1. Zagadnienia wstępne
 
Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych jest ustawa z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 101, poz. 649 z późn. zm.) – dalej u.p.c.c. Wśród czynności podlegających opodatkowaniu, regulacje u.p.c.c. wymieniają m.in. umowy sprzedaży praw majątkowych.
Umowa sprzedaży unormowana została w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) – dalej k.c. Zgodnie z tymi regulacjami, poprzez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę. Regulację tą należy odpowiednio odnosić do sprzedaży praw, w tym praw majątkowych (zob. art. 555 k.c.). Są to prawa w oparciu o które umocowanej osobie przysługują określone korzyści majątkowe. Prawa majątkowe obejmują również prawa wynikłe z posiadania papierów wartościowych.
Papierami wartościowymi są zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 211, poz. 1384 z późn. zm.) – dalej u.o.i.f.:
a) akcje, prawa poboru1, prawa do akcji, warranty subskrypcyjne, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne i inne zbywalne papiery wartościowe, w tym inkorporujące prawa majątkowe odpowiadające prawom wynikającym z akcji lub z zaciągnięcia długu, wyemitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego;
b) inne zbywalne prawa majątkowe, które powstają w wyniku emisji, inkorporujące uprawnienie do nabycia lub objęcia papierów wartościowych określonych w lit. a, lub wykonywane poprzez dokonanie rozliczenia pieniężnego (prawa pochodne).
Papiery wartościowe są instrumentami finansowymi w rozumieniu u.p.c.c. (por. art. 2 u.o.i.f.) Poza nimi, zgodnie z art. 2 u.o.i.f. do instrumentów finansowych zaliczyć można także inne prawa, jak np. tytuły uczestnictwa w instytucjach wspólnego finansowania, opcje, kontrakty terminowe czy też instrumenty rynku pieniężnego.
Porządkowo, dla opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych podlegają czynności cywilnoprawne jeżeli ich przedmiotem są m.in:
1) prawa majątkowe wykonywane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
2) prawa majątkowe wykonywane za granicą, w przypadku gdy nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i czynność cywilnoprawna została dokonana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Wyłączenia z opodatkowania podatkiem
 
Regulacje u.p.c.c. przewidują sytuacje, w których następuje wyłączenie z opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Będzie to miało miejsce w przypadku czynności cywilnoprawnych, jeżeli przynajmniej jedna ze stron z tytułu dokonania tej czynności jest:
a) opodatkowana podatkiem od towarów i usług,
b) zwolniona z podatku od towarów i usług.
Powyższe wyłączenie nie stosuje się jednak m.in. do umów sprzedaży udziałów i akcji w spółkach handlowych (art. 2 pkt 4 u.p.c.c.). Zastrzeżenie to zostało wprowadzone do u.p.c.c. od 1 stycznia 2007 r.2 Przesłanką zmiany w tym zakresie miało być efektywne opodatkowanie tych umów podatkiem od czynności cywilnoprawnych, gdyż czynności te włączone były dotychczas z opodatkowania PCC na skutek regulacji u.p.t.u. Pogląd ten może budzić kontrowersje, przykładowo wyrok WSA z dnia 8 października 2006 r., III SA/Wa 2115/06, co jednak z perspektywy dnia dzisiejszego jest mało istotne.

3. Zwolnienia przy sprzedaży papierów wartościowych 
3.1. Sprzedaż praw majątkowych będących instrumentami finansowymi
 
Zgodnie z unormowaniami u.p.c.c. zwalnia się od podatku sprzedaż paw majątkowych będących instrumentami finansowymi:
a) firmom inwestycyjnym (w rozumieniu art. 3 pkt 33 u.o.i.f.) oraz zagranicznym firmom inwestycyjnym (w rozumieniu art. 3 pkt 32 u.o.i.f.);
b) dokonywaną za pośrednictwem firm inwestycyjnych lub zagranicznych firm inwestycyjnych;
c) dokonywaną w ramach obrotu zorganizowanego (w rozumieniu art. 3 pkt 9 u.o.i.f.);
d) dokonywaną poza zorganizowanym obrotem przez firmy inwestycyjne oraz zagraniczne firmy inwestycyjne, jeżeli prawa te zostały nabyte przez te firmy w ramach obrotu zorganizowanego.

Powyżej określone zwolnienie budzi niekiedy wątpliwości w zakresie przede wszystkim pojęcia pośrednictwa. Wynika to z tego, że przepisy u.p.c.c. jak też u.o.i.f. nie definiują tego pojęcia. Niezbędne jest tu zatem odniesienie się do znaczenia słownikowego. Zgodnie z nim poprzez pośrednictwo należy rozumieć umowę, w której jedna strona (pośrednik) zobowiązuje się do załatwienia stwarzania sposobności zawarcia umowy3. Pojęcie to jest również nieostre. Przedmiotowa kwestia była przedmiotem wielu interpretacji urzędowych (por. Interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 7 stycznia 2011 r., IPPB2/436-442/10-2/MZ, Interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 7 grudnia 2010 r., IPPB2/436-372/10-2/MZ, Interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 6 sierpnia 2008 r., IPPB2/436-162/08-2/MZ, Interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 1 grudnia 2010 r., IPPB2/436-325/10-2/AF, Interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 25 czerwca 2011 r., IBPBII/1/436-85/10/MZ). Podkreśla się w nich pośrednictwo przy nabyciu np. akcji ma miejsce, gdy firma inwestycyjna prowadząca działalność maklerską uczestniczy przy dokonywaniu tejże umowy. Pośrednictwo to obejmuje zatem np. zawarcie umowy przez firmę inwestycyjną w imieniu jednej ze stron transakcji. Celowe jest tu zawsze dokładne udokumentowanie transakcji (por. Decyzja Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z dnia 30 sierpnia 2006 r., PB4/4307-4/06).

Janusz Bonarski