Projekt dotyczący m.in. statusu sędziów powołanych przy udziale KRS ukształtowanej na podstawie noweli z grudnia 2017 r., ma być gotowy jesienią. Chodzi oczywiście o skład KRS, a konkretnie o to, że jej członkowie/sędziowie są wybierani przez Sejm, a nie przez sędziów. Przewodniczący komisji sędzia prof. Krystian Markiewicz wielokrotnie zapowiadał, że asesorzy i młodzi sędziowie sądów powszechnych mogą spać spokojnie. Jak wyjaśniał, w ich przypadku konkursów nie było, a rola KRS w ich opiniowaniu nie była istotna. - To jest duża grupa młodych sędziów, którzy nie powinni być objęci wadliwością uchwał KRS-u - zaznaczył.
Inaczej jest jednak w przypadku sądów administracyjnych. Problem zasygnalizowała na spotkaniu w Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie sędzia Aleksandra Wrzesińska-Nowacka, prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Sędziów Sądów Administracyjnych, która jest też członkinią Komisji. Wypowiadając się w sprawie neo-sędziów podkreśliła, że reprezentowane przez nią Stowarzyszenie uważa, iż propozycja, by potraktować uchwały neo-KRS (czyli Rady, w skład której wchodzą sędziowie/członkowie wybierani przez Sejm, a nie sędziów - na mocy noweli z grudnia 2017 r.) za nieważne, powinna odnosić się również do sędziów sądów administracyjnych. - My mamy inną pozycję asesorów, nie mamy sędziów po KSSiP, naszym zdaniem nasze konkursy asesorskie też powinny zostać powtórzone - podkreślała dodając, że udział KRS w tym przypadku jest inny niż w przypadku asesorów sądów powszechnych.
Czytaj: Sądy już kwestionują status asesorów powołanych na sędziów przy udziale neo-KRS >>
Z czego wynikają różnice?
Przypomnijmy, że w przypadku sądów powszechnych, żeby zostać asesorem trzeba m.in. ukończyć aplikację w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, a następnie zdać egzamin sędziowski. Tu pojawia się po raz pierwszy KRS, bo w terminie dwóch miesięcy od przedstawienia listy kandydatów na stanowiska asesorskie, może złożyć sprzeciw wobec mianowania takiego egzaminowanego aplikanta. Od takiej uchwały przysługuje odwołanie do Sądu Najwyższego, ale jak mówią asesorzy, praktycznie się nie zdarza, żeby KRS ingerowała w powołania asesorskie. Potem prezydent wręcza akty mianowania na stanowiska asesorskie, asesor ma następnie 14 dni na objęcie stanowiska. Kolejny etap to awans na sędziego, bo asesor pełni obowiązki sędziego przez okres czterech lat. Na tym etapie kluczowa jest wizytacja, a więc końcowa ocena pracy asesora przez sędziego wizytatora, który jest losowany spośród sędziów z innego okręgu sądowego niż ten, w którym orzeka asesor. I znowu do gry wchodzi KRS, która ma ocenić, czy w świetle tej opinii kandydat zasługuje na przedstawienie do nominacji przez prezydenta. Co ważne, i na co zwracają uwagę asesorzy, nie ma konkursu, a KRS decyduje tylko o tym, czy stanowisko zajmowane przez asesora powinno zostać przekształcone w stanowisko sędziowskie.
Czytaj też w LEX: Ustrojowe gwarancje niezawisłości asesora sądu powszechnego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości >
Z kolei w myśl art. 5 Prawa o ustroju sądów administracyjnych, asesorów sądowych do pełnienia urzędu na stanowisku asesora sądowego w sądzie administracyjnym powołuje prezydent, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Asesorzy sądowi w tym przypadku powoływani są na pięć lat, z wyznaczeniem miejsca służbowego (siedziby) asesora sądowego w wojewódzkim sądzie administracyjnym.
I dalej - zgodnie z art. 6a powyższej ustawy - o wolnych stanowiskach asesorskich prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego obwieszcza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Kandydaturę na stanowisko asesora sądowego zgłasza się prezesowi właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego, a ów, po stwierdzeniu spełnienia przez kandydata warunków i wymogów, przekazuje zgłoszenie prezesowi NSA. Następnie prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, po zasięgnięciu opinii kolegium sądu, przedstawia Krajowej Radzie Sądownictwa kandydaturę na stanowisko asesora sądowego wraz z oceną kwalifikacji.
Czytaj też w LEX: Czy kobiety orzekają inaczej? Kilka refleksji nad wykładnią feministyczną >
Kolegium NSA nie widzi podstaw do powtórek
Teraz w tej sprawie stanowisko zajął Naczelny Sąd Administracyjny. Odniósł się m.in. do pilotażowego wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 23 listopada 2023 r. w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce (skarga nr 50849/21) wskazując, że wynika z niego obowiązek przyjęcia przepisów przywracających prawo sędziów do wyboru ich przedstawicieli do Krajowej Rady Sądownictwa i obowiązek określenia statusu sędziów powołanych w postępowaniach prowadzonych przez Krajową Radę Sądownictwa, której skład sędziowski został wybrany przez władzę ustawodawczą, a także orzeczeń wydanych z ich udziałem.
- W świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej sama wadliwość ukształtowania składu sędziowskiego Krajowej Rady Sądownictwa, która przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wniosek o powołanie sędziego lub asesora sądowego, nie jest wystarczającą przesłanką do stwierdzenia naruszenia prawa do sądu albo do wyłączenia z urzędu tego sędziego od rozpoznania przydzielonej mu sprawy. Taka ocena wynika m.in. z wyroku TS z 6 października 2021 r., w sprawie WŻ (C-487/19; ECLI:EU:C:2021:798; pkt 161 uzasadnienia). W wyroku tym odmowa uznania statusu niezawisłego i bezstronnego sądu nie nastąpiła wyłącznie z powodu powołania sędziego z udziałem KRS, której skład sędziowski został wybrany przez władzę ustawodawczą.
Czytaj też w LEX: TSUE rozstrzygnął sprawę sędziego Żurka. Omówienie wyroku TS z dnia 6 października 2021 r., C-487/19 (W.Ż.) >
Podobnie stwierdzono w wyroku TS z 21 grudnia 2023 r., w sprawie L.G. przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa (C-718/21; ECLI:UE:C:2023:1015), dotyczącym Sądu Najwyższego – Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Odmowa uznania statusu niezawisłego i bezstronnego sądu nie nastąpiła w tej sprawie wyłącznie z powodu zastrzeżeń co do składu Krajowej Rady Sądownictwa, ale po uwzględnieniu szeregu innych przesłanek rozpatrywanych łącznie i dotyczących konkretnych okoliczności faktycznych (pkt 77 uzasadnienia). Wskazane w powołanych orzeczeniach przesłanki nie zaistniały w stosunku do sędziów sądów administracyjnych - wskazano.
Czytaj też w LEX: Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów i asesorów sądowych >
Sytuacja patowa, asesorzy potrzebni
Jak podnosi kolegium NSA, "niepewność co do wejścia w życie ustawy z dnia 12 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa powoduje, że nie można określić, kiedy zaistnieją warunki do powołania nowej Krajowej Rady Sądownictwa".
- Sądy administracyjne mają obowiązek rozpoznawania wpływających spraw bez nieuzasadnionej zwłoki, co wiąże się z koniecznością zapewnienia pełnej obsady stanowisk sędziowskich w sądach administracyjnych. Nie można uzależniać stanowiska o ogłaszaniu konkursów o wolnych etatach asesorskich w wojewódzkich sądach administracyjnych od zdarzeń politycznych, np. opinii lub stanowisk partii politycznych czy stowarzyszeń, lub wyników przyszłych wyborów prezydenckich. W tym miejscu należy przypomnieć, że do powołania asesora sądowego na stanowisko sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego wymagane są co najmniej dwa lata pracy na stanowisku asesorskim, co oznacza, że powołania sędziowskie będą możliwe po tym okresie, a powołaniu będzie towarzyszyła ocena merytoryczna pracy asesora - zaznaczono.
Kolegium podkreśla też, że od dnia 17 stycznia 2018 r., to jest od daty wejścia w życie ustawy zmieniającej tryb wyboru sędziów do składu KRS, Prezydent RP powołał 28 sędziów NSA (przy ogólnej liczbie 108 sędziów i przyznanych 130 etatach sędziowskich), przy czym 17 z nich wcześniej przez wiele lat orzekało w tym sądzie w charakterze sędziów delegowanych. - Przy ogólnej liczbie 406 sędziów wojewódzkich sądów administracyjnych powołano w tym okresie 82 sędziów. Wielu z nich zajmowało wcześniej stanowiska asesorskie. Nie należy też pomijać okoliczności, że większość z powołanych asesorów była wcześniej zatrudniona na stanowisku asystentów lub referendarzy sądowych w sądach administracyjnych (np. w WSA w Warszawie ponad 70 proc. asesorów to byli asystenci i referendarze w sądach administracyjnych). Warto zauważyć, że część powołanych sędziów uczestniczyła w postępowaniu konkursowym jeszcze przed wejściem w życie nowych zasad kształtowania składu sędziowskiego Krajowej Rady Sądownictwa, a jedynie ich powołanie nastąpiło później, co oznacza, że przeszli oni całą uprzednio obowiązującą procedurę konkursową, włącznie z opiniowaniem ich kandydatur przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA i zgromadzenia ogólne sędziów w wojewódzkich sądach administracyjnych - podsumowano.
Zobacz też linię orzeczniczą: Data urodzenia sędziego lub prokuratora jako informacja publiczna >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
