Według Światowej Organizacji Zdrowia udar mózgu to nagłe, zagrażające życiu zaburzenie czynności mózgu trwające dłużej niż 24 godziny (o ile wcześniej nie dojdzie do zgonu), spowodowane przyczynami naczyniowymi. O skuteczności leczenia decyduje przede wszystkim czas. Im szybciej zostanie udzielona pomoc, tym większe są szanse na powrót do zdrowia.

Jak wskazuje NIK, w Polsce w latach 2018-2022 z powodu udaru mózgu rocznie hospitalizowano średnio 80 tys. pacjentów, z czego zdecydowana większość przypadków (ok. 87 proc.) dotyczyła udarów niedokrwiennych. Jak pokazują dane NFZ, łączne koszty leczenia pacjentów hospitalizowanych z powodu udaru mózgu w latach 2018–2022 przekroczyły 4 mld zł. Według amerykańskich danych udar mózgu jest drugą najczęstszą przyczyną zgonu lub niepełnosprawności.

Badania pokazują, że najskuteczniejszą metodą leczenia ostrej fazy udaru niedokrwiennego jest trombektomia mechaniczna naczyń domózgowych lub wewnątrzczaszkowych, polegająca na udrożnieniu naczynia poprzez mechaniczne usunięcie skrzepu znajdującego się w mózgu i przywrócenie krążenia krwi. Zabieg ten przeznaczony jest dla pacjentów z najgorszymi rokowaniami co do przeżycia i jakości życia.

Zgodnie z zaleceniami ekspertów trombektomię mechaniczną należy wykonywać w specjalnych ośrodkach - kompleksowych centrach leczenia udarów. Ośrodki te powinny zapewniać pacjentom z ciężkimi postaciami chorób naczyniowo-mózgowych specjalistyczną opiekę na wielu poziomach. W tym celu wymagany jest wykwalifikowany, wielodyscyplinarny, doświadczony personel medyczny, wykonujący nowoczesne zabiegi chirurgii naczyniowej, z wykorzystaniem wysoce specjalistycznego sprzętu diagnostycznego. Kompleksowe centra leczenia udarów powinny też zapewniać pacjentom całodobową opiekę oraz posiadać oddział intensywnej opieki medycznej. 

Czytaj w LEX: Udar mózgu może być wypadkiem przy pracy >

Wzrost kosztów o ponad 300 proc.

W latach 2017-2018 minister zdrowia planował wpisać procedurę trombektomii mechanicznej do katalogu świadczeń gwarantowanych, jednak ostatecznie zdecydował, że w pierwszej kolejności konieczne jest przetestowanie w podmiotach leczniczych modelu organizacji leczenia za pomocą tej metody w ramach programu pilotażowego.

W związku z powyższym 11 października 2018 r. minister zdrowia wydał rozporządzenie w sprawie programu pilotażowego dotyczącego zabiegu trombektomii mechanicznej. Rozporządzenie określało warunki organizacyjne dla podmiotów, które miały wykonywać takie zabiegi, w tym także dotyczące składu i kwalifikacji personelu medycznego.

Celem pilotażu była ocena skuteczności trombektomii mechanicznej w praktyce oraz wypracowanie optymalnego modelu organizacji leczenia ostrej fazy udaru niedokrwiennego za pomocą tej metody. Program miał być zrealizowany przez siedem podmiotów leczniczych w ciągu dwóch lat, od 1 grudnia 2018 r. do 30 listopada 2020 r.

W trakcie realizacji programu minister trzykrotnie zdecydował o jego przedłużeniu: do 31 grudnia 2022 r., następnie do 31 grudnia 2023 r. i 30 czerwca 2024 r. Jednocześnie, w ciągu pięciu lat trwania pilotażu, szef resortu zdrowia zwiększył liczbę realizatorów z siedmiu do 29, a koszt programu wzrósł z planowanych 85,3 mln zł do 371,7 mln zł (o ok. 336 proc.).

Zgodnie z wyjaśnieniami ministra wydłużenie programu i dodanie kolejnych realizatorów miało zwiększyć jego zasięg i zapewnić równy dostęp do świadczeń w całym kraju. Natomiast w ocenie NIK kontynuowanie programu (pomimo osiągnięcia jego celów) oznaczało w rzeczywistości odsunięcie w czasie decyzji o włączeniu zabiegu trombektomii mechanicznej do katalogu świadczeń gwarantowanych i w konsekwencji ograniczyło powszechny dostęp pacjentów do tej metody leczenia. Według szacunków prezesa NFZ dodanie zabiegu trombektomii mechanicznej do koszyka świadczeń gwarantowanych – czyli wykonywanych w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego – sprawi, że dwa razy więcej pacjentów będzie mogło skorzystać z tej procedury.

Czytaj również: NIK o reformie psychiatrii dzieci i młodzieży: System nadal jest niewydolny

Brak kontroli nad podmiotami 

Kontrola wykazała, że minister nie prowadził wystarczających analiz pod kątem spełniania przez podmioty lecznicze określonych wymagań dotyczących udziału w programie. W efekcie do jego realizacji wyznaczono pięć podmiotów (tj. 25 proc. z wszystkich podmiotów ujętych w tym wykazie na koniec 2020 r.), które nie spełniały odpowiednich warunków udzielania świadczeń. Część podmiotów wskazanych przez ministra spełniła te wymagania dopiero po 2-3 latach od wyznaczenia ich na realizatorów, z częścią NFZ nie zawarł umów aż do zakończenia kontroli NIK. Ostatecznie do osiągnięcia planowanej liczby zabiegów w programie przyczyniło się tylko 17 z 27 podmiotów (tj. 63 proc.), wyznaczonych do jego realizacji do końca 2022 r.

W ocenie NIK minister zdrowia nie traktował równo podmiotów leczniczych wyznaczonych do realizacji programu oraz ubiegających się o umieszczenie w wykazie jego realizatorów. Np. o wpis do tego wykazu bezskutecznie ubiegały się niektóre podmioty, w tym deklarujące doświadczenie w wykonywaniu zabiegów trombektomii mechanicznej oraz spełniające wymogi dotyczące m.in. personelu i całodobowego udzielania świadczeń. Takiego doświadczenia nie miał natomiast ośrodek z woj. opolskiego, z którym - za zgodą ministra zdrowia - oddział wojewódzki NFZ podpisał umowę o realizację programu.

Mając na uwadze ustalenia kontroli, NIK wystosowała następujące wnioski:

Do ministra zdrowia o:

  • przeanalizowanie zasadności kontynuowania programu i ewentualne podjęcie decyzji o objęciu trombektomii mechanicznej zakresem świadczeń gwarantowanych;
  • niezwłoczne kierowanie do konsultantów wojewódzkich wniosków o dokonanie oceny postępowania medycznego po uzyskaniu informacji o wysokiej śmiertelności pacjentów u danego realizatora programu;
  • traktowanie programów pilotażowych jako programów testowych, które mają umożliwiać stosunkowo szybką ocenę efektów uzyskiwanych w małej skali;
  • zagwarantowanie wyboru na realizatorów programów pilotażowych wyłącznie ośrodków leczniczych spełniających wymagania udziału w danym programie.

Do prezesa NFZ o:

  • zapewnienie bieżącej weryfikacji przestrzegania przez realizatorów warunków wynikających z umów o realizację programów pilotażowych.

26 czerwca 2024 r., czyli prawie osiem miesięcy po zakończeniu kontroli NIK, minister zdrowia wydał rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia szpitalnego, w którym zabieg trombektomii mechanicznej dodano do wykazu świadczeń gwarantowanych.

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.