W polskim ustawodawstwie prawa pacjenta są gwarantowane przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawę o  prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Określa ona m.in. prawa do: świadczeń zdrowotnych, informacji, tajemnicy informacji na temat pacjenta, wyrażania zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych, poszanowania intymności i godności pacjenta, dokumentacji medycznej, zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza, poszanowania życia prywatnego i rodzinnego czy opieki duszpasterskiej.

Brak informacji i zamków w drzwiach toalet

Kontrola NIK ujawniła przypadki naruszania praw pacjenta w szpitalach we wszystkich badanych obszarach. Jak wynika z raportu, skala tych nieprawidłowości była jednak zróżnicowana: od drobnych uchybień formalnych, które nie miały istotnego znaczenia dla pacjentów, po istotne naruszenia ich praw.

Najczęściej naruszanym prawem pacjenta było prawo do informacji. Pacjenci aż 65 proc. kontrolowanych szpitali nie mieli pełnego dostępu do wszystkich informacji, m.in. na temat możliwości zapisania się na listę oczekujących na udzielenie świadczenia, zasad zapisów na porady i wizyty, zasad potwierdzania prawa do świadczeń czy udogodnień dla osób z niepełnosprawnościami. Pięć z 18 podmiotów leczniczych objętych kontrolą NIK, nie zapewniło pacjentom odpowiednich warunków pobytu w szpitalu. Taka sytuacja nie sprzyjała realizacji prawa pacjenta do intymności i godności. Sprzęty były zdewastowane, łazienki nieprzystosowane dla osób z niepełnosprawnościami, ogólnodostępne sanitariaty nie dawały się zamknąć, a w salach wieloosobowych brakowało parawanów pozwalających na zbadanie pacjenta z poszanowaniem jego prawa do godności i intymności. 

NIK ujawnił również, że w 35 proc. szpitali pacjenci nie uzyskali pełnej informacji o zabiegach podwyższonego ryzyka, którym mieli zostać poddani. Wypełniane przez pacjentów formularze zawierające informacje i zgodę na zabieg nie były dostosowane do danego zabiegu.

Aż jedna trzecia szpitali nie prowadzi w rzetelny sposób monitoringu oceny i skuteczności leczenia bólu. A w niemal połowie szpitali (42 proc.) luki w monitoringu dotyczyły stanu odleżyn i procesu ich leczenia.

Czytaj w LEX: Postępowanie w sprawach praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów >

Rekomendacje dla podmiotów leczniczych

Najwyższa Izba Kontroli sporządziła listę zmian, które powinny wprowadzić szpitale. Najpilniejsze z nich to:

  • zapewnienie pacjentom wszystkich niezbędnych informacji zgodnie z obowiązującymi przepisami;
  • zapewnienie pacjentom spersonalizowanych formularzy zgód na poszczególne zabiegi zawierających wszystkie niezbędne informacje;
  • zapewnienie rzetelnego stosowania procedur w zakresie oceny i skuteczności leczenia bólu oraz profilaktyki, leczenia i monitorowania odleżyn;
  • prowadzenie dokumentacji medycznej i umożliwienie rejestrowania się na wizytę w formie elektronicznej;
  • systematyczne szacowanie ryzyka zagrożeń w odniesieniu do dokumentacji medycznej oraz zarządzanie tym ryzykiem;
  • wprowadzenie rozwiązań organizacyjnych zapewniających poszanowanie prawa pacjenta do intymności i godności.

 

Czytaj również: NIK o reformie psychiatrii dzieci i młodzieży: System nadal jest niewydolny

Rzecznik Praw Pacjenta mógł zrobić więcej

Z raportu NIK wynika również, że Rzecznik Praw Pacjenta nie zawsze wywiązywał się ze swoich ustawowych obowiązków. Nie wystąpił np. z wnioskiem do Ministra Zdrowia o doprowadzenie do podjęcia inicjatywy ustawodawczej dotyczącej badań genetycznych dla celów zdrowotnych. – Rzecznik nie podjął żadnych działań w tej materii, mimo że miał informacje z różnych źródeł , w tym z NIK, o nieprawidłowościach w tym obszarze – czytamy w raporcie NIK.

W okresie objętym kontrolą (2019-2023) RPP wszczął w sumie 6339 postępowań wyjaśniających w sprawach o indywidualne naruszenie praw pacjenta. Z roku na rok takich postępowań było coraz więcej: w 2019 r. zaledwie 570, a do 29 września 2023 r. już 1293. Jak wskazuje NIK, rzecznik nie stworzył warunków organizacyjnych, które pozwalałyby na prowadzenie postępowań wyjaśniających w sposób rzetelny i zgodny z prawem. Ponadto w niemal wszystkich analizowanych postępowaniach (85 z 87) przekroczono terminy określone w kodeksie postępowania administracyjnego.

Czytaj w LEX: RODO: Korzystanie z praw pacjenta w świetle RODO >

Przekroczenia terminów dotyczyły też postępowań w sprawie naruszenia zbiorowych praw pacjentów. W latach 2019-2023 (19 września) wszczęto ogółem 874 takie postępowania. W badanym okresie ich liczba wzrosła z 48 do 228.

Izba wykazała, że aby RPP działał sprawnie potrzebne są zmiany legislacyjne dotyczące przygotowania następujących projektów:

  • zmiany przepisów dotyczących pozycji Rzecznika Praw Pacjenta w systemie organów państwa, które zapewniałyby uniezależnienie Rzecznika od wpływu władzy wykonawczej, umożliwiając skuteczniejsze niż do tej pory wykonywanie jego misji;
  • zmiany ustawy o prawach pacjenta tak, aby uregulować postępowania wyjaśniające prowadzone po zgonie pacjenta;
  • regulacji prawnych gwarantujących ochronę praw pacjenta w zakresie badań genetycznych.

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.