Bez wyjaśnień pozwanego sąd uczynił obywatela stroną umowy - tylko dlatego, że mieszkał wraz z pozwaną.
Rzecznik wysłał skargę Izbie Cywilnej SN (jak wszystkie ostatnio składane skargi nadzwyczajne dotyczące prawa cywilnego). Ponieważ jego zdaniem, po uchwale trzech izb SN z 23 stycznia 2020 r. postępowania przed Izbą Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych byłyby bowiem nieważne. Jednak Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych rozpoznała sprawę 6 lipca br.
Sprzeciw odrzucony
Sąd Rejonowy dla Warszawy-Pragi w 2016 r. wydał wyrok zaoczny, w którym zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powodowej spółki kilkanaście tysięcy złotych wraz z odsetkami.
Spółka wskazała w pozwie, że świadczyła usługę sprzedaży i dystrybucji energii elektrycznej. Do akt załączyła faktury, wszystkie wystawione na pozwaną. Protokół rozprawy stwierdzał, że pozwani nie stawili się mimo należytego zawiadomienia o terminie rozprawy, nie złożyli wyjaśnień i nie żądali przeprowadzenia rozprawy pod ich nieobecność.
Czytaj też: Umowne terminy zawite - kwalifikacja prawna oraz dopuszczalność ich stosowania >>>
Pozwany nie wniósł sprzeciwu od wyroku zaocznego. Pozwana złożyła sprzeciw, ale sąd odrzucił go jako złożony po upływie ustawowego terminu. Wyrok zatem uprawomocnił się i został zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Wszczęto postępowanie egzekucyjne. Egzekucja jest prowadzona ze świadczenia rentowego pozwanego. A jest on osobą niepełnosprawną i część dochodów musi przeznaczać na zakup leków.
Rzecznik zaskarżył wyrok w części zasądzającej zapłatę od pozwanego na rzecz spółki i wniósł o uchylenie wyroku. Orzeczeniu RPO zarzucił:
- rażące naruszenie prawa materialnego, tj. art. 353(1), art. 60, art. 535 par. 1 w zw. z art. 555 oraz art. 369 Kodeksu cywilnego - poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że pozwany stał się stroną umowy sprzedaży energii elektrycznej z uwagi na sam fakt zajmowania wraz z pozwaną lokalu, do którego spółka dostarczała energię elektryczną oraz wystawiania faktur na nazwisko pozwanej i z tego tytułu odpowiada solidarnie z pozwaną za zapłatę na rzecz spółki;
- błędne przyjęcie, że istnieją podstawy do wydania wyroku zaocznego, pomimo że w sprawie istniały uzasadnione wątpliwości co do twierdzenia powoda o faktach przesądzających o materialnoprawnej zasadności żądania pozwu, a tym samym, że domniemanie prawdziwości twierdzeń powoda przewidziane w art. 339 par. 2 k.p.c. oznacza zwolnienie sądu orzekającego nie tylko z przeprowadzenia postępowania dowodowego, ale także z obowiązku dokonania oceny materialnoprawnej zasadności żądania pozwu opartego na tych twierdzeniach.
- zasady ochrony wolności człowieka (art. 31 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji) - ze względu na uczynienie pozwanego stroną umowy, której nie zawierał, wbrew zasadzie swobody umów, stanowiącej pochodną konstytucyjnej gwarancji wolności człowieka w aspekcie cywilnoprawnym, zapewniającej podmiotom prawa cywilnego autonomię woli w kształtowaniu łączących ich stosunków prawnych.
Czytaj też: Odpowiedzialność solidarna - zasady dochodzenia zapłaty przez wierzycieli >>>
RPO: Wątpliwy odbiorca energii
Trudno jednoznacznie wskazać przepisy prawa materialnego, które sąd zastosował, ponieważ nie sporządził on uzasadnienia. Uzasadnienie pozwu zawiera zaś kilka zdań i nie precyzuje jego materialnoprawnej podstawy. Trudno za nią uznać przekonanie, że każda osoba poprzez zamieszkanie w lokalu w sposób dorozumiany zawiera umowę na dostawę energii elektrycznej, na bliżej nieznanych warunkach, bądź że stroną takiej umowy staje się każdy „rzeczywisty odbiorca” energii.
Analiza akt prowadzi do wniosku, że podstawą wyroku okazało się przyjęcie, że stroną umowy zawartej przez powodową spółkę z pozwaną był również pozwany - z uwagi na sam fakt zajmowania wraz z pozwaną lokalu. Ponadto sąd przyjął tzw. solidarność bierną, z uwagi na występowanie wielości podmiotów po stronie pozwanej.
Tymczasem z akt sprawy nie wynika, aby pozwany miał możliwość swobodnego podjęcia decyzji co do zawarcia tej umowy. W ocenie Rzecznika brak podstaw do przyjęcia, aby zachowanie pozwanego, a nawet zachowanie spółki, wyrażało wolę zawarcia przez nich umowy sprzedaży energii elektrycznej. Nie może o tym świadczyć sam fakt zamieszkiwania w lokalu.
Jednak pozwany nigdy rachunków nie regulował. Wszystkie faktury i prognozy wystawiano wyłącznie na nazwisko pozwanej. Trudno zatem uznać, aby spółka traktowała pozwanego jako odbiorcę energii i stronę umowy.
Zgodnie z art. 369 k.c. źródłem zobowiązania solidarnego może być wyłącznie ustawa albo czynność prawna. Solidarności tej nie można domniemywać z faktu występowania po stronie wierzycielskiej lub dłużniczej kilku podmiotów. A pozwani nie są małżeństwem.
Pogląd spółki prowadziłby do błędnego wniosku, że wszystkie osoby zamieszkujące dany lokal, do którego dostarczana jest energia elektryczna na podstawie umowy, stają się automatycznie jej stronami takiej umowy.
Czytaj też: Odpowiedzialność solidarna w opłacie skarbowej >>>
Naruszenie ochrony wolności
Wyrok w zaskarżonej części narusza konstytucyjną zasadę ochrony wolności człowieka, ponieważ samoistnie tworzy, bez podstawy prawnej, stosunek zobowiązaniowy między pozwanym i powodową spółką, pozbawiając pozwanego autonomii woli w tym zakresie i ingerując w jego wolność w rozumieniu cywilnoprawnym.
RPO dostrzegł też naruszenie konstytucyjnej zasady ochrony konsumenta, którego pozycja jest słabsza wobec profesjonalnych uczestników gry rynkowej. Wskazał, że w postępowaniu z udziałem konsumenta sąd jest zobowiązany urzeczywistnić jego należytą ochronę.
W pierwszej kolejności sąd powinien był ustalić, czy jedną ze stron procesu jest konsument, a następnie dokonać oceny roszczenia pozwu w kontekście przepisów odnoszących się do tej materii - zarówno ustawowych, jak i dyrektyw unijnych. Ich pominięcie musi prowadzić do naruszenia konstytucyjnej zasady ochrony konsumenta.
Przy ocenie pozwu sąd winien był wziąć pod uwagę art. 5 ustawy z 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta – że spełnienie świadczenia niezamówionego przez konsumenta, o którym mowa w art. 9 pkt 6 ustawy z 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, następuje na ryzyko przedsiębiorcy i nie nakłada na konsumenta żadnych zobowiązań. Brak zaś odpowiedzi konsumenta na niezamówione świadczenie nie stanowi zgody na zawarcie umowy.
Ustawa ta stanowi implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów. A ta ma zastosowanie także do umów dotyczących energii elektrycznej.
Wydanie w tej sytuacji wyroku zaocznego, uwzględniającego roszczenie pozwu, bez dokonania jego materialnoprawnej oceny, podważa wiarygodność rozstrzygnięć sądowych.
Dowolność stosowania prawa
W zaskarżonym wyroku Rzecznik dostrzegł również dowolność w stosowaniu prawa, co nie może mieć miejsca w demokratycznym państwie prawnym. Natomiast zupełnie dowolne stosowanie instytucji prawa cywilnego, zakładających wielość dłużników, może prowadzić do zachwiania porządku prawnego.
W toku prowadzonej egzekucji pozwany składał wnioski o zwolnienie go od kosztów postępowania, powołując się na trudną sytuację finansową. Jednocześnie wystąpił do spółki o umorzenie zobowiązania, ewentualnie o rozłożenie na raty bądź podzielenie długu jego i pozwanej. Niestety starania te nie przyniosły rezultatu.
Ostatecznie egzekucja prowadzona na podstawie zaskarżonego wyroku doprowadziła do istotnego pogorszenia sytuacji majątkowej pozwanego, pozbawiając go środków do życia przysługujących z tytułu renty. W tej sytuacji Rzecznik dostrzega naruszenie konstytucyjnej zasady ochrony praw majątkowych.
W wyroku z 6 lipca Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego na posiedzeniu niejawnym przyznała rację Rzecznikowi Praw Obywatelskich. Izba Przyznała, że wyrok sądu z 29 lutego 2016 roku rażąco naruszył konstytucyjne prawa obywatelskie i uchyliła wyrok, przekazując sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu Warszawa-Praga. Zasądził też zwrot kosztów sądowych pozwanemu.
Sygnatura akt I NSNc 504/21, orzeczenie SN z 6 lipca 2022 r.
Cena promocyjna: 111.2 zł
Cena regularna: 139 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł 
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
