Jest pani świeżo po kongresie poświęconym firmom rodzinnym organizowanym przez Instytut Biznesu Rodzinnego. Co najbardziej interesuje firmy rodzinne?
Złożoność tematów dotyczących firm rodzinnych i zmiany pokoleniowej jest tak duża, że właściciele mają potrzebę docierania do wiedzy nie tylko prawnej czy podatkowej, ale również potrzebują wsparcia w kształtowaniu kultury organizacyjnej w firmach oraz definiowaniu wspólnych wartości biznesowych i rodzinnych. Kongres Firm Rodzinnych sprzyjał rozmowom na temat wartości istniejących w rodzinach biznesowych oraz w firmach rodzinnych, ujmował tematykę innowacyjności oraz wyliczał wyzwania stojące przed firmami rodzinnymi w zakresie cyfryzacji, budowania nowych modeli biznesowych oraz wieloletnich, a nawet wielopokoleniowych strategii. Uczestnicy kongresu poruszali istotne zagadnienia dotyczące braku kompleksowych rozwiązań prawnych w ustawodawstwie krajowym umożliwiającym kontynuowania i tworzenie wielopokoleniowych biznesów rodzinnych. Omawiana była potrzeba wprowadzenia rozwiązań podobnych do fundacji prywatnych (fundacji rodzinnych) istniejących w zagranicznych ustawodawstwach.
Ważnym problemem w rodzinach biznesowych jest również droga sukcesorów do przejęcia rodzinnego biznesu. Jednym z rozwiązań, które przedstawiliśmy na naszym warsztacie to tzw. Family Start-UPs, polegający na realizacji pomysłu sukcesora w ramach działalności firmy rodzinnej lub niezależnie, ale przy wykorzystaniu jej potencjału inwestycyjnego.
Banaś: Administracja skarbowa będzie jeszcze skuteczniejsza >>
Jakie możliwości mają firmy rodzinne, które stoją przed podjęciem decyzji dotyczącej dalszej wizji biznesu i powierzenia działalności sukcesorom?
Proces sukcesji w polskim ustawodawstwie to głównie obszar sukcesji naturalnej oraz sukcesji umownej. Naturalna zachodzi w najmniej spodziewanym momencie i dotyczy śmierci nestora – założyciela. Sukcesja umowna jest co do zasady zaplanowana, a jej plan realizowany przez określony czas oraz przez pryzmat poszczególnych zdarzeń prawnych, np. od przejęcia zarządzania do przejęcia własności.
Procesy sukcesji są różne. W niektórych firmach rodzinnych wprowadzana jest Konstytucja Rodzinna, która reguluje otoczenie rodzinno-biznesowe. Jest to dokument nienazwany w polskim porządku prawnym, a jego konstrukcja w dużej mierze pochodzi z zagranicznych rozwiązań. Konstytucja ma walor emocjonalny, opisuje wizję, kulturę organizacyjną, strategię wielopokoleniową oraz oddaje ducha rodzimego biznesu. Niektóre z procesów sukcesji są mniej złożone i wymagają jedynie przekazania własności praw do firmy. W innych, gdzie liczba sukcesorów jest większa albo zaangażowanie w działalność operacyjną nie jest jednoznaczne, gdzie rozbieżność wieku pomiędzy sukcesorami jest znaczna, procesy sukcesji są bardziej skomplikowane. Wymagają analizy środowiska i to nie tylko prawnego. Wtedy dużą rolę odgrywa skłonność sukcesorów do podejmowania ryzyka, udziału w procesie decyzyjnym. Nie zawsze bowiem istnieje jeden przywódca.
Ustawodawca goni podatników niczym wiecznie uciekającego króliczka >>
Z jakich rozwiązań mogą korzystać firmy rodzinne?
Firmy rodzinne obecnie mogą korzystać z takich rozwiązań jak darowizna, sprzedaż, umorzenie praw udziałowych (tzw. wykup własny). Biznes mogą strukturyzować o spółki osobowe, spółki kapitałowe (w tym holdingi) oraz w oparciu o spółdzielnie. Niektórzy decydują się na wykorzystanie rozwiązań zagranicznych, takich jak fundacja rodzinna (prywatna) czy trust. Oba te rozwiązania mogą pełnić funkcję wzmacniającą bezpieczeństwo prowadzenia firmy i zabezpieczającą przed ryzykiem sporów o własność praw udziałowych. Sukcesorzy przyjmują wtedy rolę beneficjentów i z majątku fundacji lub trustu otrzymują ustalone świadczenia. O ile jednak możliwości zabezpieczenia procesu sukcesji w przypadku jej strukturyzacji są większe, o tyle w przypadku sukcesji nagłej do tej pory brak było rozwiązań prawnych pozwalających kontynuować działalność, w przypadku gdy prowadzona ona była w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej.
Interpretacje podatkowe nie spełniają swojej roli >>
Jak wobec tego ocenia pani potrzebę zmian w przepisach związanych z ustanowieniem zarządcy sukcesyjnego?
Zmiany w krajowym porządku prawnym są niezbędne. Obecnie w procesie ustawodawczym mamy projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Projekt ustawy reguluje takie kwestie jak m.in. ustanowienie zarządu sukcesyjnego, który ma na celu wprowadzenie tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy. Przedsiębiorca lub określone osoby po jego śmierci, będzie miał prawo ustanowić zarządcę sukcesyjnego, który od chwili śmierci przedsiębiorcy przejmie przedsiębiorstwo w zarząd. Dodatkowo na gruncie projektowanej ustawy decyzje i zezwolenia będą mogły zostać przedłużone, o ile zostanie ustanowiony zarządca sukcesyjny. Ustawa wspomina również o podatkach, które w okresie zarządu sukcesyjnego będą definiowane jak dla jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.
Czy widzi pani inne potrzeby rozwiązań prawnych?
Obszar tych potrzeb jest duży. Nasza gospodarka po raz pierwszy przeżywa potrzebę regulacyjną procesów sukcesyjnych. Te potrzeby będą się zapewne zwiększać. Kluczowe jest na pewno zakończenie procesu legislacyjnego dotyczącego ustanowienia zarządcy sukcesyjnego. I oczywiście można powiedzieć, że ta ustawa nie rozwiązuje całego problemu przedsiębiorców, jednak w pewnym stopniu daje możliwości prawne. Brakuje u nas rozwiązań na wzór fundacji prywatnych. W środowisku biznesowym podnoszona jest istotna potrzeba rozwiązania, które umożliwi kontynuację prowadzenia rodzinnych przedsięwzięć gospodarczych zamiast ich sprzedaży w sytuacji, gdy nie ma zainteresowanych sukcesorów. Rozwiązań gdzie zostanie zachowana tzw. marka rodzinna przy udziale zewnętrznych dyrektorów oraz gdzie korzyści z prowadzonej firmy będą mogły otrzymywać najbliżsi: dzieci, wnukowie i kolejne pokolenia.
Jaki wpływ mają podatki na proces przekazania biznesu kolejnemu pokoleniu?
Każde zdarzenie prawne wiąże się z określonymi konsekwencjami podatkowymi. Przed polskim ustawodawcą stoi zadanie przyjęcia takiego rozwiązania, które wesprze przedsiębiorczość rodzinną, pozwoli budować markę firmy rodzinnej na rynku rodzimym oraz na rynku globalnym. Zaostrzanie reżimu podatkowego w zbiegu z procesem sukcesji może być zabiegiem kosztownym dla rodzimej przedsiębiorczości i jej konkurencyjności. Dlatego należy utrzymać, a nawet wzmocnić zwolnienia podatkowe przy przekazywaniu praw do biznesu rodzinnego sukcesorom. Wsparcie sukcesorów atrakcyjnymi rozwiązaniami podatkowymi może zachęcić do nowych wyzwań gospodarczych. Dlatego procesy sukcesji nie powinny być rozpatrywane jako formuła optymalizacji, ale jako rozwiązanie podnoszące jakość w polskiej gospodarce.
Rozmawiał Krzysztof Koślicki
