W raporcie NIK przypomina, że w sierpniu 2019 r. minister zdrowia przystąpił do wdrażania zmian w systemie ochrony zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży. Nowy model, który wprowadził leczenie środowiskowe młodych pacjentów, opierał się na trzech poziomach referencyjnych. Pomimo utworzenia poziomów referencyjnych i zwiększania liczby podmiotów udzielających pomoc, NIK oceniła, że działania ministra zdrowia na rzecz poprawy sytuacji były nieskuteczne. – Wprowadzane przez ministra zdrowia od ponad 4 lat nowe rozwiązania w systemie opieki psychiatrycznej, nie zapewniły dzieciom i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej adekwatnej do ich potrzeb – mówiła podczas konferencji prasowej Karolina Wirszyc-Sitkowska, p.o. dyrektora Delegatury NIK w Poznaniu.
NIK wylicza, że MZ przed wprowadzeniem nowego modelu opieki psychiatrycznej nie opracowało całościowej koncepcji reformy, nie określiło niezbędnych zasobów, oczekiwanych efektów czy harmonogramu działań.
W latach 2020-2022 liczba świadczeń psychiatrycznych udzielanych dzieciom i młodzieży zwiększyła się z 1,8 mln do 3,8 mln, a w I kwartale 2023 r. wyniosła 1 mln. Mimo takiego wzrostu, potrzeby dzieci i młodzieży w zakresie opieki psychiatrycznej nie zostały zaspokojone. Rosły kolejki oczekujących. Na przestrzeni lat 2020-2023 (I kwartał) liczba pacjentów oczekujących do poradni zdrowia psychicznego wzrosła ponad dwukrotnie (z prawie 10 tys. do niecałych 20 tys.), do oddziałów dziennych o jedną czwartą, a do oddziałów stacjonarnych trzykrotnie. Wydłużał się czas oczekiwania na leczenie, a odsetek dzieci i młodzieży przyjmowanych na oddziały szpitalne w trybie nagłym ciągle przekraczał 70 proc.
Czytaj także: Onkologia i psychiatria dziecięca nie wyjdą szybko z deficytu kadr
Długa lista uchybień
Pomimo upływu czterech lat od rozpoczęcia wdrażania reformy, nie zapewniono wystarczającego i równomiernego dostępu do opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży w poszczególnych rejonach kraju. W marcu 2023 r. do czasu zakończenia kontroli NIK nie udało się zapewnić wymaganego poziomu zatrudnienia lekarzy psychiatrów, mimo że już w 2012 r. psychiatria dziecięca została zakwalifikowana do dziedzin priorytetowych. Po 1,5 roku od wdrożenia „Programu wsparcia oddziałów psychiatrycznych dla dzieci i młodzieży na lata 2022-2023” minister rozdysponował jedynie ok. 18 proc. środków na poprawę efektywności leczenia pacjentów oddziałów psychiatrycznych dla tej grupy wiekowej. Minister Zdrowia nie współpracował też w wystarczającym stopniu z innymi ministrami. Jedyny udokumentowany efekt współpracy dotyczył opracowania wraz z Ministrem Edukacji i Nauki wzoru porozumienia pomiędzy placówkami oświaty a placówkami udzielającymi świadczeń w ramach I poziomu referencyjnego.
Informacje o miejscach, w których dzieci i młodzież mogą uzyskać pomoc nie zostały odpowiednio upowszechnione. Nie określono np. zakresu uprawnień pracowników szpitali dotyczących przeszukiwania rzeczy osobistych pacjentów oddziałów psychiatrycznych. Z kolei zmiany w przepisach dotyczących opieki psychiatrycznej nie obejmowały dotychczas nieuregulowanych zagadnień, które stanowiły źródło problemów w podmiotach leczniczych. Nie określono np. zakresu uprawnień pracowników szpitali dotyczących przeszukiwania rzeczy osobistych pacjentów oddziałów psychiatrycznych. Brakowało również regulacji prawnych dotyczących monitoringu na tych oddziałach w przypadku stosowania środków przymusu bezpośredniego poprzez unieruchomienie pacjenta w pomieszczeniach jednoosobowych, w tym w salach przeznaczonych do izolacji.
Konieczne zmiany prawa
Długa jest nie tylko lista uchybień, ale też rekomendacji. W ocenie NIK niezbędna jest kontynuacja reformy psychiatrii dzieci i młodzieży oraz międzysektorowa współpraca, zwłaszcza pomiędzy środowiskami opieki zdrowotnej, pomocy społecznej i oświaty. Wśród zaleceń są też zmiany prawa. NIK wnioskuje do ministra zdrowia o podjęcie prac legislacyjnych mających na celu uregulowanie poniższych aspektów opieki psychiatrycznej:
- w ustawie o zdrowiu psychicznym:
- zakresu uprawnień pracowników szpitali prowadzących przeszukania pacjentów w szpitalach psychiatrycznych i sposobu ich realizacji tak, aby zagwarantować przestrzeganie praw pacjentów do intymności i nietykalności osobistej oraz bezpieczeństwa na oddziałach;
- prowadzenia monitoringu w szpitalach psychiatrycznych w przypadku stosowania środków przymusu bezpośredniego w postaci unieruchomienia w pomieszczeniach jednoosobowych, w tym w salach przeznaczonych do izolacji, w celu zapewnienia bezpieczeństwa pacjentów oraz ujednolicenia praktyki w tym zakresie;
- w ustawie z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodach psychologa i samorządzie zawodowym psychologów:
- sposobu dokumentowania procesu terapeutycznego, prowadzonego przez psychoterapeutów, także na rynku komercyjnym, oraz zakresu odpowiedzialności psychologów i psychoterapeutów, m.in. w celu zabezpieczenia prawa pacjentów do dokumentacji dotyczącej diagnozy i procesu terapeutycznego oraz jego efektów.
Czytaj także: Balicki: W sprawie dalszej reformy psychiatrii są tylko ogólne deklaracje
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
