O zachowku, zrzeczeniu dziedziczenia i kręgu spadkobierców w Dniu Otwartym Notariatu

Ostatnio weszły istotne zmiany w zakresie dziedziczenia. Rozszerzono katalog przyczyn prowadzących do niegodności dziedziczenia - objęte są nim osoby, które uporczywie uchylają się wobec spadkodawcy od obowiązku alimentacyjnego oraz od wykonywania obowiązku pieczy. Zmieniono też procedurę odrzucenia spadku w imieniu dzieci i wprowadzono możliwość umowy, której skutkiem będzie zrzeczenie się dziedziczenia. O to co zakładają przepisy i jak z nich skorzystać, będzie można zapytać podczas Dnia Otwartego Notariatu.

Już w sobotę, 23 listopada, odbędzie się XV Dzień Otwarty Notariatu. 400 notariuszy w 36 miastach w Polsce będzie udzielało bezpłatnych informacji prawnych stacjonarnie, telefonicznie oraz online. Prawo.pl patronuje tej akcji. Wśród tematów, które będą przedmiotem dyskusji, jest kwestia dziedziczenia. Jak wskazuje notariusz Ilona Sądel-Bendkowska z Izby Notarialnej w Warszawie, w ostatnim czasie weszło w życie wiele zmian w prawie, które odnosiły się do spraw spadkowych. Znacznym ułatwieniem dla obywateli, będących rodzicami małoletnich dzieci jest zmiana w art. 101 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dotycząca odrzucenia spadku w imieniu małoletniego dziecka.

Czytaj: XV Dzień Otwarty Notariatu już 23 listopada>>

W świetle art. 101 par. 4 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, jeżeli dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy jest dokonywana wspólnie - nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach wskazanych w art. 640(1) k.p.c., sądu spadku - jeżeli spadek odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka.

Jak skorzystać z Dnia Otwartego Notariatu >>  

Zmieniony krąg dziedziczenia z ustawy

- W ostatnim czasie zmieniły się też regulacje dotyczące kręgu osób dziedziczących z ustawy. Nowelizacja, która weszła w życie 15 listopada 2023 r., pozwoliła na skrócenie postępowań spadkowych - zaznacza notariusz Sądel-Bendkowska.

Jak podkreślają notariusze, zawężeniu uległ krąg spadkobierców ustawowych w sytuacji, gdy zmarły nie pozostawił najbliższych i spadek przypada dziadkom, a któreś z nich zmarło.

- Zmiana ta wpłynie na zmniejszenie spraw związanych ze składaniem oświadczeń o odrzuceniu spadku po zmarłych, będących w tak dalekiej linii pokrewieństwa, że często spadkobierca nie utrzymywał jakichkolwiek więzi i relacji ze zmarłym, nie znając kompletnie jego sytuacji finansowej. O powołaniu do spadku dowiadywał się z pism sadowych bądź „pocztą pantoflową” od dalekiej rodziny i zmuszony był do przechodzenia przez żmudne procedury związane z odrzuceniem spadku – podkreśla notariusz Sądel-Bendkowska.

Zobacz wzór dokumentu w LEX: Wniosek o zezwolenie rodzicom na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka - sprzedaż lokalu > >

Zmiana regulacji dotyczących zachowku

Zmieniły się też regulacje dotyczące zachowku oraz doszły nowe przesłanki niegodności dziedziczenia, w tym w szczególności uporczywe niewykonywanie obowiązków alimentacyjnych wobec spadkodawcy.

- Co do zmian w zakresie zachowku warto wskazać, że jest aktualnie możliwość zrzeczenia się zachowku, a także można obecnie odroczyć termin jego płatności, rozłożyć płatność zachowku na raty lub nawet obniżyć wysokość zachowku - wskazuje notariusz Sądel-Bendkowska.

Jak wynika z art. 997(1) par. 1 k.c. obowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku może żądać odroczenia terminu jego płatności, rozłożenia go na raty, a w wyjątkowych przypadkach - jego obniżenia, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku. W myśl art. 997(1) par. 1 k.c. w przypadku rozłożenia na raty roszczenia z tytułu zachowku, terminy ich uiszczenia nie mogą przekraczać łącznie pięciu lat. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd, na wniosek zobowiązanego, może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych lub przedłużyć termin, o którym mowa w zdaniu pierwszym. Zmieniony termin nie może być dłuższy niż dziesięć lat. Na mocy art. 997(1) par. 3 k.c. w razie ustania okoliczności uzasadniających obniżenie zachowku obowiązany z tytułu zachowku na wniosek osoby uprawnionej do zachowku zwraca uprawnionemu do zachowku sumę pieniężną, o którą obniżono zachowek. Zwrotu sumy pieniężnej nie można żądać po upływie pięciu lat od dnia obniżenia zachowku.

Sprawdź w LEX: Oświadczenie o odrzuceniu spadku imieniem małoletniego wymaga wcześniejszej zgody sądu opiekuńczego > >

Prawniku, a może ten artykuł zainteresuje Twoich klientów? Postaw na program Legal Alert – dzięki niemu otrzymasz gotowe newsy, które wyślesz klientom swojej kancelarii >>

Można się zrzec dziedziczenia

Na mocy art. 1048 kodeksu cywilnego spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Oznacza to, że aby umowa była ważna, konieczne jest dochowanie tej szczególnej formy.

- Niezachowanie formy szczególnej aktu notarialnego powoduje nieważność czynności prawnej (art. 73 par. 2 k.c.). Jednostronne oświadczenie spadkobiercy o zrzeczeniu się dziedziczenia nie ma więc znaczenia prawnego (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1984 r., III CRN 35/84, OSNCP 1984, nr 10, poz. 1084) - czytamy w uzasadnienia postanowienia Sądu Najwyższego z 3.02.2005 r., II CK 322/04, LEX nr 603811.

Przepis ten został zresztą w ubiegłym roku zmieniony. Dr Elwira Macierzyńska-Franaszczyk z Akademii Leona Koźmińskiego przypomina, że umowa o zrzeczenie się dziedziczenia powoduje, iż spadkobierca będący stroną umowy, jest wyłączony od dziedziczenia ustawowego i traci prawo do żądania zachowku, do którego mógłby być uprawniony.

Umowa taka może zostać zmieniona w późniejszym czasie. Z przepisów wynika, że zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Warto też pamiętać, że zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej (art. 1049 par. 1 k.c.). Kim są zstępni zrzekającego się? Są to jego dzieci, wnuki, prawnuki (itd). Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.

Czytaj w LEX: Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego – aspekt transgraniczny a nowelizacja art. 101 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego > >

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.