Sprawa dotyczyła spółki, której zobowiązania w podatku dochodowym od osób prawnych fiskus zabezpieczył w formie zastawu skarbowego. Zastaw został ustanowiony na ruchomościach zobowiązanej poprzez wpis do Rejestru Zastawów Skarbowych. Zapłata zaległości podatkowych wynikających z decyzji zabezpieczonych zastawem skarbowym została rozłożona na osiem rat. Powyższy układ ratalny jest w trakcie realizacji, przy czym terminy zapłaty ostatnich rat nie zostały dotrzymane.
Spółka złożyła jednak wniosek o odpowiednie zmniejszenie ustanowionego zabezpieczenia w związku z wygaśnięciem w części zaległości podatkowej z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych. Według spółki, skoro dokonywała zapłaty zaległości podatkowej w wysokościach oznaczonych w decyzji o rozłożeniu spłaty zaległości na raty wraz z odsetkami i opłatą prolongacyjną, to jej zobowiązanie w tej części wygasło, co powoduje, że w tej części wygasła także podstawa ustanowienia zastawu.
Fiskus nie zgodził się z żądaniem spółki - skoro zobowiązanie w podatku dochodowym od osób prawnych nie zostało w całości wykonane, to nie wystąpiła żadna z przesłanek wygaśnięcia zastawu skarbowego. A żądanie zmniejszenia ustanowionego zabezpieczenia na niektórych pozycjach zastawu skarbowego nie znajduje oparcia w żadnym przepisie prawa, który zezwalałby na aktualizację ustanowionego zastawu skarbowego, nawet ze względu na częściowe zaspokojenie zaległości podatkowej, objętej zabezpieczeniem w postaci zastawu skarbowego.
Sprawa ostatecznie trafiła do NSA. Zdaniem sądu spółka nie ma racji. NSA wyjaśnił, że zastaw jest prawem akcesoryjnym w stosunku do wierzytelności, którą zabezpiecza. Dlatego co do zasady warunkiem powstania i trwania zastawu jest istnienie zabezpieczanej wierzytelności. Sąd zwrócił tu uwagę na podobieństwo instytucji zastawu skarbowego do hipoteki, która ustanowiona na nieruchomości jako na całości istnieje aż do wygaśnięcia całej wierzytelności, którą zabezpiecza. Częściowa spłata długu czy też częściowe wygaśnięcie wierzytelności nie powoduje wygaśnięcia hipoteki w części i zmniejszenia się sumy hipoteki o spłaconą kwotę. Suma hipoteczna pozostaje na niezmienionym poziomie, pomimo że wysokość zabezpieczonej wierzytelności się zmniejszyła. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, z uwagi na znaczące podobieństwo obu tych instytucji należy przy odpowiedzi na pytanie czy częściowa spłata wierzytelności skutkuje częściowym wygaśnięciem zastawu skarbowego zastosować identyczne rozumienie dotyczące tej instytucji do charakteru hipoteki. Dlatego dopiero spłata całego zobowiązania podatkowego powoduje wygaśnięcie zastawu skarbowego. Okoliczność wcześniejszej spłaty części wierzytelności nie powoduje wygaśnięcia zastawu skarbowego w części, gdyż ten został ustanowiony, aby zabezpieczyć całą wierzytelność.
Wyrok NSA z 4 sierpnia 2016 r., sygn. akt II FSK 1830/14
