To kolejne zmiany w zakresie prawa spadkowego, którego szykuje resort sprawiedliwości. Założenia do projektu zmian w kodeksie cywilnym opublikowano właśnie w wykazie prac legislacyjnych rządu (UD448). Szykowane są na drugi kwartał 2023 r. Samo MS uzasadnia je tym, że chce ukrócić fałszowanie testamentów ustnych.

- Jedną z najczęściej występujących form testamentu szczególnego w polskim systemie prawnym jest testament ustny uregulowany w art. 952 Kodeksu cywilnego (dalej k.c.). Ta forma oświadczenia woli spadkodawcy przysparza problemy dowodowe w praktyce sądowej. W doktrynie podnosi się – na podstawie obserwacji praktyki sądowej, że przypadki fałszowania testamentów ustnych są o wiele częstsze niż innych testamentów. Stąd w literaturze przedmiotu proponuje się istotną zmianę treści art. 952 k.c. lub nawet jego uchylenie - wskazano.

WZORY DOKUMENTÓW w LEX:

 

Czytaj: Gdy notariusz nie może, starosta pomoże - testament allograficzny rzadki, ale praktyczny >>

Samo ryzyko śmierci nie wystarczy

Projekt - jak wynika z założeń - ma przewidywać modyfikację wskazanych w treści art. 952 par. 1 k.c. przesłanek umożliwiających sporządzenie testamentu ustnego. I tak zgodnie ze zmianą spadkodawca będzie mógł oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, jeżeli wskutek szczególnych i nagłych okoliczności, uzasadniających obawę rychłej śmierci spadkodawcy, zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione. To z kolei oznacza, że obecne przesłanki tego szczególnego testamentu sprowadzono do jednej.

Czytaj w LEX: Nagłe zachorowanie spadkodawcy oraz epidemia jako podstawy uzasadniające sporządzenie testamentu ustnego >>>

- Odmiennie niż dotychczas, do sporządzenia testamentu nie wystarczy samo istnienie obawy rychłej śmierci spadkodawcy jak i samo istnienie szczególnych okoliczności wskutek których zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Proponowane rozwiązanie prowadzi do połączenia tych przesłanek, a dodatkowo, aby można było sporządzić testament ustny, szczególne okoliczności będą musiały wystąpić nagle - uzasadnia resort.

Czytaj w LEX: Obawa rychłej śmierci spadkodawcy w rozumieniu art. 952 par. 1 k.c. >>>

Zmiany mają objąć też art. 952 par. 2 i 3 k.c. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisu, treść oświadczenia woli spadkodawcy powinna być spisana niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu miesiąca (obecnie jest na to rok) od jego sporządzenia przez jednego ze świadków, z podaniem miejsca i daty złożenia oświadczenia woli, miejsca i daty sporządzenia pisma oraz wskazaniem okoliczności uzasadniających sporządzenie testamentu ustnego (o których mowa w par. 1). Pismo będą musieli podpisać spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.

Zobacz PROCEDURY w LEX:

 

- W porównaniu do obecnego brzmienia przepisu, znacznie skrócony zostanie czas, w którym możliwe będzie spisanie treści oświadczenia testatora. Wprowadzono niezwłoczny termin, jednocześnie wskazując na obiektywny i nieprzekraczalny termin jednego miesiąca, liczony od sporządzenia testamentu. Jeśli natomiast treść testamentu ustnego nie zostanie stwierdzona w sposób określony w projektowanym art. 952 par. 2 k.c. przed otwarciem spadku, można ją będzie stwierdzić w ciągu trzech miesięcy (a nie jak dotychczas sześciu) od otwarcia spadku (tj. momentu śmierci spadkodawcy- zgodnie z art. 924 k.c.) przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem - wskazano w założeniach.

Czytaj: Dziedziczenie - problem powszechny i... słabo rozpoznany >>

Czytaj w LEX: Spisanie oświadczenia spadkodawcy przez osobę powołaną do dziedziczenia >>>

Sędziowie przyznają, problemy są

Sędzia Katarzyna Wręczycka z Sądu Okręgowego we Wrocławiu, z Zespołu ds. Prawa Cywilnego Stowarzyszenia Sędziów Polskich "Iustitia" przyznaje, że problemy z testamentem ustnym są. - Polegają na tym, że wnioskodawcy twierdzą, iż był testament ustny, choć niekoniecznie określone sytuacje mogą być 'podciągnięte' pod taki testament. W takich sprawach pojawiają się też trudności co i komu spadkodawca miał powiedzieć - wskazuje.

Jak dodaje, chodzi zarówno o kwestie dowodowe jak i ocenę prawną, czy określone zachowania spełniają wymogi prawne do tego, aby uznać je za testament ustny. - Ktoś zainteresowany przypomina sobie, że u cioci na imieninach dziadziuś powiedział, że on wykupił mieszkanie u gminy, bo chciałby, aby to mieszkanie było dla wnuka Piotrusia. Twierdzi wnioskodawca, że skoro na spotkaniu byli krewni, to miał być to testament ustny, na wypadek jak zabraknie dziadka - zaznacza sędzia. Jak dodaje, ustalenie jednak, czy był to testament nie jest proste. - Trzeba zbadać, czy spadkodawca miał wolę powołania określoną osobę do dziedziczenia, musiał także wiedzieć, że przybiera trzech świadków testamentu z osób niezainteresowanych dziedziczeniem, możemy je określić jako osoby obce - wymienia. Kolejny przykład to spadkodawca leżący w szpitalu i przekazujący informację odwiedzającemu go jednemu znajomemu. - To że na sali leży jeszcze dwóch innych pacjentów, nie oznacza, że mamy do czynienia z trzema świadkami testamentu - dodaje sędzia.

Problemem bywa też udowodnienie ryzyka rychłej śmierci. - Trzeba przesłuchać świadków, przeanalizować dokumentację medyczną, przeprowadzić dowód z opinii biegłych sądowych, np. z zakresu choroby, na którą chorował spadkodawca - mówi.

Sprawdź w LEX: II CSKP 93/21, Specyfika dowodu z opinii biegłego. Ustne oświadczenie woli w rozumieniu art. 952 par. 1 k.c. - Postanowienie SN >>>

Sprawdź w LEX: V CSK 531/18, Przesłanki stanu obawy rychłej śmierci. - Postanowienie Sądu Najwyższego >>>

 

Kierunek zmian dobry

Dr Radosław Wiśniewski, adwokat Wardyński i Wspólnicy sp.k. same  propozycję wprowadzenia bardziej restrykcyjnych warunków sporządzania testamentów ustnych ocenia pozytywnie.

- Dotychczasowy długi (roczny) termin na spisanie oświadczenia spadkodawcy często prowadził do kontrowersyjnych przypadków, w których niespodziewanie odnajdywali się świadkowie ustnego testamentu, w szczególności gdy osoby uprawnione z innego testamentu lub ustawy szykowały się już, by przeprowadzić postępowanie spadkowe. W takich sytuacjach sądom bardzo trudno jest ocenić prawdomówność świadków, co może prowadzić do fałszowania ostatniej woli zmarłego, szczególnie gdy okazuje się, że zmarły inaczej rozporządził swoim majątkiem niż oczekiwałaby tego osoba planująca tego rodzaju fałszerstwo. Zatem istotne ograniczenie terminu na spisanie oświadczenia spadkodawcy będzie wykluczać potencjalne ryzyko fałszowania ostatniej woli zmarłego po wielu miesiącach od jego śmierci - mówi.

 

 

Dodaje, że temu samemu celowi będzie służyć połączenie dwóch dotychczas autonomicznych przesłanek sporządzenia testamentu ustnego i utworzenie z nich jednej dwuelementowej przesłanki. - Jest to również uzasadnione, tym bardziej że obecnie powszechna dostępność notariuszy, dopuszczalność sporządzania aktów notarialnych poza kancelarią i relatywnie niskie koszty sporządzenia testamentu notarialnego w rzeczywistości pozwalają na zapewnienie możliwości sporządzenia testamentu zwykłego nawet, gdy spadkodawca nie jest w stanie spisać swej ostatniej woli. Innymi słowy, należy więc zgodzić się z autorami projektu, że możliwość sporządzenia testamentu ustnego powinna być zastrzeżona do sytuacji absolutnie wyjątkowych. Dlatego w mojej ocenie te zmiany idą w dobrym kierunku - mówi dr Wiśniewski.

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.