzega potrzebę zaradzenia tej sytuacji w celu wzmocnienia naszego systemu demokratycznego poprzez ułatwienie dialogu międzypokoleniowego oraz aktywne zaangażowanie demokratycznie wybranych polityków szczebla lokalnego i regionalnego, którzy znajdują się najbliżej obywateli.

54. Dlatego też odnotowuje, że konieczne jest omówienie na przyszłej konferencji w sprawie przyszłości Europy związku między demokracją a demografią, i proponuje wyraźne zajęcie na konferencji stanowiska w tej sprawie, ze szczególnym uwzględnieniem reprezentacji młodzieży. Na konferencji należałoby zająć się tzw. geografią niezadowolenia, związaną z poziomem skuteczności polityk unijnych oraz ich bezpośrednim i pośrednim wpływem na różne regiony UE i ich demografię. Ponadto sugeruje, że w tym kontekście na konferencji można by również zastanowić się nad definicją "regionów, które cierpią na skutek poważnych i trwałych niekorzystnych warunków [...] demograficznych" (art. 174 TFUE). Taka szersza refleksja jest istotna również w kontekście osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju.

Apel o aktywną pomocniczość i lepsze stanowienie prawa

55. Podkreśla, że wiele niezbędnych działań politycznych wchodzi w zakres odpowiedzialności władz lokalnych i regionalnych w UE i w związku z tym akcentuje potrzebę skupienia się na partnerstwie i wielopoziomowym sprawowaniu rządów w celu znalezienia odpowiednich rozwiązań.

56. Jednocześnie podkreśla, jak ważne jest, by KR miał znaczący udział w konferencji w sprawie przyszłości Europy przez cały czas jej trwania, co odzwierciedliłoby fakt, że w UE jest ponad milion demokratycznie wybranych przedstawicieli szczebla lokalnego i regionalnego.

57. Apeluje o stosowanie koncepcji "aktywnej pomocniczości" opracowanej przez grupę zadaniową ds. pomocniczości w celu znalezienia wykonalnych rozwiązań problemu zmian demograficznych poprzez przestrzeganie podziału kompetencji w ramach bezpośredniego dialogu z miastami i regionami.

58. Jest dobrze przygotowany do wspierania tego procesu, gdyż zapewnia platformę konsultacji i dialogu z Komisją Europejską na rzecz znalezienia odpowiednich rozwiązań.

59. Podkreśla znaczenie wykorzystania instrumentu oceny oddziaływania terytorialnego w celu dalszego opracowywania polityk UE mających wpływ na zmiany demograficzne i nawiązuje do własnej niedawnej oceny oddziaływania terytorialnego, przeprowadzonej we współpracy z programem ESPON ¹¹ .

60. Sugeruje ścisłą współpracę z Komisją Europejską w kontekście przyszłych dokumentów politycznych, takich jak zielona księga w sprawie starzenia się czy długoterminowa strategia dla obszarów wiejskich, przy przeprowadzaniu wspólnych konsultacji, których wyniki zostałyby uwzględnione w tych sprawozdaniach.

Monitorowanie postępów w zakresie wyzwań demograficznych

61. Dostrzega potrzebę regularnego monitorowania wyzwań demograficznych poprzez powiązanie europejskiego semestru z przemianami demograficznymi i ścisłe powiązanie tej kwestii z realizacją celów zrównoważonego rozwoju.

62. Podkreśla potrzebę sporządzania regularnych statystyk unijnych, które będą odzwierciedlały zmiany na szczeblu nie tylko krajowym, lecz także regionalnym, tak aby decydenci mieli jasny obraz dysproporcji regionalnych. Sugeruje ponadto, że potrzebne jest roczne sprawozdanie na temat stanu wyzwań demograficznych w miastach i regionach UE, a Komitet mógłby wnosić wkład w jego opracowywanie.

63. Proponuje przeprowadzenie regularnego dialogu politycznego między Komisją Europejską a miastami i regionami UE przed ogłoszeniem rocznej strategii zrównoważonego wzrostu, poświęconego stanowi wyzwań demograficznych. Proponuje ścisłą współpracę między Komisją a KR-em w zakresie organizacji tego procesu.

Kolejne kroki

64. Sugeruje, aby chorwacka prezydencja Rady przedstawiła konkluzje Rady w sprawie ustaleń z podsumowania Komisji, i proponuje szeroką debatę na temat wyzwań demograficznych w różnych składach Rady.

65. Zwraca się do nadchodzących prezydencji: niemieckiej, portugalskiej i słoweńskiej o kontynuowanie tych wysiłków poprzez skupienie się w szczególności na powiązaniu zmian demograficznych z poprawą warunków życia we wszystkich krajach.

66. Podkreśla znaczenie uczestnictwa obywateli i zachęca wiodące zainteresowane strony na szczeblu lokalnym, by wzmocniły regionalne horyzontalne strategie polityczne, podnosząc tym samym świadomość zmian demograficznych w społecznościach lokalnych, dzięki czemu wzrośnie uznanie dla przyjmowania środków bardziej ukierunkowanych na obywatela. Sugeruje również, aby szeroko omówić wyzwania demograficzne w ramach dialogu z obywatelami.

67. Sądzi, że wspieranie współpracy prywatno-publicznej powinno się odbywać w taki sposób, by wszystkie podmioty na wyludnionych obszarach lub obszarach zagrożonych wyludnieniem współpracowały ze sobą w skoordynowany sposób, dzieliły się projektami opartymi na ich doświadczeniach i promowały je, a tym samym generowały inwestycje i sprzyjały ożywieniu gospodarczemu.

68. Uważa, że propagowanie bogatego dziedzictwa przyrodniczego, historycznego, artystycznego i kulturowego naszych regionów ma zasadnicze znaczenie dla wzmocnienia przywiązania ludzi do ich wsi i miast, co służy wspieraniu, chronieniu i utrzymywaniu lokalnych, rodzimych i małych społeczności oraz subregionów językowo-kulturowych w celu wzmocnienia zdolności obszarów wiejskich do zatrzymania miejscowej ludności i ożywienia obszarów wiejskich.

69. Oferuje Komisji Europejskiej i pozostałym instytucjom UE, a także innym instytucjom regionalnym lub globalnym, takim jak Unia dla Śródziemnomorza czy Organizacja Narodów Zjednoczonych, ścisłą współpracę w opracowywaniu kompleksowej strategii mającej na celu sprostanie wyzwaniom demograficznym.

70. Przypomina, że od 1994 r. obchodzony jest co roku w dniu 15 maja Międzynarodowy Dzień Rodzin ustanowiony przez ONZ. W związku z tym proponuje, by drugą niedzielę maja ustanowić Europejskim Dniem Rodzin.

Bruksela, dnia14 października 2020 r.

	Apostolos TZITZIKOSTAS
	Przewodniczący
	Europejskiego Komitetu Regionów

1 Badanie KR-u pt. "The impact of demographic change on European regions" [Skutki zmian demograficznych dla europejskich regionów], Bruksela, 2016.

2 https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/IDAN/2019/637955/EPRS_IDA(2019)637955_EN.pdf

3 Żródło: Ludność w UE - prognozy demograficzne (Eurostat, 2017). https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Population_projections_in_the_EU#Age_dependency_ratios

4 OECD, Family Database, Fertility Indicators: SF2.2 Ideal and actual number of children [Dane o rodzinach. Wskaźniki dzietności SF2.2. Idealna i faktyczna liczba dzieci]. http://www.oecd.org/els/family/SF_2_2-Ideal-actual-number-children.pdf.

5 Za poziom zastąpienia w krajach rozwiniętych uważa się współczynnik dzietności ogólny wynoszący około 2,1 żywych urodzeń na jedną kobietę. Innymi słowy jest to średnia liczba żywych urodzeń na jedną kobietę niezbędną do utrzymania liczebności populacji (źródło: Eurostat, Statistics Explained https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Fertility_statistics#Total_fertility_ rate_and_age_of_women_at_birth_of_first_child).

6 Badanie KR-u pt. "The impact of demographic change on European regions" [Skutki zmian demograficznych dla europejskich regionów] i europejska regionalna tablica wskaźników społecznych.

7 "Demographic Outlook for the European Union" [Perspektywa demograficzna dla Unii Europejskiej] (2017) (EPRS Biuro Analiz Parlamentu Europejskiego & EUI / European University) http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/IDAN/2017/614646/ EPRS_IDA(2017)614646_EN.pdf.

8 A8-0094/2019, Cozzolino.

9 https://ec.europa.eu/regional_policy/pl/information/publications/communications/2017/boosting-growth-and-cohesion-in-eu-

10 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1316/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. ustanawiające instrument "Łącząc Europę", zmieniające rozporządzenie (UE) nr 913/2010 oraz uchylające rozporządzenia (WE) nr 680/2007 i (WE) nr 67/2010 (Dz.U. L 348 z 20.12.2013, s. 129).

11 https://cor.europa.eu/pl/our-work/Pages/Territorial-Impact-Assessment.aspx

• Identyfikator: Dz.U.UE.C.2020.440.33
• Rodzaj: Opinia
• Tytuł: Opinia Europejskiego Komitetu Regionów - Zmiany demograficzne: propozycje dotyczące oceny negatywnych skutków w regionach UE oraz poszukiwanie rozwiązań.
• Data aktu: 18/12/2020
• Data ogłoszenia: 18/12/2020