Projekt zmian w Kodeksie cywilnym oraz Kodeksie postępowania cywilnego trafił właśnie do opiniowania. Zakłada też m.in. usunięcie z przepisów testamentu podróżnego - poprzez uchylenie art. 953 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym podczas podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą i zmiany w zakresie testamentu wojskowego.
Czytaj: Testament podróżny do likwidacji, wojskowy i ustny do poprawy >>
Testament ustny, ale na nagraniu
Testament audiowizualny, zgodnie z propozycją, mógłby być sporządzany w takich samych warunkach jak ustny, tyle że takie oświadczenie - obejmujące również podanie miejsca i daty jego sporządzenia, byłoby utrwalane za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku informacji, umożliwiającym ich odtworzenie. Warunki to co najmniej trzech świadków i fakt, że nagłe okoliczności, uzasadniające obawę rychłej śmierci spadkodawcy powodują, że zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione.
WZORY DOKUMENTÓW:
- Zawiadomienie o testamencie ustnym, którego treść nie została spisana >
- Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku na podstawie testamentu notarialnego (nieważność testamentu ustnego) >
Dlaczego ustny testament audiowizualny? Ustawodawca tłumaczy to tym, że w doktrynie podnoszone jest zagrożenie związane z możliwym fałszerstwem takich testamentów (zwłaszcza w drodze technologii tzw. deep fake, czyli obróbki audiowizualnej, która polega na łączeniu obrazów i dźwięków przy użyciu sztucznej inteligencji).
- Stąd zdecydowanie należy opowiedzieć się przeciwko możliwości zakwalifikowania takiej formy testamentu do form testamentów zwykłych. Środkiem ochrony rzeczywistej woli testatora powinno być – na zasadach ogólnych – dokładne badanie przez sąd jego stanu świadomości i swobody z chwili testowania (co niekiedy łatwiej będzie odtworzyć na podstawie nagrania obrazu i dźwięku, niż na podstawie zeznań świadków), a także badanie okoliczności sporządzenia takiego testamentu oraz technicznego sposobu jego sporządzenia. Oczywiste jest, że walor dowodowy nagrania oświadczenia testatora zależeć będzie od stanu nośnika, na którym zamieszczone zostało nagranie, jakości, treści, okoliczności oraz celów takiego nagrania - wskazano.
Za wprowadzeniem takiej formy ma przemawiać choćby to, że mimo generalnego wzrostu świadomości prawnej społeczeństwa, nadal, w pewnych grupach społecznych, testament nie stanowi rozpowszechnionej formy rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci. - Testatorzy często podejmują decyzje o sporządzeniu testamentu w ostatnich chwilach swojego życia. Trudno im wówczas odmówić możliwości wyrażenia przez nich ich ostatniej woli w jakiejkolwiek formie, która wyrażałaby ich animus testandi. Obecne osiągnięcia rozwoju technologicznego stwarzają zaś środki do tego, aby możliwe było utrwalenie, a następnie odtworzenie tej woli także w wypadku całkowitego braku możliwości zachowania innych form testamentu, w tym testamentu zwykłego w formie holograficznej czy testamentu szczególnego w formie ustnej z udziałem świadków (np. w braku odpowiedniej liczby świadków). Poszerzenie zakresu form dokumentacji oświadczenia ustnego sprzyjać będzie realizacji podstawowego celu tej formy jaką jest sporządzenie swego rodzaju "testamentu ostatniej szansy" przy braku uszczerbku dla oceny wiarygodności faktu testowania i stwierdzenia treści testamentu - czytamy w uzasadnieniu.
Kolejną taką sytuacją - w ocenie projektodawcy - może być nagranie woli spadkodawcy umożliwiającej sporządzenie testamentu ustnego audiowizualnego osobie znajdującej się w sytuacji nagłej i zagrażającej jej życiu (np. rannej w wypadku samochodowym albo doświadczającej zawału serca etc.), nawet jeżeli brak jest świadków, którzy mogliby zapamiętać i utrwalić lub następczo utrwalić treść takiego testamentu. - W takich sytuacjach brak jest bowiem możliwości skorzystania przez testatora ze zwykłych form testamentu, jak też utrudniona może być możliwość sporządzenia „zwykłego” testamentu ustnego.
Czytaj w LEX: Termin do przesłuchania świadków testamentu ustnego. Glosa do postanowienia SN >
Co ze świadkami?
Projektodawca liczy, że umożliwi to też testowanie jak największej liczbie osób w sytuacji grożącego im niebezpieczeństwa utraty życia.
- Jeżeli bowiem ustawodawca dopuszcza możliwość sporządzenia w takiej sytuacji testamentu w formie ustnej wobec trzech świadków, a więc z minimalnymi wymogami formalnymi, to wskazane również wydaje się dopuszczenie, aby takie oświadczenie testatora zostało utrwalone za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku informacji umożliwiającym ich odtworzenie nawet mimo braku trzech jednocześnie obecnych świadków - uzasadniono.
Wskazano również, że taki sposób utrwalenia testamentu może stanowić jedyny środek sporządzenia testamentu w sposób skuteczny, w sytuacji, w której jedynymi potencjalnymi świadkami testamentu byłyby osoby wymienione w art. 957 par. 1 k.c., a zatem niezdolne do bycia świadkami. O kogo chodzi? Zgodnie z tym przepisem o osobę, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
Czytaj w LEX: Obawa rychłej śmierci spadkodawcy w rozumieniu art. 952 par. 1 k.c. >
Zwykły testament ustny do niezwłocznego spisania
Istotną zmianę projekt przewiduje także w zakresie przepisu art. 952 par. 2 i 3 k.c., dotyczących stwierdzenia treści „zwykłego” testamentu ustnego. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisu, treść oświadczenia woli spadkodawcy powinna być spisana niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu miesiąca od jego sporządzenia przez jednego ze świadków, z podaniem miejsca i daty złożenia oświadczenia woli, miejsca i daty sporządzenia pisma oraz wskazaniem okoliczności uzasadniających sporządzenie testamentu ustnego (o których mowa w par. 1). Pismo będą musieli podpisać spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.
Jeśli natomiast treść testamentu ustnego nie zostanie stwierdzona w sposób określony w projektowanym art. 952 par. 2 przed otwarciem spadku, można ją będzie stwierdzić w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku wyłącznie przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem.
Zgodnie z obecnym brzmieniem par. 2 art. 952 k.c.: treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. A zgodnie z par. 3. w wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
Czytaj w LEX: Testament ustny w warunkach zamiaru samobójczego a kwestia obawy rychłej śmierci. Glosa do postanowienia SN >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
