Czy można łączyć mandat radnego z pracą w urzędzie gminy

Generalnie osoba wybrana na radnego nie może wykonywać pracy w ramach stosunku pracy w urzędzie gminy, w której uzyskała mandat oraz pełnić funkcji kierownika lub jego zastępcy w jednostce organizacyjnej tej gminy (art. 24b ust. 1 u.s.g.). Celem tej regulacji jest wykluczenie sytuacji, w której wójt, jako reprezentant pracodawcy (gminy), wydawałby polecenia radnemu - pracownikowi, a jednocześnie byłby kontrolowany przez radę gminy, w której radny ten sprawuje swój mandat. W praktyce zakaz dotyczy najczęściej osób zajmujących stanowiska kierownicze w gminie (np. dyrektora i zastępcę szkoły, kierownika ośrodka pomocy społecznej), a więc osób, które z racji pełnionych funkcji, a tym samym popularności w środowisku lokalnym, biorą udział w wyborach samorządowych. Nie należy jednak wykluczać możliwości powstania takiej kolizji na niższym szczeblu pracowników urzędu gminy, zarówno urzędników samorządowych, pracowników pomocy (np. kasjer) i świadczących usługi na rzecz urzędu gminy (np. sprzątaczka).

Podstawa prawna stosunku pracy - bez znaczenia

Zakaz łączenia mandatu radnego i pracy w urzędzie tej samej gminy wyraża się w potencjalnej możliwości nawiązania więzi podległości, której źródłem jest stosunek pracy i to niezależnie od jego podstawy prawnej (umowa o pracę, umowa cywilnoprawna, stosunek powołania, mianowanie), wymiaru etatu oraz okresu, na jaki zostanie zawarta umowa o pracę. Podobnie w przypadku sprawowania funkcji kierowniczej w gminnej jednostce organizacyjnej, stanowiącej część jej struktury organizacyjnej.

Nie będzie zatem miało znaczenia, czy:

jednostka taka została wyposażona w osobowość prawną (jak np. fundacja, kapitałowa spółka prawa handlowego),
jaką nazwą posługuje się zarządzający taką jednostką (tj. dyrektor, zastępca dyrektora, wicedyrektor, kierownik, naczelnik, prezes),
podstawa prawna powierzenia funkcji (umowa o pracę, kontrakt menadżerski, świadczenie umowy społecznie),
rodzaj uposażenia za jej wykonywanie, zakres przyznanych kompetencji, czy sposób sprawowania funkcji (okresowy, godzinowy itp.).

Chodzi wyłącznie o fakt, że dana osoba kieruje całą jednostką (choćby nominalnie) i jest przełożonym osób zatrudnionych w jednostce.

Można rozważyć kilka sytuacji, w których stosowanie się do zakazu będzie wymagało od pracownika - radnego innych działań.

Przeczytaj także: Trzeba wybrać: albo mandat radnego albo praca na rzecz gminy

Czytaj też w LEX: Zakazy łączenia stanowisk i podejmowania określonej aktywności przez radnych >

Radny uzyskał mandat i pracuje w urzędzie gminy, w której uzyskał mandat, bądź pełni funkcję kierowniczą w jednostce organizacyjnej tej gminy

Radny, który pozostaje w stosunku pracy w urzędzie albo pełni funkcję kierowniczą w jednostce gminnej, w zawitym terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów, obowiązany jest złożyć do pracodawcy wniosek o urlop bezpłatny. Termin uważa się za dochowany, gdy przed jego upływem oświadczenie woli pracownika o udaniu się na urlop bezpłatny, dotrze do gminy. Samo wysłanie listu poleconego nie zawsze zatem załatwi sprawę (data stempla pocztowego nie będzie miała tutaj znaczenia). Termin do złożenia wniosku nie podlega przywróceniu (np. z powołaniem się na niewiedzę o konieczności złożenia wniosku urlopowego). Niedochowanie terminu jest równoznaczne w skutkach z niezłożeniem wniosku o udzielenie urlopu, a tym samym zrzeczeniem się mandatu.

Wniosek o udzielenie urlopu bezpłatnego powinien być ponowiony, w razie uzyskania przez pracownika mandatu radnego w kolejnej, następującej po sobie kadencji. Udzielenie urlopu w tym trybie przez gminę jest obligatoryjne – odpowiedź gminy nie może być odmowa. Okres urlopu wynosi cały okres sprawowania mandatu oraz 3 miesiące po jego wygaśnięciu. Radny otrzymuje urlop bez względu na rodzaj i okres trwania stosunku pracy. Jeżeli stosunek pracy zawarty na czas określony, ustałby przed terminem zakończenia urlopu, zostaje ustawowo przedłużony do 3 miesięcy po jego wygaśnięciu. Gdyby jednak gmina odmówiła zgody na urlop, radny - pracownik musi wystąpić do sądu pracy o zastępcze złożenie oświadczenia woli (art. 64 k.c. w zw. z art. 300 k.p. w zw. z art. 24b ust. 1 u.s.g.).

Czytaj też w LEX: Wygaśnięcie mandatu radnego wskutek naruszenia ustawowych zakazów łączenia funkcji radnego z wykonywaniem innych funkcji lub zajmowaniem określonych stanowisk >

Biorąc pod uwagę, że art. 24b u.s.g. stanowi przepis szczególny względem art. 383 par. 5 Kodeksu Wyborczego, radny - pracownik samorządowy zobowiązany jest zaprzestać pracy natychmiast z chwilą udzielenia urlopu i nie dotyczy go termin 3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania. Gdy pomimo udzielenia pracownikowi – radnemu urlopu bezpłatnego, ten nadal będzie świadczył pracę na rzecz gminy, jego mandat wygaśnie z mocy prawa, choćby pracownik – radny dochował trzymiesięcznego terminu do powstrzymania się od świadczenia pracy.

Czytaj też w LEX: Urlop bezpłatny radnego w świetle art. 24b ustawy o samorządzie gminnym >

Naruszenie zakazu łączenia pracy z wykonywaniem mandatu radnego skutkuje wygaśnięciem mandatu (art. 383 par. 1 pkt 5 k.w.), ale nawiązany (istniejący) stosunek pracy będzie ważny. Wygaśnięcie mandatu, na podstawie art. 383 par. 2 k.w. stwierdza rada gminy, w drodze uchwały, w terminie 1 miesiąca od dnia wystąpienia przyczyny wygaśnięcia mandatu. Przed podjęciem uchwały o wygaśnięciu mandatu należy umożliwić radnemu złożenie wyjaśnień. Uchwałę rady doręcza się niezwłocznie zainteresowanemu i przesyła wojewodzie oraz komisarzowi wyborczemu. Uchwała podlega zaskarżeniu do sądu administracyjnego, do WSA (w I instancji) i do NSA (w II instancji). Wygaśnięcie mandatu radnego następuje wówczas z dniem uprawomocnienia się wyroku sądu administracyjnego oddalającego skargę. Jeżeli uchwała rady o wygaśnięciu mandatu nie została zaskarżona do sądu administracyjnego, wygaśnięcie mandatu radnego następuje z upływem terminu do wniesienia skargi do sądu, czyli po 7 dniach od dnia doręczenia uchwały zainteresowanemu (art. 384 par. 1 k.w.).

Czytaj też w LEX: Zakaz pełnienia przez radnego funkcji kierownika lub zastępcy kierownika jednostki organizacyjnej >

Jeżeli rada gminy nie podejmie uchwały o stwierdzeniu wygaśnięcia mandatu radnego, wojewoda wzywa ten organ do podjęcia uchwały w terminie 30 dni, a po bezskutecznym upływie terminu, powiadamia ministra właściwego d/s administracji publicznej, a następnie wydaje zarządzenie zastępcze. Ewentualna skarga na to zarządzenie powinna być wniesiona do WSA w terminie 30 dni od dnia doręczenia zarządzenia zainteresowanemu. Zarządzenie zastępcze o wygaśnięciu mandatu radnego staje się prawomocne (wywołuje skutek w postaci wygaśnięcia mandatu) z upływem terminu do wniesienia skargi bądź z datą oddalenia lub odrzucenia skargi przez sąd.

Przeczytaj także:

Radny jest zatrudniony w urzędzie gminy innej niż ta, w której sprawuje mandat lub kieruje jednostką organizacyjną innej gminy

Zakazy łączenia funkcji i stanowisk o którym mowa w art. 24b ust. 1 u.s.g. oraz obowiązki związane z udaniem się na urlop bezpłatny, nie dotyczą pracownika, który objął mandat radnego w innej gminie niż w tej, w której urzędzie jest zatrudniony albo w której kieruje jednostką organizacyjną innej gminy. Dozwolone jest zatem łączenie np. funkcji kierownika ośrodka pomocy społecznej i radnego w innej gminie lub w powiecie. Zakaz nie obejmuje także radnych innych jednostek samorządu terytorialnego. Dlatego radny gminny może być zatrudniony w urzędzie województwa albo starostwie powiatowym.

Przeczytaj także: NSA: Rada gminy musi być pewna, że radny zmienił miejsce zamieszkania

Osoba wybrana na radnego nie jest jeszcze zatrudniona w urzędzie gminy, a ma być

Regulacja 24b u.s.g. z dotyczy radnego, który mandat już posiada. Chodzi więc o wszelkie stany faktyczne następujące po dniu ogłoszenia wyników wyborów i złożeniu ślubowania. Dopiero bowiem z chwilą złożenia ślubowania rozpoczyna się okres wykonywania mandatu. A skoro tak, to pod dniu złożenia ślubowania radnego nie można już zatrudnić w urzędzie gminy ani jako kierownika gminnej jednostki organizacyjnej, choćby wygrał konkurs na to stanowisko. Konieczne byłoby wcześniejsze zrzeczenie się mandatu radnego. Pisemne zrzeczenie się mandatu radnego skutkuje bowiem wygaśnięciem mandatu.

Radny zatrudniony w jednostce organizacyjnej na innym niż kierownicze stanowisku

Zakaz zatrudnienia radnego gminy nie wyłącza możliwości zatrudnienia go w gminnej jednostce organizacyjnej na innym niż kierownicze stanowisku. Dopuszczalne jest powierzenie radnemu stanowiska kierowniczego w strukturze organizacyjnej jednostki np. kierownika wydziału lub danej komórki.

Sprawdź w LEX: Co należy traktować jako przyczynę wygaśnięcia mandatu radnego, złożenie przez niego oświadczenia czy rozpoczęcie procedury awansowej na stanowisko kierownika gminnej jednostki organizacyjnej? >

Włączenie w struktury urzędu jednostki organizacyjnej, w której zatrudniony jest radny gminny

Pod pojęciem „nawiązania stosunku pracy” należy rozumieć nie tylko okoliczność, w której powstaje nowy stosunek pracy, ale także taką, gdy stosunek ten już istniał, jednak nastąpiła zmiana podmiotu zatrudniającego. W razie włączenia w struktury urzędu jednostki organizacyjnej, w której zatrudniony jest radny, zgodnie z art. 23(1) k.p. podmiot przejmujący dotychczasowy zakład pracy staje się automatycznie, z mocy samej ustawy, pracodawcą wszystkich zatrudnionych w tym zakładzie pracowników. W takiej sytuacji radny obowiązany jest wystąpić z wnioskiem o udzielenie urlopu bezpłatnego albo złożyć oświadczenie o zrzeczeniu się mandatu radnego.

WZÓR DOKUMENTU: Wniosek o udzielenie urlopu bezpłatnego w związku z wyborem na radnego gminy >