Obecnie z wcześniejszej emerytury mogą skorzystać nauczyciele, którzy nabyli to prawo do 2008 r. Reszta przechodzi na emeryturę na zasadach ogólnych – czyli po ukończeniu 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn. Na pocieszenie dostali możliwość korzystania z nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, które jest odpowiednikiem emerytur pomostowych. Od 1 września 2024 r. to się zmieni, nauczyciele będą mogli przejść na wcześniejszą emeryturę, niekoniecznie im się to jednak opłaci.
Czytaj: Wcześniejsze emerytury dla nauczycieli od przyszłego roku - projekt już w Sejmie>>
Zmiany od 2024 roku
Zmiany wprowadził w zeszłym roku resort edukacji - już od stycznia wskazywał, że będzie się to odbywać w ramach działań osłonowych, ponieważ, według ministra Przemysława Czarnka, z powodu niżu demograficznego w perspektywie dwóch, trzech lat trzeba będzie zwolnić ok. 100 tys. nauczycieli. Stąd propozycja, która do Sejmu trafiła w maju.
Czytaj w LEX: Świadczenie kompensacyjne dla nauczycieli >
Zakładała ona dodanie do Karty Nauczyciela art. 88a, uzależniającego prawo do wcześniejszej emerytury od:
- posiadania okresu składkowego wynoszącego co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela w wymiarze co najmniej połowę obowiązkowego wymiaru zajęć,
- rozpoczęcia wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela przed dniem 1 stycznia 1999 r.
Do okresu pracy na stanowisku nauczyciela zaliczany będzie także okres skierowania do pracy za granicą. Podstawę obliczenia emerytury będzie stanowiła kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem:
- waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata tej emerytury,
- zwaloryzowanego kapitału początkowego,
- kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie.
Czytaj też: Emerytury nauczycielskie - zagadnienia ogólne >>
Kiedy można przejść na wcześniejszą emeryturę?
Jak wyjaśnia Magdalena Sender, radca prawny, specjalizująca się w prawie oświatowym, przejście na emeryturę (tj. złożenie wniosku o emeryturę i wydanie przez organ emerytalny stosownej decyzji) może nastąpić w dowolnym terminie. - Natomiast, co trzeba podkreślić, w przypadku nauczycieli urodzonych po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r., możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę uzależniona jest od tego, czy warunki przejścia na wcześniejszą emeryturę zostaną spełnione w określonym terminie - podkreśla.
Nauczyciele mieszczący się w tej grupie wiekowej mogą przejść na wcześniejszą emeryturę (w dowolnym terminie), ale pod warunkiem, że wymagania dotyczące stażu pracy, warunkujące nabycie prawa do wcześniejszej emerytury bez względu na wiek, spełnili najpóźniej do 31 grudnia 2008 r. Nauczyciele ci zachowują prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek, jeżeli do 31 grudnia 2008 r. spełnili warunki określone w art. 88 ust. 1 KN, a warunek rozwiązania stosunku pracy może zostać spełniony po 31 grudnia 2008 r. (wyrok SN z dnia 9 lutego 2010 r., I UK 262/09, LEX nr 585728).
Dozwolona praca na pół etatu
Prawo do emerytury będzie ulegało zawieszeniu lub świadczenie to będzie ulegało zmniejszeniu na zasadach określonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Prawo do emerytury będzie ulegało zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez osobę mającą ustalone prawo do tej emerytury, w przypadku podjęcia przez tę osobę pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego w przedszkolu, szkole, placówce, w łącznym wymiarze wyższym niż połowa obowiązkowego wymiaru zajęć. Praca na pół etatu bez utraty prawa do emerytury dopuszczalna będzie tylko za zgodą organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Bez tej zgody nawet mniejszy wymiar zatrudnienia nauczyciela spowoduje zawieszenie wypłaty emerytury.
Sprawdź też: Czy nauczycielowi, który pobiera emeryturę, przysługuje odprawa emerytalna? >>
Wcześniejsza emerytura? Lepiej to jednak przemyśleć
Związek Nauczycielstwa Polskiego od początku zwracał uwagę, że nowe przepisy nie są tym samym rozwiązaniem, które obowiązywało przed reformą emerytalną. Zauważał, że jednym z warunków skorzystania z prawa do wcześniejszej emerytury będzie udokumentowanie przez nauczyciela, że nie przysługuje mu prawo przejścia na emeryturę z dawnego art. 88 KN. Wskazywał, że emerytura, do której prawo zyskają nauczyciele, będzie typowo kapitałową emeryturą. - Aby ją uzyskać, trzeba mieć co najmniej 30 lat pracy, czyli okres składkowy. Oznacza to, że w wielu przypadkach będą to emerytury poniżej minimalnej emerytury, dlatego chcemy wprowadzić poprawkę, że nie może to być mniej niż określony minimum. Tę kwestię MEiN kwitował stwierdzeniem, że obecnie to niemożliwe, by wcześniejsza emerytura, była na takich samych zasadach, jak to było wiele lat temu i żebyśmy wrócili do odrębnego systemu emerytalnego nauczycieli. Resort zwracał uwagę, że to szansa dla pedagogów, którzy czują się wypaleni zawodowo.
Wcześniejsza emerytura niższa o 20-40 proc.
Okazuje się zatem, że nad skorzystaniem z nowych uprawnień warto się jeszcze zastanowić. Jak wyjaśnia ZNP, osoba przechodząca na wcześniejszą emeryturę musi liczyć się z niższą kwotą świadczenia, ponieważ:
- stan konta dzielony jest przez średnią trwania życia od wieku przejścia na wcześniejszą emeryturę, przez co emerytura może być niższa o 20 proc. od świadczenia kompensacyjnego;
- przejście na wcześniejszą emeryturę pomniejsza stan konta emerytalnego, dlatego emerytura naliczona w wieku powszechnym może być niższa o kolejne 20 proc.;
- skorzystanie z wcześniejszej emerytury oznacza przeniesienie środków z OFE i subkonta na konto podstawowe w ZUS co oznacza, że rodzina nie dziedziczy po przedwcześnie zmarłym nauczycielu;
- nauczycielki tracą prawo do przeliczenia emerytury w wieku 65 lat, ponieważ przeniosły środki z OFE i subkonta do ZUS.
Tymczasem świadczenie kompensacyjne aż tak nie uderzy pedagoga po kieszeni. Jest korzystniejsze, bo:
- stan konta dzielony jest przez średnią trwania życia dla osób w wieku 60 lat;
- przejście na świadczenie kompensacyjne nie pomniejsza stanu konta emerytalnego;
- środki z OFE i subkonta przedwcześnie zmarłego nauczyciela podlegają dziedziczeniu;
- nauczycielki mogą przeliczyć emeryturę w wieku 65 lat.
Problem z urlopem dla poratowania zdrowia
Problematyczna jest jednak nie tylko wysokość świadczenia, które otrzymają nauczyciele przechodzący na wcześniejszą emeryturę - Związek Nauczycielstwa Polskiego chce renegocjować z resortem edukacji kwestię uprawnienia do urlopu dla poratowania zdrowia. O ile skorzystać z niego mogą osoby, które pobierają świadczenie kompensacyjne, to już nie pedagodzy, którzy zdecydują się przejść na wcześniejszą emeryturę na podstawie przepisów, które obowiązują od 1 września 2024 r. Według przepisów urlop ten przysługuje bowiem jedynie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc nabycia uprawnień emerytalnych - nie ma tu rozróżnienia na wcześniejszą emeryturę i emeryturę powszechną.
- Kiedy nauczyciel nabywa prawo do wcześniejszej emerytury, traci jednocześnie prawo do urlopu dla poratowania zdrowia - wskazuje prezes Związku Nauczycielstwa Polskiego Sławomir Broniarz. Podkreśla, że ta sytuacja prowadzi do wypychania z rynku pracy około 14,5 tysiąca nauczycieli, a podobne liczby będą się powtarzać w kolejnych latach. - Nie stać nas na to, abyśmy tracili najbardziej doświadczonych nauczycieli. Podczas dzisiejszego posiedzenia zasugerowano, że wystarczy wprowadzić jedno słowo do projektu poselskiego, aby przyspieszyć prace nad tym dokumentem. Mam nadzieję, że uda nam się to zrealizować, ponieważ jest to sprawa pilna - podkreśla. Zespół w tej sprawie zbierze się już 4 lipca 2024 r.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.