Następuje to wtedy gdy przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Z art. 498 par 2 k.c. wynika, że wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 k.c.).
Z art. 500 k.c. wynika, że jeżeli przedmiotem potrącenia są wierzytelności, których miejsca spełnienia świadczeń są różne, strona korzystająca z możności potrącenia obowiązana jest uiścić drugiej stronie sumę potrzebną do pokrycia wynikającego dla niej uszczerbku.
Ponadto, odroczenie wykonania zobowiązania udzielone przez sąd albo bezpłatnie przez wierzyciela nie wyłącza potrącenia.
Czytaj: Zarzut potrącenia może zgłosić pełnomocnik procesowy, ale tylko w trakcie procesu >>
Czy można potrącić wierzytelność przedawnioną?
Jak wynika z art. 502 k.c., wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.
Przepisy o zaliczeniu zapłaty stosuje się odpowiednio do potrącenia (art. 503 k.c.).
Z art. 504 k.c. wynika, że zajęcie wierzytelności przez osobę trzecią wyłącza umorzenie tej wierzytelności przez potrącenie tylko wtedy, gdy dłużnik stał się wierzycielem swego wierzyciela dopiero po dokonaniu zajęcia albo gdy jego wierzytelność stała się wymagalna po tej chwili, a przy tym dopiero później aniżeli wierzytelność zajęta.
W art. 505 k.c. postanowiono, że nie mogą być umorzone przez potrącenie:
- wierzytelności nieulegające zajęciu;
- wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania;
- wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych;
- wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.
Co wynika z orzecznictwa?
- Przepis art. 505 k.c. należy rozumieć tak, że wymienione w tym przepisie wierzytelności nie mogą być umorzone wbrew woli wierzyciela - wynika z wyroku Sądu Najwyższego z 21 grudnia 1967 r., I CR 481/67, OSNC 1968, nr 11, poz. 186.
W orzecznictwie akcentuje się, że do skuteczności potrącenia konieczne jest łączne wystąpienie czterech warunków: "wzajemność wierzytelności, jednorodzajowość świadczeń, wymagalność wierzytelności, zaskarżalność wierzytelności. Inaczej rzecz ujmując, potrącenie staje się możliwe wówczas, gdy powstaje tzw. stan potrącalności, tj. w dacie, w której ziszczają się przesłanki pozytywne potrącenia określone w art. 498 par. 1 k.c. przy jednoczesnym braku przesłanek negatywnych potrącenia, w tym określonych w art. 505 k.c." (wyrok SA w Warszawie z 9 kwietnia 2019 r., I ACa 489/18, LEX nr 2679656).
Przewidziane w ustawie potrącenie (ustawowe) różni się jednak od umownego.
Potrącenie umowne bywa określane jako kompensata. O tym rodzaju potrąceń wypowiadał się w szczególności Sąd Apelacyjny w Poznaniu w uzasadnieniu wyroku z 27 października 2022 r., I AGa 406/21, LEX nr 3445629. Sąd ten zwrócił uwagę, że "strony mogą określić zasady umarzania wzajemnych zobowiązań. Potrącenie uregulowane kodeksowo nie jest zatem jedyną formą rozliczeń między podmiotami posiadającymi względem siebie wzajemne wierzytelności". Kluczowe jest to, że przy potrąceniu umownym, "to strony ustalają względem siebie zasady dokonywania potraceń wzajemnych wierzytelności czy to istniejących czy też przyszłych, umową nieuregulowaną przepisami ustawy, której celem jest modyfikacja sposobu wykonania istniejącego zobowiązania (art. 353[1] k.c.)".
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
