Ministerstwo Sprawiedliwości nadal pracuje nad zmianą kodeksu cywilnego w zakresie testamentów, która miałaby unowocześnić przepisy tak, aby uwzględniały one potrzeby współczesnego społeczeństwa. Projekt ustawy wpisany do wykazu prac legislacyjnych pod numerem UD30 - bo o nim mowa – zawiera nieznane polskiemu, ale i europejskim systemom prawnym rozwiązanie, w postaci tzw. testamentu audiowizualnego, który ma stanowić swoisty „testament ostatniej szansy”, jak nazywa się go w projekcie uzasadnienia ustawy. Testament ten będący w istocie testamentem ustnym, ma umożliwić wyrażenie ostatniej woli osobom, które przykładowo są ofiarami wypadku komunikacyjnego. Testament audiowizualny, jeżeli procedowana ustawa wejdzie w życie, będzie jednym z kilku istniejących w naszym systemie prawnym, testamentem szczególnym.
Czytaj też: Testament audiowizualny: Rewolucyjna zmiana czy zagrożenie dla ostatniej woli testatora?
Testament audiowizualny, czyli jaki
Projektowany art. 952 par. 1 ze zn. 1 kodeksu cywilnego stanowi, że: „W okolicznościach, o których mowa w par. 1, testament może zostać również sporządzony w ten sposób, że ustne oświadczenie spadkodawcy, obejmujące również podanie miejsca i daty jego sporządzenia oraz wskazanie tych okoliczności, zostanie utrwalone za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku informacji, umożliwiającym ich odtworzenie (testament ustny audiowizualny)”. Przepis określa warunki formalne omawianego testamentu takie jak: konieczność podania miejsca i daty sporządzenia testamentu oraz sposobu jego utrwalenia.
W związku z tym, że projektowany przepis odwołuje się do brzmienia art. 952 par. 1 kodeksu, który też podlegać ma nowelizacji, podkreślić trzeba, iż testament audiowizualny będzie mógł zostać sporządzony tylko wówczas, gdy na skutek szczególnych i nagłych okoliczności, uzasadniających obawę rychłej śmierci, spadkodawca nie będzie mógł sporządzić testamentu, np. w formie notarialnej czy własnoręcznej. Takimi sytuacjami, w których będzie możliwe sporządzenie testamentu audiowizualnego, poza tymi wskazanymi w uzasadnieniu projektu jak wypadek samochodowy czy zawał serca, może być np. stan trwającej epidemii oraz związane z tym realne i nieodległe zagrożenie życia testatora.
Z pewnością nie będą to zatem sytuacje, z którymi w praktyce będzie można mieć do czynienia bardzo często, gdyż trzeba mieć na uwadze stan psychofizyczny testatora musi w ogóle umożliwić mu nie tylko świadome wyrażenie swojej woli, ale niejednokrotnie też jej utrwalenie.
W założeniu testament audiowizualny nie będzie zatem żadną nową formą testamentu, a tylko sposobem na utrwalenie treści testamentu ustnego, nieznanym do tej pory ustawie. Pierwowzorem dla tego rozwiązania jest jedna z propozycji nowelizacji szwajcarskiego prawa spadkowego, która zakładała możliwość sporządzenia testamentu w takiej formie. Ostatecznie jednak opcji tej nie wprowadzono do tamtejszego porządku prawnego.
Warto przypomnieć w tym miejscu, że na ten moment polskie prawo przewiduje, że treść testamentu ustnego może być stwierdzona w dwójnasób albo poprzez spisanie go przez jednego ze świadków testamentu albo osobę trzecią albo poprzez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. W wyniku nowelizacji ustawy pojawić się ma kolejna możliwość.
Sprawdź w LEX: Zmiany w prawie spadkowym - projekt Ministra Sprawiedliwości > >
Cena promocyjna: 303.2 zł
|Cena regularna: 379 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 341.09 zł
Zalety i wady nowego testamentu
Jeżeli chodzi o ocenę samej formy, to z pewnością forma testamentu audiowizualnego w dobie dotychczasowych możliwości technicznych, gdy niemal każdy z nas posiada telefon z kamerą, będzie znacznym uproszczeniem testowania, a niejednokrotnie może stanowić jedyną możliwość sporządzenia testamentu. Nie zawsze bowiem jest możliwe przywołanie trzech świadków celem sporządzenia klasycznego testamentu ustnego.
Na plus należy ocenić to, że dla skuteczności sporządzenia testamentu audiowizualnego nie będzie potrzebna obecność żadnego świadka. Z drugiej strony wydaje się, że testament w tej formie nie będzie jednak dostępny dla wszystkich. Na pewno bowiem część społeczeństwa, a konkretnie mam tu na myśli ludzi w podeszłym wieku, którzy nie są aż tak zaprzyjaźnieni ze zdobyczami techniki, nie będzie umiała z takiej możliwości nawet skorzystać.
Projekt nowelizacji przewiduje, że testament audiowizualny będzie utrwalony za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku informacji, ale nie zawiera definicji owego trwałego nośnika. Kierując się definicjami z innych aktów prawnych należy stwierdzić, że trwały nośnik to taki, który umożliwia przechowywanie dostarczonych informacji przez właściwy czas i pozwala na ich odtworzenie, co ważne - w niezmienionej postaci. Może to być zatem karta pamięci telefonu, dyktafonu czy kamery video. Utrwalenia treści testamentu audiowizualnego będzie mógł dokonać nie tylko sam spadkodawca, ale także inna osoba. Treść testamentu ustnego audiowizualnego stwierdzana będzie w ten sposób, że nośnik, na którym zarejestrowano oświadczenie spadkodawcy będzie musiał zostać przekazany do sądu spadku nie później niż w terminie miesiąca od chwili sporządzenia oświadczenia, a po śmierci spadkodawcy w terminie trzech miesięcy od tej chwili. Sąd dokonywał będzie oględzin nośnika i sporządzi protokół zawierający treść oświadczenia.
Ryzyko nadużyć
Powszechnie dostrzega się jednak także ryzyko dla tej formy utrwalenia testamentu z uwagi na zaawansowany poziom technologii, który stwarza ryzyko fałszerstwa testamentu. W tym kontekście trzeba zwrócić uwagę na tzw. deepfake, czyli wykorzystywanie sztucznej inteligencji na potrzeby manipulowania głosem i obrazem w taki sposób, że trudno jest odróżnić oryginalne nagranie od tego wytworzonego przy użyciu narzędzi technologicznych. Jak najbardziej problem ten może dotyczyć także testamentów audiowizualnych. W ocenie projektodawcy ograniczeniem możliwości fałszowania tego testamentu ma być m.in. to, że testament audiowizualny będzie testamentem szczególnym, a więc sporządzanym jedynie w przypadku zaistnienia szczególnych i nagłych okoliczności, o czym mowa w proponowanym brzmieniu art. 952 par. 1 KC. Tu warto odnotować, że nowelizacja przepisu przesłanki te zaostrzy poprzez określenie ich jako szczególnych i nagłych, a nie tylko szczególnych jak ma to miejsce dotychczas, a dodatkowo jeszcze wymagane będzie, aby okoliczności te uzasadniały obawę rychłej śmierci (obecnie wystarczy zaistnienie okoliczności szczególnych, bądź tylko sama obawa rychłej śmierci).
W przypadku zmanipulowanego nagrania trudno sobie wyobrazić aby możliwe było wykrycie, że mamy do czynienia ze sfałszowanym testamentem audiowizualnym, zwłaszcza na etapie sporządzania protokołu, gdzie sąd będzie spisywał treść testamentu. Niewątpliwie jednak po złożeniu testamentu do sądu będzie konieczność zweryfikowania jego prawdziwości i będzie się to mogło odbyć na etapie postępowania dowodowego. Wyobrażam sobie zatem, że sędziowie każdorazowo będę zlecać zbadanie autentyczności dostarczonego nagrania biegłemu sądowemu po to, aby wykluczyć ewentualność nieautentyczności testamentu audiowizualnego. Będzie to działanie konieczne, aby uniknąć fałszerstw tych testamentów.
Testamenty audiowizualne to interesująca alternatywa, która mogłaby uatrakcyjnić prawo spadkowe w Polsce, dostosowując je do wymogów współczesności. To, czy testamenty audiowizualne staną się elementem polskiego prawa, zależy nie tylko od zmian legislacyjnych, ale również od gotowości społeczeństwa do korzystania z nowych technologii w tak ważnych sprawach jak dziedziczenie.
Katarzyna Siwiec , radca prawny i doradca podatkowy
Zobacz wzór dokumentu w LEX: Zawiadomienie o testamencie ustnym, którego treść nie została spisana > >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
