Chodziło o podatnika, który posiada zobowiązania podatkowe wobec Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Podatnik reguluje te zobowiązania poprzez przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych na rzecz Skarbu Państwa, gminy, powiatu lub województwa. Przedmiotem owego przeniesienia były i będą: prawo własności nieruchomości (grunty, budynki i budowle), ruchomości (urządzenia), prawo wieczystego użytkowania gruntów oraz akcje i udziały w spółkach prawa handlowego. Podatnik zapytał fiskusa, czy przeniesienie na rzecz Skarbu Państwa, gminy, powiatu lub województwa własności rzeczy lub prawa majątkowych w trybie art. 66 Ordynacji podatkowej u przenoszącego własność powoduje powstanie przychodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych? Zdaniem podatnika nie. W artykule tym przewidziano bowiem szczególny przypadek wygaśnięcia zobowiązania podatkowego. Istotą tej instytucji jest to, że zamiast uiszczać podatek w formie pieniężnej, podatnik może w szczególnym trybie "uregulować" zaległość podatkową, ze skutkiem takim samym jak gdyby dokonał zapłaty pieniężnej, tj. ze skutkiem uwolnienia się od zobowiązania podatkowego w sposób, który nie będąc zapłatą podatku, prowadzi do zaspokojenia wierzyciela podatkowego. W rezultacie takiego przeniesienia zobowiązanie podatkowe podatnika wygasa.
Podatnik argumentował, że podobnie jak zapłata podatku w formie pieniężnej, przeniesienie własności nieruchomości lub prawa wieczystego użytkowania gruntów na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego w zamian za wygaszenie zaległości podatkowej nie powoduje przyrostu wartości majątku podatnika, chociaż faktycznie zarówno przy zapłacie podatku w formie pieniężnej, jak i przy "zapłacie" w formie rzeczowej, dochodzi do zmniejszenia puli zobowiązań podatnika.
Fiskus się nie zgodził. Organ uznał, że ocena skutków prawnych powstających po stronie podatnika regulującego zobowiązania podatkowe na gruncie ustawy o CIT zależy od formy zapłaty. W sytuacji, gdy podatnik przenosi własność swojego składnika majątku na wierzyciela w celu zwolnienia się z istniejącego pomiędzy nimi zobowiązania (pieniężnego) i wierzyciel wyraża na to zgodę, dochodzi do wygaśnięcia zobowiązania pieniężnego. Zwolnienie z długu powoduje u dłużnika powstanie opodatkowanego przychodu na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy o CIT. Podatnik, jako dłużnik zwolni się z długu, a jego składniki majątkowe zmienią właściciela, co prowadzi do powstania po jego stronie przychodu.
Podatnik uznał za błędne stanowisko fiskusa. Jego zdaniem fiskus mylnie utożsamił zastosowanie art. 66 Ordynacji podatkowej z instytucją prawa cywilnego, tj. zwolnieniem z długu, a w rezultacie wywiódł, że zastosowanie znajdzie art. 12 ust. 1 pkt 3 ustawy o CIT, tj. powstaje przychód z tytułu umorzonych i przedawnionych zobowiązań.
Sprawa ostatecznie trafiła do NSA. Sąd podkreślił, że przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego w zamian za zaległości podatkowe jest przede wszystkim szczególnym przypadkiem wygaśnięcia zobowiązania podatkowego. Odbywa się ono na mocy umowy, która ma charakter cywilnoprawny, a charakter administracyjny ma jedynie zgoda urzędu skarbowego na jej zawarcie. Pomimo zatem charakteru takiej umowy, jako cywilnoprawnej istota regulacji zawartej w art. 66 § 1-5 Ordynacji pozostaje taka sama i nie odnosi się ona do obrotu gospodarczego, lecz wprowadza jedynie szczególny mechanizm poboru podatku. NSA podkreślił, że podatnik regulując podatek nie otrzymuje w zamian żadnego ekwiwalentu a organy państwa lub samorządu terytorialnego, godząc się na pobranie zaległości podatkowej "w naturze" poprzez właśnie przeniesienie na swoją rzecz własności rzeczy lub praw majątkowych, realizują kompetencje władcze nakazujące im egzekwować dochody publiczne.
A wygaśnięcie zaległości podatkowej nie jest ekwiwalentem za jakiekolwiek świadczenie Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Wręcz odwrotnie w ten sposób podatnik uwalnia się od zobowiązania na rzecz wierzyciela podatkowego, działającego, jako podmiot prawa publicznego. Tego rodzaju przeniesienie składnika majątkowego nie powoduje żadnego przysporzenie majątkowego, a więc tym samym bez wyraźnej ingerencji ustawodawcy nie może stanowić przychodu podatkowego. Przeniesienie własności w celu uregulowania zaległości podatkowej "w naturze" nie jest wobec tego odpłatnym zbyciem nieruchomości.
Podsumowując trudno przyjmować, aby racjonalny prawodawca zezwalając w określonych warunkach na zwolnienie się podatnika z długu podatkowego, a zatem na uiszczenie podatku w formie innej niż zapłata w pieniądzu, równocześnie czynność tę uczynił źródłem kolejnego zobowiązania podatkowego.
Wyrok NSA z 29 listopada 2016 r., sygn. akt II FSK 3066/14
